Zoologia systematyczna bezkręgowców 22.04
Cechy charakterystyczne Arthropoda (stawonogi)
Heteronomiczna segmentacja ciała, segmenty zespolone w tagmy
Parzyste członowane odnóża, z których pierwsze pary przekształcone są w narządy gębowe (żuwaczki, szczęki, szczękonóża, szczękoczułki)
Wielowarstwowy szkielet zewnętrzny- kutikula (służy do ochrony ciała oraz przyczepu mięśni)
Proces linienia powiÄ…zany ze wzrostem
Brak wora powłokowo-mięśniowego, zróżnicowanie mięśni w zespoły
Jama ciała- hemocel
Otwarty układ krwionośny
Narządy wydalnicze w postaci gruczołów czułkowych lub szczękowych
Brak nabłonków orzęsionych
Rozdzielnopłciowość
Występowanie larw w rozwoju osobniczym
Cechy charakterystyczne Crustacea ( skorupiaki):
2 pary anten
3 pary przysadek gębowych+ szczękonóża
Ciało podzielone na 3 tagmy
GÅ‚owa
Tułów
Odwłok
GÅ‚owa (Cephalon)
Zbudowana ze stałej liczby segmentów określonych na podstawie rozwoju zarodkowego
Silne zespolenie wchodzących w jej skład segmentów nie wykazuje zewnętrznej segmentacji
Płat przedgębowy pozbawiony przysadek
Występują oczy
Na pozostałych segmentach występują odnóża o różnej budowie i funkcjach
3 pierwsze segmenty- przedgębowe
3 następne- zagębowe
Przyłączone go głowy segmenty tworzą z nią głowotułów
Szczękotułów= część Zagębowa+ segmenty tułowia
Tułów (Thorax)
Zbudowany z różnej liczby segmentów
Każdy segment tułowia zaopatrzony jest w parę przysadek
Odwłok (Pleon)
Zbudowany z różnej liczby segmentów
Bez odnóży (skorupiaki niższe)
Stałą liczba segmentów zaopatrzona w odnóża ( skorupiaki wyższe)
Ostatni segment bezodnóżowy – telson
Ostatnia para odnóży tworzy z telsonem płetwę ogonową
U niższych skorupiaków telson zakończony widełkami( furca)
Typy odnóży
Dwugałęziste
Pręcikowate – członowane (protopodit)
Baza(podstawa) => egzopodit(galąź)
Biodro(Coxa),przedbiodrze(precoxa) =>endopodit(galąź)
Liściaste – nieczłonowane(phyllopodium)
Nieczłonowany protopodit
Blaszka (egzopodit)
Epipodit – z niego wykształcają się skrzela – funkcje oddechowe
Blaszkowate endity – służą do rozcierania pokarmu
Endopodit
Jednogałęziste
- powstaje w wyniku redukcji egzopoditu
- 5 – członowy endopodit
- 7-członowe odnóża jednogałęziste
Cechy charakterystyczne Notostraca ( przekopnice)
Wydłużone ciało
Liczba segmentów 25-44
Odwłok 14-15 segmentów
Miękki karapaks
Na głowie złożona para oczu
2 pary krótkich, jednogałęzistych anten
Liczba odnóży tułowiowych 35-71
Odwłok pozbawiony odnóży
Odwłok zakończony furką( widełkami)
Mogą rozmnażać się partenogenetycznie
Składają duże ilości jaj
Żyją w wodzie słodkiej, drobnych zbiornikach
W Polsce przekopnica wiosenna i przekopnica właściwa
Cechy charakterystyczne Cladocera( wioślarki)
Często samice większe od samców
Ciało bocznie spłaszczone
Na głowie oko złożone
Na tułowiu odnóża liściaste, 4-6 par
Odwłok zagięty w stronę brzuszną
Odwłok zakończony furką
Przestrzeń między grzbietem a karapaksem zajmuje komora lęgowa
Np. rozwielitka ( Daphnia sp.) i oczlik ( Cyclops sp.)
Oczlik (Cyclops sp.)
Oko naupliusowi
Głowotułów – głowa + 1 segment tułowia (brak segmentacji)
Anteny pierwszej pary
Tułów- 3 szerokie segmenty
Worki jajowe
Odnóża tułowiowe dwugałęziste połączone łącznikiem
Cechy charakterystyczne Cirripedia (wÄ…sonogi)
Formy morskie
Osiadłe na obiektach podwodnych np. skałąch, muszlach
Ciała silnie zmodyfikowane
Wielkość ciała 3-4 cm
SÅ‚abo zaznaczona segmentacja
Przyczepione do podłoża za pomocą stylika lub głowową częścią ciała
Odnóża tułowiowe 6 par, dwugałęziste w postaci wąsów
Odwłok szczątkowy
RzÄ…d : Amhipoda (obunogi)
Kiełż ( Gammarus sp.)
Epimery
Gnathopodia zaopatrzone w chwytne suchelae
Tułów 7 segmentów
Odwłok 6 segmentów ( metasoma i urosoma)
Odnóża różnie wykształcone
Jedna para szczękonóży
Odnóża pływne – metasomy
Odnóża skoczne – urosimy
Rząd : Decapodia (dziesięcionogi)
Rak pręgowany( Cambarus affinis)
Karapaks wyciągnięty w dziób
Oczy na słupkach
Bruzda karkowa – granica między głową a tułowiem
Podtyp: Cheliceromorpha ( szczękoczułkopodobne)
Gromada: Xiphosurida ( ostrogony)
Skrzypłocz (Limulus polyphemus)
Prosoma pokryta karapaksem
Oko proste\
Oko złożone
Bruzda środkowa
Zagłębienie między segmentami
PÅ‚ytka grzbietowa
Ophistosomy ( 9 segmentów)
Kolec ogonowy
1 para szczękoczułek 3-członowe
Gromada Malacostraca:
Decapoda
Kraby :
Szczelnie okryta jama skrzelowa, która utrzymuje wilgotność skrzel co pozwala na dłuższe przebywanie poza środowiskiem wodnym
Dziesięcionogi
Mogą porzucać środowisko wodne i żyć na lądzie
Krab palmowy
Rak pustelnik
Rudymentacja- lub zanik skrzeli
Isopoda- równonogi
Oddychają za pomocą odnóży krocznych
Serce znajduje siÄ™ tam gdzie narzÄ…dy oddechowe
Stanóg myszaty – krewny ośliczki pospolitej
Stanóg przypomina podwij bałtycki
Wyodrębniona głowa i wciśnięta jest w II segment
VII wolnych segmentów
I segment zrósł się z głową
Odwłok skrócony (V segmentów)
ZachowujÄ… siÄ™ anteny II pary
Pleopody oddechowe - spłaszczony egzopodit, wnikają liczne rozgałęzione rurki, przetchlinki i powstają peseudotchawki
Charakterystyka Cheliceromorpha (szczękoczułkopodobne):
Ciało podzielone na 2 tagmy
Głowotułów – prosoma (Akron + VI segmentów) zaopatrzonych w przysadki
Odwłok – opisthosoma (7-12 segmentów) odwłok segmentowany (skorpiony) lub nie segmentowany (pająki). Brak odnóży krocznych, występują zredukowane lub przekształcone przydatki
Na II segmencie opisthosomy otwór płciowy
Pajęczaki narządy oddechowe:
PÅ‚uca
Wypuklenia w kształcie komór
Podzielone sÄ… systemem poziomych blaszek
Blaszki zbudowane są z nabłonka pokrytego cienką warstwą kutikuli
Wnętrze wypełnione hemolimfą
Funkcja: wymiana gazowa na drodze dyfuzji
Pionowe wyrostki zapobiegają sklejaniu blaszek i umożliwiają swobodną cyrkulację
Tchawki
System rurek otwartych na końcu
W transporcie gazów towarzyszy hemolimfa
PÅ‚ucotchawki
Powstają w wyniku wydłużenia blaszek płucnych
Stanowią uzupełnienie tchawek lub je całkowicie zastępują
OtwierajÄ… siÄ™ na zewnÄ…trz przetchlinkami, a od przedsionka odchodzi system rurek omywanych przez hemolimfe
Opiliones (kosarze):
3-członowe szczękoczułki zakończone szczypcami
Prosoma połączona z opistosomą całą szerokością
Opistosoma segmentowana
Wiele gatunków z długimi odnóżami i wtórnie segmentowaną stopą
Stopa kosarza :
Wtórnie podzielona na drobne człony (50-100)
Zjawisko autotomii- odrzucanie odnóży w niebezpieczeństwie
Układ oddechowy
Bardzo dobrze rozwinięty system tchawek
Charakterystyka Eutracheata- (lÄ…dowe stawonogi):
Stawonogi lÄ…dowe oddychajÄ… za pomocÄ… systemu tchawek
Ciało zbudowane z 2 (wije) lub 3 (owady) tagm
Głowa jest jednolitą tagmą (Acron + 5 segmentów)
GÅ‚owa zaopatrzona w 1 parÄ™ anten
1 para oczu złożonych lub prostych
Głowa zaopatrzona w 3 pary przysadek gębowych
Szczęki 2 pary zrośnięte w wargę dolną Labium
Tułów wijów z wielu często homonimicznych segmentów, u owadów 3 segmenty zaopatrzone w 3 pary odnóży krocznych i 1 lub 2 pary skrzydeł
Odwłok owadów z 11-12 segmentów, bez odnóży
Zejście do wody jest zjawiskiem wtórnym
Segmenty homonimiczne- to takie segmenty, które są podobnie zbudowane
Przedstawiciel Chilopoda (pareczniki):
Wij drewniak (Lithobius forcatus):
Drapieżny
Głowa i korpus (nie ma podziału na tułów i odwłok)
19 segmentów
3 ostatnie segmenty pozbawione odnóży
Na głowie 1 para anten
Pole oczne na którym są oczka proste
Na głowie żuwaczki, szczęki I pary odnóży i szczęki II pary odnóży i szczękonóże
4- członowe szczękonóża, zakończone ostrym kolcem
Segmentacja przykryta tergitem (płytką)
SÄ… makro- i mikrotergity
17 i 18 segmenty pokryte tergitem
Pomiędzy 18 i 19 segmentem jest opaska
Odnóża są od 2 segmentu
7- członowe odnóża kroczne z pazurkami
Na 16 segmencie odnóża czuciowe
Sigmy sÄ… na 4,6,9,11,13 segmencie
4 ostatnie pary odnóży, na których są położone otwory gruczołów biodrowych
SAMICA:
17 i 18 segment płciowy
Są tyło płciowe
17 segment- odnóża skrócone
Z 3 członów przekształcone w monopodia
Kolce służą do podtrzymywania jaj
Przedstawiciel Diplopoda (dwuparce):
Krocionogi (Schizophyllum sp.) :
Nie są drapieżne
Głowa, tułów, odwłok
Na głowie pola oczne
7-członowe anteny (1 para)
Narząd Tomsovary’ego, który odpowiada za rejestrację wilgotności
1 segment różni się- jest szerszy bardziej rozbudowany
Segment szyjny (collum)
Kolejne 3 segmenty zaopatrzone w 1 parę odnóży
1-4 segmenty tułowia
Obecne sÄ… tergity- rozbudowane i zachodzÄ… na stronÄ™ brzusznÄ…
U samców odnóża segmentów 1-4 sternity uległy przesunięciu do pzodu
Na 3 segmencie otwory płciowe, brak odnóży
Są przodopłciowe
U samców 1 para odnóży to haczyk
Zbudowane z 40 segmentów
Na diplosegmentach występują 2 pary odnóży
Od 6 segmentu otwory gruczołów obronnych
Kilka ostatnich segmentów pozbawione są odnóży ( to strefa powstawiania segmentów)
Ciało zakończone telsonem
2 pokrywy odbytowe
1 płyta odbytowa
Przedstawiciel Insecta (owady):
Karaczan amerykański ( Periplaneta americana):
Głowa skierowana do dołu
Głowa w kształcie gruszki
Głowa spłaszczona od przodu ku tyłowi
1 para dużych oczu złożonych
Obecne oczka proste
Obecny nadustek i warga górna
Anteny:
Obecna 1 para
Zbudowane z :
Tzronka
Nóżki
ObrÄ…czki
Wici
część tułowiowa : przedtułów, śródtułów, zatułów
na śródtułowiu i zatułowiu leżą skrzydła
odwłok zbudowany z 11-12 segmentów
pierwsza para skrzydeł zgrubiała
drugie skrzydła błoniaste
segmentacja tułowia i odwłoka
odnóża:
biodro, krętarz, udo, goleń stopa
stopa jest 5- członowa
stopa zakończona pazurem
obecna przylga (między stopą a pazurem)
każde to odnóże jest coraz dłuższe ( wydłużona goleń)
na części odwłokowej u:
samic 8 ternitów
samców 9
sternity 1 segmentu sÄ… zredukowane
składają 8 jaj
kokony
nie ma stadia larwalnego
przeobrażenie niezupełne
cerci związane z tergitami, obecne na 10 segmencie (pełnią funkcje czuciowe)
u samca 2 wyrostki –styli
Aparaty gębowe owadów:
typu gryzÄ…cego (ortopteroidalnego)
najbardziej pierwotny typ
inne powstały przez modyfikację tego typu
Składa się z:
wargi górnej
żuwaczek (szczęki I pary), które u drapieżnych są ostro zakończone, a u roślinożernych tępo zakończone
członowanych żuchw (szczęki II pary), składających się z:
kotwiczki
pieńka
żuwki wewnętrznej
żuwki zewnętrznej
głasczku żuchwoweg
wargi dolnej (zrośnięte szczęki III pary), składającej się z:
podbródka
brody
języczków
przyjęzyczków
głaszczków wargowych
Spotykany jest u owadów drapieżnych, np. owady bezskrzydłe , chrząszcze ,
roślinożernych, np prostoskrzydłe oraz u wielu larw przed wykształceniem bardziej wyspecjalizowanego typu.
Typu gryząco- liżącego (apoidalny)
uniwersalny typ aparatu gębowego występujący m.in. u pszczół miodnych i trzmieli .
W odróżnieniu od innych owadów błonkoskrzydłych część ich aparatu gębowego przekształciła się w długi, owłosiony języczek zwany trąbką ssącą (proboscis), którym mogą wysysać nektar z kwiatów i pobierać wodę, ale zachowane silne żuwaczki pozwalają na gryzienie czy ugniatanie pokarmu albo innych substancji.
Typu kujÄ…co-ssÄ…cy (hemipteroidalny)
wysoko wyspecjalizowany
aparat umożliwiający wysysanie płynów z tkanek roślinnych ( mszyce ) lub zwierzęcych ( wszy , pchły )
Żuchwy stanowią nieczłonowane szczecinki tworzące rurkę ssącą i ślinową.
W tym aparacie gębowym, większość jego części uległa modyfikacji w wyniku czego powstała kłujka, która jest używana przez posiadające je owady, do wysysania różnych płynów, głównie soków roślinnych, wnętrzności innych bezkręgowców, bądź krwi kręgowców.
Typu ssÄ…cy motyla (lepidopteroidalny)
służy do pobierania pokarmu płynnego, np. nektar kwiatów ( motyle )
Rurkę ssącą tworzą silnie wydłużone, złączone żuwki zewnętrzne.
Żuwaczki uległy redukcji.
Warga górna (mała półkolista płytka) przylega do żuchwy.
Układ oddechowy owadów:
Układ oddechowy owadów zbudowany jest z systemu rozgałęzionych rurek zwanych tchawkami.
Powietrze dostaje się do systemu tchawek przez przetchlinki – niewielkie otwory w powierzchni ciała.
Liczba i położenie przetchlinek są różne u różnych gatunków.
Maksymalna liczba przetchlinek wynosi 20 (8 par przetchlinek tułowiowych i 2 pary odwłokowych).
Następnie powietrze wędruje systemem rozgałęziających się tchawek, które sięgają do wszystkich okolic ciała zwierzęcia.
Tchawki mają chitynową osłonkę, zapewniającą odpowiednią elastyczność ścianek.
Tlen dostarczany jest wprost do komórek.
Wymiana powietrza z tchawek odbywa się przez dyfuzję gazów oraz dzięki skurczom mięśni tułowia i odwłoka.
Wewnątrz ciała tchawki kończą się ślepo, mikroskopijnej wielkości delikatnymi, wypełnionymi płynem tracheolami.
Wymiana gazowa zachodzi na drodze dyfuzji pomiędzy płynem wypełniającym tracheole, a komórkami ciała.
Larwy owadów żyjące w wodzie oddychają skrzelotchawkami.
Są to cienkościenne blaszki na odwłoku prowadzące do właściwych tchawek.
U owadów występuje więc bezpośrednie dostarczenie tlenu do każdej komórki ciała z pominięciem układu krążenia.
Zapewnia to wysoką wydajność wymiany gazowej, niezbędną do lotu.