Odpady komunalne
Według definicji z ustawy o odpadach, odpady komunalne są to odpady powstające w gospodarstwach domowych (z wyłączeniem pojazdów wycofanych z eksploatacji) oraz odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych, pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój skład lub charakter są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. Źródłem odpadów komunalnych są gospodarstwa domowe oraz obiekty handlowe, usługowe, gastronomiczne oraz placówki oświatowe. Odpady komunalne zawierają odpady ulegające biodegradacji - w 2008 r. wytworzono 6614 tys. t odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, a ich udział procentowy w całkowitej masie odpadów komunalnych wytworzonych w 2008 r. wynosił 54,7%5.
Skład morfologiczny odpadów komunalnych zależy od miejsca ich powstania oraz stopnia zamożności mieszkańców – inny będzie na wsiach, inny w małych miasteczkach i inny w dużych miastach. W odpadach komunalnych oprócz frakcji ulegającej biodegradacji można wyodrębnić drugą, bardzo znaczną – opakowania (szkło, tworzywa sztuczne, opakowania z tworzywa sztucznego, odpady wielomateriałowe, metale, papier i tektura), a także odpady niebezpieczne. W roku 2008 selektywnie zebrano 6,8 % odpadów komunalnych. W porównaniu do roku 2007 ilość ta wzrosła, jednakże wciąż stanowi niewielką część odpadów komunalnych i dlatego tak istotnym zagadnieniem jest segregacja odpadów u źródła.
Zasady segregacji odpadów komunalnych
Obowiązek selektywnego zbierania odpadów wprowadzono w ustawie o odpadach (art. 10).
Segregując odpady, należy przede wszystkim wyodrębnić odpady niebezpieczne ze strumienia odpadów komunalnych, takie jak:zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, zużyte baterie i akumulatory, przeterminowane leki, chemikalia i oleje odpadowe. Zasady gospodarowania tymi odpadami zostały określone w odrębnych przepisach oraz w ustawie o odpadach. Odpadów tych nie wolno mieszać z innymi odpadami, pod karą grzywny, a oddawać je należy do specjalnych punktów. Przeterminowane leki można oddać w niektórych aptekach.
Zasady segregacji odpadów opakowaniowych określono w rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z 25 października 2005 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami opakowaniowymi (Dz. U. Nr 219, poz. 1858).
Do pojemnika niebieskiego (papier) należy wrzucać opakowania z papieru i tektury, gazety, książki, zeszyty, papier, kartony, pudełka. Natomiast nie należy wrzucać do niego odpadów wielomateriałowych (opakowań kartonowych po napojach, mleku, czy też sokach), a także zabrudzonego lub zatłuszczonego papieru.
Do pojemnika żółtego można wrzucać odpady opakowaniowe oraz nakrętki z tworzyw sztucznych i metali, butelki z tworzywa sztucznego typu PET. Nie można wrzucać zabrudzonych butelek lub pojemników z zawartością. Przed ich wrzuceniem trzeba opróżnić opakowania lub pojemniki, przepłukać oraz zdjąć etykietkę.
Natomiast w pojemniku zielonym umieszcza się szło kolorowe (butelki, słoiki).
Biały pojemnik służy do umieszczania w nim bezbarwnego szkła (butelki i słoiki).
Do białego i zielonego pojemnika nie należy wrzucać talerzy, szyb, zbitych luster, a przed wrzuceniem butelek lub słoików, trzeba je opróżnić, zdjąć etykietkę i umyć, a nakrętkę wrzucić do żółtego pojemnika.
Odpady kuchenne i z ogrodów można kompostować, zyskując w ten sposób naturalny nawóz.
Więcej informacji na temat segregacji odpadów komunalnych można znaleźć w:
Poradnik z zakresu gospodarki odpadami dla każdego gospodarstwa domowego
Obowiązki gmin w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi w Polsce
Na podstawie ustawy o odpadach, na gminy nałożono obowiązki w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi. Należy do nich przede wszystkim objęcie wszystkich mieszkańców zorganizowanym systemem odbierania wszystkich rodzajów odpadów komunalnych, zapewnienie warunków funkcjonowania systemu selektywnego zbierania odpadów. Ma to na celu ograniczenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania, wydzielenie odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych, a także osiągnięcie poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych. Niezwykle istotnym zadaniem jest także zapewnienie odpowiedniej sieci instalacji służącej do zagospodarowania odpadów, przede wszystkim ich recyklingu i odzysku. Ponadto to właśnie gminy zostały zobowiązane do ograniczenia ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów oraz do tworzenia i umożliwiania tworzenia punktów, w których można zostawić zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny oraz punktów, w których można zostawić zużyte baterie akumulatory.
System gospodarowania odpadami komunalnymi w Polsce
Ze względu na nowelizację ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, od 1 stycznia 2012 r. system gospodarowania odpadami komunalnymi w Polsce ulegnie zmianie. Z tego powodu w poniższym materiale opisano obydwa systemu gospodarowania odpadami komunalnymi w Polsce – stary i nowy.
System obowiązujący do 31.12.2011r
Obecnie ustawą określającą zasady funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi w Polsce jest ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. 2006 nr 144 poz. 1042, z późn. zm.). Zgodnie z powyższą ustawą, każdy właściciel nieruchomości powinien mieć podpisaną umowę na odbiór odpadów komunalnych z terenu jego posesji. Odbiór odpadów komunalnych musi prowadzić przedsiębiorca posiadający zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych, w którym określa się miejsca odzysku lub unieszkodliwiania odpadów komunalnych. Takim odbiorcą może być również gminna jednostka organizacyjna, która nie musi posiadać zezwolenia w tym zakresie, ale musi spełniać określone wymagania. Przedsiębiorcy prowadzący odbiór odpadów komunalnych są zobowiązani do przekazywania informacji o zawartych umowach z właścicielami nieruchomości. W przypadku gdy właściciel nieruchomości nie podpisze umowy, wówczas gmina wymierza mu opłatę w drodze decyzji i organizuje odbieranie odpadów komunalnych.
Jeśli na terenie gminy nie działają przedsiębiorcy w zakresie gospodarowania odpadami, wtedy obowiązkiem gminy jest zorganizowanie systemu odbioru odpadów komunalnych. W 2008 r. 78,1 % mieszkańców Polski objętych było zorganizowanym systemem zbiórki odpadów.
System obowiązujący od 1.01.2012r
Ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu porządku i czystości w gminie oraz niektórych innych ustaw została opublikowana w Dzienniku Ustaw Nr 152, poz. 897. Wprowadzone zmiany zakładają między innymi przekazanie władztwa nad odpadami gminom. Z kilkoma wyjątkami, przepisy przedmiotowej ustawy będą obowiązywać od dnia 1 stycznia 2012 r. Więcej informacji można uzyskać w zakładce aktualne zmiany prawne.
Nowelizacji ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach
Konieczność nowelizacji ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach wynikała przede wszystkim z faktu, że system gospodarowania odpadami komunalnymi w Polsce wymagał zmian. Celem nowelizacji było: uszczelnienie systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, zmniejszenie ilości odpadów komunalnych, w tym ulegających biodegradacji, kierowanych na składowiska odpadów, prowadzenie selektywnego zbierania odpadów „u źródła”, a także likwidacja nielegalnych składowisk odpadów, zmniejszenie zanieczyszczenia lasów oraz innych terenów zielonych, jak i również zapewnienie powstania odpowiednich instalacji do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów komunalnych.
Najważniejszą zmianą jest obligatoryjne przejęcie przez gminy obowiązków właścicieli nieruchomości w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi. Takie rozwiązanie oznacza, że właściciele nieruchomości nie będą musieli podpisywać umowy na odbiór odpadów, natomiast gmina będzie pobierała od właścicieli nieruchomości opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi oraz podpisywała umowy z przedsiębiorcami na odbiór odpadów. Nastąpi również wzmocnienie funkcji kontrolnych gminy w tym zakresie. W przypadku nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, a gdzie odpady komunalne powstają, np. w sklepach, szkołach, punktach usługowych, domkach letniskowych, gmina w drodze uchwały zdecyduje czy przejmuje obowiązki właścicieli nieruchomości w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi.
W stosunku do starego systemu, zmianie ulegną następujące elementy systemu gospodarowania odpadami komunalnymi: opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi w Polsce, obowiązki gmin, wprowadzony zostanie nowy system kar za niedopełnienie obowiązków w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi, a gospodarka odpadami komunalnymi będzie planowana na szczeblach regionalnych. Ww. zmiany będą wprowadzane w drodze przepisów przejściowych.
Wysokość opłaty pobieranej przez gminy od mieszkańców za gospodarowanie odpadami komunalnymi będzie ustalana przez radę gminy w drodze uchwały, a jej wysokość w przypadku nieruchomości zamieszkałych będzie zależna od trzech czynników: liczby mieszkańców, powierzchni nieruchomości oraz zużycia wody. W przypadku sklepów, szkół czy też punktów usługowych, czyli nieruchomości niezamieszkanych, gdzie generowane są odpady komunalne, stawka opłaty będzie zależna od ilości zebranych odpadów. Ustalając opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi, rada gminy powinna wziąć pod uwagę również czynniki takie jak: ilość wytwarzanych na terenie gminy odpadów, koszty funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi oraz przypadki, w których właściciele nieruchomości wytwarzają odpady komunalne nieregularnie. Również w drodze uchwały zostanie określony sposób, częstotliwość i termin uiszczania opłaty, przy czym stawka opłaty za odpady odebrane selektywnie powinna być niższa. Podstawą do naliczenia opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi będzie deklaracja złożona przez właściciela nieruchomości. W przypadku niedopełnienia tego obowiązku, opłata zostanie nałożona na podstawie szacunkowej ilości odpadów komunalnych, wytworzonych na danym terenie.
Zebrane w ten sposób pieniądze gmina jest zobowiązana przeznaczyć na odbieranie, transport, zbieranie, odzysk oraz unieszkodliwiania odpadów komunalnych, tworzenie i utrzymanie punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, a także na obsługę administracyjnej tego systemu. Przedsiębiorca odbierający odpady komunalne będzie wyłaniany w drodze przetargu, zgodnie z ustawą z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2010 r. Nr 113 poz. 759 ). W przypadku gmin zamieszkanych przez więcej niż 10 000 mieszkańców, gmina będzie mogła podzielić teren na sektory, a przetarg ogłosić osobno dla każdego z nich.
Do obowiązków gmin należeć też będzie budowa, utrzymanie i eksploatacja regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych oraz wyłonienie podmiotu odpowiedzialnego za ww. zadania. Ponadto, do dnia 31 grudnia 2020 r. gminy będą zobowiązane do osiągnięcia: 50% wagowo poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego użycia następujących frakcji: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła, wyłonionych ze strumienia odpadów komunalnych oraz do osiągnięcia 70% wagowo poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego użycia innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych. Szczegółowe zasady zostaną opisane w rozporządzeniu. Co więcej, obowiązkiem gmin będzie także ograniczenie ilości odpadów ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów. Kolejnym obowiązkiem gminy będzie konieczność składania sprawozdań corocznych, dotyczących w szczególności osiągnięcia poziomów odzysku, recyklingu i ograniczenia składowania odpadów ulegających biodegradacji, przy czym będzie on również dotyczyć przedsiębiorców odbierających odpady komunalne oraz urzędy marszałkowskie.
Aby obowiązki nałożone na gminy, przedsiębiorców były przez nich realizowane, ustawodawca przewidział system kar. I tak za niezorganizowanie przetargu na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, gmina może ponieść karę od 10 000 zł do 50 000 zł, za nieterminowe przekazanie sprawozdania - 100 zł za każdy dzień opóźnienia. Natomiast w przypadku nieosiągnięcia poziomów odzysku, recyklingu, przygotowania do ponownego użycia oraz ograniczenia składowania odpadów ulegających biodegradacji, kara będzie stanowić iloczyn stawki opłaty za korzystanie ze środowiska (za umieszczenie zmieszanych odpadów komunalnych na składowisku) i brakującej do osiągnięcia poziomu recyklingu masy odpadów komunalnych. Kary te będą wymierzane przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, z tym, że w przypadku ustania przyczyn nałożenia kary, będą mogły być umorzone. Pieniądze uzyskane z kar będą przeznaczone na inwestycje związane z gospodarką odpadami.
W nowym systemie gospodarowania odpadami komunalnymi przewidziano także możliwość nałożenia kar na przedsiębiorców odbierających odpady. Za mieszanie selektywnie zebranych odpadów komunalnych kara wyniesie od 10 000 zł do 50 000 zł, a z kolei za nieprzekazywanie zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów zielonych i pozostałości z sortowania do regionalnej instalacji do przetwarzania odpadów: od 500 zł do 2 000 zł za pierwszy ujawniony przypadek, a za kolejne wykreślenie z rejestru przedsiębiorców w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi na danym terenie na okres 3 lat. Natomiast za odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości bez wymaganego wpisu do ww. rejestru, kara będzie wynosić 5 000 zł za pierwszy miesiąc, a 10 000 zł za każdy kolejny. Jeszcze inne kary będą mogły być nałożone na odbierających odpady komunalne w przypadku: nieosiągnięcia poziomów odzysku, recyklingu, przygotowania do ponownego użycia oraz ograniczenia składowania odpadów ulegających biodegradacji. W tym przypadku wysokość kar będzie stanowiła iloczyn stawki opłaty marszałkowskiej za zmieszane odpady komunalne i brakującej masy odpadów komunalnych [Mg]. Istnieje również możliwość nałożenia kary na przedsiębiorcę za przekazanie nierzetelnego sprawozdania oraz za nieterminowe przekazanie sprawozdania (liczone za każdy dzień opóźnienia). Kary te będą nakładane przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta i stanowić będą dochód własny gminy. W ustawie przewidziano również możliwość nałożenia kar na prowadzących instalację przetwarzania odpadów komunalnych, na przykład za odbieranie odpadów od podmiotu odbierającego odpady komunalne od właścicieli nieruchomości spoza regionu gospodarki odpadami, kara wyniesie 500 zł za każdy Mg odebranych odpadów. Natomiast za niezawarcie umowy z podmiotem odbierającym odpady od właścicieli nieruchomości, który prowadzi działalność w ramach regionu gospodarki odpadami komunalnymi oraz za nieodbieranie odpadów komunalnych, w przypadku gdy instalacja jest wskazana w uchwale w sprawie wykonania wojewódzkiego planu gospodarki odpadami jako instalacja zastępcza kara wyniesie 10 000 zł. Kary te będą wymierzane w drodze decyzji przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska.
Regiony gospodarki odpadami komunalnymi, regionalne instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych oraz instalacje zastępcze, a także regionalne instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych niespełniające wymagań, których modernizacja nie jest możliwa lub jest nieopłacalna, będą określone w drodze uchwały przez sejmik województwa w sprawie wykonania wojewódzkiego planu gospodarki odpadami. Ustawa określiła także wymagania, które musi spełnić regionalna instalacja do przetwarzania odpadów komunalnych (m. in. musi posiadać moc przerobową wystarczającą do przyjmowania i przetwarzania odpadów z obszaru zamieszkałego przez co najmniej 120 000 mieszkańców, spełniać wymagania najlepszej dostępnej techniki (BAT) lub technologii, o której mowa w art. 143 Poś oraz zapewniać termiczne przekształcanie odpadów lub szereg określonych procesów – mechaniczno-biologiczne przetwarzanie zmieszanych odpadów komunalnych oraz wydzielanie ze zmieszanych odpadów komunalnych frakcji nadających się w całości lub w części do odzysku, przetwarzanie selektywnie zbieranych odpadów zielonych i bioodpadów oraz składowanie odpadów powstających w procesach mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych).
Przepisy przedmiotowej nowelizacji wchodzą w życie 1 stycznia 2012 r., a nowy system gospodarowania odpadami w gminach zacznie funkcjonować najpóźniej 18 miesięcy po wejściu w życie przepisów ustawy. Przepisy ustawy będą wchodzić w życie stopniowo – i tak począwszy od dnia 1 stycznia 2012 r., gmina jest zobowiązana do osiągania poziomów recyklingu, wchodzą w życie także obowiązki sprawozdawcze. Do 31 kwietnia 2012 r. przedsiębiorcy, którzy odbierają odpady komunalne są zobowiązane do złożenia pierwszego sprawozdania. Natomiast nie później niż 6 miesięcy od daty wejścia w życie przedmiotowej ustawy, sejmik województwa jest zobowiązany do aktualizacji wojewódzkiego planu gospodarki odpadami, głównie w zakresie wyznaczenia regionalnych instalacji do wytwarzania odpadów komunalnych. Sankcje karne wchodzą w życie od 1 stycznia 2013 r. Również do dnia 1 stycznia 2013 r. wejdą w życie nowe regulaminy utrzymania czystości i porządku na terenie gminy. Gminy obowiązane są do podjęcia uchwał w sprawie wysokości, sposobu i częstotliwości odprowadzania opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi przez właścicieli nieruchomości i najpóźniej 18 miesięcy od wejścia w życie przepisów ustawy zmieniającej ustawę o utrzymaniu czystości i porządku w gminie, tj. do 30 czerwca 2013 r., rusza nowy system gospodarki odpadami komunalnymi w gminach.
Zobacz również:
Na rzecz czystej Polski! Śmieciowa rewolucja oraz Koniec dzikich wysypisk w lasach i przy drogach
- w artykułach tych opisano główne cele i założenia projektu ustawy o utrzymaniu porządku i czystości w gminach, przyjętego przez Radę Ministrów. Do głównych celów projektowanej regulacji należy uszczelnienie systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, upowszechnienie prowadzenia selektywnego zbierania odpadów komunalnych oraz wyeliminowanie nielegalnych składowisk odpadów.
NIK skontrolowała gminy – w artykule tym przedstawiono wyniki kontroli Najwyższej Izby Kontroli ,,Gospodarowanie w gminach wybranych województw stałymi odpadami komunalnymi, w tym zwłaszcza ulegającymi biodegradacji". Niestety, według wyniku raportu, w Polsce, w większości gmin wciąż występuje problem dzikich składowisk.
Wyjaśnienia do artykułu „Polsce grozi do 400 mln zł rocznie kary za śmieci na wysypiskach” –stanowisko Ministerstwa Środowiska odnośnie informacji zawartych w artykule Pana Mariusza Gawrychowskiego pt: „Polsce grozi do 400 mln zł rocznie kary za śmieci na wysypiskach”, który ukazał się 24 sierpnia 2009 r. w Gazecie Prawnej. Poruszono w nim kwestie dotyczące osiągania celów w zakresie składowania odpadów oraz ewentualnych kar finansowych za niewywiązanie się z zobowiązań unijnych.
Efektywna gospodarka odpadami – doświadczenia holenderskie – w prezentacji tej przedstawiono ewolucję holenderskiego systemu odpadowego, informacje na temat instalacji unieszkodliwiania odpadów w okresie ostatnich lat, a także działania, jakie podjęto w celu zmian w gospodarce odpadami w Holandii.