Pedagogika, rok III
S. niestacjonarne
"Użyteczność umiejętności społecznych w pracy terapeutycznej".
Umiejętności społeczne i ich znaczenie w pracy nauczyciela
Mówiąc o efektywności pracy nauczyciela, najczęściej porusza się problem jego przygotowania merytorycznego i metodycznego. Główny nacisk kładziony jest na treść nauczania i sposoby ich przekazywania. Na uboczu lub w ogóle nie dostrzegana pozostaje kwestia umiejętności społecznych nauczyciela, jakość ich kontaktów z ludźmi. Wydaje się jednak, że problem ten jest nie mniej ważny, a często może wręcz decydować o skuteczności takich czy innych metod wychowawczych, dydaktycznych stosowanych przez konkretnego nauczyciela.
Umiejętność nawiązywania kontaktu jest jakby pierwotna w stosunku do tego, jaką wiedzę nauczyciel może przekazać uczniom, jakimi metodami. Aby w ogóle mogło to nastąpić, aby jego propozycje zostały przyjęte, musi wpierw zostać nawiązana wzajemna relacja. Od zdolności nauczyciela w inicjowaniu i kształtowaniu tej relacji zależy w dużym stopniu przebieg procesu nauczania, a w jeszcze większym stopniu - wychowania.
Kontakt z ludźmi - z dziećmi jest istotą pracy w zawodzie nauczyciela. Interakcje społeczne są szczególnie intensywne, już choćby ze względu na dużą liczbę dzieci, które nauczyciel ma pod opieką. Nie wszyscy podejmujący pracę wychowawczą są w stanie sprostać tak dużemu obciążeniu w tej sferze. Jest to tym trudniejsze, że właściwie nie mają oni odpowiedniego przygotowania w tym zakresie ani wypracowanych optymalnych metod radzenia sobie z tego rodzaju stresem. Często już na starcie, u osób wybierających ten zawód zainteresowanie światem ludzi oraz predyspozycje do nawiązywania prawidłowych kontaktów społecznych są niewystarczające.
Jako najważniejsze cechy sytuacji zawodowej nauczycieli można wymienić:
1. eksponowanie siebie;
2. presja otoczenia;
3. odpowiedzialność uczniów;
4. konfliktowość jako immanentna cecha sytuacji wychowawczej;
5. powtarzalność sytuacji.
Z czym mamy największe problemy w umiejętnościach interpersonalnych?
Wymienione poniżej główne problemy dotyczą nie tylko praktyki pedagogicznej ale także szeroko pojętego życia społecznego każdego z nas. Te problemy to:
- Nadmierna dominacja i kontrolowanie innych (pouczanie, manipulowanie);
- Narzucanie się (nadmierne angażowanie się i zabieganie o uwagę );
- Nadmierna otwartość i poświęcanie się (nierozumienie innych, trudności w stawianiu granic);
- Łatwowierność i nadmierne dostosowywanie się;
- Brak asertywności;
- Społeczne wycofywanie się;
- Chłód w kontaktach społecznych (brak bliskości);
- Zawiść i mściwość (wroga dominacja, podejrzliwość.
W czym mogą pomóc nam, pedagogom wysokie umiejętności interpersonalne?
Dla nas, pedagogów posiadanie wysokich kompetencji interpersonalnych jest szczególnie potrzebne ze względu na to, że pracujemy z drugim człowiekiem i nasza praca polega głównie na interakcjach społecznych. Wysokie kompetencje społeczne mogą pomóc nam w:
łatwiejszym motywowaniu zarówno siebie jak i naszych podopiecznych;
pro aktywności (nie tylko zawodowej ale i osobistej)
podniesieniu odporności na stres (a jak wszyscy wiemy nasza praca nie jest prosta i łatwa);
podniesieniu poziomu naszej asertywności (pomocne nie tylko w przypadku kontaktów z wychowankami ale i innymi pracownikami placówki);
łatwiejszym budowaniu autorytetu (osoby posiadające wysokie umiejętności interpersonalne odbierane są jako pełne charyzmy i są zwykle autorytetem w swoim środowisku i w środowisku podopiecznych);
inspirowaniu innych do działań zgodnych z naszymi celami (nie chodzi tu o manipulację a raczej o umiejętność egzekwowania wymagań);
zachowaniu dyscypliny w klasie i grupie;
w rozwijaniu takich umiejętności u naszych podopiecznych (na zasadzie modelowania);
generalnie we wszystkich dziedzinach życia zawodowego ale także osobistego.
Generalnie są dwa sposoby podnoszenia swoich umiejętności interpersonalnych:
a)trening stacjonarny - specjalistyczne szkolenie;
b)trening naturalny.
Niezależnie od tego w jaki sposób chcemy szkolić swoje umiejętności społeczne, najpierw należy taką umiejętność (np. Asertywność):
-zrozumieć poznawczo (poznać co to jest, jej cel i sens),
- zrozumieć behawioralnie (mieć okazję do jej przećwiczenia, do zapoznania się z nią), - - mieć dostęp do informacji zwrotnych (od innych ludzi, na temat tego czy dobrze się ją wykonuje) W tym miejscu warto dopowiedzieć, żebyś droga koleżanko i drogi kolego nie reagowali oporem i agresją na to, że ktoś zwraca Ci uwagę, że coś robisz nie tak. Jest to bardzo rozwojowe i do wykorzystania jako informacja zwrotna w naturalnym treningu społecznym.
- zautomatyzować umiejętność (używać jej tak często jak to tylko możliwe aż stanie się naturalną, zintegrowaną z innymi, czynnością.
Niektórym z nas wydaje się, że jeśli opanowali daną umiejętność poznawczo (przeczytali książkę np. o rozwiązywaniu konfliktów) to już posiadają taka umiejętność. NIEPRAWDA! Po pierwsze nie zrozumieliśmy jej behawioralnie (nie ćwiczyliśmy), nawet jeśli sami zrobiliśmy sobie ćwiczenie, to nie mieliśmy możliwości dostępu do informacji zwrotnej (nikt nam nie powiedział co zrobiliśmy dobrze a co źle), a już na pewno nie zautomatyzowaliśmy tej umiejętności (nie stała sie ona naszym nawykiem).
Trzy pierwsze kroki można zrealizować podczas treningu naturalnego i stacjonarnego. Natomiast Zautomatyzować umiejętność można tylko podczas naturalnego treningu społecznego (tylko w prawdziwych sytuacjach społecznych nowa umiejętność może stać się nawykiem.
Uważam, że dla nas samych powinno zależeć aby podnosić swoje umiejętności społeczne. I to nie tylko ze względów zawodowych ale i osobistych.
Najważniejsze aby osiągnąć dobre wyniki w porozumiewaniu się z ludźmi to utrzymywanie postawy nie agresywnej czy uległej lecz asertywnej która pozwoli nam z każdej sytuacji dojść do konsensusu dzięki któremu żadna ze stron nie będzie poszkodowana a obie na pewno będą zadowolone.
H. Fensterheim sformułował pięć praw regulujących zachowania asertywne :
1. Masz prawo do robienia tego, co chcesz, dopóki nie rani to kogoś innego.
2. Masz prawo do zachowania swojej godności przez asertywne zachowanie, nawet jeśli
rani to kogoś innego, dopóki Twoje zachowanie nie jest agresywne, lecz asertywne.
3. Masz prawo do przedstawiania innym swoich próśb, dopóki uznajesz, że druga osoba ma
prawo odmówić.
4. Istnieją takie sytuacje między ludźmi, w których prawa nie są oczywiste. Zawsze jednak
masz prawo do przedyskutowania tej sprawy z drugą osobą i wyjaśnienia jej.
5. Masz prawo do korzystania ze swoich praw.
Asertywność to zachowanie stanowcze, a jednocześnie łagodne, podczas którego traktujemy
drugą osobę jak równego sobie partnera. Nie zawsze gwarantuje nam powodzenie, ale
umożliwia wyrażanie własnych odczuć przy jednoczesnym poszanowaniu odczuć innych osób, stwarza realną szansę satysfakcjonujących relacji z innymi ludźmi. Dlaczego jeszcze warto być osobą asertywną?
Oto jakie korzyści niosą ze sobą zachowania asertywne:
1. Ustanawiamy swoje granice i potrafimy ich bronić, ale również z respektem traktujemy
granice innych.
2. Dobrze się czujemy ze sobą i w kontakcie z innymi.
3. Potrafimy wyrażać zarówno pozytywne, jak i negatywne emocje.
4. Samodzielnie sterujemy własnym życiem, kierując się swoim interesem przy
podejmowaniu decyzji. Jednocześnie dbamy o to, by nie krzywdzić przy tym innych.
5. Podejmujemy się realizacji własnych celów bez naruszania granic innych.
Każdy więc czy to pedagog, psycholog, inżynier, mechanik, pielęgniarka czy osoba posiadając jakikolwiek inny zawód powinna posiadać umiejętności porozumiewania się interpersonalnego . Zamiast zachowania agresywnego przez które będziemy wydawać się na osoby niedostępne i niemiłe oraz zachowania uległego, przez które inni będą nami pomiatać powinniśmy postawić na zachowanie asertywne które pokaże innym że potrafimy postawić na swoim ale nie jesteśmy bezwzględni, że umiemy odstąpić od czegoś ale nie jesteśmy ulegli, że można się z nami dogadać. Procentuje to pozytywnym nastawieniem innych ludzi do nas samych i dobrymi relacjami bez których ciężko wytrwać w dzisiejszym świecie.
Bibliografia:
H. Fensterheim, J. Baer "Nie mów TAK, gdy chcesz powiedzieć NIE. Jak nauczyć się
asertywności" Książka i Wiedza, Warszawa, 2006.
M. Król-Fijewska "Asertywność menedżera" Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 2000.
M. Król-Fijewska "Stanowczo, łagodnie, bez lęku" Wydawnictwo WAB, Warszawa 2005.
Maslach Ch.. "Wypalanie się: utrata troski o człowieka," [w:] P.G. Zimbardo, F.L. Ruch (red), "Psychologia i życie," Warszawa 1988, s. 623-628.