1. Specyfika przedsiębiorstwa rolniczego

Przedsiębiorstwo rolnicze jest to organizacja gospodarcza wyodrębniona ekonomicznie, organizacyjnie i prawnie, wytwarzająca na potrzeby zewnętrzne (na rynek) artykuły rolnicze i usługi przy wykorzystaniu ziemi jako środka produkcji:

• bezpośrednio ( przedsiębiorstwa produkcji roślinnej lub roślinnej i zwierzęcej)

• pośrednio (przedsiębiorstwa wyspecjalizowane w produkcji zwierzęcej zużywające pasze wyprodukowane w innych jednostkach gospodarczych rolnictwa).

Źródło specyficznych cech przedsiębiorstwa rolniczego tkwi w samej istocie rolnictwa oraz specyfice produktów rolno – żywnościowych jako przedmiotów rynkowych.

Przedsiębiorstwo rolnicze w odróżnieniu od przemysłowych pracuje :

• pod gołym niebem,

• produkcja odbywa się w cyklach wyznaczonych przez pory roku

Przedsiębiorstwa rolnicze funkcjonują w określonym środowisku przyrodniczym i ekonomicznym, które charakteryzuje się dużą zmiennością. Zmiany zachodzące w otoczeniu wpływają na przedsiębiorstwo rolnicze, które powinno dostosowywać się do zachodzących zmian.

Najbardziej istotne czynniki środowiska ekonomicznego to ceny czynników produkcji, takich jak :

• praca,

• ziemia i środki do produkcji rolniczej,

• ceny produktów rolnych.

Przedsiębiorstwa rolnicze składają się z działu produkcji roślinnej i zwierzęcej. Większe jednostki dysponują także działami przetwórstwa rolno- spożywczego oraz usługowymi.

Gałęzie produkcji zwierzęcej

• bydło,

• trzoda chlewna,

• owce,

• konie,

• drób,

• zwierzęta futerkowe, itp.

Przetwórstwo rolno- spożywcze:

• mleczarnie,

• gorzelnie,

• przetwórnie owocowo-warzywne,

• krochmalnie,

• olejarnie.

Dział usług:

• warsztaty naprawcze,

• jednostki transportu.

Kierownicy przedsiębiorstwa rolnego nie mają wpływu na kształtowanie się cen czynników produkcji i produktów rolniczych. Mogą jedynie analizować zachodzące zmiany i podejmować decyzje dostosowawcze.

Zmiany zachodzące w środowisku ekonomicznym wymuszają nieustanny wzrost ekonomicznej wydajności pracy w rolnictwie, który jest podstawowym czynnikiem utrzymania właściwego dystansu między dochodami rolniczymi a dochodami w działach pozarolniczych.

Jednym z głównych czynników wzrostu wydajności pracy w rolnictwie jest wzrost powierzchni gospodarstw przy jednoczesnym ograniczaniu zatrudnienia.

Przedsiębiorstwo rolnicze z reguły jest małe. Jego zasoby kapitałowe są relatywnie małe i dużo niższe niż przedsiębiorstwa przemysłowego. Tak więc ma ono ograniczone możliwości inwestycyjne.

Wyniki przedsiębiorstwa rolniczego, odmiennie niż w wielu innych przedsiębiorstwach przemysłowych, zależą w istotnej mierze nie tylko od wysokości i racjonalności ponoszonych nakładów, ale także od nie dających się wcześniej przewidzieć zdarzeń losowych pomyślnych dla rozwoju produkcji, bądź niepomyślnych, jak rozkład opadów i temperatura powietrza w ciągu roku, na które produkcja roślinna jest bardzo wrażliwa.

1. System agrobiznesu

Agrobiznes - zespolone ze sobą działania człowieka uczestniczące bezpośrednio lub pośrednio w wytwarzaniu finalnych produktów żywnościowych.

Funkcje agrobiznesu:
*produkcja surowców:

-rolniczych

-rybackich

-leśniczych
*przetwórstwo surowców rolniczych
*marketing, czyli sprzedaż hurtowa i detaliczna

Agrobiznes obejmuje:

• przemysł wytwarzający środki produkcji dla rolnictwa i przemysłu spożywczego,

• rolnictwo, pojmowane jako wytwórczość surowców żywnościowych i gotowej żywności,

• skup surowców rolnych,

• ich przechowywanie i transport,

• rybołówstwo i leśnictwo,

• przemysł spożywczy,

• hurtowy i detaliczny handel żywnością

• usługi związane z funkcjonowaniem tych zagadnień.

System agrobiznesu zawiera:

• gospodarkę rolną

• gastronomię

• handel żywnością

• przemysł spożywczy

• produkcję i pozyskiwanie surowców żywnościowych

• wytwarzanie środków produkcji i usług produkcyjnych

Między wymienionymi systemami zachodzi szereg powiązań, do których zaliczamy:

• wymianę,

• konkurencję,

• kupno,

• sprzedaż,

• integrację pionową

Agrobiznes w Polsce należy do tych dziedzin gospodarki, które wymagają zasadniczych przemian strukturalnych. Dotyczy to zwłaszcza  rolnictwa , które w wielu regionach w Polsce jest słabo powiązane z nierolniczymi ogniwami agrobiznesu, charakteryzuje się niską spójnością pracy i niskim poziomem dochodów ludzi utrzymujących się z pracy w rolnictwie.

Włączenie polskiej gospodarki, w tym również rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego, czyli podstawowych ogniw agrobiznesu, w zintegrowanym systemie gospodarki Unii Europejskiej łączy się z pojawieniem szansy na przyspieszenie przemian strukturalnych w polskim agrobiznesie, jak również wywołuje wiele zagrożeń.

Otoczenie instytucjonalne agrobiznesu:

• Państwo

• Instytucje samorządowe

• Banki

• Giełdy towarowe papierów wartościowych

• Agencje rządowe

• Fundacje

• Jednostki doradcze

• Związki zawodowe rolników

1. Instytucyjne wsparcie rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich

Agencja Nieruchomości Rolnych

agencja państwowa powstała w 2004 w miejsce Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. ANR jest państwową osobą prawną z siedzibą w Warszawie. Agencja jest kierowana i reprezentowana na zewnątrz przez prezesa. Zadaniem ANR jest wykonywanie prawa własności i innych praw rzeczowych w stosunku do nieruchomości rolnych Skarbu Państwa - w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa, w szczególności:
* obrót tymi nieruchomościami,
* restrukturyzacja w stosunku do tych nieruchomości,
* racjonalne wykorzystanie tych nieruchomości,
* administrowanie tymi nieruchomościami,
* a także sprzedawanie tych nieruchomości za zgodą prezesa.

Izby Rolnicze

Do zadań statutowych Izby należy w szczególności:

• sporządzanie analiz, ocen, opinii i wniosków z zakresu produkcji rolnej oraz rynku rolnego i przedstawianie ich organom administracji rządowej i samorządu terytorialnego,

• występowanie do organów administracji rządowej w województwie i samorządu terytorialnego z inicjatywą w zakresie regulacji prawnych dotyczących rolnictwa, rozwoju wsi i rynków rolnych oraz opiniowanie projektów przepisów

• prowadzenie działań na rzecz tworzenia rynku rolnego oraz poprawy warunków zbytu płodów rolnych i produktów rolnych

• prowadzenie analiz opłacalności produkcji rolnej oraz analiz cen na produkty rolne i środki produkcji

• gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji gospodarczych na potrzeby producentów rolnych oraz innych przedsiębiorców,

• doradztwo w zakresie działalności rolniczej wiejskiego gospodarstwa domowego oraz uzyskiwania przez rolników dodatkowych dochodów

• podejmowanie działań na rzecz rozwoju infrastruktury rolnictwa i wsi oraz poprawy struktury agrarnej

• podnoszenie kwalifikacji osób zatrudnionych w rolnictwie

• prowadzenie listy rzeczoznawców oraz przyznawania tytułów kwalifikacyjnych w zakresie rolnictwa zgodnie z obowiązującymi przepisami,

• kształtowanie i upowszechnianie zasad etyki i rzetelnego postępowania w działalności gospodarczej,

• działanie na rzecz podnoszenia jakości środków i urządzeń stosowanych w działalności rolniczej oraz na rzecz poprawy warunków pracy i bezpieczeństwa w rolnictwie,

• współdziałanie z jednostkami prowadzącymi szkoły rolnicze, wspieranie ich działalności, inicjowanie powstawania nowych szkół i zmian w programach nauczania oraz współorganizowanie praktyk,

• kształtowanie świadomości ekologicznej producentów rolnych,

• inicjowanie działań mających na celu powoływanie i wspieranie zrzeszeń i stowarzyszeń producentów rolnych,

• działanie na rzecz poprawy jakości produktów rolnych

• promowanie eksportu produktów rolnych i leśnych,

KRUS - Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

Ubezpieczenie społeczne rolników zostało uregulowane ustawą. Realizację zadań wynikających z ustawy powierzono Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, zobowiązującego ją do prowadzenia zadań wyodrębnionych z systemu powszechnego, w tym m.in. obsługi rolników w sprawach dotyczących obejmowania ubezpieczeniem społecznym rolników i opłacania składek na to ubezpieczenie, przyznawania i wypłaty świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń: emerytalno-rentowego oraz wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego, prowadzenia działalności prewencyjnej na rzecz upowszechniania zasad bezpieczeństwa pracy w gospodarstwach rolnych oraz eliminowania zagrożeń w miejscu pracy i życia rolników, prowadzenia dobrowolnej, nieodpłatnej rehabilitacji leczniczej dla osób uprawnionych doświadczeń KRUS, zagrożonych niezdolnością do pracy, bądź trwale lub okresowo całkowicie niezdolnych do pracy w gospodarstwie rolnym.

Kasa realizuje wiele dodatkowych zadań zleconych przez państwo, m.in. wypłaca tzw. krajowe renty strukturalne, zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne, świadczenia kombatanckie dla inwalidów wojennych, obsługuje ubezpieczenie zdrowotne rolników, ich domowników, emerytów i rencistów, a także członków ich rodzin, pełniąc zarazem na rzecz NFZ funkcję płatnika składek na to ubezpieczenie.

W ubezpieczeniu społecznym rolników funkcjonują na odrębnych zasadach dwa rodzaje ubezpieczenia:

• ubezpieczenie emerytalno-rentowe, finansowane w przeważającej części z dotacji budżetowej, uzupełnionej dochodami ze składek ubezpieczonych rolników;

• ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie, realizację świadczeń z tego ubezpieczenia gwarantują jedynie składki od rolników, gromadzone w Funduszu Składkowym Ubezpieczenia Społecznego Rolników. Fundusz ten jest osobą prawną, funkcje zarządu pełni z urzędu Prezes KRUS, pod nadzorem Rady Rolników

Agencja Rynku Rolnego

Od 1 maja 2004 roku Agencja Rynku Rolnego jest agencją płatniczą i działa zgodnie z prawodawstwem unijnym. Agencja Rynku Rolnego jako agencja płatnicza - po uzyskaniu akredytacji - administruje w Polsce wybranymi mechanizmami WPR UE

Agencja Rynku Rolnego jako agencja płatnicza:

• wydaje decyzje administracyjne umożliwiające producentom rolnym, przedsiębiorcom z branży rolno-spożywczej, w tym podmiotom skupującym i przetwórczym oraz importerom i eksporterom uczestniczenie w mechanizmach WPR, za które odpowiedzialna jest ARR,

• kontroluje prawidłowość wykorzystania środków finansowych wypłacanych uczestnikom poszczególnych mechanizmów WPR

• wypłaca środki finansowe uczestnikom poszczególnych mechanizmów WPR

• przekazuje Komisji Europejskiej informacje dotyczące mechanizmów WPR realizowanych przez ARR

• informuje uczestników mechanizmów o decyzjach podjętych na szczeblu Wspólnoty w odniesieniu do realizowanych przez ARR mechanizmów WPR

Agencja Rynku Rolnego swoją działalnością obejmuje ponad 20 grup towarowych, realizując w ich obrębie 50 mechanizmów Wspólnej Polityki Rolnej, m.inn.:

• interwencyjny zakup i sprzedaż produktów rolnych i ich przetworów,

• dopłaty do prywatnego przechowywania produktów

• administrowanie regulacjami handlowymi, w tym wydawanie pozwoleń na przywóz i wywóz oraz wypłacanie refundacji wywozowych

• administrowanie systemami kwotowania produkcji wybranych produktów: mleka, skrobi ziemniaczanej oraz tytoniu

wsparcie popytu wewnętrznego poprzez stosowanie dopłat, w tym dopłat do przetwórstwa, spożycia oraz sprzedaży po obniżonych cenach produktów organizacjom o charakterze niedochodowym.

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR)

to instytucja rządowa powstała w 1994 roku. Jej zadaniem jest wspieranie działań służących rozwojowi rolnictwa i obszarów wiejskich. Dzieli się na centralę , oddziały regionalne (jeden oddział regionalny na województwo) i biura powiatowe (jedno biuro powiatowe na powiat).

ARiMR wspomaga finansowo:

• inwestycje w rolnictwie i związanych z nim usługach oraz w przetwórstwie rolno-spożywczym

• przedsięwzięcia tworzące dla mieszkańców wsi stałe miejsca pracy poza rolnictwem

• rozwój infrastruktury wiejskiej

• poprawy struktury agrarnej

• inwestycje związane z budową giełd i rynków hurtowych

• oświatę i doradztwo rolnicze oraz upowszechnianie i wdrażanie rachunkowości w gospodarstwach.

ARiMR zarządza systemem unijnych dopłat bezpośrednich w Polsce

Uzyskując akredytację do obsługi Programu SAPARD Agencja stała się pierwszą instytucją w Polsce działającą w oparciu o procedury obowiązujące w Unii Europejskiej
Zgodnie z Wieloletnią Umową Finansową ARiMR jako Agencja SAPARD pełni dwie funkcje wdrażającą i płatniczą.

Funkcja wdrażająca Agencji SAPARD obejmuje:

• wzywanie do składania wniosków i ogłaszanie warunków kwalifikacji,

• przyjmowanie i formalną weryfikację wniosków i pomoc finansową,

• ocenę merytoryczno-techniczną i ekonomiczną wniosków,

• ustanawianie na piśmie zobowiązań umownych pomiędzy Agencją a potencjalnymi beneficjentami,

• monitoring

• sprawozdawczość.

Funkcja płatnicza Agencji SAPARD obejmuje:

• sprawdzanie wniosków o płatność,

• przeprowadzenie kontroli na miejscu i stwierdzanie dopuszczalności płatności,

• zezwalanie na płatność,

• dokonywanie płatności,

• księgowanie zobowiązań i płatności.

ARiMR jako agencja płatnicza:

Pełnienie roli agencji płatniczej oznacza wykonywanie trzech podstawowych funkcji:

• autoryzacji, tj. ustalenia i zatwierdzenia sumy, jaka powinna być wypłacona, zgodnie z procedurą i przepisami unijnymi

• wykonanie płatności wydania polecenia dla banku lub rządowych instytucji płatniczych

• księgowania płatności w oddzielnym rejestrze płatności agencji dotyczących wydatków z zasobów Sekcji Gwarancji EFOiGR (Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej)

Centrum Doradztwa Rolniczego, wojewódzkie ośrodki doradztwa rolniczego:

Zadaniami ośrodków doradztwa rolniczego są:

• prowadzenie doradztwa rolniczego, obejmującego działania w zakresie rolnictwa, rozwoju wsi, rynków rolnych oraz wiejskich gospodarstw domowych, mające na celu poprawę poziomu dochodów rolniczych oraz podnoszenie konkurencyjności rynkowej gospodarstw rolnych;

• wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich;

• także podnoszenie poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich.

Centrum Doradztwa wykonuje następujące zadania z zakresu doradztwa rolniczego:

• przygotowuje i wprowadza jednolite sposoby działania ośrodków wojewódzkich w zakresie realizowanych przez nie zadań;

• przygotowuje i przekazuje ośrodkom wojewódzkim materiały informacyjne i szkoleniowe, w tym dotyczące pomocy w zakresie działalności gospodarstw rolnych i produkcji rolniczej finansowanej lub współfinansowanej ze środków pochodzących z funduszy Unii Europejskiej lub innych instytucji krajowych albo zagranicznych;

• opracowuje analizy i prognozy w zakresie rozwoju doradztwa rolniczego

• prowadzi szkolenia dla pracowników ośrodków wojewódzkich w zakresie metodyki i zadań doradztwa rolniczego, ze szczególnym uwzględnieniem integracji z Unią Europejską, i inne;

• prowadzi doskonalenie nauczycieli szkół rolniczych w zakresie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich

• tworzy i prowadzi centralny system informacji i bazy danych na potrzeby doradztwa rolniczego

• organizuje szkolenia, pokazy, seminaria i konferencje oraz inne przedsięwzięcia w zakresie rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich oraz rolnictwa ekologicznego;

• koordynuje zadania w zakresie rolnictwa ekologicznego wykonywane przez ośrodki wojewódzkie

• upowszechnia wyniki badań naukowych w praktyce rolniczej

Inspekcja Weterynaryjna(IW)

jest państwową instytucją kontrolno-nadzorczą. Na jej czele stoi Główny Lekarz Weterynarii będący centralnym organem administracji rządowej.

Inspekcja wykonuje swoje zadania przez zwalczanie:

• chorób zakaźnych zwierząt, w tym zapobieganie wystąpieniu, wykrywanie i likwidowanie ognisk tych chorób,

• chorób zwierząt, które mogą być przenoszone na człowieka ze zwierzęcia lub przez produkty pochodzenia zwierzęcego, zwanych dalej "zoonozami", lub biologicznych czynników chorobotwórczych wywołujących te choroby;

• monitorowanie zakażeń zwierząt;

• badanie zwierząt rzeźnych i produktów pochodzenia zwierzęcego

Przeprowadzanie:

• weterynaryjnej kontroli granicznej

• kontroli weterynaryjnej w handlu i wywozie zwierząt oraz produktów w rozumieniu przepisów o kontroli weterynaryjnej w handlu

Sprawdzanie nadzoru nad:

• bezpieczeństwem produktów pochodzenia zwierzęcego, w tym nad wymaganiami weterynaryjnymi przy ich produkcji, umieszczaniu na rynku oraz sprzedaży bezpośredniej

• wprowadzaniem na rynek zwierząt i ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego

• wytwarzaniem, obrotem i stosowaniem środków żywienia zwierząt

• zdrowiem zwierząt przeznaczonych do rozrodu oraz jakością zdrowotną materiału biologicznego

• obrotem produktami leczniczymi weterynaryjnymi, wyrobami medycznymi przeznaczonymi dla zwierząt oraz warunkami ich wytwarzania

Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, zadania:

• kontrola fitosanitarna roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów, podłoży i gleby oraz środków transportu, w miejscach wwozu i na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

• ocena stanu zagrożenia roślin przez organizmy szkodliwe oraz prowadzenie ewidencji tych organizmów

• wydawanie decyzji w sprawie zwalczania organizmów szkodliwych

• ustalanie i doskonalenie metod oraz terminów zwalczania organizmów szkodliwych, a także zapobieganie ich rozprzestrzenianiu się;

• kontrola zabiegów oczyszczania, odkażania i przerobu roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów

• prowadzenie rejestru przedsiębiorców

• wydawanie certyfikatów dla producentów stosujących integrowaną produkcję roślin;

• badania laboratoryjne roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów;

• kontrola jakości środków ochrony roślin dopuszczonych do obrotu

• kontrola prawidłowości stosowania środków ochrony roślin

1. Założenia Wspólnej Polityki Rolnej

Wspólna polityka rolna – wszystkie przedsięwzięcia dotyczące sektora rolnego, podejmowane przez Wspólnotę Europejską w celu wypełnienia postanowień zapisanych w traktatach rzymskich. Obejmuje: rolnictwo, leśnictwo, uprawę winorośli oraz ogrodnictwo.

W przeciwieństwie do pozostałych sektorów gospodarki, które funkcjonują na zasadach rynkowych, rolnictwo jest szczególnie wspierane i chronione.

Podstawowe zasady Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) określone zostały dopiero w Traktacie ustanawiającym EWG (Europejską Wspólnotę Gospodarczą).

25 marca 1957 r. w Rzymie Traktat ten podpisało sześć państw: Francja, Niemcy, Belgia, Holandia, Luksemburg i Włochy.

Przyjęcie wspólnej polityki w dziedzinie rolnictwa miało przyczynić się do realizacji podstawowego celu Wspólnoty, jakim było:

• popieranie harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej,

• umacnianie stabilności,

• podnoszenie poziomu życia

• ustanowienie ściślejszych stosunków pomiędzy państwami członkowskimi.

Reformy WPR

1968 – plan Mansholta

Jego celem było poprawienie struktury agrarnej poprzez powiększenie wielkości gospodarstw, likwidację małych, słabo wydajnych gospodarstw oraz zmniejszenie nadwyżek produktów rolnych. Nie został w pełni zrealizowany.

lata 1985-1990 W tych latach dokonano także dość istotnych zmian w zakresie WPR. Należało do nich:

• stopniowe obniżanie realnego poziomu cen ustalanych przez organy Wspólnoty na kolejne kampanie rolnicze.

• wprowadzenie tzw. stabilizatorów rolniczych, polegających na określeniu górnego pułapu produkcji na dany produkt.

• zaostrzenie wymogów co do jakości towarów przyjmowanych do skupu interwencyjnego oraz wprowadzanie limitów gwarantowanych interwencji.

• ograniczenie rocznej stopy wzrostu wydatków na finansowanie wspólnej organizacji rynków.

1992 – reformy MacSharry'ego:

• - zmiany struktury wydatków na wspieranie rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich (zlikwidowanie dotacji do cen produktów rolnych w zamian za bezpośrednie opłaty wyrównawcze świadczone na rzecz rolników, lecz niezwiązane z wielkością produkcji)

• - obniżenie cen skupu niektórych produktów, tak aby zbliżyć je do cen na rynkach światowych

• - system przymusowego ugorowania

Agenda 2000

Zaproponowanie zmian wydatków na politykę rolną. Obejmowały one:

- obniżkę wydatków na interwencje rynkowe i subsydia eksportowe

- wzrost płatności kompensacyjnych

- wzrost dodatków na ochronę środowiska, zalesienie i wcześniejsze emerytury

- fundusze przedakcesyjne dla państw kandydujących

Reforma Fishlera

A. System Jednolitej Płatności (SJP)

- oddzielenie płatności od produkcji rolnej

- płatność przypisana do powierzchni upraw z lat 2000-2002

- odłogowanie (10% z 92t)

- możliwa jednolita płatność regionalna

- zasada wzajemnej zgodności:

• dobra kultura rolna gruntów,

• bezpieczeństwo żywności,

• ochrona środowiska,

• zdrowotność ludzi, zwierząt i roślin,

• dobrostan zwierząt,

B. dalsza redukcja cen interwencyjnych na korzyść płatności bezpośrednich,

C. zmniejszanie płatności dla największych gospodarstw (modulacja) na korzyść rozwoju wsi.

Przykłady działań

• mleko

  • limitowanie produkcji tzw. kwota mleczna

  • cena gwarantowana

  • dopłata bezpośrednia

• zboża

  • cena gwarantowana

  • dopłata bezpośrednia

  • opłaty za odłogowanie ziemi

• bydło mięsne

  • cena gwarantowana

  • premia od każdej sztuki

• trzoda chlewna

  • dopłata do eksportu

  • skup interwencyjny

• warzywa i owoce

  • wsparcie dla grup producentów

  • określanie norm

• zalesianie

  • zwrot kosztów

WPR została oparta na trzech podstawowych zasadach:

• pierwszy - jednolitość rynku - zniesienie wszelkich ograniczeń w handlu produktami rolnymi pomiędzy krajami Wspólnoty, oraz wprowadzenie wspólnych jednolitych regulacji dotyczących funkcjonowania rynku rolnego (wspólne ceny, reguły konkurencji, harmonizacja przepisów administracyjnych, weterynaryjnych, ochrony środowiska, wspólne przepisy w handlu z krajami trzecimi).

• drugi - preferencje dla krajów członkowskich - pierwszeństwo zbytu towarów rolnych pochodzących z krajów członkowskich, rozbudowany system ochrony przed importem rolnym z krajów trzecich.

• trzeci - solidarność finansowa - wspólne i solidarne ponoszenie kosztów prowadzenia WPR. Koszty obciążają wszystkie państwa członkowskie, niezależnie od stopnia w jakim korzystają one ze środków przeznaczonych na finansowanie WPR.

Zasadniczy kształt Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2007-2013 przyjęty został przez ministrów rolnictwa krajów Unii Europejskiej w Luksemburgu.

Część z przyjętych rozwiązań jest dla Polski korzystna, niektóre jednak z nich chronią w zdecydowanie większym stopniu interesy starych członków. Omawiając najważniejsze rozwiązania reformy Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej należy zwrócić uwagę na jej możliwe implikacje dla Polski, ze szczególnym uwzględnieniem zagrożeń z niej wynikających.

• Podstawowym elementem nowej WPR jest wprowadzenie zasady oddzielenia płatności bezpośrednich od produkcji rolnej, czyli zastąpienie większości występujących dotychczas płatności bezpośrednich w różnych dziedzinach produkcji rolnej jedną wspólną płatnością przypisaną do powierzchni gospodarstwa.

Zasada ta w swej istocie jest dla Polski korzystna, daje bowiem rolnikowi większą możliwość wyboru produkcji na rynek, uniezależniając w znacznym stopniu wybór produkcji od specyficznych dopłat. Zasilają one finansowo zarówno gospodarstwa większe jak i gospodarstwa małe.

• Niebezpieczną i trudną zasadą wprowadzoną w Polsce była zasada wzajemnej zgodności, czyli "cross-compliance". Polega ona na uzależnieniu otrzymywania płatności bezpośrednich od spełnienia przez gospodarstwo określonych wymagań w zakresie ochrony środowiska, bezpieczeństwa żywności oraz dobrostanu zwierząt. Wymagania te były wprowadzane sukcesywnie w latach 2005-2007. Ustalono, że przestrzeganie wymienionych warunków będzie sprawdzane w ramach nowego systemu kontroli administracyjnej.

Ważnym czynnikiem korzystnie wpływającym na rozwój obszarów wiejskich było przyjęcie mechanizmu modulacji, czyli zmniejszenia kwot płatności bezpośrednich dla największych gospodarstw (otrzymujących ponad 5 tyś. eurorocznie płatności) i przesunięcie uzyskanych w ten sposób oszczędności na wsparcie II filaru WPR.

Jednoznacznie negatywnie należy ocenić likwidację interwencyjnego skupu żyta. Żyto uprawiane jest w Polsce na znacznej powierzchni (stanowi 22% udziału w powierzchni zasiewów zbóż). Uprawiane jest głównie ze względu na warunki klimatyczne i słabą jakość gleb. Wyeliminowanie żyta ż interwencji unijnej spowoduje spadek cen rynkowych i w konsekwencji niższe dochody rolników gospodarujących na słabszych glebach.

Reforma WPR od 1 stycznia 2007 roku nałożyła na kraje członkowskie obowiązek wprowadzenia systemu doradztwa dla rolników korzystających z płatności. Doradztwo to dotyczy działalności gospodarstw w zakresie przestrzegania wymogów wynikających z zasady wzajemnej zgodności (cross-compliance). Funkcjonowanie tego doradztwa jest wspierane w części przez Unię Europejską. Jednak jego utrzymanie jest również dodatkowym obciążeniem dla rolników.

Realizacja programów rolno-środowiskowych stała się przydatna w zwiększeniu dochodów rolniczych, szczególnie na terenach wrażliwych przyrodniczo, na których należy ograniczyć intensywną gospodarkę towarową. Konieczne jest jednak zapewnienie pełnej dostępności do odpowiedniego doradztwa jak również zsynchronizowania wsparcia rolno-środowiskowego dla rolników z realizacją programów ochrony środowiska.

Do najważniejszych celów WPR należą:

• zwiększenie wydajności produkcji rolnej w drodze rozwoju postępu technicznego,

• zapewnienie racjonalnego rozwoju produkcji rolnej oraz pełnego wykorzystania czynników produkcji, zwłaszcza siły roboczej,

• zapewnienie odpowiedniego poziomu życia ludności rolniczej, przede wszystkim przez podniesienie indywidualnego dochodu osób zatrudnionych w rolnictwie,

• stabilizacja rynków rolnych,

• zapewnienie ciągłości dostaw żywności, zapewnienie odpowiednich cen dla konsumentów.

Osiągnięciu celów WPR mają służyć:

• regulacja poszczególnych rynków rolnych

• - wsparcie finansowe dochodów rolników

• - współfinansowanie projektów inwestycyjnych i modernizacyjnych w rolnictwie i na obszarach wiejskich

• - system składowania i sprzedaży towarów rolnych

• - wspólne techniki stabilizacji wywozu lub przywozu towarów

Mechanizmy stabilizacji:

• interwencja na rynku wewnętrznym i ochrona zewnętrzna obejmująca: zboża, cukier, oliwę, masło, mleko w proszku, wołowinę, wieprzowinę, świeże owoce i warzywa.

• ochrona zewnętrzna bez interwencji, obejmująca: rzepak, jaja, drób, wino, chmiel, kwiaty.

• refundacje wywozowe (eksportowe) w formie subsydiów (rekompensata dla różnicy pomiędzy wyższymi cenami na rynkach wewnętrznych a niższymi na rynkach światowych), obejmują: zboża, cukier, produkty mleczne, wołowinę, wieprzowinę, świeże owoce i warzywa

• refundacje produkcyjne w formie subsydiów (rekompensata dla różnicy pomiędzy wyższymi cenami na rynkach wewnętrznych a niższymi cenami surowców importowanych), obejmują: zboża i cukier.

WPR można podzielić na dwie części:

• System organizacji rynków rolnych, mający na celu zapewnienie rolnikom odpowiedniego poziomu dochodów oraz ochronę rolnictwa wspólnotowego przed konkurencja światową;

• Polityka strukturalna, która wspiera przemiany strukturalne w rolnictwie i na obszarach wiejskich.

Problemy związane z WPR

• wysokie koszty (dochodzące do 60% budżetu UE)

• dotowanie eksportu rodzi konflikty z krajami trzecimi

• niewystarczająca ochrona środowiska (dopłaty → większa produkcja → degradacja środowiska)

• z powodu zamknięcia UE na import spoza Wspólnoty, o wiele wyższe ceny żywności niż w przypadku sprowadzania jej np. z Afryki

• gigantyczna biurokracja

• odgórne sterowanie cenami

• odmowa ujawniania listy beneficjentów dopłat bezpośrednich w niektórych krajach

1. Formy organizacyjno- prawne przedsiębiorstw

Przedsiębiorstwo (lub inaczej jednostka – gospodarcza) wyodrębniona prawnie, organizacyjnie i ekonomicznie jednostka, prowadząca działalność gospodarczą.

Najczęściej definiowanym celem działalności przedsiębiorstwa jest osiąganie zysku lub zaspokajanie potrzeb konsumentów. W jego skład mogą wchodzić mniej lub bardziej odrębne jednostki gospodarcze, nazywane zakładami.

Forma prawna przedsiębiorstwa jest narzędziem określającym:

• wymagania założycielskie,

• strukturę władzy,

• odpowiedzialność za interesy społeczeństwa, państwa, właściciela, pracowników i pożyczkodawców.

Swoboda wyboru formy prawnej przedsiębiorstwa oraz realizacja szczegółowych rozwiązań organizacyjnych w ramach poszczególnych form umożliwia odpowiednie ukonstytuowanie przedsiębiorstwa.

Ukonstytuowanie przedsiębiorstwa ma charakter jednorazowy , oznacza to , że decyzje o założeniu czy likwidacji firmy są z reguły nieodwracalne lub też bardzo trudno odwracalne ; decyzje te odnoszą się również do kwestii lokalizacji i siedziby przedsiębiorstwa , wyboru formy prawnej, wielkości kapitału itp.

Formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwa państwowe-przedsiębiorstwo, którego wyłącznym właścicielem jest państwo, a ściślej rzecz biorąc Skarb Państwa. Jest osobą prawną, do której stosuje się przepisy ustawy z dnia 25.09.1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981).

Przedsiębiorstwo państwowe może zostać przekształcone w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa w drodze komercjalizacji, która jest zazwyczaj etapem poprzedzającym prywatyzację.

SPÓŁDZIELNIE

Dobrowolne zrzeszenie osób prowadzących własną działalność gospodarczą w swoim interesie, majątek spółdzielni uznawany jest za prywatną własność jej członków, a członkowie odpowiadają tym majątkiem za działalność przedsiębiorstwa. Organy spółdzielni to:

-Walne Zgromadzenie,

-Rada Nadzorcza,

-Zarząd,

-Prezes.

Każdy członek spółdzielni musi zadeklarować w niej co najmniej jeden udział, chyba, że statut spółdzielni przewiduje większą ich ilość; na podstawie postanowień statutu może też być zastrzeżona potrzeba wniesienia wkładu, np. rzeczowego (maszyny, grunt, zwierzęta) do spółdzielni.

Celem istnienia spółdzielni jest prowadzenie wspólnej działalności gospodarczej w interesie zrzeszonych członków. Członkowie spółdzielni uczestniczą w pokrywaniu jej strat do wysokości zadeklarowanych udziałów i nie odpowiadają wobec wierzycieli spółdzielni za jej zobowiązania.

SPÓŁKI

Spółki rodzaj działalności osób fizycznych lub prawnych oparty na umowie albo statucie, a mający zazwyczaj na celu prowadzenie działalności gospodarczej. Działają na podstawie regulacji zawartych w Kodeksie Handlowym. Dzielimy je na:

-osobowe (jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna),

- kapitałowe (z o. o., akcyjna)

Spółki osobowe

1. spółka jawna:

-umowa zawierana na piśmie i zarejestrowana w sądzie rejonowym prowadzącym rejestr sądowy,

-spółkę prowadzą wspólnicy,

-odpowiedzialność wobec wierzycieli całym majątkiem spółki i majątkiem osobistym wspólników,

-wspólnicy mają prawo do udziału w zyskach, natomiast w stratach stosownie do wkładów zawartych w umowie lub równo,

-podatek dochodowy płaci każdy ze wspólników oddzielnie, a jego wysokość zależy od przypadającej na niego części majątku.

b) spółka partnerska:

-wspólnikami mogą być wyłącznie osoby fizyczne uprawnione do wykonywania tzw. wolnych zawodów: lekarze, pielęgniarki, położne, aptekarze, doradcy podatkowi, biegli, księgowi, brokerzy ubezpieczeniowi, rzeczoznawcy, architekci, rzecznicy patentowi, tłumacze przysięgli,

-umowa w formie aktu notarialnego,

-do umowy należy dołączyć dokumenty uprawniające do wykonywania zawodu,

-poszczególni członkowie spółki nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania spółki.

c) spółka komandytowa:

-umowa w formie aktu notarialnego,

-co najmniej 1 osoba musi mieć status komplementariusza, który odpowiada przed wierzycielami całym swoim majątkiem, pozostali członkowie mają status komandytariusza i odpowiadają przed wierzycielami swoim majątkiem ograniczonym do tzw. sumy komandytowej, zależnej od wkładu,

-komandytariusze nie mają prawa do prowadzenia spraw spółki i reprezentowania jej.

d) spółka komandytowo-akcyjna:

-co najmniej 1 wspólnik jest komplementariuszem, a pozostali są akcjonariuszami,

-kapitał początkowy nie może być niższy niż 50 000 zł,

-spółka pracuje w formie aktu notarialnego,

-jeżeli w statucie nie zapisano inaczej, to podział zysku zależy od wysokości wkładu,

-akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki,

-jeżeli spółka liczy powyżej 25 akcjonariuszy, to musi powołać Radę Nadzorcą

Spółki osobowe mają kilka istotnych cech odróżniających je od innych spółek .Należą do nich:

• oparcie działalności spółki na pracy wspólników
• osobista , solidarna odpowiedzialność majątkowa wspólników za zobowiązania spółki
• wspólnota celów i majątku
• trwałość składu osobowego wspólników , co oznacza że wspólnicy prowadzą spółkę w nie zmienionym składzie osobowym od zawiązania do rozwiązania bądź do likwidacji spółki
• prawo i obowiązek współdziałania wszystkich wspólników dla osiągnięcia wspólnego celu i tym samym obowiązek lojalności wobec spółki
• prawo każdego wspólnika do bezpośredniego prowadzenia i kontroli spraw spółki
• równe prawa i obowiązki każdego wspólnika , co oznacza wykluczenia zawiązania spółki osobowej przez jedną osobę
• brak osobowości prawnej spółki

SPÓŁKI KAPITAŁOWE

a) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością:

-utworzona przez jedną lub więcej osób,

-wspólnicy mogą mieć udziały równe lub zróżnicowanej wielkości,

-umowa spółki ma charakter aktu notarialnego i może regulować sposób zbywania udziałów w spółce,

-wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki, a ich "ograniczoną" odpowiedzialność można co najwyżej odnieść do ryzyka ekonomicznego związanego z inwestycją w spółkę,

-kapitał zakładowy to minimum 5000 zł

- władzami spółki są: zgromadzenie wspólników, rada nadzorcza, komisja rewizyjna, zarząd jedno- lub wieloosobowy.

b) spółka akcyjna:

-minimalny kapitał początkowy to 500 000 zł,

-umowa w postaci aktu notarialnego wpisana do rejestru sądowego,

-organy spółki to: Rada Nadzorcza i Komisja Rewizyjna lub Zgromadzenie Wspólników,

-spółka odpowiada przed wierzycielami do wysokości udziałów wspólników plus majątek wspólny, a członkowie zarządu całym swoim majątkiem,

-jest obowiązek prowadzenia pełnej księgowości.

Poza spółkami prawa handlowego istnieją spółki cywilne, działające na podstawie Kodeksu Cywilnego. Powstają one na mocy umowy, w której wspólnicy zobowiązują się dążyć do realizacji przyjętego celu gospodarczego m.in. poprzez wniesienie wkładów lub udziałów. Za zobowiązania solidarnie odpowiadają całym swym majątkiem wszyscy wspólnicy.Spółki te nie posiadają osobowości prawnej.

W pisemnej umowie spółki cywilnej należy określić:

• strony umowy, czyli wskazać podmioty, które umowę spółki zawierają;
  - reprezentację, kto będzie spółkę reprezentował wobec osób trzecich; może to być jeden lub kilku wspólników czy osoba trzecia.
  -"cel gospodarczy", czyli przedmiot działalności spółki, oraz miejsce czy obszar, na którym tę działalność będziemy prowadzić;
  - wkłady wspólników - kto je wnosi, w jakiej wysokości; jeśli są to wkłady niepieniężne, tzw. aporty (np. budynki, określone prawa, własny pomysł, praca, świadczenie usług itp.) to także należy je wskazać;
  - czym będą zajmować się poszczególni wspólnicy;
  - uczestnictwo wspólników w zyskach i stratach; jeśli strony nie wskażą na jakich zasadach będzie się odbywało to uczestnictwo, to będzie miał zastosowanie art. 867 par. 1 kc, zgodnie z którym wspólnicy mają równy udział zarówno w zyskach jak i stratach i to bez względu na rodzaj i wartość wniesionego wkładu. Należy pamiętać, że nie można wyłączyć wspólnika od udziału w zyskach;
  - czas trwania umowy spółki; może być na czas oznaczony lub bezterminowo, jako formę określenia czasu trwania spółki można wskazać okres do np. osiągnięcia zysku w wysokości

Wybór formy prawnej przedsiębiorstwa powinien opierać się na analizie takich problemów jak :

1. skala i rodzaj odpowiedzialności przedsiębiorstwa i jego właścicieli wobec wierzycieli

2. uprawnienia właścicieli i osób prowadzących przedsiębiorstwo w zakresie zarządzania , kontroli oraz reprezentowanie przedsiębiorstwa na zewnątrz,

3. stopień upublicznienia działalności przedsiębiorstwa,

4. możliwości i łatwości zmian kapitału przedsiębiorstwa,

5. korzyści kosztowe i podatkowe,

6. rozwiązanie i likwidacja przedsiębiorstwa,

6.ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH

Koncepcja zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich zakłada wspieranie podejmowania na tych obszarach zróżnicowanej działalności gospodarczej oraz kształtowanie jej w sposób zapewniający zachowanie walorów środowiskowych i kulturowych, poprawę warunków życia przez rozwój infrastruktury oraz zapewnienie mieszkańcom i przedsiębiorcom dostępu do usług, a także rozwój funkcji kulturowych i społecznych wsi

Wsparcie udzielane w ramach priorytetu ma służyć poprawie zagospodarowania przestrzennego wsi, uatrakcyjnieniu obszarów wiejskich jako miejsca zamieszkania oraz prowadzeniu działalności gospodarczej, tworzeniu nowych miejsc pracy i ograniczeniu bezrobocia na wsi oraz tworzeniu nowych źródeł dochodu ludności wiejskiej. 

Wsparcie udzielane w ramach priorytetu ma służyć poprawie zagospodarowania przestrzennego wsi, uatrakcyjnieniu obszarów wiejskich jako miejsca zamieszkania oraz prowadzeniu działalności gospodarczej, tworzeniu nowych miejsc pracy i ograniczeniu bezrobocia na wsi oraz tworzeniu nowych źródeł dochodu ludności wiejskiej. 

Zrównoważony Rozwój Obszarów Wiejskich powinien być podporządkowany osiągnięciu dwóch celów kierunkowych, a mianowicie tworzeniu warunków do zapewnienia pracy i satysfakcjonującego życia ludności wiejskiej oraz zachowaniu pożądanej jakości środowiska naturalnego.

Obecnie Zrównoważony Rozwój Obszarów Wiejskich realizowany jest poprzez Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW), oraz poprzez Programy Operacyjne w ramach Narodowego Planu Rozwoju.

Polska stając się członkiem Unii Europejskiej w dniu 1 maja 2004 roku, otrzymała możliwość korzystania z różnych form wsparcia. Wśród nich szczególny nacisk Unia kładzie na wspieranie rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich.

• Celem tego planu jest przedstawienie instrumentów pomocy finansowej Unii Europejskiej służących Zrównoważonemu Rozwojowi Obszarów Wiejskich. Na jego realizację w latach 2004-2006 przeznaczono kwotę 3592,4 mld euro, to jest około 16 mld złotych.

• PROW jest dokumentem programowym, określającym cele, priorytety i zasady wspierania Zrównoważonego Rozwoju Obszarów Wiejskich.

Celem działań objętych tym programem, jest wsparcie rozwoju tych obszarów, z uwzględnieniem ich specyfiki i licznych funkcji, nie tylko rolniczych, ale również ochrony środowiska i bioróżnorodności, a także funkcji społecznych i ekonomicznych.

Podstawą realizacji planu jest 9 działań:
- Renty strukturalne
- Wsparcie gospodarstw niskotowarowych
- Wsparcie grup producentów rolnych
- Wsparcie dla obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania
- Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt
- Dostosowanie gospodarstw do standardów UE
- Zalesianie gruntów rolnych
- Pomoc techniczna
- Uzupełnienie płatności bezpośrednich

W zakresie rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich formułowane sa nastepujące cele:
- Dostosowanie ilości tempa wzrostu produkcji żywności do popytu końcowego
- Utrzymanie satysfakcującego poziomu dochodów ludności rolniczej, co powstrzyma nadmierna migrację ludności wiejskiej oraz zmniejszy nacisk na rynek pracy
- Powstrzymanie degradacji środowiska naturalnego, co poprawi jakośc wytwarzanej żywności i jednocześnie uczyni z obszarów wiejskich atrakcyjne i cenione miejsca życia .

Te 3 cele należy ze sobą łączyć. Polskie rolnictwo na obecnym etapie rozwoju charakteryzuje sie dużym potencjałem w zakresie zasobów ziemi, czystości środowiska różnorodności biologicznej oraz wielofunkcyjnej produkcji rolnej. Daje to możliwość szybkiej realizacji celów przy relatywnie niższych kosztach w stosunku do krajów wysoko rozwiniętych.

• Cele strategiczne PROW sa realizowane według dwóch głównych priorytetów:
  - Poprawa konkurencyjności gospodarstw
  - Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich

Priorytet 1: Poprawa konkurencyjności gospodarstw

Gospodarstwa rolne i zakłady przetwórcze podlegaja wzmożonej presji konkurencji ze strony producentów z innych krajów Unii, co powoduje utratę ich pozycji na rynku.
  W ramach tego priorytetu będą realizowane działania:
  - Renty strukturalne
  - Wsparcie gospodarstw niskotowarowych
  - Grupy producentów rolnych

• Renty strukturalne
   Podstawowym celem rent jest w polskich warunkach przyspieszenie procesu wymiany pokoleniowej wśród osób prowadzących gospodarstwa rolne oraz poprawa ich rentowności. Ponadto oddziaływanie socjalne tego instrumentu, gdyż zapewni on dochód starszym rolnikom.

• Wspieranie gospodarstw niskotowarowych
     Podstawowym celem wsparcia gospodarstw niskotowarowych jest świadczenie pomocy finansowej koniecznej w celu zachowania płynności finansowej tych gospodarstw o małej skali produkcji.

• Grupy producentów rolnych
  Podstawowym celem tego działania jest wsparcie procesów konsolidacji w ramach grup producentów rolnych i ich związków, a przez to osiągnięcie poprawy zorganizowania rynku produktów rolnych

Priorytet 2: Zrównoważony Rozwój Obszarów Wiejskich obejmuje następujące działania:
- Wsparcie dla obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW)
- Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt
- Dostosowanie gospodarstw do standardów UE
- Zalesianie gruntów ornych

Obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania
  W ramach tego działania będzie realizowany ogólny cel zahamowania depopulacji obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania, podtrzymania żywotności oraz przeciwdziałania degradacji ekologicznej terenów rolniczych. W Polsce wydzielono 3 typy ONW: obszary górskie, obszary nizinne, obszary ze specyficznymi naturalnymi utrudnieniami.

Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawa dobrostanu zwierząt( tzw. Programy rolnośrodowiskowe). W ramach tego działania wdrożone będą pakiety:
- Rolnictwo zrównoważone, które ma na celu zbilansowanie gospodarki nawozowej oraz prowadzenie odpowiedniego następstwa roślin uprawianych w gospodarstwie (minimum 3)
- Rolnictwo ekologiczne
- Utrzymanie łąk ekstensywnych, które polega na przywróceniu lub kontynuacji wykaszania łąk o wysokich walorach przyrodniczych

Utrzymanie pastwisk ekstensywnych, wiążące się z przywróceniem lub zachowaniem ekstensywnego wypasu na cennych przyrodniczo pastwiskach półnaturalnych
- Ochrona gleb i wód, polegająca na stosowaniu wsiewek poplonowych oraz międzyplonów, co ogranicza erozję, w tym wymywanie składników pokarmowych z gleb
- Strefy buforowe, polegające na utworzeniu dwu lub pięciometrowych pasów zadarnionych, na styku wód powierzchniowych oraz gruntów rolnych w celu ograniczenia spływów zanieczyszczeń rolnych
- Zachowanie lokalnych ras zwierząt gospodarskich, wiąże się z utrzymaniem hodowli i chowu ras zwierząt zagrożonych wyginięciem

Przyszły beneficjent programu musi zobowiązać się do stosowania zwykłej dobrej praktyki rolniczej oraz przestrzegania wymogów wynikających z realizacji programu rolnośrodowiskowego przez okres 5 lat.

Dostosowanie gospodarstw do wymogów UE
 

Działania realizuje przedsięwzięcia w zakresie trzech standardów:

• Wyposażenie gospodarstw rolnych w urządzenia do przechowywania nawozów naturalnych

• Dostosowanie gospodarstw produkujących mleko do standardów UE pod względem zdrowia publicznego

• Dostosowanie ferm kur niosek

Wsparcie ma formę rocznej płatności, podzielonej na dwie raty, obejmującej pokrycie kosztów inwestycji i nie może przekroczć 25 tys. EUR rocznie na gospodarstwo. Z działania mogą skorzystać producenci rolni, których gospodarstwo jest żywotne lub osiągnie żywotność w momencie zakończenia inwestycji, w gospodarstwie utrzymuje się co najmniej 5 dużych jednostek przeliczeniowych zwierząt oraz produkcja azotu w nawozach naturalnych nie przekracza 170 kg/ha.

• Zwiększanie lesistości kraju
   Głównym celem programu zalesiania kraju jest: powiększenie obszarów leśnych poprzez zalesianie gruntów o niekorzystnej przydatności dla rolnictwa, utrzymanie i wzmocnienie ekologicznej stabilności obszarów leśnych poprzez zmniejszenie fragmentacji kompleksów leśnych i tworzenie korytarzy ekologicznych oraz zwiększanie udziału lasów w globalnym bilansie węgla.

Działanie zapewnia 3 formy wsparcia:
- Wsparcie na zalesienie oraz grodzenie upraw (jednorazowo)
- Premię pielęgnacyjną za utrzymanie nowej uprawy leśnej (przez okres 5 lat od nasadzenia)
- Premię zalesieniową, stanowiącą ekwiwalent za wyłączenie gruntów rolnych z uprawy (przez okres 20 lat)

Dlaczego potrzebna jest wspólna polityka rozwoju obszarów wiejskich?

Teoretycznie każde państwo członkowskie UE mogłoby samo decydować o swojej polityce rozwoju obszarów wiejskich i działać zupełnie niezależnie. Jednak takie podejście nie sprawdziłoby się w praktyce. Nie wszystkie państwa UE byłoby stać na prowadzenie własnej polityki. Ponadto wiele kwestii związanych z polityką rozwoju obszarów wiejskich nie zatrzymuje się na granicach krajowych czy regionalnych (jest tak w przypadku zanieczyszczeń, które nie znają granic, a ujmując bardziej ogólnie: zrównoważony rozwój środowiska stał się problemem w skali europejskiej i międzynarodowej.) Również polityka rozwoju obszarów wiejskich ma liczne powiązania z innymi obszarami polityki prowadzonymi w Unii.

Dlatego UE prowadzi wspólną politykę rozwoju obszarów wiejskich, która jednak pozostawia państwom członkowskim i ich regionom znaczne możliwości działania.

Polityka jest częściowo finansowana ze środków głównego budżetu UE, a częściowo z krajowych i regionalnych budżetów państw członkowskich.

1. Zasoby produkcyjne przedsiębiorstw

Przedsiębiorstwo:

• organizacja pod jednym zarządem, wyodrębniona ekonomicznie i prawnie, której celem jest działalność gospodarcza przynosząca zyski ze sprzedaży swoich produktów - dóbr i usług.

• względnie autonomiczna organizacja dążąca do osiągania korzyści ekonomicznych, składająca się z co najmniej:

• jednej jednostki regulującej działalność gospodarczą (co produkować, po ile sprzedawać, itp.);

• jednostki realizującej materialne procesy gospodarcze (produkcję, sprzedaż, transport, itd.). (czasem łączy to jedna osoba).

Podmiot gospodarczy prowadzący działalność produkcyjną, handlową lub usługową. Jest on jednostką wyodrębnioną pod względem ekonomicznym, techniczno-organizacyjnym i prawno-organizacyjnym. Zatrudnia różnorodne czynniki produkcji (pracę, kapitał, ziemię) w celu wykonania określonych dóbr lub świadczenia usług, które sprzedaje na rynku innym przedsiębiorstwom, gospodarstwom domowym bądź władzy centralnej lub lokalnej

Podstawowe cechy przedsiębiorstwa:

• samodzielnie wyznacza cel, zadania i środki ich realizacji

• pokrywa wydatki ze swoich dochodów;

• samodzielnie wchodzi w porozumienia;

• jest towarem - może być przedmiotem obrotu i ma cenę zależną od różnych czynników i popytu na ten rodzaj działalności;

Posiada dwa poziomy funkcjonalne:

1. sferę realną - całokształt nakładów materiałowych i ludzkich uczestniczących w procesie produkcyjnym- (ludzie, maszyny, surowce, energia, pieniądze). Efektem ich zastosowania jest produkt; dobro materialne lub usługa.

2. sferę regulacji - system gromadzenia, przetwarzania i przekazywania
   informacji - (planowania, organizowania, motywacji, kontroli) W tej sferze podejmuje się decyzje w sprawach produkcji (co wytwarzać, przy zastosowaniu jakich czynników, jak i po ile sprzedawać, itd.).

Podstawowe cele działalności przedsiębiorstwa

• Głównym celem działalności przedsiębiorstwa jest osiąganie korzyści ekonomicznych czyli zysku. Jest to warunek podstawowy istnienia i rozwoju przedsiębiorstwa.

• odpowiednia pozycja na rynku i w branży;

• rozwój i poziom życia załogi

• rozwój regionu, miasta, troska o środowisko naturalne;

• integracja środowiska, jakość życia zawodowego.;

Zasoby przedsiębiorstwa

• Jest to każdy znajdujący się w jego dyspozycji czynnik wytwórczy, który może być wykorzystywany w procesie produkcji i wymiany.

• Do prowadzenia działalności produkcyjnej przedsiębiorstwu są potrzebne określone zasoby:

• Siły roboczej

• Urządzeń produkcyjnych

• Materiałów

• Środków finansowych

Siła robocza Podstawowym zasobem są ludzie posiadający określoną wiedzę oraz umiejętności

• Wyposażeni w narzędzia, potrafią przekształcać materiały w nowe dobra oraz pomnażać bogactwo

• Są oni czynnikiem twórczym, gdyż potrafią opracowywać nowe wyroby, nowe sposoby wytwarzania, organizacji działania, formułować cele i zadania oraz zapewniać osiąganie wysokiej efektywności.

• Utrata części pracowników, szczególnie o dużej wiedzy i wysokich kwalifikacjach, to największe zagrożenie dla przedsiębiorstwa

Maszyny i urządzenia produkcyjne są przystosowane do wytwarzania określonego rodzaju wyrobów

• Od ich poziomu technicznego zależy wydajność pracy, a zatem, w zasadniczym stopniu, efektywność produkcji

• Jest to zasób względnie trwały, który w krótkich okresach trudno jest przekształcać i przemieszczać

• Stopniowo przenosi wartość na produkt

Aby zapewnić ciągłość procesu produkcji, przedsiębiorstwo musi mieć odpowiednie zapasy surowców i materiałów

• Są one cząstką przepływającego przez przedsiębiorstwo strumienia przedmiotów pracy przetwarzanych w nowe produkty. Ich wartość przenoszona jest na produkt jednorazowo

Środki finansowe służą do zakupu urządzeń i materiałów oraz do opłacania zatrudnionej siły roboczej. Uzyskuje się je głównie ze sprzedaży wytwarzanych dóbr i usługInnymi źródłami są kredyty, emisja akcji itd.

Środki rzeczowe Posiadane przez przedsiębiorstwo zasoby urządzeń i materiałów nazywa się środkami rzeczowymi.

• W zależności od sposobu ich zużywania i przenoszenia wartości na nowo wytwarzany produkt zalicza sieje do środków trwałych lub obrotowych.

Podział środków rzeczowych:

Środki trwałe

• są zużywane stopniowo, w wielu cyklach produkcyjnych;

• stopniowo też przenosi się ich wartość na nowo wytwarzane produkty

Środki obrotowe

• obejmuje zatem zasoby w różny sposób uczestniczące w procesie produkcji

• wszelkiego rodzaju zapasy surowców i materiałów

• z reguły wchodzą fizycznie w skład nowego wyrobu

• zużywane w jednym cyklu produkcyjnym i cała ich wartość przenosi się na wytwarzany produkt

• Do obrotowych zalicza się również środki pieniężne takie, jak gotówka w kasie, środki na rachunkach bankowych i należności u odbiorców

8.Majątek przedsiębiorstwa (aktywa)

Pojęcie majątku przedsiębiorstwa

Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt. 12 ustawy z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości (Dz. U. z 18.12.2000 r., Nr 113, poz. 1186), aktywa są to "kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych".

Korzyści te stanowić mogą np. transakcje handlowe wynikające ze sprzedaży aktywów, wykorzystania ich  do realizacji działalności jednostki, odsetki, dywidendy itp.

Majątek przedsiębiorstwa (aktywa) jest to cały majątek trwały i obrotowy będący do dyspozycji przedsiębiorstwa, nazwa stąd, że biorą aktywny udział w realizacji zadań gospodarczych przedsiębiorstwa.

Źródła pokrycia majątku przedsiębiorstwa określane są mianem pasywów.

Podział aktywów

Aktywa składają się z dwóch podstawowych kategorii a mianowicie z aktywów trwałych oraz aktywów obrotowych.

1. Aktywa trwałe składają się z:

I. Wartości niematerialnych i prawnych

• Koszty zakończonych prac rozwojowych

• Wartość firmy

• Inne wartości niematerialne i prawne

• Zaliczki na wartości niematerialne i prawne

II. Rzeczowych aktywów trwałych

• Środki trwałe

• Grunty

• budynki, lokale i obiekty inżynierii lądowej i wodnej

• urządzenia techniczne i maszyny

• środki transportu

• inne środki trwałe

• Środki trwale w budowie

• Zaliczki na środki trwałe w budowie

III. Należności długoterminowe

• Od jednostek powiązanych

• Od pozostałych jednostek

IV. Inwestycje długoterminowe

• Nieruchomości

• Wartości niematerialne i prawne

• Długoterminowe aktywa finansowe

• udziały lub akcje

• inne papiery wartościowe

• udzielone pożyczki

• inne długoterminowe aktywa finansowe

• Inne inwestycje długoterminowe

V. Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe

• Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego

• inne rozliczenia międzyokresowe

B. Aktywa obrotowe składają się z:

I. Zapasów

• Materiały

• Półprodukty i produkty w toku

• Produkty gotowe

• Towary

• Zaliczki na dostawy

II. Należności krótkoterminowych

• Należności z tytułu dostaw i usług

• Inne

III. Inwestycji krótkoterminowych

• Krótkoterminowe aktywa finansowe

• Udziały, akcje lub inne papiery wartościowe

• środki pieniężne w kasie i na rachunkach

• inne środki pieniężne

• inne aktywa pieniężne

• Inne inwestycje krótkoterminowe

IV. Krótkoterminowych rozliczeń międzyokresowych

Ogólna charakterystyka środków trwałych wykorzystywane do produkcji wielu wyrobów przez cały okres użytkowania  zachowując swoją naturalną  postać
-zużywają się stopniowo i powoli tracą swą wartość użytkowania
-przedstawiając określoną wartość pieniężną, której odpowiednie części są stopniowo przenoszone  na wytworzone przy ich pomocy produkty
-do środków trwałych zalicza się również wartości  niematerialne będące własnością przedsiębiorstwa np. patenty, rozwiązania techniczne, oprogramowanie komputerowe

charakterystyka środków obrotowych zastosowane w procesie produkcji zużywają się całkowicie lub podlegają przeobrażeniom i zmienia się ich naturalna postać
-do grupy tej należą: materiały, paliwo, energia, produkcja w toku, wyroby gotowe, przedmioty nietrwałe, środki pieniężne(gotówka w kasie i na koncie), czeki obce oraz środki pieniężne w rozrachunkach(należności od odbiorców)

Źródła finansowania środków trwałych i obrotowych

1. fundusze własne przedsiębiorstwa, stanowiące równowartość wkładu kapitałowego właściciela ( właścicieli ) w przypadku przedsiębiorstw prywatnych lub wyposażenia majątkowego otrzymanego z budżetu państwa ( w przypadku przedsiębiorstw państwowych ) powiększonego o część zysku, która przeznaczona jest na rozwój przedsiębiorstwa

2. fundusze obce, w skład których wchodzą kredyty bankowe, pożyczki i zobowiązania wobec dostawców oraz innych instytucji

Fundusze własne i obce określane są jako pasywa, gdyż w przeciwieństwie do środków trwałych i obrotowych nie odgrywają aktywnej roli w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.

Bilans

Bilans firmy składa się z aktywów (majątku firmy) oraz pasywów (kapitałów). Pasywa, inaczej kapitały spółki, obrazują źródło finansowania majątku spółki.
Podstawowa zasada bilansowa to znak równości pomiędzy aktywami i pasywami. Jakikolwiek składnik aktywów (majątku firmy) musi mieć źródło finansowania po stronie pasywów (kapitałów). Na przykład jeżeli firma zakupiła towary do sprzedaży (z odroczonym terminem płatności), to po stronie aktywów powiększą one “zapasy” oraz jednocześnie po stronie pasywów powiększone zostaną zobowiązania wobec dostawców.

9.Źródła finansowania majątku

W działalności przedsiębiorstw często pojawia się problem finansowania bieżącej działalności lub planowanych przedsięwzięć. Kapitał potrzebny do finansowania działalności bieżącej i rozwojowej przesiebiorstwa może pochodzić z różnych źródeł. Źródła te różnicuje się za pomocą odpowiednich kryteriów. Jeżeli za kryterium przyjmiemy źródło pochodzenia kapitału to wyróżnimy źródła zewnętrzne (obce) i wewnętrzne (własne).

Źródła finansowania własne

• wewnętrzne - samofinansowanie, czyli pokrywanie wydatków z wszelkiego rodzaju własnych przychodów. Są to środki wytworzone w przedsiębiorstwie, źródłem ich jest nadwyżka finansowa

nadwyżka finansowa= zysk netto+ fundusz amortyzacyjny.

• zewnętrzne - np. kapitał założycielski (kapitał początkowy wnoszony przez właściciela lub współwłaścicieli w momencie powoływania przedsiębiorstwa do życia), środki pozyskiwania emisji akcji.

Źródła finansowania obce:

• Obejmuje kapitał pieniężny i rzeczowy, jaki dopływa do przedsiębiorstwa od podmiotów w zróżnicowanej formie.

• Wszystkie te źródła, fundusze, które stanowią zobowiązanie, które trzeba płacić i przebywają one w przedsiębiorstwie przez pewien okres.

• Kapitał obcy stanowi elastyczne źródło finansowania: umożliwia podjecie i realizacje przedsięwzięć przekraczających własne możliwości finansowe przedsiębiorstw, umożliwia kształtowanie optymalnej struktury kapitału, wierzyciel z reguły nie ma prawa głosu przy podejmowaniu decyzji w przedsiębiorstwie.

• Wady: wierzyciele mają prawo do odsetek, oddawany do dyspozycji danego przedsiębiorstwa na czas określony, po którym podlega zwrotowi, uzyskanie często wymaga gwarancji lub zabezpieczenia.
  Kapitałowi własnemu przypisuje się pełnienie funkcji gwarancyjnej i roboczej a obcemu tylko funkcje robocza

Kredyty bankowe - tradycyjne i najbardziej popularne źródło finansowania. Przedsiębiorstwo może korzystać z kredytu nie tylko w sytuacjach, braku zasobów, ale również, gdy kapitał własny jest zainwestowany np. w lokatach długoterminowych i koszt naruszenia inwestycji jest większy od kosztu związanego z zaciągnięciem pożyczki. Banki wprowadziły wiele różnego rodzaju kredytów w celu dostosowania się do potrzeb klientów. Najważniejszymi kryteriami podziału są: okres kredytowania, metoda udzielania kredytu, przeznaczenie kredytu, sposób wykorzystania kredytu, sposób spłat, bank kredytujący, preferencyjność i zasady oprocentowania.

Nie każde przedsiębiorstwo może uzyskać kredyt, musi mieć ono tzw. zdolność kredytową gdyż bank żąda zabezpieczenia .

Wyróżniamy następujące formy kredytu:

• Kredyt w rachunku bieżącym- zadłużenie występuje w postaci salda debetowego rachunku bieżącego przedsiębiorcy. Wpłaty na rachunek bieżący zmniejszają zadłużenie.

• Kredyt w rachunku kredytowym: kredyt udzielany przy wykorzystaniu wydzielonego rachunku tzw. „kredytowego”, który służy do ewidencjonowania stopnia wykorzystania i spłaty kredytu.

• Kredyt docelowy związany jest ze ściśle określoną potrzebą finansowania określonej transakcji. Z reguły jest to kredyt nieodnawialny. Spłata często odbywa się z wpływów z planowanej inwestycji.

• Kredyt na wymagalne zobowiązania (na spłatę zobowiązań) z reguły krótkoterminowy i nieodnawialny. Służy do uregulowania zobowiązań będących źródłem trudności płatniczych.

• Kredyty sezonowe związane są z sezonowym charakterem, niektórych potrzeb przedsiębiorstw: np. zakup wiosną nasion w rolnictwie. Z reguły jest to kredyt nieodnawialny.

• Kredyt w formie linii kredytowej jest kredytem odnawialnym. Przedsiębiorstwo może wielokrotnie wykorzystywać przyznany kredyt do momentu ustalonego w umowie. Najczęściej okres trwania umowy nie przekracza jednego roku i może być przedłużony w formie nowej umowy bez konieczności wcześniejszej spłaty poprzedniego kredytu. Kredyt ten jest wygodny dla przedsiębiorstw jednak udzielany jest tylko wąskiej grupie klientów, których wiarygodność została wcześniej sprawdzona.

• Kredyty inwestycyjne - przeznaczone są na stworzenie nowego lub powiększenie istniejącego majątku trwałego przedsiębiorstwa (inwestycje materialne - sprzęt, nieruchomości; inwestycje niematerialne - papiery wartościowe, prowadzenie badań; finansowe - zakup akcji, udziałów). Kredyty inwestycyjne dzieli się na kredyty na wyposażenie (zakup, modernizacja sprzętu, nabywanie i tworzenie majątku trwałego), kredyty na restrukturyzację, kredyty na budowę lub zakup obiektów przemysłowych lub rolnych. Z reguły kredyty inwestycyjne są o charakterze średnioterminowym

• Weksel - rodzaj papieru wartościowego zawiera w sobie prawo majątkowe polegające na zobowiązaniu wystawcy weksla do wypłacenia ściśle określonej kwoty pieniężnej (sumy wekslowej) osobie wskazanej na wekslu.

• Obligacje - papier wartościowy, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem obligatoriusza i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia. Są to papiery wartościowe masowego obrotu, występują, więc w seriach. W przeciwieństwie do akcji, obligacje nie dają ich posiadaczowi żadnych uprawnień względem emitenta typu współwłasność, czy też uczestnictwo w walnych zgromadzeniach. Obligacje mogą być emitowane przez skarb państwa bądź korporacje (są wtedy dopuszczane do obrotu giełdowego) bądź np. gminy lub miasta (obligacje komunalne).

• Leasing - finansowanie w formie rzeczowej. Forma najmu lub dzierżawa ruchomych środków trwałych lub nieruchomych. Po podpisaniu ze spółką leasingową umowy i wpłacie opłaty leasingowej otrzymuje maszynę nie płacąc za nią. Leasingobiorca najpierw uzyskuje określony przedmiot i dzięki jego eksploatacji odtwarza środki na spłatę zobowiązania.

• Leasing finansowy (kapitałowy, właściwy) polega na tym ze leasingobiorca korzysta z oddanego mu w leasing przedmiotu przez okres zbliżony do okresu jego gospodarczej używalności (3-10 lat i dłużej).

• Factoring- służy do krótkookresowego finansowania.Jest to szeroko pojęte pośrednictwo handlowe. Polega ono na nabywaniu przez specjalistyczne przedsiębiorstwo bieżących wierzytelności od podmiotów gospodarczych. Wygoda korzystania z tego typu pośrednictwa wynika z niekiedy długich cykli rozliczeniowych między dostarczeniem produktu a odbiorem należności. W praktyce jednak umowy faktoringowe dotyczą wierzytelności krótkoterminowych do 4 miesięcy. Tym rodzajem działalności w Polsce z reguły zajmują się banki.

• Dotowanie- forma bezzwrotnego, darmowego finansowania z budżetu państwa.

• Fundusze unijne - są bardzo atrakcyjną formą finansowania inwestycji, jeżeli spełniamy określone kryteria możemy uzyskać do 50% dofinansowania naszego projektu (w pewnych przypadkach nawet więcej) a dobrze przygotowana inżynieria finansowa projektów wykorzystujących środki z funduszy UE pozwala na przeprowadzenie inwestycji z minimalnym wkładem własnym, lub nawet całkowicie bez niego (np.ułatwienie startu młodym rolnikom. Dotacja przeznaczona jest dla osób, które planują po raz pierwszy rozpocząć samodzielną działalność rolniczą, nie ukończyły 40 roku życia, posiadają lub uzupełnią kwalifikacje zawodowe oraz są zdecydowane prowadzić gospodarstwo, przez co najmniej kolejnych 5 lat)

10 ????????????????

11. Łańcuch marketingowy w agrobiznesie

• Agrobiznes jest to podsystem gospodarki narodowej, w skład którego wchodzą nie tylko gospodarstwa rolne, ziemia, ale ludzie i przedsiębiorstwa produkujące i zaopatrujące rolnictwo w środki produkcji (takie jak nasiona, środki chemiczne, kredyty), przetwarzające środki żywnościowe (np. mleczarnie, zakłady zbożowe, mięsne, przetwórnie owoców i warzyw), transportujące dobra, surowce, środki produkcji związane z wytwarzaniem, przechowywaniem i dostarczaniem żywności oraz prowadzące sprzedaż produktów żywnościowych konsumentom (np. restauracje, supermarkety).

• Rolnictwo, jako producent surowców weszło w skład systemu agrobiznesu, stając się jego nieodłączną częścią, podporządkowaną celowi realizowanemu przez system jako całość. To podporządkowanie rolnictwa wyraża się m.in. w tym, że przemysł spożywczy ustala wymagania surowcowe wobec rolnictwa, zaś przemysł wytwarzający rolnicze środki produkcji wymusza stosowanie technik i technologii opartych na dostarczonych środkach produkcji. Agrobiznes jest zatem zwartym systemem gospodarowania żywnością.

Łańcuch marketingowy

• Łańcuch marketingowy w agrobiznesie stanowi ciąg powiązań pomiędzy różnymi podmiotami rynkowymi w agrobiznesie . Łańcuch marketingowy obejmuję m.in.:

• Producenta rolnego

• Przetwórstwo

• Hurt

• Detal

• Konsumenta

Producent rolny

Producent rolny - osoba, która wytwarza produkty rolne i nie musi to być wcale właściciel gruntu rolnego, może to być np. dzierżawca.

Może nim być osoba fizyczna, a w jej ramach rolnicy, którzy są posiadaczami samoistnymi lub zależnymi gospodarstwa rolnego; prowadzący działalność rolniczą.

Mogą nimi być także osoby prawne.

• Pomiędzy tymi grupami istnieję przepływ informacji, ważne jest, że występuję dwukierunkowy przepływ informacji tzn. od producenta rolnego do konsumenta oraz odwrotnie od konsumenta do producenta rolnego, uwzględniając przetwórstwo, hurt itd.

• W łańcuchu marketingowym od producenta rolnego następuję przepływ towarów i usług , natomiast od konsumenta do producenta rolnego trafiają płatności.

Aby powstał produkt agrobiznesu muszą być ponoszone kolejne nakłady:

• wytworzenie środków produkcji

• wytworzenie surowców żywnościowych

• przetworzenie surowców żywnościowych metodami przemysłowymi i rzemieślniczymi, oraz obrót wytworzonych artykułów żywnościowych

• hurtowy, półhurtowy i detaliczny obrót artykułów żywnościowych

• produkcję kulinarną i świadczenie usług żywieniowych w gastronomii oraz przygotowanie posiłków  w gospodarstwie domowym

• import zasilający w nakłady różne ogniwa agrobiznesu

• eksport produktów i usług wytwarzanych we wszystkich ogniwach agrobiznesu 

Łańcuch marketingowy to zbór podmiotów rynkowych uczestniczących w produkcji, przetwórstwie i sprzedaży produktów.

Konstrukcja łańcucha marketingowego pokazuje organizację i powiązania pomiędzy producentem i konsumentem. Długość i kompleksowość łańcucha może się znacznie zmieniać.

Ogniwa agrobiznesu

Producent rolny → Konsument

 Producent rolny → Przetwórca → Hurtownik → Detalista → Konsument

 Producent rolny → Pośrednik (skupujący) → Przetwórca → Hurtownik → Detalista → Konsument

12?????????????????

13. Kategorie produkcji

Produkcja- Działalność ludzka mająca na celu przystosowanie zasobów i sił przyrody do wytworzenia dóbr.

Kategorie produkcji

• Produkcja globalna

• Produkcja końcowa ( brutto i netto)

• Produkcja towarowa (brutto i netto)

• Produkcja czysta (brutto i netto)

Produkcja globalna

Produkcja globalna gospodarstwa rolniczego obejmuje całą zakończoną w danym roku produkcję i zalicza się do niej:

• Artykuły pochodzenia roślinnego i zwierzęcego stanowiące produkt główny (zboża, ziemniaki itp.),

• Artykuły pochodzenia roślinnego i zwierzęcego stanowiące produkt uboczny (słoma, liście buraczane itp.),

• Przetwórstwo rolne,

• Przyrost niezakończonej produkcji roślinnej w toku oraz przyrost pogłowia zwierząt gospodarskich,

• Usługi,

Produkcja końcowa netto (PKN)

• Produkcja końcowa brutto pomniejszona o zakupione produkty (surowce) pochodzenia rolniczego: pasze, nasiona, zwierzęta, jaja wylęgowe, surowce do gorzelni itp.

PKN = PKB - Zpr

PKN –produkcja końcowa netto

PKB –produkcja końcowa brutto

Zpr –nakład środków rolniczych pochodzących z zakupu

Produkcja towarowa brutto

• Jest to ilość lub wartość sprzedanych produktów lub usług w danym roku , niezależnie od tego, czy wytworzone były w tym, czy w poprzednich latach.

• Gospodarstwo może zwiększyć produkcje towarową, nie zwiększając produkcji końcowej, przez zmniejszenie stada podstawowego zwierząt albo sprzedaż zapasów produkcyjnych.

• Może się wówczas zdarzyć, że produkcja towarowa jest większa od globalnej. Z tego względu, produkcja towarowa nie może stanowić w pełni obiektywnego i porównywalnego miernika działalności produkcyjnej różnych gospodarstw.

Produkcja towarowa netto (PTN)

Produkcja towarowa brutto pomniejszona o zakup produktów rolniczych na cele produkcyjne

PTN = PTB - NRK

NRK –zakup produktów rolniczych na cele produkcyjne

Towarowość produkcji oznacza stosunek produkcji towarowej do produkcji globalnej. Informuje o tym, jaka część produkcji globalnej została sprzedana.

Produkcja czysta brutto

Produkcja czysta określa nowo wytworzoną wartość (nowo wytworzoną produkcje) , powstają dzięki pracy ludzkiej (oraz działania sił przyrody)

PCB = PKN – Zpn

• PCB – produkcja czysta netto

• PKN –produkcja końcowa netto

• Zpn –wartość zużytych produktów pochodzenia nierolniczego z zakupu

Produkcja czysta netto

Produkcja czysta brutto pomniejszona o amortyzacje

PCN= PCB - A (amortyzacja)

14. Kategorie kosztów

• Układ rodzajowy

• Układ kalkulacyjny

• Układ analityczno-ekonomiczny

• Układ podmiotowy kosztów

• Układ przedmiotowy kosztów

Układ rodzajowy

Koszty są usystematyzowane wg prostych elementów procesu pracy, bez względu na to, w jakim miejscu powstały i w jakim celu zostały poniesione. Układ ten umożliwia badanie i porównywanie struktury kosztów.

Koszty w tym układzie wyrażają zużycie określonego rodzaju czynnika i dzielą się na:

• koszty materiałowe i energia – zużycie surowców, półfabrykatów, narzędzi, paliw, opakowań oraz wszelka energia nabyta z zewnątrz (światło, ciepło, gaz, woda, itp.),

• usługi obce – koszty usług remontowych, transportowych itp.,

• koszty kapitałowe, tj. zużycie środków trwałych (amortyzacja),

• koszty osobowe – wynagrodzenia, narzuty na płace, itp.,

• społeczne – podatki, opłaty, składki,

• pozostałe – koszty usług komunalnych, reklamowych, czynsze, koszty podróży służbowych, itp.

Układ kalkulacyjny

Odgrywa dużą rolę w ustalaniu kosztu jednostki wyrobu i wskazuje konkretny cel, na jaki koszty zostały poniesione. Koszty wg układu kalkulacyjnego dzieli się na:

• koszty bezpośrednie – dają się ściśle odnieść do określonej jednostki wyrobu na podstawie odpowiednich dokumentów (np. dowód pobrania materiałów, który wskazuje ilość materiałów pobraną do produkcji danego wyrobu).

• koszty pośrednie – związane są z działalnością poszczególnych odcinków produkcyjnych, dotyczą wszystkich produkowanych tam wyrobów. Nie ma jednak możliwości dokładnego ustalenia, jaka część kosztów przypada na określony rodzaj wyrobów.

• straty na brakach – obejmuje koszty nienaprawialnych braków produkcyjnych, koszty braków naprawialnych i koszty napraw gwarancyjnych.

• koszty sprzedaży – związane ze sprzedażą wyrobów gotowych, np. koszty wysyłki, opakowania, ubezpieczenia w transporcie, itp.

Układ analityczno-ekonomiczny

1. Wg stopnia złożoności

• koszty proste – obejmują niepodzielne i jednorodne pozycje kosztów, np. amortyzacja, płace, koszty materiałowe, itp.

• koszty złożone – stanowią sumę kosztów prostych, np. koszty remontów, koszty sprzedaży, koszty pracownicze, itp.,

1. wg stopnia udziału poszczególnych składników majątku i pracy ludzkiej

• koszty rzeczowe – np. amortyzacja maszyn, zużycie środków produkcji,

• koszty osobowe – odnoszą się do nakładów pracy ludzkiej i obejmują m.in. wynagrodzenia i narzuty na płace,

1. wg możliwości wpływania na poziom kosztów

• koszty zależne – koszty związane z organizacją procesu produkcyjnego, poziom wydajności pracy, wykorzystanie czasu pracy, itp.

• koszty niezależne – koszty związane z warunkami naturalnymi (rolnictwo), typ produkcji (jednostkowa – masowa), opłaty i podatki, taryfy, oprocentowanie kredytów i pożyczek, itp.

Układ podmiotowy kosztów

Systematyzuje on koszty wg miejsc powstawania. Miejsce powstawania kosztów stanowi:

• dział produkcji (np. produkcja roślinna),

• gałąź produkcji (np. zboża),

• działalność produkcyjna (np. pszenica, indyki).

Układ przedmiotowy kosztów

Systematyzuje koszty wg ich nośników, którymi mogą być jednostki uzyskanych produktów, poniesionego nakładu lub wykonanej usługi. Za pomocą nośników najczęściej rozdziela się na odpowiednie miejsca powstawania następujące koszty:

Rodzaj kosztów	Nosnik
Pasze własne	t,dt,kg
Robocizna	robotogodzina (rbh)
Siła pociągowa	Ciągnikogodzina(cnh)
Koszty nawożenia organicznego	ha gruntów ornych lub uzytków rolnych
Usługi mechaniczne	Wykonana praca w h lub ha

15. Integracja pozioma i pionowa w rolnictwie

Pod pojęciem integracji w rolnictwie kryją się wszelkie procesy łączenia się podmiotów gospodarczych działających w różnych ogniwach agrobiznesu lub też działających w tym samym ogniwie agrobiznesu.

W pierwszym przypadku mamy do czynienia z integracją pionową (wertykalną), zaś w drugim – z integracją poziomą (horyzontalną).

Integracja pionowa

Polega na połączeniu technologicznie odrębnych faz takich jak produkcja, dystrybucja, sprzedaż lub innych procesów gospodarczych w obrębie jednej firmy. (dostawca środków produkcji – gospodarstwo rolnicze – odbiorca produktów rolniczych)

Integracja pionowa ma na celu oszczędność kosztów i zwiększenie zysków. Taka integracja ma sens, jeżeli połączone dziedziny rozszerzają siłę rynkową firmy i jej zdolność konkurencyjną, a więc przynoszą wymierne korzyści.

Stopnie integracji pionowej

• kupowanie i sprzedawanie na rynku od niezależnych jednostek - stopień integracji w tym przypadku jest najniższy, integracja polega na dostosowaniu się odbiorców i nabywców,

• umowy wieloletnie z niezależnymi dostawcami i odbiorcami - integracja polega na podpisaniu kontraktów wiążących obydwie strony na pewien okres, co powoduje ograniczenie wolnych sił rynkowych,

• quasi-integracja - to związki między przedsiębiorstwami plasujące się pomiędzy umowami a całkowitym włączeniem kontrahenta do firmy,

• integracja pionowa całkowita - włączenie do firmy podstawowej dostawców i/lub odbiorców.

Quasi – integracja

• nabycie mniejszościowego pakietu kontrahenta,

• udzielanie jednostkom powiązanym pożyczek i kredytów,

• udzielanie kredytów przed dokonaniem zakupów,

• umowy o wyłączności dostaw,

• dostawy wyspecjalizowanych urządzeń,

• wspólne prace badawczo rozwojowe.

Integracja pionowa całkowita

Integracja pionowa całkowita może odbywać się w 3 kierunkach:

• Integracja odwrotna (do tyłu) – z dostawcami- firma kontroluje oddziały, które wytwarzają część wkładów używanych w produkcji swoich produktów,

• Integracja przednia (do przodu) – z odbiorcami- firma kontroluje centra dystrybucji i punkty sprzedaży detalicznej,

• Integracja zrównoważona – będącą kombinacją obu – firma kontroluje wszystkie komponenty, od surowców po sprzedaż produktu finalnego.

Na naszym rynku najbardziej korzystne metody integracji pionowej to m.in. zawieranie długoterminowych kontraktów zwłaszcza z dostawcami oraz integracja pionowa w przód. Daje to korzyści w postaci ciągłych dostaw surowców i materiałów po korzystnych cenach oraz pewność że produkt znajdzie się we właściwym miejscu, właściwym stanie i właściwym czasie (organizowanie drogi producent - klient).

Integracja pozioma

Pod tym pojęciem rozumiemy łączenie się ze sobą podmiotów gospodarczych należących do tej samej fazy produkcji lub dystrybucji (gospodarstwo rolnicze-gospodarstwo rolnicze). Zamiast łączyć podmioty (tworzyć tzw. fuzje) można integrować poziomo wyodrębnione czynności. Integrując poziomo wybrany rodzaj działalności gospodarczej rolnicy ponoszą korzyści dzięki oszczędności kosztów handlowych, rezygnacji z walki konkurencyjnej i zwiększonej sile przetargowej na rynku.

Integracja pozioma nie zmienia stosunków własności. Zmiana następuje wówczas, gdy rolnicy postanowią wspólnie inwestować w urządzenia obsługujące wspólny proces produkcji. Wówczas powstaje składnik majątkowy, wspólnie zarządzany przez partnerów, zaś więzi integracyjne ulegają wzmocnieniu.
Jedną z form poziomej integracji w rolnictwie jest zespół producencki. Tworzony jest w trybie dobrowolnym w celu zespołowego zbywania produkcji.

Zespół producencki może być tworzony tylko w celu zbywania surowca żywnościowego do firmy przetwarzającej ten surowiec.

Pozioma integracja zbytu zapewnia rolnikom następujące korzyści:

• dzięki zwiększaniu siły przetargowej umożliwia uzyskanie wyższych cen w zbycie i płacenie niższych cen za środki produkcji

• ułatwia dostęp do informacji rynkowej i naukowej,

• otwiera dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania,

• stwarza możliwości wspólnego inwestowania w urządzenia obsługujące proces produkcji i dystrybucję.

Grupa marketingowa

Grupa marketingowa powstaje wówczas, gdy zespół producencki wykracza swoją działalnością poza rynek pierwotny. Początkiem takiego procesu staje się podział jednego kanału dystrybucji na kilka kanałów. Tym sposobem zespół producencki może dostarczać swoje produkty na kilka rynków jednocześnie (np. rynek hurtowy, czy giełdę towarową).

Wzrost skali integracji poziomej umożliwi wkroczenie do przetwórstwa i handlu detalicznego w celu sprzedaży własnych produktów finalnych. W ten sposób grupa producencka staje się integratorem pionowym i tworzy łańcuch integracyjny.

Podsumowanie

Integracja pionowa i pozioma mają wspólne cechy: powodują obniżenie kosztów produkcji i dystrybucji zintegrowanej działalności gospodarczej, a w konsekwencji tego zwiększają efektywność i siłę konkurencyjną zintegrowanych firm agrobiznesowych.
Wspólną cechą jest też zdolność przechodzenia jednej formy w drugą, czego przykładem jest powstawanie grup marketingowych z zespołów producenckich lub powstawanie grupy producenckiej pod wpływem kontraktowej integracji pionowej. Łącznie występowanie obydwu tych form zespalania działalności produkcyjnej i usługowej przyczynia się do pogłębienia procesów integracyjnych w agrobiznesie.

16- ?????

17??

18. Monokultury zbożowe, możliwości przeciwdziałaniu ujemnym skutkom takiego następstwa roślin

Monokultura - System użytkowania ziemi polegający na uprawie po sobie tego samego ziemiopłodu. Powoduje to szybkie wyjałowienie gleb nawet bardzo żyznych oraz zmianę ich struktury.

Rozróżnia się monokultury:

• Ciągłą (trwałą, wieloletnia, wieczysta)

• Okresowa (czasowa, krótkotrwała)

• Przerywana

W ostatnich latach wzrasta udział zbóż w strukturze zasiewów; obsiewa się nimi około 75 proc. gruntów ornych. Oznacza to, że na wielu polach zboża muszą być wysiewane po sobie przez okres dwóch, trzech, a nawet i więcej lat, co wyraźnie wpływa na spadek ich wydajności. Z przeprowadzonych dotychczas badań wynika, że wszystkie gatunki zbóż reagują spadkiem plonu ziarna na uprawę po przedplonach kłosowych. Najsilniejszą reakcję na złe stanowisko wykazuje pszenica, słabszą pszenżyto i jęczmień, natomiast najsłabszą owies i żyto.

Większość roślin uprawnych nie znosi uprawy w monokulturze, jednak niektóre, np. żyto, można w ten sposób uprawiać nawet kilkadziesiąt lat, a kukurydzę od 6 do 8.

Powszechnie uważa się, że spośród roślin zbożowych pszenica reaguje największymi spadkami plonów na uprawę w monokulturach.

Plon ziarna pszenicy ozimej uprawianej w płodozmianie może sięgnąć średnio ok. 7 t ziarna z 1 ha, natomiast w stanowisku monokulturowym według badań UWM spadek plonu może sięgnąć o ok. 15%.

Uprawiając zboża w monokulturze dobrze jest znać reakcje gatunków zbóż na uprawę po sobie. Na podstawie wielu dotychczas przeprowadzonych badań można stwierdzić, że wszystkie gatunki zbóż reagują spadkiem plonu ziarna na uprawę po przedplonach zbożowych.

Negatywne skutki monokultury:

• jednostronne wyczerpanie składników pokarmowych z gleby,

• ciągłe pobieranie wody z tych samych warstw,

• nadmierny rozwój agrofagów,

• niższe plony,

• pogorszenie kultury gleby.

Zapobieganie:

• Wprowadzenie płodozmianu (zmienność roślin)

• Upraw międzyplonów (ścierniskowych i ozimych)

• Stosowanie wsiewek

• Nawożenie organiczne

• Duży udział roślin motylkowych

• Uprawa roślin przerywających monokulturę

• Uprawa odmian o większej odporności na choroby

• Stosowanie środków ochrony roślin przyczynia się do istotnego wzrostu plonów, z lepszym efektem w monokulturach niż w płodozmianie

• Wprowadzenie odpowiednio dobranych fungicydów

• Odpowiednie zabiegi agrotechniczne

Niższy plon w monokulturze ma swoje uwarunkowania w parametrach fitometrycznych roślin. W porównaniu do płodozmianu zmniejsza się masa ziaren z kłosa i liczba ziaren w kłosie , natomiast długość kłosa i źdźbeł są na podobnym poziomie. Stosowanie ochrony chemicznej przede wszystkim przyczynia się do zwiększenia gęstości łanu, podnosi plenność kłosa i dorodność ziaren.

Tak więc można wnioskować , że wprowadzenie ochrony chemicznej okazuje się istotnym czynnikiem antyzmęczeniowym w monokulturowej uprawie zbóż.

System następstwa roślin w małym stopniu różnicuje skład gatunkowy zbiorowisk chwastów, gdzie średnio w Polsce oscyluje to liczba od 15 do 25 gatunków chwastów, a w przypadku upraw w monokulturze liczba gatunków ulega znacznemu zmieszeniu , przy ponad 2,5-krotnie zwiększeniu ogólnego zachwaszczenia.

Spośród chwastów występujących w przyrodniczo poprawnych płodozmianach można wyróżnić około 6 gatunków dominujących które mogą stanowić do 85% ogólnego zachwaszczenia, natomiast zastosowanie herbicydu powoduje zwalczenie tych chwastów do niemalże 100%. W monokulturze bezwzględnym dominantem jest Apera spica-venti ( Miotła zbożowa), która może sięgać do 60% ogólnego zachwaszczenia ,a drugim dominantem u monokulturach jest Veronica herdifolia ( Przetacznik bluszczykowaty) sięgający 20% ogólnego zachwaszczenia. Skuteczność zwalczania chwastów w monokulturze sięga średnio zaledwie ok. 90%.

19. Główne elementy technologii produkcji zbóż ozimych, zbóż jarych

Główne elementy produkcji zbóż:

• Dobór stanowiska

• Przedplon

• Uprawa roli

• Nawożenie

• Siew

• Pielęgnacja

• Zbiór

Dobór stanowiska .Największe wymagania co do stanowiska ma pszenica ozima i jara- kompleksy 1-4, nieco mniejsze jęczmień ozimy i jary- kompleksy 2-5 (jęczmień pastewny uprawiany na kompleksach 3-5,a browarny 2,3) następnie żyto ozime – kompleksy 5-7 i pszenżyto – kompleksy 4-6, owies-kompleks 4,5 jednak o dużej wilgotności, jako roślina fitosanitarna-także na dobrych pszennych.

Przedplon.

Waloryzacja przedplonowa zbóż ozimych:

• Najkorzystniejsze- mieszanki strączkowo-zbożowe, bobik, burak, ziemniak, motylkowate wieloletnie

• Przedplony dobre- rzepak, groch siewny, okopowe, pastewne, kukurydza na zieloną masę, owies

• Przedplony najgorsze- pszenica, jęczmień, pszenica, żyto

Waloryzacja przedplonowa zbóż jarych:

Dla zbóż jarych jest więcej dobrych stanowisk niż dla zbóż ozimych, ponieważ są one wysiewane wiosną i termin zbioru przedplonu nie odgrywa roli.

Dla wszystkich zbóż jarych dobrymi przedplonami są:

• buraki cukrowe i pastewne,

• kukurydza uprawiana na ziarno i kiszonkę,

• późne odmiany ziemniaków,

• wieloletnie rośliny motylkowe przyorane późną jesienią,

• późno dojrzewające rośliny strączkowe, a także poplony ścierniskowe.

Tak więc odpowiednich przedplonów jest dużo i można nie wysiewać zbóż jarych po zbożach.

Zboża są gorszym przedplonem dlatego, że sprzyjają występowaniu chorób podsuszkowych. Najmniej wrażliwy na siew po zbożach jest owies, a najbardziej - jęczmień.

Uprawa roli

• Po okopowych nie należy wykonywać orki przedzimowej, jedynie zebrać resztki łęcin, bądź liści, wyrównać koleiny i spulchnić glebę przy użyciu kultywatora na głębokość do 20 cm. Po takiej uprawie pole zostawiamy do wiosny.

• Na stanowiskach pozostawiających ściernisko trzeba je płytko przyorać i pielęgnować podorywkę aż do czasu wykonania orki przedzimowej. W uproszczonej metodzie uprawy roli podorywkę można zastąpić talerzowaniem bądź kultywatorowaniem ścierniska, powtórzonym w miarę wschodów chwastów. Na polach zachwaszczonych chwastami rozłogowymi podstawą jest pogłębiona podorywka, następnie kilkakrotne wyciąganie rozłogów za pomocą kultywatora o sprężystych łapach. Orkę przedzimową wykonuje się w październiku na średnią głębokość (20- 25 cm), bez bronowania. Uprawy wiosenne na glebach zwięźlejszych zaczyna się włókowaniem- na glebach lżejszych z zastosowaniem od razu brony bądź agregatu uprawowego. Uprawa wiosenna nie powinna być głębsza niż 5- 6 cm i nie powinna przerywać naturalnego podsiąku w glebie, sprzyjającego wcześniejszym i wyrównanym wschodom. Wierzchnią warstwę roli należy poddać działaniu wału strunowego, który dobrze rozkrusza i jednocześnie zagęszcza tę warstwę. Trzeba ograniczać do minimum kultywatorowanie pola wiosną, jest ono niezbędne tylko na zlewnych glebach.

Nawożenie

• W jesiennej uprawie stosujemy przedsiewnie nawozy fosforowe i potasowe. Azot wnoszony jest wiosną. Przy dużej dawce dzielony jest na dwie części. W przypadku pszenicy ozimej dawki azotu dostosowujemy do jej fazy rozwoju. Pierwsza dawka najważniejsza i najbardziej plonotwórcza, ponieważ korzystnie oddziaływuje na zwarcie kłosa, wnoszona jest zaraz po wznowieniu wegetacji. Druga zaś ma oddziaływać na liczbę ziarna w kłosie. Musi mieć miejsce w fazie strzelania w źdźbło i jest mniejsza o około 30%. Trzecia dawka ma oddziaływać na masę tysiąca nasion, wnoszona doglebowo tuż przed kłoszeniem lub dolistnie, lecz po kłoszeniu i kwitnieniu.

• W uprawie form jarych nawożenie mineralne zaczynamy jesienią, stosując na glebach ciężkich fosfor i potas pod orkę przedzimową. Natomiast na glebach lekkich wysiew nawozów rozpoczynamy wiosną. Azot stosujemy wiosną w dwóch częściach. Przedsiewnie wysiewamy 60% dawki i 40% pogłównie w fazie 2-3 kolanka.

Siew

• Zboża ozime należy wysiewać wcześnie (1)2-3 IX. Wczesny siew gwarantuje przebieg procesu krzewienia w niskiej temperaturze (6-8 °C) przy krótkim dniu i dużej wilgotności. Późny siew w przypadku pszenicy pozwala na rozwinięcie co najwyżej dwóch liści i nie daje szans na krzewienie przenosząc je na wiosnę. W tym przypadku produktywność jest mniejsza.

• Zboża jare należy wysiewać jak najwcześniej bo gwarantuje to lepszą krzewistość i lepszą liczbę kłosów i wiech, większą liczbę ziaren w wiesze i kłosie oraz skuteczniejszą konkurencję wobec chwastów.

Pielęgnacja

• W zmianowaniu przyrodniczo poprawnym ( po okopowych) można odchwaszczać mechanicznie ( w fazie szpilkowania i 4-5 liści) i jest to wystarczająco skuteczne. W zmianowaniach nie poprawnych taki sposób jest nie wystarczający. Należy użyć herbicydu w fazie 3-4 liści. Najskuteczniejszą w zwalczaniu chwastów jest aplikacja herbicydów jesienią, gdyż chwasty są słabo zaawansowane w rozwoju, dlatego bardziej wrażliwe na herbicydy. Wczesne eliminowanie chwastów wyklucza ich konkurencje z wsiewkami zbóż a zwłaszcza z wsiewkami pszenicy, w przypadku której warunkiem skutecznego działania herbicydów jesienią jest jej wczesny siew.

• W uprawie zbóż jarych, poza odchwaszczaniem mechanicznym, można zastosować herbicydy posiewnie. Ten sposób regulacji zachwaszczenia jest najbardziej efektywny, gdyż dobór środków ochrony roślin jest największy.

Zbiór

Zboża zbiera się w dwóch fazach:

1. woskowej - jest to zbiór dwuetapowy

2. pełnej – zbiór jednoetapowy

20. Główne elementy technologii produkcji buraka cukrowego, motylkowatych jednorocznych i wieloletnich – do dupy !!!!

Burak cukrowy – przedplon

Burak rozpoczyna zwykle rotację w zmianowaniu, jest uprawiany na oborniku i obficie nawożony nawozami mineralnymi. Pozostawia rolę w wysokim stanie kultury i odchwaszczoną, ze względu na stosowanie intensywnych zabiegów pielęgnacyjnych. Jest najlepszym przedplonem dla zbóż. W Polsce zaleca się częstotliwość jego uprawy na glebach dobrych co 4 lata a na glebach słabszych co 6 lat

Burak jest przeważnie uprawiany po roślinach zbożowych takich ja pszenica i jęczmień

Letnio jesienne zabiegi uprawowe

Zespół zabiegów wykonywanych jesienią zależy od rodzaju przedplonu.

Po roślinach zbożowych uprawę roli rozpoczyna się bezpośrednio po ich zbierze latem. W przypadku zbyt niskiego odczynu gleby stosuje się wapnowanie. Wapno wywozi się na ściernisko po czym wykonuje się podorywkę. Pod podorywkę stosuje się także obornik ale nie wapnuje się wtedy gleby.

Jesienią przed wykonaniem orski należy zastosować nawozy fosforowe i potasowe. Orki przedzimowej nie należy wykonywać zbyt późno gdy gleba jest zbyt wilgotna. Orkę zimową należy przebronować co gwarantuje wiosną równomierne obsychanie i równe wschody

Wiosenne zabiegi uprawowe

Wiosenne zabiegi uprawowe mają na celu przegotowanie roli do siewu i kiełkowania nasion, zapobieganie stratom wody z gleby oraz wymieszanie z warstwą roli stosowanych wiosną nawozów azotowych. Można je wykonywać narzędziami wieloczynnościowymi, zapewniającymi za jednym przejazdem wymieszanie nawozów z glebą i przygotowanie roli do siewu.

Nawożenie ??

Burak jest gatunkiem pobierającym duże ilości składników pokarmowych. Wielkość pobieranie zależy od plonu korzeni liści

Siew

Materiałem siewnym są genetycznie jednonasienne otoczkowane kłębki. Pakowane są po 100 tys. w jednostkach siewnych. Otoczka nadaje kształt kulisty i jest wzbogacona w fungicydy i insektycydy.

Burak cukrowy sieje się w szerokie rzędy 45 cm i co 18 cm w rzędzie co przy polowej zdolności wschodów 80% zapewnia odpowiednią obsadę 80-95 tyś/ha

Zbiór buraka cukrowego

Obecnie najczęściej stosowany jest zbiór jednoetapowy kombajnami samojezdnymi 6 -rzędowymi. Rzadziej stosuje się zbiór dwu i wielo etapowy.

Motylkowate jednoroczne

Przedplon

Przedplonem bobwatych jednorocznych najczęściej są rośliny zbożowe, nie powinno się siać motylkowatych po okopowych ze względu na stosowany pod nie obornik, który będzie nie wykorzystany przez te rośliny

Letnio jesienne zabiegi uprawowe

ZUP po zbożowych to niszczenie ścierniska i wymieszanie resztek pożniwnych poprzez wykonie podorywki, oraz kilku krotne bronowanie w celu niszczenia chwastów.

Następnym zabiegiem jest wykonanie orki zimowej, lub siewnej w przypadku wyki kosmatej

Wiosenne zabiegi uprawowe

Możliwie jak najwcześniej wykonać włókowanie na glebach ciężkich, lub bronowanie na glebach lżejszych

Następnym zabiegiem jest doprawianie gleby i przygotowanie jej do siewu

Nawożenie

Nawozy PK stosować jesienią na glebach zwięźlejszych, na glebach lekkich wiosną.

Azot stosować tylko jako dawkę startowa przedsiewnie

Rośliny te są wrażliwe na odczyn gleby, przy niskim pH nie tworzą się brodawki.

Siew

Większość bobwatych jednorocznych są roślinami jarymi, wyjątek stanowi wyka kosmata.

Rośliny te potrzebują dużo wody do kiełkowania, są odporne na niskie temperatury zatem należy siać je jak najwcześniej

Zbór

Zbiór jednoetapowy kombajnem zbożowych. W nie korzystnych warunkach lub kiedy rośliny dojrzewają nierównomiernie zaleca się stosowanie preparatów chemicznych które przyśpieszają dojrzewanie

Motylkowate wieloletnie

Wyróżniamy dwie metody siewu: siew mono gatunkowy gdzie występuje tylko jeden gatunek i mieszany gdzie w składzie mieszanki mogą się znajdować trawy lub inne motylkowate

Sposób siewu: siew w roślinę ochroną, gdzie roślina ochroną są zboża. Jest to siew lepszy ekonomicznie ale gorszy dla motylkowatej. Bez rośliny ochronnej lepszy dla motylkowatej ale gorysz ekonomicznie bo tracimy plon ziarna.

21. Krajowy rynek ziemniaka Główne kierunki użytkowania bulw

Ziemniak: Jest to gatunek byliny należący do rodziny psiankowatych. Pochodzi z Ameryki Południowej Obecnie rozprzestrzeniony na całym świecie jako roślina uprawna . W Polsce pospolicie uprawiany

Produkcja ziemniaka jest podstawową po zbożach, gałęzią produkcji roślinnej w naszym rolnictwie. Praktycznie uprawia się je w prawie każdym gospodarstwie.

Wzrasta także zainteresowanie uprawą intensywną, czyli z przeznaczeniem na surowiec najwyższej jakości o ściśle określonych parametrach.

W skali kraju uzyskujemy plony bulw na poziomie średnio 200 dt/ha, czyli co prawda dwukrotnie wyższe niż na Ukrainie, ale jednak dwukrotnie niższe niż w krajach Unii Europejskiej. Przyczyn niewykorzystania możliwości plonotwórczych ziemniaka można dopatrywać się w niedociągnięciach i błędach popełnianych w agrotechnice i stosowaniu złych odmian.

Ze względu na powierzchnię, jaką zajmuje w Polsce uprawa ziemniaków, a także ze względu na wielkość ich zbiorów kraj nasz mógłby więc uchodzić za ziemniaczanego potentata. W istocie Polska bywa ostatnio importerem ziemniaków i przetworów ziemniaczanych, co jest następstwem niedorozwoju polskiego przemysłu ziemniaczanego, a także niedostosowania produkowanych w Polsce odmian ziemniaków do aktualnych wymagań jakościowych przetwórstwa.

Ziemniaki w polskim rolnictwie odgrywały i w dalszym ciągu odgrywają dużą rolę. Odkąd tylko ta roślina przywędrowała do Europy, znalazła w naszym kraju chętnych do uprawy, a Polacy polubili ją jako tani i łatwy w przyrządzaniu produkt żywnościowy. Przy dużej skali produkcji, ziemniaki wykorzystywano jako paszę, surowiec w gorzelnictwie, przemyśle skrobiowym, a ostatnio również w przetwórstwie spożywczym

Za uprawą dużej ilości ziemniaków przemawiało i przemawia wiele argumentów, a najważniejsze to:

• nasz kraj znajduje się w samym centrum światowych upraw tej rośliny. Układ klimatyczny kraju (szerokość geograficzna) sprzyja uprawie ziemniaków

• ziemniak jest rośliną tolerancyjną w stosunku do jakości gleb. Polska posiada dużo gleb lekkich i średnich, a na tych glebach ziemniaki wygrywają konkurencję z innymi roślinami, gdy chodzi o potencjał plonotwórczy

• duża wszechstronność użytkowania ziemniaków (zdrowy i tani produkt żywnościowy, surowiec dla przetwórstwa spożywczego, dla krochmalnictwa, gorzelnictwa oraz jako pasza) uzasadniają dużą skalę produkcji

• struktura agrarna w polskim rolnictwie (duże rozdrobnienie i zróżnicowanie wielkości gospodarstw rolnych) umożliwia uprawę ziemniaków przy każdym stopniu mechanizacji produkcji i poziomie intensywności technologii, od ekologicznego systemu począwszy, a na intensywnej technologii skończywszy

• mieszkańcy naszego kraju w swej diecie stosują dużo ziemniaków, co jest bardzo racjonalnym zachowaniem wbrew niekiedy głoszonym opiniom

• ważna rola ziemniaka w systemie zrównoważonego rolnictwa na glebach lekkich i średnich (zachowanie właściwej struktury płodozmianów).

W ostatnich latach notowany jest drastyczny spadek powierzchni uprawy ziemniaków w Polsce. Za ograniczeniem ich produkcji przemawiają:

• kwestionowanie ziemniaków jako paszy z uwagi na ich drogą produkcję i przygotowanie do skarmiania

• stopniowe zmniejszanie się spożycia ziemniaków przez konsumentów podążających drogą wytyczoną przez światowe trendy

• przegrana ziemniaków w konkurencji jako surowiec dla gorzelnictwa i krochmalnictwa

• zmiany klimatyczne w kierunku występowania okresów suszy i nierównomierności opadów w okresie wegetacji.

Czynniki te sprawiają, że większość gospodarstw produkujących ziemniaki, a szczególnie małe gospodarstwa mają coraz większe kłopoty ze sprzedażą swych zbiorów, a więc ograniczają powierzchnię tej rośliny.

sytuacja w branży ziemniaczanej:

• powierzchnia uprawy ziemniaków zajmuje około 800 tys. hektarów, co stanowi około 7,5% w strukturze zasiewów

• szybko rozwijający się przemysł przetwórczy

• produkcją ziemniaków zajmuje się około 1500 tys. gospodarstw rolnych (60% ogółu gospodarstw) a więc na statystyczne gospodarstwo przypada około 0,5 ha ziemniaków

• produkcją ziemniaków zajmują się bardzo duże gospodarstwa (opanowują w coraz większym stopniu rynek ziemniaka) i gospodarstwa mniejsze (ziemniak jadalny i na wczesny zbiór, dla krochmalnictwa)

• nowoczesny przemysł przetwórczy skoncentrowany w kilku zakładach, przerabiający ziemniaki w ilości bliskiej 0,5 mln ton rocznie, głównie na frytki i chipsy

• sporadyczny, o małej wartości eksport ziemniaków jadalnych i sadzeniaków

• bogata paleta odmian ziemniaka będących w rejestrze (117 odmian, w tym 70% z hodowli krajowej i 30% z hodowli zagranicznych)

• bardzo duża dywersyfikacja w technologii uprawy i przechowalnictwie (od bardzo ekstensywnych metod do bardzo nowoczesnych, intensywnych)

• regres w nasiennictwie ziemniaka powodowany małą „siłą ssącą" produkcji towarowej, brakiem nowoczesnych metod organizacyjnych i marketingowych.

Kierunki użytkowania bulw ziemniaka :

• Konsumpcyjny :

  • do bezpośredniego spożycia,

  • na zaopatrzenie jesienno-zimowe

  • na wczesny zbiór

• Przetwórstwo spożywcze:

  • produkty suszone - puree ziemniaczane

  • produkty mrożone - frytki, pyzy

  • produkty smażone - chipsy, frytki

  • produkty mokre – (konserwy) sałatki

• Skrobiowy (przemysłowy)

  • do produkcji skrobi - krochmalu

  • do produkcji alkoholu

• Paszowy

  • jako pasza dla zwierząt, mogą być bezpośrednio skarmiane przez bydło, parowane lub kiszone lub suszone

Rozdysponowanie zbioru ziemniaka 2009/2010:

Samo zaopatrzenie	20,1
Spasanie	19,2
sprzedaż na konsumpcje	20,1
przerób przemysłowy	17,8
Sadzeniaki	12,7
ubytki i straty	9,7
Eksport	0,4

• Uprawa ziemniaków w Polsce jest niezmiernie rozproszona, co jest jedną z przyczyn braku postępów w plonowaniu. Drobni producenci nie są zainteresowani odnową materiału sadzeniakowego, a ze względu na znikomy udział produkcji towarowej ziemniaków umiarkowane jest też zainteresowanie wysokością ich plonów i zbiorów

• Krajowy rynek ziemniaków podlega w ostatnich latach pewnym przemianom wiąże się to ze znacznym spadkiem ilości ziemniaków przeznaczanych na spasanie i przesunięciem obrotu ziemniakiem do sieci hiper- i supermarketów oraz giełd towarowych i hurtowni owocowo-warzywnych.

• Stopniowo rozwija się przetwórstwo spożywcze ziemniaka i w związku z tym wzrasta zainteresowanie i obrót ziemniakami przetworzonymi.

Przetwórstwo spożywcze

• Stopniowo rozwija się przetwórstwo spożywcze ziemniaka i w związku z tym wzrasta zainteresowanie i obrót ziemniakami przetworzonymi, są to najczęściej frytki i chipsy.

• Zakłady przetwórcze (np. Frito Lay Poland, Star Foods, McCain Poland, Farm Frites Poland) są najczęściej własnością inwestorów zagranicznych, którzy posiadają już dobrze zorganizowaną bazę surowcową, opartą najczęściej na odmianach zagranicznych. Firmy takie, w ostatnich latach, ograniczają liczbę dostawców ziemniaków, kosztem zwiększania powierzchni plantacji nawet do 50-80 ha. Od producentów wymaga się także płynności finansowej, wyposażenia w park maszynowy, także w deszczownie i urządzenia do sortowania i mycia ziemniaków oraz posiadania przechowalni. O atrakcyjności tego typu produkcji decyduje pewność zbytu zagwarantowana umowami kontraktacyjnymi.

• Przewiduje się dalsze zwiększenie wykorzystania ziemniaków do produkcji frytek i chipsów, lecz to nie zrekompensuje spadku ich zużycia w przemyśle skrobiowym i spirytusowym.

Przerób przemysłowy

• Bardzo ważną pozycje w produkcji ziemniaków w Polsce zajmuje produkcja ziemniaków z przeznaczeniem na przemysłowy ich przerób. W tej grupie znajdują się głównie ziemniaki skrobiowe.

• Produkcją tych ziemniaków zajmują się gospodarstwa wielkotowarowe, mające zakontraktowane umowy z zakładami skupującymi surowiec do produkcji skrobi.

• Produkcja ziemniaka skrobiowego w Polsce związana jest z przemysłowym przetwórstwem na krochmal i spirytus. Wspólne dla obu przemysłów jest wykorzystanie i przetwórstwo skrobi - głównego składnika chemicznego bulw ziemniaka.

Przemysłowy przerób ziemniaków został w dużej mierze ograniczony przez znaczne zmniejszenie się ilości odbiorców. Większość krajowego spirytusu produkowana jest ze zbóż (96,8%). Zaś zakłady produkujące skrobię wykorzystują swoje moce produkcyjne w około 60-65% ze względu na ograniczony regulacją unijną kontyngent skrobi do 144.985 ton.

Eksport

Rozmiary eksportu ziemniaków jadalnych i sadzeniaków są znikome i incydentalne. Duży eksport dotyczy tylko przetworów ziemniaczanych mrożonych (frytki) oraz skrobi czystej.

Szansą na stabilizację eksportu ziemniaków jest:

• uświadomienie firmom eksportującym, że chcąc pozyskać towar na eksport, trzeba wcześniej stworzyć na własny użytek rejony surowca eksportowego, aby rolnik-producent ziemniaków wiedział, co ma uprawiać i dla kogo

• poprawa jakości plonów u rolników

• promocja „polskiego ziemniaka" za granicą (targi, wystawy)

• rozwiązanie problemów fitosanitarnych, aby nie były zaskoczeniem dla rolnika, eksportera i odbiorcy.

• Perspektywicznymi kierunkami eksportu naszych ziemniaków mogą być: Rosja, Ukraina, Białoruś, Mołdawia, Uzbekistan, Bułgaria, Rumunia, Jugosławia, Węgry, Słowacja, niektóre kraje Azji (dotyczy szczególnie sadzeniaków).

Reasumując - są perspektywy unowocześnienia naszej branży ziemniaczanej. Polska musi jednak zacząć robić interesy na ziemniakach, a nie być postrzegana jako kraj, w którym uprawia się ziemniaki z biedy, bo są tanim pożywieniem.

Zróżnicowanie produkcji ziemniaków w kraju:

• Znacznie mniej uprawia się ziemniaków w rejonie centralnej i południowo-wschodniej Polski. Dużą część stanowią tam gospodarstwa bardzo małe produkujące ziemniaki tylko na własne potrzeby, ograniczając także przeznaczenie ziemniaków na paszę.

• W rejonie Polski północno-zachodniej i w obrębie dużych aglomeracji miejskich zaobserwowano w ostatnim roku nawet wzrost powierzchni uprawy spowodowany zwiększonymi możliwościami zbytu ziemniaków na cele przemysłowe i spożywcze. Nowoczesne plantacje ziemniaków są zakładane na lepszych glebach i w pobliżu rynków zbytu.

• W województwach, gdzie uprawa ziemniaków odbywa się w małych gospodarstwach i na glebach lżejszych udział ziemniaków w strukturze zasiewów jest najsilniej ograniczany.

• Największą powierzchnią uprawy ziemniaków charakteryzują się województwa: mazowieckie,łódzkie, wielkopolskie i lubelskie.

• Gospodarstwa produkujące ziemniaki dla przetwórstwa spożywczego

charakteryzują się największą średnią powierzchnią plantacji, jest to ok. 50 ha, najmniejszą powierzchnię mają gospodarstwa produkujące na samo-zaopatrzenie średnio ok. 0,58 ha.

Ponad 50% całej powierzchni uprawy ziemniaków przypada na plantacje o wielkości poniżej 1 ha.

• W latach 2005-2009 areał uprawy ziemniaków wykazywał tendencje spadkowe. Stosunkowo wysoka powierzchnia uprawy w latach 2005-2006 (588,2-597,2 tys. ha) zmniejszyła się w 2009 r. do 508 tys. ha (-14-15 proc.).

• Wyższe ceny za ziemniaki otrzymywane przez producentów w 2009 r. zachęcały do powiększania areału w następnym roku. Według danych GUS powierzchnia wzrosła o 7 proc. w stosunku do roku poprzedniego (do 543,2 tys. ha).
  
  W przedstawionym okresie zbiory ziemniaków były najniższe w 2006 r. (9 mln t), a najwyższy poziom osiągnęły w 2007 r. (11,8 mln t). Zgodnie z szacunkami GUS produkcja ziemniaków w 2010 r. zwiększy się w niewielkim stopniu w relacji do roku poprzedniego (do 9,8 mln t).

Powierzchnia uprawy i produkcja ziemniaków:

	2005	2006	2007	2008	2009
Powierzchnia (tyś. ha)	588.2	592.2	569,6	548,9	508,0
Produkcja (mln ton)	10,4	9,0	11,8	10,5	9,7

Podsumowując wysoka w Polsce produkcja ziemniaków wynika głównie z tego, że nadal znaczna część zbiorów wykorzystywana jest u nas na pasze.

W spożyciu ziemniaków od lat utrzymują się nieznaczne tendencje spadkowe.

W ostatnim okresie spadek globalnego spożycia ziemniaków hamowany jest przez wzrost spożycia przetworów ziemniaczanych.
Ziemniaki można uznać w Polsce za roślinę schyłkową. Areał ich uprawy będzie się w następnych latach zmniejszał, gdyż będą traciły znaczenie jako pasza dla zwierząt.

22. Specyfika technologiczna produkcji ziarna konsumpcyjnego pszenicy, ziarna browarnego jęczmienia – do dupy !!!!

Jęczmień browarny

przedplon

W klasycznym zmianowaniu norfolskim jęczmień jary następuje po okopowych ziemniaku lub buraku. Dla jęczmienia browarnego jest to przedplon najlepszy szczególnie po buraku, który zostawia glebę w dobrej kulturze o dużej zdolności buforowania, jednoczenie ubogą w azot.

Jęczmień browarny nie powinien być uprawiany po roślinach motylkowatych ponieważ zostawiają dużo azotu w swoich resztkach co wpływa na wzrost zawartości białka w ziarnie, jest to niekorzystne ponieważ duża zawartość białka pogarsza jakość słodu

Odmiana i wymagania glebowe

Do uprawy jęczmienia browarnego nadają się odmiany dwurzędowe, posiadają mniej ziarniaków w kłosie (mniejsza konkurencja) niż w sześciorzędowym co daje lepsze wyrównanie ziarna, większą masę tysiąca ziaren odpowiednią baryłkowatość ziarna co wpływa na jakość słodu

Jęczmień browarny wymaga kompleksu 2 i 3 ze względu na ryzyko zdrobnienia ziarna, wymaga wyższego pH i mniejszej zawartość Al³⁺

Termin siewu i siew

Jęczmień browarny jary wymaga wczesnego siewu, zapewnia to lepsze krzewienie, dużą zawartość skrobi a mniejszą białka, mniejszy udział łuski.

Jęczmień browarny należy siać gęściej niż pastewny stwarza to warunki do zahamowania krzewienia i ogranicza udział pędów bocznych na rzecz głównych co gwarantuje lepsze wyrównanie ziarna. Optymalna liczba pędów produkcyjnych 650-700

Nawożenie

Jęczmień browarny wymaga innego nawożenia azotowego niż pastewny. Ponieważ duża zawartość białka jest niepożądana, nie stosuje się podziału dawki azotu, nawożenia pogłównego i dolistnego tym składnikiem.

Azot stosuje się przedsiewnie w zależności od przedplonu i spodziewanego plonu np. po buraku i spodziewanym plonie 4t należy zastosować 30-40 kg N/ha

Wielkość dawek nawozów fosforowych i potasowych zależy od wielkości plonu a także od zasobności gleby. Przy plonie 4t ziarna + słoma będzie to 44 kg P₂O₅ oraz 92 kg K₂O na glebach o małej zasobności dawki należy zwiększy

Pszenica konsumpcyjna

Pszenica technologiczna (elitarna, jakościowa, chlebowa) pobiera większe ilości azotu ze względu na większą zawartość białek zapasowych tworzących gluten. Nawożenie azotem uważa się za główny czynnik agrotechniczny wpływający na zawartość białek glutenowych. Dlatego pod pszenice konsumpcyjne stosuje się wysoki dawki azotu, najczęściej w kilku w co najmniej trzech terminach.

Aby uzyskać plon 5 t ziarna technologicznego, trzeba zastosować 150 kg N. Pierwszą dawkę w ilości ok. 60% dawki (ok. 95 kg) należy podać w okresie wznowienia wegetacji, drugą ok. 40% w fazie strzelania w źdźbło.

Dawki pierwsza i druga mają znaczenie głównie plonotwórcze a w mniejszym stopniu wpływają na zawartość białka. Pozostałą cześć azotu daje się daje się w formie roztworu mocznika w dwóch terminach: pierwszy – pod koniec fazy strzelania w źdźbło w 250l 7-6% roztworu mocznika plus 5% siedmiowodnego siarczanu magnezu (magnez działa tu plonotwórczo ale także działa przed poparzeniem roślin), oraz drugą o kłoszeniu w formie 250l 5% roztworu mocznika z ewentualnym dodatkiem nawozu wieloskładnikowego. W technologiach wysokich plonów ziarna konsumpcyjnego (8 ton) które można prowadzić na glebach co najmierniej dobrych i dobrze zapotrzebowanych w wodę należy stosować nawet 180 – 190 kg/ha N

Najważniejszym czynnikiem decydującym o ilości i jakości glutenu jest czynnik dziedziczny, genetyczny, czy odmianowy. Od niego zależy jakość wypiekania mąki. Drugim co do wielkości wpływu jest czynnik środowiskowy. Niekorzystne warunki pochmurnej i wilgotnej pogody obniżają wartość technologiczną ziarna. Z kolei słoneczna ciepła pogoda w czasie nalewania ziarna wpływa korzystnie na zawartość białka, jakość i ilość glutenu

23. Specyfika produkcji nasiennej roślin rolniczych

Cel produkcji nasiennej

Podstawowym celem produkcji nasiennej jest maksymalizacja współczynnika rozmnożenia (jest to stosunek plonu nasion netto z jednostki powierzchni do masy wysianej na tę powierzchnię - dotyczy również sadzeniaków. W praktyce określa on ile hektarów można obsiać materiałem siewnym zebranym z jednego hektara), zachowanie wartości genetycznej i otrzymanie jak najlepszych właściwości somatycznych reprodukowanego materiału siewnego. Materiał ten powinien charakteryzować się czystością odmianową i gatunkową oraz wysokim wigorem. Jego jakość powinna być zgodna z wymogami norm. Warunkiem uzyskania materiału zachowującego powyższe cechy jest przestrzeganie pewnych zasad produkcji. Dlatego też generalnie produkcja materiału siewnego jest bardziej złożona i stawia plantatorom większe wymagania niż uprawa towarowa na cele nie siewne.

Pole przeznaczone pod plantację nasienną powinno być równe, możliwie małej zmienności gleby i uwilgotnienia. Gleba powinna być najlepsza spośród typowych dla uprawianego gatunku. Plantację nasienną stanowi pole obsiane lub obsadzone jednolitym materiałem siewnym określonej odmiany i stopnia kwalifikacji z przeznaczeniem do produkcji materiału siewnego.

Do podstawowych czynników, które musza być przestrzegane w gospodarce nasiennej należą: zmianowanie, izolacja przestrzenna, zaprawianie materiału siewnego, termin siewu, kształt i wielkość plantacji, nawożenie i nawadnianie, selekcja negatywna, szkodliwość chwastów, zapobieganie oraz zwalczanie chorób i szkodników, zbiór i omłot.

Zmianowanie

W produkcji nasiennej roślin obowiązują przepisy, które między innymi zabraniają stosowania określonych przedplonów dla poszczególnych gatunków. Nieodpowiednie następstwo roślin wpływa ujemnie na ich wzrost, rozwój, zdrowotność i plonowanie. Dlatego też plantacji nasiennych np. żyta nie można zakładać na polu, na którym w ostatnim roku było uprawiane żyto innej odmiany bądź tej samej odmiany ale niższego stopnia kwalifikacji. W przypadku rzepaku przerwa powinna trwać 3 do 5 lat.

Izolacja przestrzenna

Jest to specyficzny wymóg w produkcji nasiennej, który nie występuje zwykle w uprawach towarowych. Termin izolacja przestrzenna oznacza określoną przepisami minimalną odległość plantacji nasiennej od innych upraw lub skupień roślin mogących stanowić zagrożenie dla jakości produkowanego materiału siewnego. Zagrożenia mogą być powodowane niepożądanym przekrzyżowaniem roślin, przeniesieniem chorób lub szkodników i zanieczyszczeniem innym materiałem obcych gatunków. Izolacja przestrzenna zależy od gatunku rośliny, odmiany, etapu produkcji nasiennej, a u roślin dwuletnich od roku ich uprawy. Przykładowe odległości izolacji przestrzennej: żyto 300-400 m; bobik 500 m; ziemniak 50-100 m, kapusta w drugim roku 1000 m; jęczmień, pszenica, owies 20-50 m. pas ochronny zabezpieczający przed zanieczyszczeniem mechanicznym innymi gatunkami 2 m lub 2 redliny u ziemniaków.

Termin siewu, kształt i wielkość plantacji

Na plantacjach nasiennych zbóż termin siewu powinien odpowiadać początkowi optymalnego siewu upraw towarowych. Termin siewu roślin dwuletnich (korzeniowych okopowych) w pierwszym roku powinien być opóźniony bo chodzi o wyprodukowanie dużej liczby korzeni a nie wielkości plonu. Natomiast wysadzenie korzeni w drugim roku powinno być wykonane jak najwcześniej. Kształt i wielkość pól powinien być dobrany do istniejących maszyn aby zabiegi uprawowe i produkcja była łatwa i opłacalna. Z większych plantacji można pozyskać większe ilości jednolitych partii nasion.

Zaprawianie materiału siewnego – nasiona użyte do zakładania plantacji nasiennych muszą być zaprawione przeciwko chorobom i szkodnikom.

Nawożenie i nawadnianie

Czynniki te wpływają na wzrost i rozwój roślin, dynamikę i równomierność ich kwitnienia, owocowania, dojrzewania zdrowotność oraz wartość siewną uzyskanych nasion. Należy pamiętać o odpowiednim odczynie gleby dla poszczególnych gatunków. Duże dawki nawozów azotowych, szczególnie późno zastosowanych przedłużają rozwój wegetatywny i opóźniają dojrzewanie nasion, pogarszając zdrowotność roślin i nasion. Może następować wyleganie roślin. Natomiast niedobór azotu ogranicza plonu nasion ich wykształcenie i dorodność. Plantacje nasienne powinny być dobrze zaopatrzone w fosfor gdyż bierze udział w wykształcaniu kwiatostanów i nasion, korzystnie wpływa na ich jakość. Potas bierze udział w transporcie związków pokarmowych z liści do nasion. Ważne są również inne pierwiastki jak cynk, bor, molibden, mangan, miedź, które zwiększają zdrowotność i produktywność roślin. Skuteczność nawożenia roślin zależy od ich zaopatrzenia w wodę. Niedobór wody w przed i w trakcie kwitnienia oraz zapylania kwiatów wpływa ujemnie na plon nasion, szczególnie u roślin strączkowych. Plantacje nasienne mogą być zatem nawadniane jeśli istnieją takie możliwości techniczne i ekonomiczne.

Selekcja negatywna

Zadaniem selekcji negatywnej jest dążenie do zapewnienia czystości odmianowej gatunkowej oraz należytej zdrowotności plantacji nasiennej. Dlatego też usuwa się rośliny porażone chorobami wymienionymi dla poszczególnych gatunków w przepisach kwalifikacyjnych. Ponadto wykonuje się usuwanie roślin innych odmian i gatunków oraz roślin nietypowych dla uprawianej odmiany.

Szkodliwość chwastów w produkcji nasiennej

Występowanie chwastów na plantacjach nasiennych oraz w materiale siewnym jest bardziej groźne (nawet dyskwalifikujące plantację bądź uzyskany plon) niż w produkcji towarowej. Chwasty konkurują z rośliną uprawną, mogą ją zagłuszać, obniżać plon i jego jakość. Utrudniają i opóźniają zbiór. Nasiona chwastów w nasionach roślin rolniczych utrudniają ich czyszczenie i oddzielenie od pożądanego gatunku.

Zapobieganie oraz zwalczanie chorób i szkodników

Właściwy stan zdrowotny plantacji nasiennych, obok czystości odmianowej i gatunkowej jest głównym warunkiem uzyskania wartościowego, kwalifikowanego materiału siewnego. Dlatego ochrona plantacji nasiennych jest prowadzona już wtedy gdy na plantacjach towarowych nie byłaby jeszcze uzasadniona ze względów ekonomicznych. Metody ochrony roślin przed szkodnikami i chorobami można podzielić na zapobiegawcze i bezpośredniego zwalczania. Do zapobiegawczych zaliczamy kwarantannę roślin, zabiegi hodowlane i agrotechniczne. Metody bezpośrednie to niszczenie agrofagów metodami biologicznymi, mechaniczno-fizycznymi oraz chemicznymi.

Zbiór i omłot

Przy zbiorze plantacji nasiennych bardzo ważny jest wybór właściwego terminu i sprzętu. Termin jest zależny od dojrzałości nasion, czynników meteorologicznych oraz organizacyjno-technicznych. Zbyt wczesny termin zbioru powoduje, że w masie nasiennej jest dużo nasion jeszcze słabo wykształconych, niedojrzałych o dużej wilgotności. Natomiast opóźnienie terminu zbioru może powodować straty nasion poprzez obsypywanie i porastanie. Pewnym ułatwieniem przy zbiorze niektórych gatunków może być ich wcześniejsza desykacja. Lecz czasami zabieg ten może obniżać zdolność kiełkowania nasion. Należy również pamiętać, że kombajny koszące materiał kwalifikowany powinny być uprzednio oczyszczone z pozostałości po zbiorze innych roślin. Dotyczy to również środków transportowych.

25. Waloryzacja czynników plonotwórczych i plonochronnych w uprawie zbóż, roślin strązkowych i oleistych

Waloryzacją czynników plonotwórczych i plonochronnych nazywamy takie ich uporządkowanie, które umożliwia nam określenie, który czynnik ma największe znaczenie w kształtowaniu plonu.

Czynniki plonotwórcze i plonochronne możemy podzielić w sposób następujący:

• Naturalne – limitujące potencjał plonowanie lub obniżające potencjał plonowania

• Plonotwórcze – bezpośrednie zwane plonopędnymi oraz pośrednie czyli warunkujące wykorzystanie potencjału plonowania

• Plonochronne – obniżające straty

• Kompleksowe – czyli plonotwórcze, bezpośrednie i pośrednie oraz plonochronne

Podział wg Krzymuskiego

Krzymuski podzielił czynniki plonotwórcze na dwie grupy (przyrodnicze i agrotechniczne). Według tego autora największe znaczenie w kształtowaniu i ochronie plonów ma nawożenie mineralne, następnie termin siewu, dobór odmiany, stanowisko w płodozmianie, chemiczna ochrona roślin, gęstość siewu i uprawa roli.

Do czynników przyrodniczych mających najistotniejszy wpływ na kształtowanie plonów zaliczamy: glebę, wodę i temperaturę.

Spośród czynników ekologicznych decydujących o produkcji rolniczej pokrywa glebowa stanowi jeden z najważniejszych elementów przestrzeni produkcyjnej, który kształtuje wzrost i rozwój rośliny.

Kolejnym istotnym czynnikiem jest temperatura. W okresie rozwoju każda roślina potrzebuje dostatecznej ilości ciepła. Dla rolników niezwykle istotna jest znajomość skrajnych jej wartości tzw. Temperatur krytycznych poniżej lub powyżej których roślina umiera.

Dla wielu upraw szczególnie niebezpieczne są przymrozki, których występowanie może zniszczyć roślinę uprawną.

Ostatnim przyrodniczym czynnikiem mającym wpływ na kształtowanie plonów jest woda. Woda w warunkach glebowych i klimatycznych Polski jest czynnikiem środowiska, który decyduje o produktywności niemal wszystkich roślin uprawnych. Niedobór lub nadmiar modyfikujący wzrost i rozwój, a w szczególności cechy plonotwórcze wpływa w różnym stopniu na wysokość ich plonu.

Czynnikami agrotechnicznymi mającymi największe znaczenie są nawożenie, ochrona roślin, poprawne zmianowanie oraz siew i jego terminowość

Nawożenie

Większość polskich gleb uprawnych jest uboga w dostępne dla roślin formy fosforu, wapnia, magnezu, siarki. Z każdym plonem zbóż wynoszącym 3 tony ziarna i 5,5 tony słomy z hektara, wywozimy z pola około 85 kg azotu, 40 kg fosforu, 100 kg potasu, 30 kg wapnia, 20 kg magnezu i 20 kg siarki. Warunkiem osiągnięcia wysokich i wartościowych pod względem konsumpcyjnym, paszowym i technologicznym plonów zbóż jest więc stosowanie dobrych nawozów wieloskładnikowych o sprawdzonej jakości oraz składzie dostosowanych do konkretnych warunków glebowych. Nawożenie roślin powinno być stosowane racjonalnie i uwzględniać potrzeby pokarmowe roślin, zasobność składników pokarmowych w glebie i ogólne warunki siedliskowe.

Ochrona roślin

Herbicydy – substancje chemiczne przeznaczone do selektywnego zwalczania chwastów w uprawach polowych. Chronią plon, a także wpływają na jego wielkość poprzez niszczenie roślin konkurujących o składniki pokarmowe i wodę z roślinami uprawnymi.

Fungicydy – środki chemiczne przeznaczone do zwalczania chorób w roślinach uprawnych. W wyniku stale rosnącego nasilenia chorób w roślinach uprawnych osiągnięcie wysokich plonów bez zastosowania fungicydów staje się niemożliwe.

Zmianowanie

Wpływ zmianowania na plony jest kompleksowy i znaczący. Ujemny wpływ na plonowanie roślin obserwuje się przy uprawie po sobie roślin wrażliwych, a także podczas uprawy roślin w monokulturze co sprzyja przenoszeniu się i nasileniu patogenów.

26.Ekologiczna i gospodarcza funkcja roślin motylkowatych

Rola roślin motylkowatych w płodozmianie, a także w żywieniu ludzi i zwierząt jest ogromna i nie kwestionowana, chociaż zbyt często mało doceniana. Wraz z wprowadzaniem i upowszechnianiem nowych systemów gospodarowania, zwłaszcza ekologicznego i zrównoważonego, skurczony areał upraw tych roślin powinien się, w najbliższych latach, zwiększać i to znacznie. Rośliny motylkowate obejmują dwie duże grupy roślin tj. rośliny grubonasienne, zwane strączkowymi (m.in.groch, bobik, łubiny, peluszka, wyka, soja, fasola) i motylkowate drobnonasienne (m.in. koniczyny, lucerny, esparceta ).Areał uprawny roślin motylkowatych w ostatnich latach znacznie się zmniejszył. Powodów jest kilka, lecz przede wszystkim wynika to z braku bezpośredniego przełożenia finansowego rolników oraz niskiej ich świadomości, co do ogromnej pozytywnej roli tej grupy roślin dla środowiska.

Znaczenie gospodarcze roślin motylkowatych

• Rośliny motylkowate odgrywają bardzo ważną i korzystną rolę w płodozmianie, zwłaszcza przy znacznej przewadze, jak w rolnictwie polskim, roślin zbożowych. Korzystny udział w zmianowaniu, najogólniej mówiąc, polega na wielostronnym pozytywnym oddziaływaniu na środowisko glebowe.

• Rośliny motylkowate odgrywają również ważną rolę w żywieniu ludzi i zwierząt. Duże znaczenie pokarmowe i paszowe motylkowatych wynika z ich korzystnego składu biologicznego, z dużej i dobrej jakości białka i błonnika oraz cennych makro- i mikroelementów, nie tylko nasion, ale także całej biomasy nadziemnej roślin.

• Bardzo cenną zaletą wszystkich roślin motylkowatych jest unikatowa w świecie roślin wyższych zdolność symbiotycznego wiązania azotu atmosferycznego, czyli zdobywania „taniego azotu” N2 z powietrza. Jest to zdolność wyjątkowa w świecie roślin, co sprawia, że rośliny te nie wymagają, na ogół, oprócz dawki startowej, nawożenia azotem gdyż są samowystarczalne z żywieniowego punktu widzenia, jeśli chodzi o ten składnik.

• Ponadto, także dla roślin następczych, pozostawiają dość dużą pulę azotu oraz cały zestaw makro- i mikroelementów, a ich resztki pożniwne dodatkowo jeszcze wzbogacają glebę w cenną materię organiczną, z której tworzy się próchnica.

W Polsce, średnie ilości związanego azotu przez rośliny motylkowate żyjące w symbiozie z bakteriami są znaczne, a zależą przede wszystkim, od gatunku rośliny i rodzaju szczepu bakteryjnego i wynoszą od 40-250 kg N/ha/rok.

Nasiona strączkowych (np. bobik, groch, łubin) wykorzystuje się w postaci śruty, jako surowiec do sporządzania mieszanek treściwych, natomiast rośliny motylkowate drobno nasienne głównie w produkcji wysokobiałkowych tanich pasz objętościowych (głównie z koniczyny i lucerny).

Znaczenie ekologiczne roślin motylkowatych

• Dodatnie oddziaływanie na bilans substancji organicznej w glebie

• Dzięki rozbudowanemu systemowi korzeniowemu działanie strukturotwórcze i poprawiające stosunki powietrzno-wodne w glebie

• System korzeniowy pozwala także na pobieranie składników pokarmowych z głębszych warstw gleby i uruchamiać fosfor oraz wapń ze związków trudno dostępnych dla roślin.

• Pozytywne erozyjne znaczenie roślin motylkowatych, polegające na ochronie gleby przed powierzchniowymi spływami wodnymi i powietrznymi gleby. Zasiewy, szczególnie wieloletnich roślin motylkowatych prowadzą do większej i lepszej ochrony gleby przed erozją, gdyż przez cały rok utrzymują glebę pod okrywą roślinną, co sprawia, że gleby te są w znacznie mniejszym stopniu narażone na bezpowrotne jej straty, spowodowane spływami wodnymi i powietrznymi gleby.

• Motylkowate mają także duże znaczenie jako rośliny miododajne (esparceta siewna, koniczyna biała i czerwona, lucerna siewna i nostrzyk biały).

W okresie, kiedy dążymy do zminimalizowania chemizacji rolnictwa, do zrównoważonego jego rozwoju, wykorzystywanie walorów roślin motylkowatych, zwłaszcza biologicznych, wydaje się koniecznością. Motylkowate to rośliny pełniące w płodozmianie funkcję nawozową, fitomelioracyjną i fitosanitarną, i w takim ujęciu i znaczeniu powinny stanowić ważny element wszystkich płodozmianów, zwłaszcza zbożowych z wysokim udziałem pszenicy.

27. Główne problemy wpływu nawożenia na jakość produktów rolniczych

Nawożenie wpływa nie tylko na wielkość plonów, lecz także i na ich jakość. Pojęcie „jakości" obejmować może różne właściwości produktów rolniczych: na przykład co innego oznacza dobra jakość lnu ze względu na włókno, a co innego ze względu na olej. Podstawowe znaczenie plonów związane jest jednak z odżywianiem ludzi i zwierząt, toteż pojęcie „jakości" najczęściej wiąże się z tym właśnie zagadnieniem. Odpowiednie proporcje składników takich, jak: białka, aminokwasy, składniki mineralne, witaminy itp., wpływają na prawidłową przemianę materii w organizmach zwierzęcych, którym te rośliny służą jako pokarm. Właściwa zawartość tych składników w roślinach decyduje więc o ich wartości biologicznej.

Wartość biologiczna pokarmów roślinnych wpływa na zdrowotność ludzi i zwierząt, dla których rośliny są głównym źródłem pożywienia Prawidłowe nawożenie, oparte na wszechstronnych doświadczeniach przeprowadzonych we współpracy z medycyną, daje produkty o dużej wartości biologicznej. Nieprawidłowe nawożenie jest wprawdzie w stanie przynieść doraźny skutek w postaci zwiększonego plonu, na dłuższą metę jednak może nasilać występowanie pewnych schorzeń zwanych chorobami cywilizacyjnymi, które mają swe źródło w nieodpowiednim odżywianiu. Istnieje bowiem konflikt między stosowanym dziś pojęciem „ekonomiczności" różnych przedsięwzięć a wymaganiami profilaktyki.

Stosowanie dużych dawek jednego ze składników może spowodować deficyt innego, na przykład intensywne nawożenie potasem powoduje deficyt magnezu. Takie oddziaływanie występuje też między wapniem a magnezem; wapniowanie gleby zmniejsza zawartość magnezu w roślinach. Stosowanie dużych dawek azotu prowadzi do zmniejszenia zawartości miedzi w roślinach. Duże dawki fosforu często wywołują u roślin objawy głodu cynku, a także deficyt miedzi, a więc pogarszają jakość roślin, a wszystkie te zmiany mogą się odbijać na zdrowotności ludzi i zwierząt. Upowszechnienie metod stosowania nawozów doprowadza do spożywania produktów roślinnych, które mają w porównaniu z produktami roślinnymi z przed 100 laty: - cztery razy więcej potasu, - dwa razy więcej fosforu, - o połowę mniej magnezu, - trzy razy mniej miedzi.

Ponadto pewne mikroelementy, jak np. kobalt, fluor, jod, którymi się nie nawozi, gdyż nie są niezbędne dla roślin, są nieodzownie potrzebne dla organizmu człowieka i zwierząt. I przeciwnie — nadmiar innych pierwiastków w glebie, jak np. selenu, kadmu, strontu (90Sr), wprawdzie nie wpływa szkodliwie na same rośliny, lecz działa trująco jako składnik pożywienia.

Podstawowe znaczenie w kształtowaniu plonów ma azot. Mniejsze dawki azotu powodują przyrost plonów bez wyraźnego zróżnicowania jego cech jakościowych. Jednak zbyt intensywne nawożenie azotem sprzyja pobieraniu kationów jedno- i dwuwartościowych, co może prowadzić do naruszenia równowagi jonowej w roślinach. Zarówno nadmierny wzrost zawartości kationów, jak i jej zmniejszenie jest niepożądane, gdyż obniża się wartość otrzymanego produktu.

W roślinach mogą się gromadzić nadmierne ilości azotanów i azotynów, które zagrażają zdrowiu ludzi i zwierząt. Powstają proste aminy, które w połączeniu z azotynami tworzą nitrozoaminy - substancje rakotwórcze. Też zbyt duże dawki potasu naruszają równowagę jonową w roślinach, głównie na skutek zmniejszenia zawartości sodu, magnezu i wapnia. Prowadzi to do nadmiernego gromadzenia się potasu, zwłaszcza w wegetatywnych częściach roślin. Dawki nawozów powyżej optymalnych ilości powodują spadek plonów, bardziej radykalny pod wpływem mikroelementów niż makroelementów. Nadmierne stężenie mikroelementów w środowisku glebowym ujawnia się w działaniu na jakość plonów podobnie jak metale ciężkie

Problem nawożenia powinien uwzględniać nie tylko wymagania samych roślin, lecz również potrzeby człowieka i zwierząt, dla których rośliny stanowią podstawowe źródło pożywienia. Niestety, mało uwagi poświęca się wpływowi nawożenia na wartość biologiczną, a jeszcze mniej badaniom, dotyczącym działania nawożenia na organizm człowieka i zwierząt.

28. Integrowana ochrona roślin rolniczych

Ochrona roślin dział produkcji roślinnej, którego celem jest zapobieganie obniżaniu plonów przez agrofagi oraz zabezpieczenie ziemiopłodów w magazynach. Wspomagana jest przez fitopatologię, entomologię i herbologię.

Rodzaje metod ochrony roślin:

• hodowla i uprawa odmian odpornych;

• agrotechniczne;

• fizyczne ;

• mechaniczne;

• biologiczne;

• chemiczne;

• integrowana ochrona;

• kwarantanna.

Integrowana ochrona roślin

Jest to racjonalne wykorzystanie wszystkich metod i sposobów ochrony roślin, przy ograniczeniu do minimum zagrożenia dla ludzi i środowiska przyrodniczego, w celu utrzymania obecności agrofagów poniżej poziomu szkodliwości gospodarczej.

W integrowanej ochronie roślin ważny jest łączny wpływ wszystkich kategorii organizmów szkodliwych występujących w środowisku danej uprawy na jej plon.

Integracja zakłada wykorzystanie w jak największym stopniu naturalnych procesów samoregulacyjnych występujących w agrocenozach a także ich wspomaganie.

W centrum uwagi integrowanej ochrony roślin znajduje się chroniona roślina a nie agrofagi. Integracja metod zwiększa skuteczność ochrony roślin oraz ogranicza negatywne skutki powszechnie stosowanej metody chemicznej.

Wyróżnia się dwa rodzaje działań w integrowanej ochronie:

• działania pośrednie

opracowanie prawidłowego płodozmianu, wykorzystanie w jak największym zakresie odmian roślin odpornych i tolerancyjnych na patogeny i szkodniki, stosowanie mieszanin wewnątrz- i międzygatunkowych, ochrona organizmów pożytecznych.

• działania bezpośrednie

dobór ekologicznie bezpiecznych metod zwalczania agrofagów, w chemicznej ochronie wybór technik wykonywania zabiegów o możliwie najmniejszym zagrożeniu dla otoczenia, wykonywanie zabiegów chemicznych tylko po przekroczeniu ekonomicznych progów zagrożenia (progi szkodliwości), stosowanie selektywnych pestycydów, stosowanie pestycydów na ograniczonej powierzchni lub w niższych dawkach.

Integrowana ochrona roślin podlega następującym modyfikacjom:

• podjęcie właściwej decyzji o potrzebie zwalczania agrofaga z uwzględnianiem m.in. progu ekonomicznej szkodliwości;

• preparaty o szerokim zakresie działania zastępowane są preparatami selektywnymi, mniej toksycznymi dla wrogów naturalnych i człowieka, stosowanymi w niewielkich dawkach i szybciej rozkładającymi się w środowisku;

• w odniesieniu do szkodników nalatujących z miejsc zimowania przeprowadzanie zabiegu tylko na brzeżnej części plantacji;

• prawidłowe sygnalizowanie terminów zwalczania agrofagów;

• profilaktyczne stosowanie pestycydów w sytuacji, gdy niewykonanie zabiegu pociągnie za sobą utratę całego plonu lub znacznej jego części (zaprawianie nasion, zapobiegawcze opryskiwanie roślin przeciw chorobom, np. przeciw zarazie ziemniaka);

• stosowanie herbicydów w dawkach dzielonych;

• stosowanie środków zwiększających zwilżalność i przyczepność, co ogranicza wielkość dawki pestycydów;

• zmianowanie pestycydów;

• zapewnienie sprawności technicznej opryskiwaczy (atestacja) i odpowiedniej jakości wykonywanych zabiegów;

• szkolenie wszystkich wykonawców zabiegów ochrony roślin.

Integrowana ochrona roślin wymaga znajomości:

biologii agrofaga,

2) biologii jego wrogów naturalnych i antagonistów,

3) biologii chronionej rośliny,

4) współzależności między powyższymi elementami a środowiskiem,

5) przewidywania pojawu agrofaga, jego nasilenia i wyrządzania przez niego szkód,

6) przewidywania skutków chemicznego zwalczania dla środowiska i zdrowia ludzi,

7) wpływu agrotechniki i pogody na rozwój populacji agrofaga i jego wrogów naturalnych

Charakterystyczne cechy integrowanej ochrony roślin:

1. Znaczne rozbudowanie zaleceń dotyczących profilaktyki, monitorowanie pojawów i nasilenia agrofagów oraz wspomagania decyzji (zabiegi wykonywane w oparciu o ocenę stopnia zagrożenia roślin);

2. Omówienie przy każdym gatunku szkodliwym wszystkich zalecanych, dostępnych metod ochrony roślin;

3. Rezygnacja ze stosowania środków należących do bardzo toksycznych oraz ograniczenie liczby zabiegów do niezbędnego minimum.

,,Dobra praktyka ochrony roślin”

Przyjęte w danym kraju automatyzowanie zabiegów i zapis dotyczący bezpiecznego oraz skutecznego stosowania środków ochrony roślin. Mają one na celu optymalizację programów ochrony roślin przy maksymalnym ograniczeniu niekorzystnych skutków zabiegów ochrony dla człowieka i środowiska.

Zasady ,, Dobrej praktyki ochrony roślin” :

1. Optymalizacja zabiegów uprawowych i nie chemicznych metod zwalczania agrofagów;

2. Ocena stopnia zagrożenia roślin przez organizmy szkodliwe;

3. Wybór metod ochrony roślin;

4. Wybór środka ochrony roślin i jego formy użytkowej;

5. Określenie parametrów zabiegu;

6. Dobór aparatury i jej przygotowania do zabiegu w eksploatacji;

7. Minimalizacja zagrożeń pestycydowych dla człowieka i środowiska.

29. Zasady integrowanej regulacji zachwaszczenia w uprawach roślin rolniczych

W walce z chwastami wyróżniamy trzy podstawowe metody:

• pośrednie, czyli profilaktyczne

• bezpośrednie

• metody integrowane.

Pośrednie, czyli profilaktyczne- mające na celu likwidowanie przyczyn i źródeł zachwaszczenia. W metodzie tej wyróżniamy:

• kwarantannę

• siew materiałem kwalifikowanym

• stosowanie właściwego zmianowania

• odpowiednią organizację zbioru

• właściwe przygotowanie obornika

• odchwaszczenie miedz i rowów

• utrzymanie wysokiej aktywności biologicznej gleby

• nawożenie mineralne

• odpowiednią agrotechnikę

Bezpośrednie- mają na celu niszczenie bądź usuwanie występujących już chwastów za pomocą metod:

• mechanicznych

• chemicznych

• biologicznych

Metody integrowane opierają się na wykorzystaniu i łączeniu możliwie wszystkich metod zwalczania chwastów, które są dostępne i mogą być prowadzone w danym gospodarstwie. Łączenie dostępnych metod ich zwalczania ogranicza bądź likwiduje wady każdej metody stosowanej osobno i powinno być preferowane we współczesnym rolnictwie.

W integrowanej regulacji zachwaszczenia należy:

• stosować środki chemiczne tylko w przypadkach koniecznych

• rezygnować z zabiegów chemicznych przy liczebności chwastów nieprzekraczającej ekonomicznych progów szkodliwości dla danego gatunku

• stosować środki chemiczne wysoce selektywne

• ustalić taką dawkę herbicydu oraz termin zabiegu, aby zachować skuteczność i nie niszczyć naturalnych wrogów, agrofagów

• dobrze przygotować sprzęt do zabiegu

• przestrzegać okresów karencji

• przestrzegać instrukcji stosowania środków chemicznych

Łączenie zabiegów chemicznych, stosowanych w ograniczonym zakresie (mniejsze dawki herbicydów, mniejsza częstotliwość ich stosowania, pasowe stosowanie), ze staranną agrotechniką roślin uprawnych (terminowy siew, zapewnienie równomiernych wschodów i dużego tempa ich początkowego wzrostu, utrzymanie wysokiej konkurencyjności roślin przez ich właściwe nawożenie, ochronę przed chorobami, szkodnikami i niesprzyjającymi czynnikami siedliska), w połączeniu z ręczną czy mechaniczną pielęgnacją niektórych gatunków, pozwala na utrzymanie zachwaszczenia na niskim, akceptowalnym ekonomicznie poziomie.

Tak połączone praktyki znacznie łagodzą ujemne skutki metody chemicznej stosowanej jednostronnie, gdyż pozwalają na usunięcie gatunków oraz biotypów chwastów odpornych, których pozostawienie może doprowadzić do ich rozprzestrzeniania i poważnego utrudnienia zwalczania chwastów w kolejnych latach, a także ograniczają stosowanie pestycydów, które mają negatywny wpływ na środowisko i zdrowie człowieka.

30. ROŚLINY TRANSGENICZNE- NADZIEJE I OBAWY

Ustawa o GMO podaje, że „rozumie się przez to organizm inny niż organizm człowieka, w którym materiał genetyczny został zmieniony w sposób niezachodzący w warunkach naturalnych wskutek krzyżowania lub naturalnej rekombinacji, w szczególności przy zastosowaniu:

-technik rekombinacji DNA z użyciem wektorów, w tym tworzenia materiału genetycznego poprzez włączenie do wirusa, plazmidu lub każdego innego wektora cząsteczek DNA wytworzonych poza organizmem i włączenie ich do organizmu biorcy, w którym w warunkach naturalnych nie występują, ale w którym są zdolne do ciągłego powielania,
- technik stosujących bezpośrednie włączenie materiału dziedzicznego przygotowanego poza organizmem, a w szczególności: mikroiniekcji, makroiniekcji i mikrokapsułkowania, -

-metod nie występujących w przyrodzie dla połączenia materiału genetycznego co najmniej dwóch różnych komórek, gdzie w wyniku zastosowanej procedury powstaje nowa komórka zdolna do przekazywania swego materiału genetycznego odmiennego od materiału wyjściowego komórkom potomnym.”

Ogólnie mówiąc modyfikacja polega na wszczepieniu do genomu modyfikowanego organizmu fragmentu DNA z innego organizmu, który odpowiedzialny jest za daną cechę, lub też na modyfikacji genu, lub usunięciu go całkowicie z organizmu

• Pierwszy „GMO” został stworzony w 1973 roku.

• Pierwszym GMO był tytoń, a pierwszym wprowadzonym do obrotu był pomidor Flavr Savr, który lepiej znosił transport i dłużej zachowywał świeżość.

DLACZEGO GMO?

• Lepsza odporność na „stres”- jeśli uprawy mogą być odporniejsze na gradację szkodników, to zredukowałoby to niebezpieczeństwo niskich plonów. Są odporniejsze wtedy na mróz, upały,

• Zdrowsze jedzenie- przez wstawianie genów do upraw tj. ryż i pszenica, możemy podnosić ich wartość odżywczą. Geny odpowiedzialne za przenoszenie prekursora witaminy A zostały wstawione do ryżu. Naukowcy otrzymali genetycznie zmodyfikowaną odmianę tzw. Złotego ryżu, która produkuje nawet 20 razy więcej β-karotenu, niż zwykły ryż. Nowa odmiana może stać się podstawą w uzupełnianiu β-karotenu w diecie i zapobiegać dziecięcej ślepocie.

• Więcej jedzenia z mniejszej powierzchni - poprawiona wydajność GMO może oznaczać, że rolnicy w następnych latach nie będą musieli zajmować coraz większych obszarów pod uprawy.

• Rekultywacja zanieczyszczonej gleby lub ziemi - nowe gatunki mogą być pomocne w rekultywacji zanieczyszczonej gleby. Dzięki inżynierii genetycznej możemy otrzymać gatunki roślin, które będą w stanie pochłaniać znaczne ilości toksycznych substancji

• Dłuższe okresy przechowywania - genetyczna modyfikacja owoców i warzyw może czynić je bardziej odporne na przechowywanie i transport

• Biopaliwa - GMO służą do produkcji biopaliw

• Szczepionki i leki- zmodyfikowane rośliny mogą posłużyć do produkcji tanich szczepionek i lekarstw

ZIEMNIAKI

• wzrost zawartości skrobi

• odporność na herbicydy, stonkę ziemniaczaną, wirusy

• „słodkie ziemniaki”-wprowadzenie genu odpowiedzialnego na wytwarzanie słodkiego białka-taumatyny

• odporność na ciemnienie pouderzeniowe- większa trwałość

• mała zawartość glikoalkaloidów

POMIDORY

• spowolnienie dojrzewania, większa trwałość

• większa zawartość suchej masy

• poprawa smaku

• intensywniejsza barwa, cieńsza skórka

SOJA

• odporność na środki ochrony roślin-herbicydy

• odporność na wirusy, szkodniki

• obniżona zawartość kwasu palmitynowego

ARGUMENTY ZA GMO

Zwolennicy podkreślają korzyści, takie jak możliwość produkcji żywności o ulepszonych cechach żywieniowych i odżywczych, redukcji zużycia lub nawet eliminowanie chemicznych środków ochrony roślin, pestycydów, insektycydów, herbicydów, nawozów sztucznych, przy jednoczesnym zwiększeniu zbiorów, znacznym obniżeniu kosztów produkcji, potanieniu zabiegów agrotechnicznych. Inżynieria genetyczna, redukując środki chemiczne, wbrew pozorom sprzyja ochronie środowiska naturalnego. Żywność taka jest bezpieczna, bo przed dopuszczeniem do obrotu handlowego została dokładniej przebadana niż tradycyjna

OBAWY…

• kwestionuje się białka toksyczne produkowane przez same rośliny GMO. Substancje te produkowane są w dużych ilościach, zalegają w warstwie ornej gleby powodując zaburzenia życia biologicznego

• antybiotyki stosowane są przy produkcji roślin genetycznie modyfikowanych. Istnieją obawy, że mikroorganizmy żyjące w przewodach pokarmowych konsumentów, mogłyby uodpornić się na działanie antybiotyków

• nie jest znany dokładny wpływ GMO na środowisko. Obawy budzą szczególnie rośliny zawierające geny odporności na herbicydy. Istnieje zagrożenie, że dojdzie do skrzyżowania ich z dziko żyjącymi krewnymi, w wyniku czego może dojść do powstania superchwastu, odpornego na działanie środków ochrony roślin, a tym samym niemożliwego do zniszczenia.

• największe obawy wzbudza jednak bezpośrednia szkodliwość GMO na organizm ludzki

• białka, będące produktami ekspresji transgenów, mogą modyfikować przebieg metabolizmu komórek i prowadzić do powstania związków szkodliwych, mogących powodować szereg chorób, uczuleń

• były przypadki wystąpienia wysypek po spożyciu GMO. GMO jest poddana ogromnej liczbie badań, zanim zostanie dopuszczona do obrotu.

• do tej pory nie udało się stwierdzić negatywnego wpływu genetycznie modyfikowanej żywności na organizm ludzki. Nie udało się też udowodnić jej całkowitej nieszkodliwości. Nie są znane skutki, jakie mogą wywoływać długotrwałe spożycie GMO.

31. ZASADY OCENY ODMIAN I MATERIAŁU SIEWNEGO

OCENA ODMIAN

Warunkiem koniecznym wpisania każdej odmiany do rejestru i przyznania wyłącznego prawa jest zadowalające wartość gospodarcza odmiany (WGO) oraz spełnienie wymogów OTW (Odrębność, Wyrównanie, Trwałość).

Na podstawie wyników badań hodowcy, dołączonych do wniosku o wpisanie do rejestru, dokonuje się oceny odmiany, stanowiącej o przyjęciu jej do urzędowych badań. Jeżeli ocena jest pozytywna, odmiana zostaje przyjęta do badań urzędowych.

Jeżeli odmiana zostaje przyjęta do urzędowych badań, zostaje włączona w nadchodzącym sezonie wegetacyjnym do sieci doświadczeń.

Rozpoczynają się jednocześnie badania OTW i WGO. Badania OTW mogą być przeprowadzone za granicą, doświadczenia WGO muszą być zlokalizowane na terenie kraju. Lokalizacja doświadczeń powinna odzwierciedlać najważniejsze regiony uprawy danej rośliny. Liczba doświadczeń zależy od ważności gatunku i jego współdziałania ze środowiskiem.

Kryteria stosowane i badaniach i ocenie WGO są zróżnicowane i zależą głównie od gatunku oraz zamierzonego kierunku użytkowania. Ocenę WGO odmiany przeprowadza się w oparciu o wyniki doświadczeń polowych oraz badań jakościowych plonu. Wyniki są rozpatrywane na tle odmian wzorcowych. Dokonując oceny wartości gospodarczej bierze się pod uwagę następujące kryteria:

• wielkość plonu,

• jakość plonu,

• odporność na choroby i szkodniki,

• odporność na niesprzyjające warunki środowiska,

• przystosowanie do uprawy w określonych warunkach,

• zdolność reprodukcyjną.

Po zakończeniu urzędowych badań zestawiane są wyniki i dokonywana jest ocena WGO odmiany.

Badania OTW rozpoczynają się w najbliższym sezonie wegetacyjnym, po zgłoszeniu odmiany do rejestru. Czas badań uzależniony jest od gatunku i sposobu rozmnażania odmiany.

• Odmianę uważa się za odrębną, jeżeli różni się istotnie od innych znanych odmian.

• Odmianę uważa się za wyrównana, jeżeli jej rośliny są wystarczająco podobne charakterystycznymi dla niej właściwościami.

• Odmianę uważa się za trwałą, jeżeli jej charakterystyczne właściwości nie zmieniają się po jej rozmnażaniu lub krzyżowaniu.

Po zakończeniu badań sporządzany jest raport – dokument stwierdzający, że odmiana spełnia bądź nie spełnia wymogów OTW. Jeżeli wymogi są spełnione – sporządzany jest urzędowy opis botaniczny odmiany.

Wpisanie odmiany do rejestru oznacza, ze kwalifikowany lub standardowy materiał siewny odmiany może być wprowadzony do obrotu.

KWALIFIKACJA MATERIAŁU SIEWNEGO

Kwalifikacja materiału siewnego obejmuje dwa etapy:

• Ocenę polową plantacji nasiennej, czyli kwalifikację polową

• Ocenę laboratoryjną, czyli kwalifikację laboratoryjną

Materiał odpowiadający wymaganiom zostaje uznany za kwalifikowany i może być wprowadzony do obrotu.

KWALIFIKACJA POLOWA

Kwalifikacja polowa ma na celu stwierdzenie, czy plantacja nasienna spełnia stawiane jej wymogi. Ocenie podlegają plantacje nasienne gatunków i odmian dopuszczonych do uprawy, obsiane lub obsadzone materiałem posiadającym ciągłość kwalifikacyjną. Znaczenie kwalifikacji polowej polega przede wszystkim na określeniu cech istotnie wpływających na plon i jakość nasion, które są trudne lub niemożliwe do zbadania w rutynowej ocenie laboratoryjnej. Wśród nich są:

• tożsamość i czystość odmianowa,

• zachowanie izolacji przestrzennej,

• zachwaszczenie,

• występowanie patogenów i szkodników.

ZADANIA KWALIFIKATORA

• Powiadomienie plantatorów o terminach lustracji,

• Sprawdzenie dokumentacji w celu stwierdzenia tożsamości gatunkowej i odmianowej, stopnia kwalifikacji oraz ciągłości kwalifikacyjnej ocenianego materiału,

• Porównanie deklarowanego obszaru plantacji z faktycznie obsianym oraz udokumentowaną przez plantatora ilością materiału lub wysadków,

• Przeprowadzenie lustracji plantacji i oceny wysadków,

• Spisywanie protokołów i wystawienie świadectwa kwalifikacji.

Jeśli ze względu na wynik lustracji plantacja nie odpowiada stopniowi, w jakim ma być zakwalifikowana, kwalifikuje się nią w stopniu odpowiadającym jej jakości, jeśli nie spełnia wymogów dla najniższego stopnia kwalifikacji, zostaje zdyskwalifikowana.

KWALIFIKACJA LABORATORYJNA

1. POBIERANIE PRÓB

W celu oceny wartości materiału siewnego, należy pobrać próbki z partii nasion.

Wyróżnia się następujące rodzaje próbek:

• próbka pierwotna,

• próbka jednostkowa,

• próbka ogólna,

• średnia próbka laboratoryjna.

2. WYDZIELANIE PRÓBEK LABORATORYJNYCH

Próbkę laboratoryjną należy pobrać w taki sposób, aby składem swym odpowiadała dokładnie nadesłanej próbki średniej, a tym samym całej partii nasion. Przy wydzielaniu próbki do analiz stosuje się jedną z metod:

• za pomocą rozdzielacza mechanicznego,

• za pomocą rozdzielacz obrotowego,

• szufelkową,

• dzielenia na krzyż,

• naczynek rozstawionych losowo.

3. OCENA LABORATORYJNA

OCENA WILGOTNŚCI

Ocenę wilgotności wykonuje się metodą suszarkową, w temperaturze 130°C przez 1h, lub 105°C przez 5h dla nasion zawierających substancje lotne (cebula, kapusta). Wilgotność jest obliczana na podstawie różnicy masy nasion przed i po suszeniu.

OCENA CZYSTOŚCI

Celem oceny czystości jest stwierdzenie występowania rozmaitych grup składników w badanej próbce, a tym samym w partii nasion, z której została pobrana oraz określenie wagowo ich procentowego udziału. Przy oznaczaniu czystości wydziela się grupy składników:

• nasiona czyste,

• nasiona innych roślin,

• zanieczyszczenia.

OCENA KIEŁKOWANIA

• Ocena zdolności kiełkowania polega na pobudzeniu zarodka do wzrostu po umieszczeniu nasion w optymalnych warunkach środowiskowych dla danego gatunku i obliczeniu liczby siewek normalnych. Analizę zdolności kiełkowania przeprowadza się zawsze na nasionach czystych. Podstawą oceny kiełkowania jest określenie liczby nasion, które wytwarzają siewki zdolne do dalszego rozwoju w sprzyjających warunkach rozwoju.

TESTY BIOCHEMICZNE

• Badanie żywotności nasion metodami biochemicznymi stosuje się wówczas, gdy nie można oznaczyć zdolności kiełkowania. Dotyczy to nasion gatunków wykazujących spoczynek pożniwny trudnych do skiełkowania oraz nasion, które po zakończeniu badania zdolności kiełkowania pozostają świeże.

• Przepisy ISTA zalecają stosowanie metody tetrazolinowej do oznaczania żywotności. W metodzie tej wykorzystuje się barwna reakcję enzymatyczną.

OCENA WIGORU

• Wigor to takie właściwości nasion, które determinują ich potencjał do szybkich i równomiernych wschodów i rozwoju normalnych siewek. Testy określające wigor dzieli się na pośrednie i bezpośrednie. O wigorze nasion wnioskuje się na podstawie: szybkości kiełkowania, elektroprzewodnictwa wyciągów wodnych z nasion, wschodów i wzrostu siewek w warunkach normalnych i stresowych, reakcji na wysoką temperaturę i wilgotność, aktywność enzymów.

OCENA ZDROWOTNOŚCI

• Zdrowotność można określać różnymi metodami w zależności od biologii patogena i gatunku rośliny. Wyniki oceny zdrowotności pozwalają na wyeliminowanie partii nasion niespełniających stawianych im wymagań lub podjęcie decyzji o skutecznej terapii.

OCENA TOŻSAMOŚCI GATUNKOWEJ I ODMIANOWEJ

Oznaczenie tożsamości gatunkowej i odmianowej, jest często niemożliwe na podstawie cech morfologicznych nasion. W związku z tym w wielu przypadkach oznaczanie tożsamości wymaga zastosowania metod specjalnych, do których należą:

• testy biofizyczne,

• testy morfologiczno-anatomiczne,

• metoda elektroforezy,

• metoda określania poliploidalności.

BADANIA SPECJALNE

Oprócz opisanych testów, które stosuje się u wszystkich gatunków ocenianych roślin, u wybranych wykonuje się dodatkowo badania specjalne: m.in. weryfikację sadzeniaków ziemniaka, a także oznaczanie:

• zawartości pośladu,

• masy 1000 nasion,

• wielkości i kalibrażu nasion buraka,

• nasion porośniętych,

• nasion zbutwiałych,

• nasion o cechach zastrzeżonych,

• nasion gorzkich w łubinach pastewnych,

• jednolitości partii nasion.

32. Systemy uprawy roli

System płużny (tradycyjny)

• Podstawowym narzędziem jest pług

  • Odwraca skibę, kruszy i spulchnia glebę

  • Narzędziami uzupełniającymi i doprawiające rolę po orce są: włóki, brony, kultywatory, wały.

  • W ten sposób jest uprawianych większość roślin uprawnych.

Zalety

• Dobre przykrycie resztek pożniwnych i obornika

• Skuteczny sposób redukcji zachwaszczenia oraz patogenów glebowych

• Zwiększenie infiltracji wody i napowietrzania gleby

• Dobre rozluźnienie i zgruźlenie roli umożliwiające magazynowanie wody

• Przemieszczenie wypłukiwanych składników i koloidów

• Wzrost temperatury i szybkie osuszenie gleby

• Duże znaczenie na polach silnie rozjeżdżonych

Problemy

• Sprzyja erozji wodnej oraz mineralizacji substancji organicznej

• Sprzyja zaskorupianiu gleby

• Duża zależność od przebiegu pogody

• Duża energochłonność i czasochłonność

• Zmniejszenie aktywności biologicznej gleby

System bezpłużny (bezorkowy

• Technologia uprawy polega na wyeliminowaniu z jesiennej uprawy roli najbardziej energochłonnej uprawki, jaką jest orka przedzimowa oraz na rezygnacji z wiosennej uprawy, bądź też ograniczeniu jej do jednego płytkiego zabiegu, którego zadaniem jest wymieszanie mulczu międzyplonowego z rolą.

• Najczęściej stosowany wiosna w czasie wysiewu zbóż jarych szczególnie kukurydzy, buraka cukrowego które wysiewa się na przemarznięty międzyplon ścierniskowy.

• Podstawowymi narzędziami są:

  • Glebogryzarki, brony aktywne

  • Rototillery, multitillery, cyklotillery

  • Kultywatory, wały, głębosze

  • Narzędzia te i zestawy nie odwracają gleby, lecz silnie spulchniają i mieszają. Około 30 % resztek pożniwnych przed siewem pozostaje na powierzchni gleby. Istotnym elementem w tym systemie jest użycie specjalnych siewników umożliwiających wysiew nasion w glebę, na powierzchni której pozostaje część resztek pożniwnych.

Zalety

• Ograniczenie erozji wodnej i wietrznej

• Dobre wymieszanie nawozów z glebą

• Mniejsze wymywanie azotanów

• Umożliwia zasiew w optymalnym terminie i w bardziej zróżnicowanych warunkach wilgotnościowych gleby

• Mniejsze zużycie paliwa i mniejszy koszt uprawy

• Mniejsze ugniatanie i zagęszczanie głębszych warstw gleby

• Wzrost aktywności biologicznej gleby

Problemy

• Tendencje do większego zachwaszczania plantacji

• Trudności z uprawą przy dużej ilości resztek pożniwnych pozostawionych przez przedplon

• Trudności w wykonywaniu przesiewów

Uprawa zerowa (siew bezpośredni)

• Uprawa zerowa przygotowanie pola pod zasiew wyłącznie przez zastosowanie herbicydów na ściernisko i wykonanie specjalnym siewnikiem siewu bezpośredniego.

• Metoda ta jest stosowana szczególnie w  dużych gospodarstwach specjalizujących się produkcji roślinnej w których wykonanie uprawy tradycyjnej nie jest możliwe z powodu zbyt dużego obszaru gospodarstwa.

• Podstawowymi narzędziami są:

• Siewniki o różnej konstrukcji redlic np.:

  • Talerzowe

  • Rotacyjne

  • Kultywatorowe

  • kombinowane

Zalety

• Zapobieganie erozji wodnej i wietrznej gleby

• Zmieszenie strat wody w glebie

• Nie wymaga uprzedniej uprawy i umożliwia szybki terminowy siew

• Mniejsze zapotrzebowanie na energię i robociznę

• Poprawa struktury i wzrost aktywności biologicznej gleby

• Duża przydatność na terenach falistych i na glebach organicznych

Problemy

• Zwiększone nasilenie chorób, szkodników i zachwaszczenia plantacji (wyklucza mechaniczną walkę z chwastami)

• Zwiększa zawartość substancji organicznej w górnych warstwach profilu glebowego oraz jego zakwaszenie

• Możliwość zmywania nawozów i środków ochrony roślin

• Konieczność stosowania większych dawek azotu o 25%

• Trudności w wykonywaniu przesiewów

• Temperatura gleby na wiosnę jest niższa

• Mało przydatny na glebach zwięzłych, nieprzepuszczalnych oraz lekkich o małej zawartości pruchnicy

• Resztki pożniwne i słoma mogą oddziaływać ujemnie na kiełkowanie i wzrost roślin następczych (zjawisko allelopatii)

Tendencje sprzyjające upowszechnianiu się uprawy zerowej wynikają m.in. z:

• rosnących kosztów energii (paliwa)

• drożejącej siły roboczej

• zwiększania powierzchni gospodarstw i pól

• ograniczonego czasu na zabiegi agrotechniczne

• pogarszających się warunków wilgotnościowych w glebie

• niskiej wydajności maszyn i narzędzi i ich wysokiej amortyzacji.

Podsumowanie

Prognozy wskazują, że w najbliższych latach60% gruntów podlegać będzie orce, 35% uprawie bezorkowej a tylko 5%zasiewów wykonywanych będzie metodą siewu bezpośredniego w ściernisko.

Całkowite wyeliminowanie orki jest niemożliwe, szczególnie w naszych warunkach glebowo-klimatycznych, charakteryzujących się przewagą gleb lekkich i małą ilością padów.

33. Pogodowe czynniki ryzyka uprawy roślin

Pogoda

Jest to całokształt warunków meteorologicznych w długich okresach na danym obszarze, oddziaływujące na wzrost i rozwój roślin i zwierząt. Pogoda obok rodzaju gleby jest czynnikiem determinującym rodzaj i efektywność produkcji roślinnej. Może ona wpływać na rośliny zarówno pozytywnie jak i negatywnie. Skutkami niepożądanej pogody są m. in. różnego rodzaju choroby jak również straty w ilości plonu.

Do pogodowych czynników ryzyka uprawy roślin zaliczamy:

• opady (śnieg, deszcz, grad)

• wiatr

• temperatura (mróz, przymrozki, wysoka temperatura)

Negatywne skutki niskiej temperatury:

• wymarzanie

• wysmalanie

• wyprzenie

• wysadzanie

Wymarzanie roślin. Jest warunkiem bezpośredniego działania mrozu na rośliny uprawne. Zależy ono od:

• odmiany, gatunku i zahartowania;

• przenawożenie azotem;

• odpowiedni stosunek NPK wpływa dodatnio ;

• zbitości roli zwiększa ryzyko wymarzania.

Przykładowe temperatury u zbóż przy których roślina wymarznie:

• żyto -25°C bez okrywy śnieżnej; z okrywą śnieżną -35°C

• pszenica -18°C bez okrywy śnieżnej ; -25°C z okrywą śnieżną

• jęczmień -13°C bez okrywy śnieżnej ; -20°C z okrywą śnieżną

Wyprzenie roślin

Te negatywne zjawisko występuję wówczas, gdy obfite opady śniegu pokrywają niedostatecznie zamarzniętą glebę. Pod taką okrywą utrzymuje się dłuższy czas temperatura bliska 0°C, wskutek tego roślina oddycha silniej niż wtedy gdy gleba jest zamarznięta. Nadmierne oddychanie prowadzi do nadmiernego gromadzenia się CO₂ . Często takie zjawisko może wystąpić w przedwiośniu.

Wysmalanie roślin

Takie zjawisko zachodzi podczas gdy występuje mało opadów śnieżnych i wieją suche, mroźne wiatry. Wysuszają one nadziemną część roślin a zamarznięta gleba uniemożliwia pobieranie wody.

Wysadzanie roślin

Najczęstszą porą występowania jest przedwiośnie podczas temperatura jest na tyle zmienna, że podczas dnia gleba odmarza a w nocy zamarza. Podczas takich warunków dochodzi do ruchów gleby co powoduje do unoszenia systemów korzeniowych ku górnej warstwie gleby. Najbardziej podatne są gleby torfowe.

Temperatura a fotosynteza

Temperatura ma duże znaczenie w znaczeniu fotosyntezy niezbędnej do rozwoju roślin. Niska temperatura powoduje spowolnienie fotosyntezy , która wpływa na zmniejszenie wzrostu i plonu. Wysoka temperatura natomiast wpływa na zatrzymanie procesu fotosyntezy.

Wpływ wysokich temperatur

Wysokie temperatury powodują stres termiczny u roślin, które wolniej rosną i dają mniejsze plony. W niektórych przypadkach rośliny w ogóle nie zawiązują owoców, ponieważ nadmierne gorąco wyjaławia pyłek kwiatu (męski element rozrodczy kwiatów).

Ujemne cechy wiatru

• wzmaga transpirację i parowanie

• zmniejsz stężenie CO₂ przy gruncie

• sprzyja wyleganiu roślin

• roznosi nasiona chwastów, owady, choroby

• utrudnia niektóre zabiegi agrotechniczne

• wywołuje szkodliwe przymrozki

Rodzaje susz:

• susza atmosferyczna ma miejsce, gdy przez 20 dni nie występują opady deszczu

• susza glebowa oznacza niedobór wody w glebie, powodujący straty w rolnictwie

• susza fizjologiczna w środowisku jest woda, ale nie może być pobrana

Skutki suszy

Susza atmosferyczna powoduje okresowe więdnięcie roślin. Susza glebowa powoduje trwałe więdnięcie na skutek nieodwracalnych procesów biochemicznych. Deficyt wody jest najbardziej niebezpieczny dla roślin w tzw. fazach krytycznych, a więc w okresie największego przyrostu biomasy, bądź też w fazie tworzenia organów generatywnych. Okresy suszy lepiej przetrzymują zboża ozime niż jare, jednak na glebach lżejszych skutki suszy są jednakowo dotkliwe zarówno dla jarych, jak i ozimych zbóż. Okres krytyczny w zapotrzebowaniu na wodę dla okopowych przypada na czerwiec i lipiec (dla ziemniaków jest to czerwiec i pierwsza połowa lipca, dla buraków koniec lipca). Brak wody w roślinach wpływa na zahamowanie ich wzrostu i rozwoju oraz przyczynia się do skrócenia faz rozwojowych i przyspieszenie dojrzewania roślin. Dla zbóż skutki suszy w określonych fazach rozwojowych są zróżnicowane, na przykład w okresie krzewienia zbóż następuje zahamowanie rozwoju części nadziemnych i korzeni oraz zmniejszenie ilości źdźbeł i kłosków. Natomiast w okresie kłoszenia i kwitnienia brak wody powoduje słabe wykształcenie kłosa, zmniejszenie ilości ziarna w kłosie i w konsekwencji obniżenie plonu ziarna.

Nadmierne opady

Nadmierne opady deszczu powodują powodzie. Są one niebezpieczne dla roślin, gdyż w nasiąkniętej wodą glebie korzenie roślin nie mogą oddychać i obumierają. Nadmierna wilgoć spowodowana nadmiernymi opadami powoduje rozwój chwastów i chorób. Długotrwałe opady w okresie kwitnienia uniemożliwiają zapylanie kwiatów przez owady.

Opady te są szczególnie groźne w uprawie roślin. Częstym skutkiem opadów gradu jest zniszczenie plantacji roślinnej. Przy niskim nasileniu opadu powodują utrudnienie zbioru i obniżenie ilości jak również jakości plonu.

Przymrozki

Zjawisko spadku temperatury powietrza przy gruncie poniżej 0°C, przy średniej dobowej większej od 0°C.

Ze względu na porę występowania rozróżnia się przymrozki:

• późne – występujące wiosną

• wczesne – występujące jesienią.

Przymrozki szczególnie negatywnie wpływają na obniżenie ilości plonów poprzez odmrażanie części nadziemnych i niszczenie zalążni oraz korzenie.

34. ????

35. INTERWENCJONIZM PAŃSTWOWY NA RYNKU ROLNYM W PAŃSTWACH  UNII EUROPEJSKIEJ

• Interwencjonizm państwowy jest to polityka aktywnego oddziaływania państwa za pomocą instrumentów bezpośrednich i pośrednich na sferę produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji. Termin ten obejmuje tylko takie działania państwa, które wykraczają poza jego podstawowe funkcje. Interwencjonizm nie obejmuje całokształtu działalności państwa, bowiem dotyczy obronności, fizycznego bezpieczeństwa obywateli, administracji publicznej i sądownictwa.

O interwencjonizmie można mówić tylko wtedy, gdy gospodarka spełnia pewne minimum, do których zalicza się przewagę własności prywatnej oraz dominujący udział rynkowo zorientowanych przedsiębiorstw. Błędem jest zaliczanie do interwencjonizmu działalności regulacyjnej państwa w gospodarce socjalistycznej, który programowo wyklucza mechanizm rynkowy.

Kompleksowa formuła interwencjonizmu obejmuje następujące elementy:

a) Cele

Nadrzędnym celem interwencjonizmu jest stymulowanie warunków skłaniających podmioty gospodarcze do realizacji określonej polityki państwa oraz przeciwdziałanie wszelkim zjawiskom i procesom, które wpływają niekorzystnie na możliwości osiągnięcia założonych zadań.

1. Zakres i obszar interwencji:

Zakres interwencji określa zjawiska i procesy, które mogą być poddane interwencji państwa (procesy gospodarcze, społeczne, polityczne). Obszar interwencji stanowi konkretyzację zakresu interwencji i obejmuje te dziedziny życia społeczno-gospodarczego, w których państwo koncentruje swoją aktywność np. przeciwdziałanie bezrobociu, sterowanie rynkiem kapitałowym, ochrona dochodów rolniczych.

c) Narzędzia interwencjonizmu państwowego:
- podejmowanie przez państwo przedsięwzięć inwestycyjnych pozwalających zwiększyć zatrudnienie bez wzrostu podaży dóbr i usług (roboty publiczne);
- dotacje do nierentownych przedsiębiorstw lub ich nacjonalizacja;
- protekcjonizm w handlu zagranicznym;
- polityka monetarna;
- polityka fiskalna.

Największym bastionem interwencjonizmu państwowego jest Rynek Rolny. Twórcy protekcjonizmu na rynku rolnym uważają, iż specyfika rolnictwa zmusza do traktowania go inaczej niż pozostałych gałęzi gospodarki narodowej. Specyfiką rynku rolnego jest uzależnienie od warunków pogodowych, długi okres produkcji, długie oczekiwanie na zwrot poniesionych kosztów, strategiczność (bezpieczeństwo żywnościowe).

Wykorzystywane instrumenty oddziaływania państwa na rolnictwo

Do instrumentów wewnętrznych zalicza się:

1. Subwencje do produktów rolnych / dopłaty bezpośrednie

2. Subwencje do środków produkcjiw formie:

● stałych dopłat (subwencje do paliw w określonych granicach zużycia) oraz

● zmiennych dopłat (tańsze kredyty dla rolnictwa)

3. Bezpośrednie regulacje ilościowe za pomocą systemu kwotowego

4. Bezpośredni interwencjonizm rynkowy – obejmuje:

subwencjonowanie produktów rolnych

stabilizację cen zarówno dla producentów, jak i konsumentów, wyróżnia się:

◊ stabilizację wahań sezonowych

◊ stabilizację wahań przypadkowych

Wspólna polityka rolna państw Unii Europejskiej jest z pewnością jedną z trudniejszych i konfliktogennych. Niejednokrotnie dochodziło do spięć między państwami członkowskimi właśnie na tle różnic w interesach tychże państw, które bardziej lub mniej musiały prowadzić działania zmierzające do ochrony własnego rolnictwa szczególnie jeśli było słabiej rozwinięte, niedoinwestowane, mało efektywne, a jest to częsty problem, szczególnie w biedniejszych krajach członkowskich, bądź w tych, w których sektor rolniczy jest bardzo duży, tak jak np. we Francji.

Kłopotliwym zjawiskiem były różnice w kosztach, przede wszystkim w Niemczech oraz Francji. Państwa stosowały interwekcjonizm oraz subsydiowanie swojego rolnictwa, aby nie dopuścić do ubożenia producentów artykułów rolnych. W związku z tym Wspólnota UE musiała doprowadzić do zbudowania szerokiego systemu subsydiowania swojego rolnictwa.

W innym przypadku, konsekwencje braku tych instrumentów mogłoby doprowadzić do destabilizacji gospodarczej w państwach członkowskich oraz samej Wspólnocie. Rolnictwo poddane zostało wielu zmianom.

Współczesna polityka rolna państw rozwiniętych gospodarczo Unii Europejskiej zakłada stosowanie interwencjonizmu w odniesieniu do własnego rolnictwa. Działania te dotyczą przede wszystkim

• rynku,

• cen produkcji

• struktury agrarnej rolnictwa.

Poszczególne państwa Unii Europejskiej wypracowały politykę agrarną posługującą się wieloma instrumentami umożliwiającymi realizację celów rolnictwa.

Polityka agrarna ma na celu zwiększenie produktywności, zwiększenie dochodów ludności rolniczej, stabilizację rynku, zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego i zapewnienie w miarę taniej żywności.

Przy rozwijaniu rodzimej produkcji, jeśli koszty są wyższe niż u innych producentów, ceny skupu produktów rolnych, muszą być wyższe od poziomu cen światowych.

Polityka rolna państw Unii Europejskiej składa się z dwóch działań interwencyjnych,

• z interwencji (ochrona przed konkurencją zewnętrzną)

• z interwencji na rynku wewnętrznym. Interwencję na rynku wewnętrznym można podzielić na politykę rynkową i politykę strukturalną.

Działania protekcyjne (interwencja zewnętrzna) państwa realizowana jest przez zmienne cło na towary importowane, zmienne dotacje do eksportu produktów rolnych, regulacje ilościowe przywozu oraz cło o stałej taryfie.

Najważniejszym instrumentem protekcjonizmu jest zmienne cło w zakresie importu rolnego. Polega ono na tym, że różnica między ceną na rynkach światowych a ceną progową zostaje pobrana w postaci opłaty wwozowej. W konsekwencji cena na rynku państwa jest wyższa niż na rynku międzynarodowym i powoduje ochronę produktów własnych przed konkurencją zewnętrzną. Doprowadza to z kolei do wystąpienia nadprodukcji i konieczności eksportu

W sytuacji wysokich cen wewnętrznych na produkty rolne wprowadza się dotowanie eksportu, które pozwala sprzedawać towar na rynkach zagranicznych. Dotacje do eksportu są wynikiem stosowania ruchomego cła w międzynarodowej wymianie produktów żywnościowych. Wypłacane są one eksporterom po to, aby produkty rolne zbywane na rynkach światowych mogły być konkurencyjne. Dotacje do eksportu wynikają z kalkulacji ograniczenia kosztów magazynowania posiadanej nadwyżki lub znacznie wyższych kosztów jej przetworzenia.

Instytucje rządowe odpowiedzialne za działania interwencyjne na rynku rolnym w Polsce to Agencja Rynku Rolnego (ARR) odpowiedzialna za działania rynkowe, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) oraz Agencja Nieruchomości Rolnych.

Interwencjonizm w Unii Europejskiej polega na takim prowadzeniu polityki przez Wspólnotę, która pozwala nie tylko na harmonijny, ale również równomierny rozwój gospodarek krajów ją tworzących. Tylko wówczas wzrost gospodarczy i rozwój będzie możliwy w całej Wspólnocie. W związku z takimi założeniami, Unia Europejska wspiera gospodarki krajów wspólnotowych, ale również tych, które dążą do integracji z UE. Odbywa się to poprzez transfer środków finansowych z funduszy europejskich. Środki te muszą być przeznaczone przez państwa kandydujące na rozwój i dostosowanie poszczególnych gałęzi przemysłu oraz rolnictwa do standardów unijnych.

36 Główne wyróżniki systemów gospodarowania rolniczego

System rolniczy to sposób zagospodarowania przestrzeni rolniczej w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej oraz ich przetwarzania, wyceniony kryteriami ekologicznymi i ekonomicznymi ( Niewiadomski). Według Moszczeńskiego to zespół zabiegów i środków zmierzających do uzyskania produkcji rolnej i utrzymania żyzności gleby.

Wyróżniamy 3 główne współczesne systemy gospodarowania rolniczego: rolnictwo intensywne, integrowane i ekologiczne.

Rolnictwo intensywne można określić jako sposób gospodarowania ukierunkowany na maksymalizację zysku, osiągniętego dzięki dużej wydajności roślin i zwierząt. Wydajność tę uzyskuje się w wyspecjalizowanych gospodarstwach stosujących technologię produkcji opartą na dużym zużyciu przemysłowych środków produkcji i bardzo małych nakładach pracy. Rozwojowi rolnictwa intensywnego towarzyszyły 3 zjawiska: koncentracja, mechanizacja i specjalizacja

Spadek zatrudnienia w rolnictwie zmusza do powiększania gospodarstw i zastępowania siły roboczej specjalistycznymi maszynami, aby w pełni wykorzystać te maszyny konieczne jest ograniczenie liczby gatunków uprawianych roślin a to z kolei prowadzi do uproszczenia zmianowań i specjalizacji w produkcji. Konsekwencją uproszczeń jest nasilone występowanie chwastów, chorób i szkodników, których opanowanie wymaga większego zużycia pestycydów. Mały udział w strukturze roślin motylkowatych i strączkowych oraz ograniczone nawożenie organiczne wymusza również większe zużycie nawozów, głównie azotowych. W produkcji zwierzęcej upowszechnia się fermowy chów zwierząt. W gosp. utrzymuje się najczęściej 1 gatunek zwierząt. W związku z tym wiele produktów ubocznych nie jest wykorzystywanych na paszę lub ściółkę a zawarte w nich składniki pokarmowe nie wracają na pole w formie nawozów organicznych. Dodatkowo w wielu gospodarstwach obsada zwierząt jest nieproporcjonalnie duża w stosunku do powierzchni użytków rolnych ( duża ilość pasz treściwych pochodzi z zakupu), co stwarza problemy z zagospodarowaniem gnojowicy.

Rolnictwo ekologiczne jest systemem gospodarowania o zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej ( obsada kilku gatunków zwierząt) w obrębie gospodarstwa, oparte na środkach pochodzenia biologicznego i mineralnego nieprzetworzonych technologicznie. System ten odrzuca stosowanie szybko działających nawozów przemysłowych, syntetycznych środków ochrony roślin a także chemicznych (np. hormonów i antybiotyków) dodatków do pasz, stymulujących wzrost i rozwój zwierząt. Plony roślin i wydajność zwierząt mogą być wysokie, lecz nie najwyższe i nie za wszelką cenę. System ten zapewnia uzyskanie żywności o wysokiej jakości i wartości biologicznej a także chroni przyrodę.

Główne cele rolnictwa ekologicznego to:

• podnoszenie aktywności i żyzności gleby za pomocą płodozmianu z uprawą roślin motylkowatych i międzyplonów oraz stosowanie nawozów organicznych ( komposty, oborniki i nawozy zielone)

• troska o prawidłowy obieg materii odpadowej zapewniający powrót do gleby substancji organicznej takiej jak odchody zwierzęce, resztki pożniwne, chwasty, odpady gospodarskie po przekompostowaniu

• zapewnienie właściwych proporcji pomiędzy obsadą zwierząt a powierzchnią gospodarstwa zapewniając z jednej strony wystarczającą ilość paszy a z drugiej produkcję nawozów organicznych w oganicznych ilościach możliwych do przyjęcia przez glebę (równowaga paszowo- nawozowa)

• utrzymanie zwierząt w odpowiednich dla gatunku warunkach

• kształtowanie urozmaiconego i bogatego krajobrazu

Rolnictwo integrowane celem tego systemu jest osiągnięcie optymalnych plonów i wysokiej jakości produktów przy wykorzystaniu technologii chroniących środowisko. Centralną rolę spełniją tu gospodarstwa rolnicze traktowane jako agroekosystemy. Powinno ono chronić pożyteczne organizmy zasiedlające ten ekosystem i poprawiających żyzność gleby. Cel ten może być osiągnięty w drodze integracji metod technicznych, chemicznych, biologicznych, genetycznych dostępnych współczesnemu rolnictwu.

Rolnictwo integrowane jako najmłodszy z systemów powstał w odpowiedzi na krytykę rolnictwa intensywnego. Zasadniczym celem prac nad powstaniem koncepcji rolnictwa integrowanego było wypracowanie zasad bezpiecznego stosowania nawozów sztucznych i pestycydów. Z założenia ten system jest kompromisem między wymogami ekologicznymi i ekonomicznymi. Gospodarstwa są wielokierunkowe tzn. jest zrównoważona produkcja roślinna i zwierzęca (1-2 gatunki zwierząt). Zmianowanie uproszczone do 3-5 gatunków z udziałem roślin motylkowatych. W przypadku środków chemicznych nie rezygnuje się z ich stosowania, ale znacząco obniża się dawki. W przypadku nawozów sztucznych NPK dawki obniżone są do poziomu 250-270 (350) kg/ha, a co więcej wymaga się sporządzania bilansów nawozowych. Zaleca się również obniżenie zużycia pestycydów do maksymalnego poziomu 3-5 kg s.a/ha, jednocześnie preferuje się stosowanie pestycydów niższej klasy toksyczności.

37. ???

38 Przyrodniczo-rolnicze znaczenie trwałych użytków zielonych i użytków przemiennych

Użytki zielone

Użytki zielone dzielimy na użytki trwałe i przemienne.

Do użytków trwałych zaliczamy łąki i pastwiska.

Użytki trwałe uzyskiwane są bez zaorywania przez co najmniej 6 lat. Przy racjonalny gospodarowaniu mogą one dawać wysokie plony wartościowej paszy przez kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat bez niszczenia starej darni i ponownego dosiewu.

• Użytkami przemiennymi nazywamy użytki zielone, na których mieszankę traw roślin motylkowatych zbieraną w zmianowaniu polowym, intensywnie użytkuje się (najczęściej kośnie) przez 1-3 lata, po czym zaoruje się i uprawia na tym miejscu rośliny jednoroczne przez 3-5 lat.

Użytki przemienne stanowią fragment płodozmianu przemiennego i są zakładane na gruntach, których warunki siedliskowe pozwalają na różny sposób ich użytkowania. Stosują ją głównie gospodarstwa o małej powierzchni trwałych łąk i pastwisk w stosunku do ilości inwentarza bądz zlokalizowane w dużej odległości od budynków inwentarskich.

Łąki

Łąkami nazywamy tereny zadarnione, na których rośliny są koszone. Koszenie łąk 2-3 krotne nie wpływa ujemnie na rozwój rośliny. Zieloną masę po ścięciu skarmia się zwierzęta lub w postaci siana, kiszonki, sianokiszonki czy suszu przeznacza się na okres zimowy.

Pastwiska

Pastwiskami nazywamy powierzchnię użytków zielonych, na której odbywa sie wypas zwierząt. Pastwiska są spasane w sezonie kilkakrotnie (4-6).

W nowoczesnej uprawie zaleca się zmienne użytkowanie runi (kośno-pastwiskowe). Wpływa to dodatnio na utrzymanie w darni odpowiednich proporcji między roślinami wysokimi a niskimi, co gwarantuje uzyskanie lepszych plonów.

Znaczenie gospodarcze łąk i pastwisk

W gospodarstwach w których jest dużo użytków zielonych pasze z nich pozyskiwane mogą prawie w całości pokryć potrzeby pokarmowe zwierząt.

Pasze zielone- świeże i konserwowane- w 70% pokrywają krajowe zapotrzebowanie, przede wszystkim bydła, na energię i w około 75% na białko.

Dostarczają zasadniczej masy pasz zarówno w okresie letnim, jak i zimowym. Stanowią doskonały pokarm, ponieważ zawierają wszelkie niezbędne składniki pokarmowe. Ich zaletą jest wysoka wydajność z jednostki powierzchni uprawnej i duża zawartość białka.

• Zadarnienie na tych terenach nabiera szczególnego znaczenia.

• ochrona gleb torfowych- torfowiska w Polsce zajmują 4,7% powierzchni kraju, ponad 70% powierzchni torfowisk użytkowane jest łąkowo. Niewiele pozostało torfowisk w stanie naturalnym, o czynnym procesie torfotwórczym, konieczna jest, więc ochrona tych terenów.

Najwłaściwszym sposobem użytkowania zmeliorowanych torfowisk jest jest ich trwałe zadarnienie.

Znaczenie przyrodnicze

• chronią glebę przed erozją - w Polsce 27,9% powierzchni gruntów ornych i leśnych zagrożonych jest erozją wodną powierzchniową, a18,2% erozją wodną wąwozową, natomiast 28,2% powierzchni gleb użytkowanych rolniczo jest zagrożona erozja wietrzną.

• ograniczanie wymywania biogenów z gleby- w warunkach stosowania intensywnego nawożenia, nie wszystkie dostarczane składniki są w pełni wykorzystywane. Część z nich pozostając w glebie, może stanowić potencjalne zagrożenie dla wód gruntowych i otwartych.

Trawy jako źródło energii

ocenia się, że w Polsce przy rocznym zużyciu do celów energetycznych wynoszącym ok. 100 mln ton węgla, zapotrzebowanie na biomasę w energetyce wzrastać będzie od ok. 5 mln ton w 2005 r. do 11,2 mln ton w 2010 r. Pokrycie rosnącego zapotrzebowania na biomasę wymagać będzie wprowadzenia do uprawy wysokowydajnych gatunków roślin.

Wymywanie składników pokarmowych gleb pod użytkami zielonymi jest mniejsze niż w przypadku gruntów ornych. Użytki zielone bardzo dobrze wykorzystują nawożenie mineralne, zwłaszcza azotowe. Duże znaczenie ma także fakt, ze wprowadzenie roślin motylkowatych pozwala ograniczyć straty azotu wypłukiwanego z gleb użytków zielonych.

Z łąk i pastwisk spływa 3,3krotnie mniej fosforu niż z gruntów ornych.

pochłanianie CO2- użytki zielone pochłaniają nadmiar CO2 z atmosfery, dużą rolę odgrywają tutaj torfowiska

wzbogacenie gleby w substancję organiczną- ekosystemy trawiaste mają dodatni bilans materii organicznej.

rola retencyjna- użytki zielone mogą służyć jako zbiorniki retencyjne, udowodnione jest, że w profilu głębokości 150 cm zatrzymują one ok. 250 mm wody wolnej, więc mogą zgromadzić ok.10mld m3 wody.

oczyszczanie powietrza- proces ten dokonywany przez zbiorowiska trawiaste, odbywa się dzięki specjalnemu mikroklimatowi tych użytków

Trawniki

stanowią one około 70% powierzchni terenów zielonych w miastach i na wsi. Pełnią ważne funkcje estetyczne, higieniczno-sanitarne i rekreacyjne, stąd obserwuje się wzrost zainteresowania trawami gazonowymi

Ze względu na funkcje wyróżniamy następujące rodzaje trawników:

ozdobne (dywanowe, parkowe, łąkowe)

rekreacyjne - zajmują zazwyczaj duże powierzchnie z przeznaczeniem na wypoczynek

sportowe- boiska trawiaste, pola golfowe.

Powierzchnia trwałych użytkow zielonych w Polsce wynosi ok.4mln ha co stanowi 21% użytków rolnych. Powierzchnia łąk wynosi 2500tyś ha, pastwisk 1500tyś ha.

39. ZASOBY I STEROWANIE WODĄ W ROLNICTWIE

WODA jest czynnikiem warunkującym życie. Na Ziemi wody zajmują powierzchnię 510 000 km². W każdym, miejscu na Ziemi, tam gdzie jest woda jest życie. Organizmy potrzebują ją do przebiegu podstawowych procesów życiowych, transportu substancji produktów na różnych etapach funkcjonowania w ekosystemach. Występuje na Ziemi w postaci lodowców, gorących źródeł, jako ogromne powierzchnie oceanów, mórz i niezliczonych źródeł.

Polska należy do najuboższych państw w zasoby wodne w Europie. Średni roczny odpływ wód powierzchniowych wynosi 60km, tj. 16 tys.m³ / mieszkańca. Jest to 3-krotnie mniej niż w krajach Europy Zachodniej. Zasoby wodne Polski cechuję duża zmienność sezonowa i nierównomierność rozmieszczenia terytorialnego.

Zasoby wodne naszego kraju są zagospodarowane w bardzo małym stopniu. W 150 istniejących zbiornikach retencyjnych można zmagazynować ok.2,5mln l co stanowi zaledwie 5% przeciętnego przepływu rocznego.

Podczas dużych wahań przepływu wód w czasach wezbrań sezonowych znaczne ilości spływają bezproduktywnie.

Przybliżony rozkład rocznych opadów w Polsce kształtuję się w następujący sposób:

• Poznań, Bydgoszcz, Toruń, Warszawa, Łódź – to najmniejsze opady poniżej 500mm rocznie

• Pas nizin opady 500-550 mm

• Od pasa nizin na północ opady wzrastają od 600-650 mm, lokalnie do 700 mm

• Strefa pogórza opady 650 mm

• Najwyższe opady w górach 800-1000 mm

DEFICYT:

Obszar deficytu wód powierzchniowych ocenia się na 38% powierzchni kraju. Podstawowym sposobem użytkowania zasobów wodnych najsilniej oddziaływujących na ich stan ilościowy i jakościowy jest pobór wody do celów gospodarczych i wykorzystywanie wielkości zbiorników – jako odbiorników ścieków.

Deficyty wody dla rolnictwa występują w powiatach:

• Białostockim

• Łomżyńskim

• Siedleckim

• Lubelskim

• Poznańskim

Głównymi użytkownikami wody są: przemysł, rolnictwo, gospodarstwa komunalne.  W rolnictwie wodę zużytkowuję się do nawożenia gruntów, zraszania upraw, do hodowli ryb, dla zwierząt gospodarskich.

Melioracje

Zabiegi mające na celu trwałe polepszenie rolniczych zdolności produkcyjnych gleb, wykonywane za pomocą zabiegów melioracyjnych.

Do zabiegów tych zaliczamy:

• Drenowanie- odwadnianie gleb nadmiernie wilgotnych za pomocą rowków krytych (drenów) wyłożonych kamieniami lub sączkami, tj. rurkami wypalanymi z gliny.

• Rowy melioracyjne- są przeznaczone do odprowadzenia nadmiaru wody spływającej po powierzchni gruntu lub nadmiaru wody odsączonej z gleby do większych cieków, w czasie suszy po napełnieniu ich woda mogą służyć jako urządzenia do nawodniania.

• Zbiorniki retencyjne- zbiorniki, których zadaniem jest magazynowanie wody w okresach jej nadmiaru w celu wykorzystania jej w innym okresie. Zbiorniki retencyjne charakteryzują się dużymi różnicami poziomów wody.

• Regulacja rzek- polega na przekształcenie naturalnego koryta rzecznego przez zmianę jego kształtu oraz materiału, z którego jest utworzone.

NAWADNIANIE

Rolnictwo jest dziedzina zużywająca największe ilości wody na skale globalna. Nawadnianie obszarów rolniczych pokrywa 70% wody zużywanej na całym świecie. W kilkunastu krajach rozwijających się, nawadnianie pokrywa do 95% zużywanej wody, oraz odgrywa ważną role w produkcji żywności oraz ochronie produktów spożywczych

Rodzaje nawodnień

• bruzdowe – nawadnianie gruntów ornych, polegające na wprowadzaniu wody do specjalnie wykonanych bruzd, z których przesiąka ona do gleby; stosowane przy utylizacji ścieków miejskich,

• podsiąkowe – sposób nawadniania użytków zielonych, polegający na spiętrzaniu wody w rowach odwadniających, wskutek czego woda przesiąka do gleby powodując jej pełne nawilżenie,

• przesiąkowe (wgłębne) – doprowadzanie wody do głębszych warstw gleby za pomocą specjalnych rurociągów porowatych lub zaopatrzonych w otwory,

• stokowe – nawadnianie wodą spływającą cienką warstwą po powierzchni o określonym spadku, wsiąkającą po drodze w glebę,

• zalewowe – zalewanie warstwą wody około 20 cm pola podzielonego grobelkami na kwatery,

• kroplowe- polegające na umiejscowieniu przy roślinach przewodów polietylenowych zaopatrzonych w dozatory kroplowe,

Woda do nawodnień pochodzi z różnych źródeł:

• Głównym źródłem są wody powierzchniowe (jeziora i rzeki) – problem dostępności wody w

odpowiednim czasie oraz jakości (retencja)

• Zbiorniki wody roztopowej

• Wody podziemne w warunkach dobrej alimentacji i zasobności

• Ewentualne użycie ścieków przemysłowych lub komunalnych (problemy jakości).

Nawadnianie pól za pomocą sztucznego deszczu, wytwarzanego przez deszczownię.

Deszczowanie stwarza najdogodniejsze warunki dla pełnej mechanizacji i automatyzacji nawadniania na dużych kompleksach gleb oraz zapewnia najoszczędniejsze dawkowanie wody i najbardziej równomierne jej rozmieszczenie na powierzchni pola.

Agrotechnika

• Bronowanie- zabieg uprawowy, wykonywany broną w celu ograniczenia parowania wody z gleby po wykonywanych orkach i podorywce.

• Orka przedzimowa, ziębla- najgłębsza orka, która pozostawia rolę na zimę w ostrej skibie. Taki sposób uprawy roli powoduje jej dobre przemarznięcie i pokruszenie skib oraz powoduje nagromadzenie większej ilości wody z roztopów.

Wobec coraz trudniejszej sytuacji w gospodarce wodnej naszego kraju bezpo­wrotne odprowadzanie wód powierzchniowych i gruntowych do morza budzi uzasad­niony niepokój. W Polsce, podobnie jak w innych krajach europejskich i pozaeuropej­skich, gromadzenie wody w zbiornikach retencyjnych oraz wyrównywanie przepływów jest konieczne. Jeszcze na początku XX wieku obszar Polski uznawano za umiarkowanie wilgotny. Obecnie Polska ma chwiejny bilans wodny z przewagą lat suchych.

W miarę rozwoju przemysłu, górnictwa, budownictwa i komunikacji oraz inten­syfikacji rolnictwa, związanej z chemizacją (nawożenie mineralne, chemiczna ochrona roślin), pogłębia się degradacja środowiska przyrodniczego. W ostatnich dziesiątkach lat proces zanieczyszczania środowiska nasilił się znacznie, obejmując płynące i stojące wody powierzchniowe, a także — coraz powszechniej — wody wgłębne, atmosferę, rozległe kompleksy leśne i coraz większe połacie użytków rolnych. Następstwem tego jest rosnące zagrożenie dla roślinności oraz dla zdrowia ludzi i zwierząt.

Pogłębiający się niedobór wody w rolnictwie może powodować stopniowe zmniej­szanie się efektywności nakładów na produkcję żywności. W produkcji roślinnej przejawia się to przede wszystkim niedostatecznym wykorzystaniem nawozów i występowaniem dużych wahań plonów (lata urodzaju i nieurodzaju). Zarówno dane empiryczne, jak i praktyczne obserwacje wykazują prostą zależność między skutecz­nością nawożenia a stanem wilgotności gleby. Niedobór wody w glebie będzie tym wyraźniej dawał znać o sobie, im wyższe będą dawki nawozów, a takich wymagają wydajne gatunki i odmiany roślin uprawnych, oraz im nowocześniejsze będą stosowane technologie produkcji.

W miarę podnoszenia się ogólnego poziomu agrotechniki i plonów coraz większego znaczenia nabiera ilość i jakość wody dostępnej dla roślin. Niedobór wody, rzadziej jej nadmiar, staje się coraz częściej przyczyną niewykorzystania możliwości produk­cyjnych, jakie stwarzają warunki termiczno-energetyczne środowiska przyrodniczego i nowoczesne technologie. Dotyczy to przede wszystkim rozległej środkowej części Polski, gdzie obecnie woda staje się czynnikiem ograniczającym wydajność produkcji roślinnej.

40. Integrowana produkcja owoców i warzyw

Integrowana Produkcja (IP) jest to system gospodarowania, w którym w sposób harmonijny wykorzystuje się postęp techniczny i biologiczny w uprawie, nawożeniu i ochronie roślin.

Integrowana Produkcja uwzględnia także cele ekologiczne:

• ochronę otaczającego środowiska,

• ochronę rolniczego krajobrazu,

- dba o bezpieczeństwo i zdrowie zarówno producentów, jak i konsumentów.

Celem tego sposobu gospodarowania jest produkcja owoców, warzyw i innych płodów rolnych wysokiej jakości zdrowotnej i dietetycznej, a także spełniających wymagania nałożone według określonego systemu oraz wymagań nakładanych przez rynki międzynarodowe.

Od tradycyjnej produkcji odróżnia ją to, że podlega instytucjonalnej kontroli.

Metoda integrowana nie ogranicza się tylko do integrowanej ochrony roślin, obejmującej różne metody zwalczania chorób, szkodników i chwastów. Obejmuje ona cały kompleks działań mających na celu wyprodukowanie warzyw i owoców najwyższej jakości równocześnie z jak najmniejszymi negatywnymi skutkami tej produkcji dla środowiska.

Prawidłowa organizacja produkcji ma jednocześnie zapewnić jej opłacalność. Gwarancją dla konsumenta, że warzywa i owoce są bezpieczne i nie zawierają szkodliwych dla zdrowia pozostałości środków ochrony roślin albo innych związków, jest poddawanie całego procesu produkcyjnego urzędowej kontroli. Chroni ona również środowisko przed szkodliwymi działaniami procesów produkcyjnych.

Dla każdej rośliny w systemie IP musi być opracowana szczegółowa instrukcja uwzględniająca elementy produkcji, takie jak:

- właściwa agrotechnika, nawożenie i zmianowanie,

- dobór odpowiedniej odmiany pod kątem odporności na agrofagi,

- wysokiej jakości materiał siewny (nasadzeniowy),

- znajomość progów szkodliwości dla danych agrofagów i rejonów geograficznych,

- dobór zarejestrowanych środków ochrony roślin,

- dobór dawki, właściwy termin zabiegu,

- stosowanie atestowanego sprzętu ochrony roślin,

- ocena liczebności wrogów naturalnych poszczególnych agrofagów,

- ochrona organizmów pożytecznych (np. pszczoły, biedronki),

- zapobieganie skażeniom środowiska naturalnego (wody, powietrza, gleby),

- przestrzeganie zasad bezpieczeństwa,

- wyrażenia zgody na częste (niezapowiedziane) kontrole procesu produkcji i systemu jakości.

W ochronie roślin przed chorobami, szkodnikami i chwastami zwraca się uwagę na to, aby chemiczne środki wprowadzać tylko wtedy, gdy inne metody takie jak zabiegi agrotechniczne, ochrona biologiczna, czy stosowanie odmian odpornych okazały się niemożliwe do zastosowania lub nieskuteczne.

Stosowane preparaty muszą być bezpieczne dla środowiska i organizmów pożytecznych- zakazane jest używanie środków ochrony roślin, stosowanie środków z grupy toksycznej.

Metoda ta nie odrzuca chemicznej ochrony roślin i stosowania nawozów mineralnych. Ogólną zasadą jest stosowanie tak mało środków ochrony roślin jak to możliwe, ale tak dużo jak to konieczne. Ograniczając liczbę zabiegów ochrony roślin do niezbędnych osiąga się równocześnie zmniejszenie kosztów produkcji.

Producenci płodów rolnych chcący sprzedawać swoje towary na unijnych rynkach mogą się starać o znakowanie wyprodukowanych owoców i warzyw znakiem Integrowanej Produkcji potwierdzającym, że żywność, którą oferują do sprzedaży jest bezpieczna dla zdrowia ludzi i zwierząt, a zwłaszcza dla organizmów pożytecznych.

Aby uzyskać znak Integrowanej Produkcji producent będzie musiał udowodnić, że dany produkt nie zawiera pozostałości środków ochrony roślin, metali ciężkich, azotanów i innych substancji szkodliwych. Może tego dokonać prowadząc uprawę zgodnie z wymogami Integrowanej Produkcji.

Prowadzenie Integrowanej Produkcji w Polsce regulują następujące przepisy:

•   Ustawa z 18 grudnia 2003r o ochronie roślin

•   Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 lipca 2004r w sprawie integrowanej produkcji

•       Szczegółowe Metodyki Integrowanej Produkcji zatwierdzone przez Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa

Zgodnie z nimi nadzór nad IP sprawuje Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, która:

·        Koordynuje i zarządza całością systemu

·        Prowadzi ewidencję producentów IP

·        Przeprowadza kontrolę zgodności produkcji z zatwierdzonymi metodykami

·        Wydaje certyfikaty potwierdzające, że produkt został wyprodukowany wg obowiązującej metodyki IP

Podstawową zasadą systemu, IP jest stosowanie się do opracowanych instrukcji i prowadzenie szczegółowej dokumentacji całego procesu produkcyjnego.

Certyfikat IP zaświadcza, że produkt został wyprodukowany zgodnie z zasadami IP.

Integrowana produkcja jest systemem otwartym dla wszystkich producentów, a udział w systemie jest dobrowolny. Warunkiem uczestnictwa jest zgłoszenie się do Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, poddanie się kontrolom oraz przestrzeganie zasad.

Certyfikat oraz znak IP wraz z numerem producenta jest wydawany przez Wojewódzkiego Inspektora na wniosek producenta roślin.

Certyfikat wydaje się na okres 12 miesięcy.

W ramach sprawowania nadzoru nad Integrowaną Produkcją inspektorzy rejestrują zgłoszenia zamiaru przystąpienia do systemu IP, b y przeprowadzać kontrole w gospodarstwach wraz z pobieraniem prób do badań laboratoryjnych. W przypadku spełnienia przez producenta wszystkich wymogów IP otrzymuje on urzędowy certyfikat, który ułatwić może zdobywanie rynków, zwłaszcza rynków Unii Europejskiej.

W zakresie roślin sadowniczych metodykami zatwierdzonymi przez Głównego Inspektora będą objęte następujące rośliny:

• jabłka, gruszki, porzeczki czarne i czerwone, maliny, śliwki, brzoskwinie i morele, agrest, borówki wysokie, wiśnie, truskawki.

W zakresie roślin warzywniczych:

• pomidory pod osłonami, buraki ćwikłowe, marchew, kapusta głowiasta, kalafior, cebula, papryka pod osłonami, sałata, ogórki gruntowe, ogórki pod osłonami.

Korzyści, jakie może przynieść producentom wprowadzenie Integrowanej Produkcji to uzyskanie plonu bardzo dobrej jakości oraz łatwiejszy zbyt na rynkach Unii Europejskiej. Oprócz korzyści materialnych system ten przyniesie także korzyści ekologiczne.

Integrowana produkcja owoców nie powoduje zwiększenia kosztów uprawy natomiast wymaga fachowej wiedzy, pozwalającej na uzyskanie wysokiego plonu przez stworzenie roślinom optymalnych warunków wzrostu przy ograniczonym do minimum stosowaniu nawozów mineralnych i chemicznych środków ochrony roślin.

Jedną z podstawowych zasad w systemie IP jest możliwość identyfikowania miejsca pochodzenia produktu

W Polsce, w przeliczeniu na 1 hektar upraw, stosuje się stosunkowo niewielkie ilości środków ochrony roślin i nawozów mineralnych w porównaniu z krajami Europy Zachodniej.

Miedze, zadrzewienia śródpolne, cieki wodne, żywopłoty są ostoją dla organizmów pożytecznych, które są naturalnymi sprzymierzeńcami człowieka w walce ze szkodnikami roślin uprawnych. Stąd potoczne przekonanie, że większość polskich płodów rolnych jest zdrowa. Z pewnością tak jest, ale aby z tego dobrodziejstwa można było skorzystać trzeba to udokumentować. System Integrowanej Produkcji daje polskim rolnikom i ogrodnikom taką możliwość.

41. Owoce i warzywa jako surowiec w przemyśle przetwórczym

Przetwórstwo Jest to proces konserwacji żywności stosowany w celu przedłużania okresu ważności, powstrzymanie dojrzewania owoców, kiełkowania warzyw, hamowanie procesów gnilnych.

Charakterystyka przetwórstwa owocowo-warzywnego:

• Sezonowość występowania surowca,

• Konieczność przetwarzania dużych ilości w krótkim czasie,

• Różnorodność gatunkowa i odmianowa surowca,

• Wielokierunkowość przetwórstwa ( zamrażanie, suszenie, kiszenie, konserwowanie w puszkach, zagęszczanie itp.),

• Szeroki asortyment produktów finalnych.

Zadania przetwórstwa:

• zabezpieczenie  przed zepsuciem,

• zapewnienie spożycia szerokiego asortymentu owoców i warzyw przez cały rok,

• zagospodarowanie produktów ubocznych warzyw i owoców.

Rozwój przetwórstwa owocowo-warzywnego jest ściśle związany z tzw. bazą surowcową:

• rozmiarem,

• jakością,

• lokalizacją

• opłacalnością upraw ogrodniczych.

W Polsce dominuje produkcja owoców : jabłek mniej truskawek, porzeczek, wiśni, śliwek. Z warzyw gruntowych: kapusta, cebula, marchew, buraki; spod osłon: pomidory i ogórki.

Produkty owocowe i warzywne:

1.konserwy- produkty otrzymywane przez konserwowanie właściwe. Surowiec jest utrwalany i prawie niezmieniony, zachowując ( częściowo lub w całości ) kształt, smak, zapach.

• mrożonki,

• kompoty,

• marynaty,

• konserwy sterylizowane,

• susze.

 

2. przetwory- otrzymywane przez konserwowanie przetwórcze, różnią się od konserw większą zmiana pierwotnej postaci surowców.

• przeciery,

• dżemy,

• marmolady,

• soki.

Przydatność przerobowa owoców i warzyw:

• owocem w pojęciu sadowniczym jest to część jadalna rośliny trwalej ( kilku lub wieloletniej) wytworzona przez zalążnie i inne elementy z nią związane,

•    warzywem w pojęciu użytkowym są takie części roślin jednorocznych i dwuletnich (jak liście, łodygi, paki kwiatowe, korzenie, cebule, bulwy lub owoce), które w stanie świeżym lub po nie wielkiej obróbce mogą służyć jako pokarm dla człowieka.

Wymagania stawiane owocom i warzywom:

• foremny kształt, ułatwiający obróbkę mechaniczną ( czyszczenie, krajanie i obieranie)

• gładka, równomierna powierzchnia, ułatwiająca proces czyszczenie i obierania,

• delikatna skórka, zmniejszająca ilość odpadów w przerobie,

• mała pestka ( śliwki), drobne komory z wypełnionymi gniazdami nasiennymi ( ogórki),

•  mała ilość części włóknistych i zdrewniałych (fasola szparagowa, kalarepa) lub części skamieniałych( gruszki),

•  wysoki stopień wyrównania pod względem kształtu i wielkości w obrębie dawnej odmiany co ułatwia np. mechaniczne napełnianie,

•  równomierność dojrzewania (groszek, fasola, porzeczki),

• struktura i konsystencja odpowiednia dla konkretnego kierunku przerobu.

Wymagania o charakterze bardziej ogrodniczym:

wysokość plonu ogólnego,

2.      wysokość plonu przemysłowego w plonie ogólnym,

3.      przydatność do mechan. lub półmechan. zbioru,

4.      wierność plonowania,

5.      odporność na choroby i szkodniki oraz na nie sprzyjające warunki wzrostu.

Warunki decydujące o przydatności owoców i warzyw jako surowców:

1.      minimalny stopień uszkodzeń,

2.      wysoki stopień czystości,

3.      jak największa świeżość,

4.      odpowiedni stopień dojrzałości,

5.      jak najwyższa jednolitość,

6.      odpowiednia zawartość składników,

stopień uszkodzenia surowców

USZKODZENIA:

•    pochodzenia grzybowego- objawy plamistości, rożne postacie zgnilizny,

• dokonane przez owady- surowiec pusty mechanicznie i odchodami,

•   mechaniczne- ocieranie owoców i warzyw, nagniatanie, grad, uderzenie w czasie zbiorów, przymrozki.

Stopień czystości owoców i warzyw

• Zanieczyszczone surowce opóźniają wszystkie czynności wstępne, przyczyniają się do większego zużycia wody, podnoszą koszty produkcji oraz zwiększają masę surowców.

Świeżość owoców i warzyw

• W przemyśle owocowo- warzywnym powinno się stosować zasadę przerobu surowca bezpośrednio po jego zebraniu z sadu czy pola.

Stopień dojrzałości

Rodzaje dojrzałości owoców i warzyw:

• dojrzałość zbiorcza, handlowa - zaczyna się od momentu zerwania owocu do momentu dojrzałości zbiorczej. Po zbiorze owoce nie są jeszcze całkowicie dojrzale i wtedy najlepiej je transportować.

•   dojrzałość konsumpcyjna ( spożywcza ) - jest ona ostatnim etapem w procesie tworzenia się w nich korzystnych substancji wpływających na: smak, zapach, konsystencje i barwę.

• dojrzałość techniczna ( technologiczna inaczej przemysłowa) - stan dojrzałości przy którym surowiec jest najlepszy na przeroby ( przetwory i konserwy) 

Wymagania przemysłu odnośnie stopnia dojrzałości owoców i warzyw są precyzowane w zależności od rodzaju przerobu:

- do produkcji kompotów i konfitur owoce powinny wykazywać stopień stosunkowo wczesnej dojrzałości ( miąższ stosunkowo twardy, znoszący obróbkę termiczną)

-  przy produkcji galaretek pektynowych owoce powinny być jeszcze mniej dojrzale niż przy produkcji kompotów.

Warzywa do celów przetwórczych powinny być zbierane w stadium względnie wczesnej dojrzałości co odnosi się zwłaszcza do grochu konserwowego i fasoli szparagowej.

Jednolitość surowca pod względem:

• odmian,

• dojrzałości,

• wielkości.