ZABIEGI ZIMNEM STOSOWANE W ODNOWIE BIOLOGICZNEJ SPORTOWCA (AWF)

Akademia Wychowania Fizycznego

Józefa Piłsudskiego

w Warszawie

Zamiejscowy Wydział

Wychowania Fizycznego i Sportu

w Białej Podlaskiej

STUDIA PODYPLOMOWE Z ODNOWY BIOLOGICZNEJ

Krzysztof Mrowiec

ZABIEGI ZIMNEM STOSOWANE W ODNOWIE BIOLOGICZNEJ SPORTOWCA

Katedra Biologii i Higieny

Zakład Medycyny Sportu

Praca dyplomowa

wykonana pod kierunkiem

dr Krystyny Kałuża

Biała Podlaska 2008 r

Nr albumu

SPIS TREŚCI

WSTĘP 3

CEL PRACY 4

ROZDZIAŁ I. 5

DEFINICJE, ŚRODKI, METODY I RODZAJE ZABIEGÓW 5

  1. Definicje odnowy biologicznej. Środki i metody odnowy biologicznej. 5

  2. Rodzaje zabiegów z wykorzystaniem zimna. 8

  3. Zabiegi kriogeniczne. 10

ROZDZIAŁ II 15

TEMPERATURA A ORGANIZM CZŁOWIEKA 15

  1. Rozkład ciepła w ustroju człowieka. 15

  2. Wpływ niskich i skrajnie niskich temperatur na organizm człowieka. 18

  3. Mechanizmy termoregulacji w niskich i skrajnie niskich temperaturach. 24

  4. Wskazania do stosowania zabiegów z wykorzystaniem
    niskich temperatur. 25

  5. Przeciwwskazania do stosowania zabiegów z wykorzystaniem niskich temperatur. 26

ROZDZIAŁ III 27

ZASTOSOWANIE NISKICH I SKRAJNIE NISKICH TEMPERATUR
W ODNOWIE BIOLOGICZNEJ SPORTOWCÓW 27

  1. Planowanie zabiegów zimnem w odnowie sportowca w
    cyklu treningowym. 27

  2. Zastosowanie niskich temperatur w sportach wytrzymałościowych. 28

  3. Zastosowanie niskich temperatur w sportach zespołowych. 28

  4. Zastosowanie niskich temperatur w lekkoatletyce. 29

PODSUMOWANIE 30

LITERATURA 31

WSTĘP

Współczesna cywilizacja stawia coraz większe wymagania wobec organizmu człowieka, który w pogoni za sukcesem zmuszony jest do pokonywania coraz większych obciążeń. Pokonywanie kolejnych barier ludzkich możliwości nie byłoby możliwe, gdyby nie prawidłowa realizacja i sterowanie procesami odnowy biologicznej. W aspekcie ogólnospołecznych potrzeb wypoczynku i jego intensyfikacji termin odnowa biologiczna często zastępowany jest terminem bioregeneracja, obejmującym hartowanie, uodparnianie organizmu na wpływ czynników środowiskowych działających w różnych okolicznościach oraz eliminację negatywnych skutków tego wpływu

Tajemnica sukcesów w sporcie tkwi przede wszystkim w uwarunkowaniach genetycznych, trybie życia i osobistym zaangażowaniu. Ale przyczyn należy również szukać w systematycznym, dobrze zaplanowanym treningu oraz w umiejętnym i dobrze zaplanowanym wysiłku i odpoczynku.

W dzisiejszych czasach sport – zarówno zawodowy jak i amatorski – stanowi stały element rekreacji. Coraz częściej marzymy o osiągnięciach sportowych i idealnej sylwetce. W dążeniu do osiągnięcia perfekcji w wybranej dyscyplinie młodzi sportowcy starają się dobrać odpowiednie metody treningowe, odzież i sprzęt. Zdumiewające, że tylko nieliczni skupiają swoją uwagę na odnowie biologicznej jako czynniku ułatwiającym osiągnięcie sukcesu spychając jej rolę na szary koniec lub pomijając ją całkowicie w swoich dążeniach do osiągnięcia wyniku.
Jednym z powodów bagatelizowania roli odnowy biologicznej jest przypuszczalnie niski poziom świadomości społecznej na temat wpływu różnorodnych środków i metod odnowy biologicznej na organizm.

W związku z tym zasadne wydaje się przedstawienie w oparciu o literaturę jednej z metod odnowy biologicznej, jaką jest wykorzystanie niskich i skrajnie niskich temperatur i jej wpływu na organizm sportowca.

Wiedzę na ten temat autor zgromadził w niniejszej pracy składającej się z trzech rozdziałów poprzedzonych wstępem i celem pracy.

Rozdział pierwszy dotyczy pojęcia odnowy biologicznej, podaje jej cele i zadania. Przedstawia rodzaje zabiegów z wykorzystaniem niskich temperatur.

W rozdziale drugim zostały przedstawione mechanizmy termoregulacji oraz wskazania i przeciwwskazania do stosowania zabiegów zimnem.

Rozdział trzeci pokazuje planowanie zabiegów zimnych w odnowie sportowca w cyklu treningowym.

Praca zakończona jest podsumowaniem i wykazem literatury wykorzystanej do opracowania tematu.

CEL PRACY

Wykorzystanie niskich i skrajnie niskich temperatur jest coraz bardziej popularne, powstaje wiele nowych ośrodków gdzie mogą być przeprowadzone zabiegi z wykorzystaniem zimna. Zabiegi te stają się, więc coraz bardziej dostępne.

Najbardziej popularne są w rehabilitacji, ale z powodzeniem stosuje się je też w regeneracji sił, usuwaniu zmęczenia po pracy fizycznej i umysłowej.

W związku z tym zasadne wydaję się podjęcie tematu wpływu niskich i skrajnie niskich temperatur na odnowę biologiczną sportowców.

ROZDZIAŁ I

1. DEFINICJE, ŚRODKI, METODY I RODZAJE ZABIEGÓW

1.1. Definicje odnowy biologicznej.

Odnowa biologiczna jest odrębną dziedziną zawodową, która wykracza poza sport, stanowi jednocześnie część profilaktyki zdrowotnej a metody i środki mają zastosowanie wspomagające w rehabilitacji.

Wg. K. Giermka i L. Deca odnowa biologiczna to „zespół odpowiednio dobranych środków, metod oraz sposobów, przyspieszających proces wypoczynku i regeneracji sił w celu podniesienia zdolności do wysiłku.”1.

D. Poliszczuk twierdzi, że„ odnowa biologiczna jest szeregiem oddziaływań pedagogicznych, psychologicznych i biologicznych zmierzających do przywrócenia pełnej równowagi fizycznej i psychicznej innymi słowy do homeostazy.”2.

Celem odnowy biologicznej jest wg K. Giermka i L. Deca [3] przygotowanie sportowca do wyczerpującego treningu lub startu w zawodach poprzez: regenerację sił, poprawę kondycji fizycznej i psychicznej, osiągnięcie i utrzymanie prawidłowej wagi ciała. Zadania te realizuje właściwie dobrana kadra stosując metody: psychologiczne, fizjoterapeutyczne, fizykoterapeutyczne, kinezyterapeutyczne oraz masaż sportowy.
Dla osób uprawiających sport odnowa biologiczna stanowi nieoceniony element procesu treningowego. To pojęcie najczęściej kojarzy się zawodnikowi z wypoczynkiem biernym i czynnym oraz z usuwaniem zmęczenia.

Podejmowanie działań z zakresu odnowy biologicznej związane jest z próbą niwelowania zmęczenia, które jest produktem pracy i swoistą reakcją obronną organizmu.

Dla potrzeb teorii i praktyki sportu klasyfikację zmęczenia J. Lisewska dzieli
na [8]:

Ostre zmęczenie ogólne może doprowadzić do wyczerpania, zaś przewlekłe do przemęczenia i apatii. W sporcie najczęściej możemy mieć do czynienia z ostrym zmęczeniem lokalnym objawiającym się utratą zdolności do pracy określonej grupy mięśni. Często obserwujemy także objawy przetrenowania, co objawia się zmniejszonymi możliwościami adaptacji i co niesie za sobą brak postępów sportowych [7]

S. Israel [5] wyróżnia dwa rodzaje przetrenowania3

  1. „sympatykotoniczne: cechujące się przewagą stanów pobudzenia nad hamowaniem, czyli zwiększonej aktywności układu współczulnego człowieka. Charakterystyczne jest wówczas szybkie męczenie się, zaburzenia snu, utrata masy ciała, niepokój, agresja. Zastosować wówczas należy zmniejszenie obciążeń treningowych, zwłaszcza tych specjalistycznych, a wprowadzić pływanie rekreacyjne, piesze wycieczki w góry masaż uspokajający, relaksację i wizualizację, saunę kąpiele solankowe i perełkowe, dietę zasadową;

  2. parasympatykotoniczne: cechujące się przewagą procesów hamowania nad pobudzeniem, a więc przewagą układu przywspółczulnego. Charakterystyczne jest wówczas ogólne znużenie i brak motywacji, przyrost masy ciała, obniżenie wydolności beztlenowej. Zastosować wówczas należy zmienność treningową, zmniejszyć objętość treningu, wprowadzić inne dyscypliny do treningu np.: masaż pobudzający, bicze wodne, solarium, krioterapię, dietę kwasową.”.

Wymagania, które stawia się współczesnej odnowie biologicznej, to nie tylko działania wspomagające restytucję, ale również różnego typu działania o charakterze zapobiegawczym oraz działania z zakresu rehabilitacji. Najważniejsze z nich wg. K. Giermka i L. Deca [3] to współdziałanie z procesem treningowym, optymalizacja procesów wypoczynkowych, czyli restytucji, profilaktyka i zmniejszenie skutków chorób sportowych wynikających z przeciążeń oraz leczenie po obrażeniach sportowych.

Współdziałanie odnowy biologicznej z procesem treningowym jest to sfera działalności odnowy biologicznej, której celem jest wzbogacenie, uzupełnienie metod treningu sportowego o nowe środki postępowania pedagogiczno – psychologiczno – medycznego dla dalszego podnoszenia pułapu fizjologicznych możliwości organizmu. Wiele czynników biologiczno medycznych wraz z fizykoterapią we współczesnym sporcie stało się integralną komponentą każdego przygotowania przedstartowego, w celu utrzymania wysokiego stopnia wytrenowania zawodnika i psychofizycznej gotowości do startu

W sporcie wyczynowym zachodzi konieczność stosowania odnowy biologicznej na wszystkich szczeblach zawodniczych, stosowania jej we wszystkich okresach treningowych z właściwą modyfikacją zależnie od potrzeb zawodnika. W przygotowaniu ogólnym i specjalistycznym. Odnowa biologiczna znajduje również duże zastosowanie w usuwaniu patogennych stanów przedstartowych, które obniżają zdolności startowe zawodnika.

Zakres postępowania restytucyjnego wzrasta, co uzasadnione jest potrzebami współczesnego sportu. Jego podstawą jest w głównej mierze coraz lepsza znajomość fizjologii zmęczenia i wypoczynku oraz doświadczenia
na polu praktyki [3].

Wykorzystanie odnowy biologicznej w profilaktyce i zmniejszaniu skutków chorób wynikających z nadmiernego obciążenia organizmu pracą fizyczną. Wynika z tego, że każdej dyscyplinie sportowej można przypisać typowy dla niej zespół chorób przeciążeniowych np.: stawów kolanowych u ciężarowców, stawów łokciowych u oszczepników i tenisistów, zapalne stany przeciążeniowe ścięgna Achillesa u biegaczy itp.. Choroby te powstają w wyniku wieloletniego nawarstwiania się tzw. mikrourazów i przewlekłego niedożywienia tkanek okołostawowych.

Głównym elementem działalności profilaktycznej jest od początku uprawiania sportu wyczynowego, prawidłowość warunków szkolenia, metodyki treningów i startów, racjonalne planowanie treningu. Najściślejsze nawet przestrzeganie w/w zasad nie jest w stanie w pełni uchronić sportowca od wielu schorzeń. Dlatego też do procesu treningowego włącza się i stosuje powszechnie dostępne środki
medyczno – fizykalne, które zwiększają szansę pozostania zawodnika w zdrowiu[3]

Rehabilitację, doliczanie po obrażeniach sportowych, charakteryzuje odnowa czynnościowych możliwości organizmu, a zatem i sprawności fizycznej po przebytych stanach chorobowych oraz nagłych i powolnych przeciążeniach narządów ruchu.

We współczesnym sporcie wyczynowym wybitnym wynikom towarzyszą z reguły okoliczności doprowadzające do uszkodzeń oraz przewlekłych stanów chorobowych, zwłaszcza narządu ruchu. Najczęściej występującymi obrażeniami narządu ruchu są stłuczenia, uszkodzenia aparatu torebkowo – więzadłowego, złamania, itp.. Stany takie obniżają sprawność zawodnika i mogą być przyczyną dłuższej niezdolności do treningów i zawodów. Jedyną drogą zmniejszania tychże konsekwencji jest wcześnie rozpoczęte postępowanie leczniczo – rehabilitacyjne [9].

Zawodnik po ukończeniu zasadniczego leczenia szpitalnego pod opieką i kierunkiem lekarza, kiedy może podjąć podstawową aktywność ruchową, powinien być oddany pod opiekę zespołu rehabilitacyjnego, który wspólnie z trenerem wprowadza go rozważnie w trening [3]

1.2. Rodzaje zabiegów z wykorzystaniem zimna.

A. Straburzyńska i G. Straburzyński [13] wyróżniają następujące zabiegi z wykorzystaniem zimna:

1. Zabiegi przy użyciu zimnej wody

Zabiegi te polegają na polewaniu częściowym określonych części ciała zimną wodą o temperaturze +15 do +. Stosuje się je w przypadku stanów zapalnych, oparzeń i urządleń. Czas zabiegu wynosi ok.3 – 5 min. A w przypadku oparzeń dłużej.

2. Zabiegi przy użyciu lodu lub wody z lodem

3. Systemy chłodzące

Przy zabiegach wykorzystywany jest lód i siła grawitacji osiągając dwa efekty terapeutyczne: ucisk, który zmniejsza obrzęk a lód działa przeciwobrzękowo i zmniejsza ból.

Zabieg wykonywany jest za pomocą urządzeń, które posiadają mankiety dopasowane do określonej części ciała i w których wytwarzane jest ciśnienie schłodzonej wody. Zabieg ten jest szczególnie przydatny w świeżych urazach sportowych i po operacjach.

4. Zabiegi z zastosowaniem roztworów chłodzących temperaturze ≤

Zabiegi te polegają na przykładaniu okładów o temp. < . Wykorzystuje się do tego celu namoczone w roztworze soli i zamrożone ręczniki lub fabrycznie produkowane do tego celu woreczki.

5. Zabiegi do natychmiastowego zastosowania w sytuacjach nagłych

Zraszanie substancjami lotnymi – spray oziębiający. Substancje te w normalnych warunkach atmosferycznych silnie parują pobierając ciepło z tkanki. Zalecaną substancją jest fluorometan. Czas jednorazowej aplikacji wynosi do 5 s. miejsce zabiegowe spryskuje się dwa, trzy razy. Przeciwwskazanie stanowi mechaniczne uszkodzenie tkanek z krwawieniem.

Okłady woreczkiem z zawartością dwóch składników, po których zmieszaniu uzyskujemy niską temperaturę. Maksymalny czas chłodzenia 30 min.

6. Zabiegi krioterapeutyczne

Zabiegi krioterapeutyczne można podzielić na miejscowe i ogólnoustrojowe jak również na zabiegi krótkotrwałe, przerywane i długotrwałe.

Zdzisław Zagrobelny [15] wyszczególnia też różnice między schładzającym zabiegiem konwencjonalnym a miejscowym lub ogólnym zabiegiem krioterapeutycznym, są to:

A. Straburzyńska i G. Straburzyński [13] mówiąc o istocie krioterapii twierdzą, iż nie ma wyraźnej granicy między zimnolecznictwem a krioterapią, i wg tych autorów do krioterapii zalicza się zabiegi z zastosowaniem zimna o temperaturze
poniżej .[13]

1.3. Zabiegi kriogeniczne

Krioterapia – wywodzi się z greki i oznacza krýos - zimny + therapeía - leczenie.

Wg Zdzisława Zagrobelnego [15] pod pojęciem krioterapii należy rozumieć:

Zabiegi fizykoterapeutyczne a więc stosowanie naturalnego bodźca działającego na punkt, pole czy całe powłoki i kończyny ustroju, z oczekiwaniem, iż bodziec ten poprzez ośrodkowy układ nerwowy ujawni korzystny odruch lub reakcję także o leczniczym czy regulacyjnym charakterze.”4

Tenże autor [15] podaje kliniczne efekty krioterapii, do których zalicza:

„ustąpienie dolegliwości bólowych w całym ustroju, masywne, odruchowe przekrwienie powłok i kończyn w celu ich ogrzania po schłodzeniu, efekt przeciwobrzękowy, zwiotczenie mięśni i wzrost ich siły, a nadto po zabiegach ogólnych wybitnie poprawia się nastrój, wzmaga się chęć wykonywania ruchu (w tym ćwiczeń leczniczych), chęć współpracy z lekarzem i fizjoterapeutami oraz wyraźny wzrost odporności humoralnej i komórkowej ustroju. Seryjne powtarzanie zabiegów (10-20) utrwala pewną wiotkość mięśni spastycznych, bezbolesność i coraz lepszą tolerancję zimna - odczuwanego, jako piekący chłód i „pokłuwanie". Efektem jest komfort rehabilitacji i istotne skrócenie jej czasu, a osiągnięte wyniki nie dają się porównać z innym leczeniem”5

A. Straburzyńska i G.Straburzyński [13] wyszczególniają zabiegi kriogeniczne miejscowe.

Do wykonania zabiegów kriogenicznych miejscowych wykorzystuje się pary ciekłego azotu, gdzie temperatura przy wylocie z dyszy urządzenia wynosi od – 160 do – wykonywane są w czasie od 30 s do 3 min.. Długość czasu trwania zabiegu zależna jest od wielkości oziębianej powierzchni. Łączny czas schładzania kilku miejsc u jednego pacjenta nie może być dłuższy niż 12 min. maksymalny czas zabiegu na stawy wynosi do 3 min. [13].

Najważniejszym, jeśli chodzi o bezpieczeństwo jest nie dopuścić do odmrożenia tkanki.

W krioterapii, jako czynnik schładzający mają też zastosowanie mieszaniny par ciekłego azotu i schłodzonego powietrza atmosferycznego; schłodzone powietrze oraz ciekły dwutlenek węgla, jako nadmuchy na określoną okolice ciała.

Uwagi ogólne wykonywania miejscowych zabiegów krioterapeutycznych

Przed zabiegiem należy określić stan gospodarki ciepłem pacjenta, a więc uwzględnić skargi na marznięcie, występowanie dreszczy, zwrócić uwagę na barwę skóry. Zabiegu nie wykonuje się u pacjenta zziębniętego, np. po przyjściu z zimnego powietrza, zdenerwowanego, po źle przespanej nocy, czy ze złym samopoczuciem. Podczas zabiegu pacjent powinien wygodnie siedzieć lub leżeć, w pomieszczeniu temperatura powinna być pokojowa.
Wykonując zabieg w zasadzie należy unikać tych partii skóry, które leżą bezpośrednio ponad wystającymi częściami kostnymi, ponieważ w tych miejscach nie należy się spodziewać efektów terapeutycznych, a tutaj najczęściej powstają uszkodzenia skóry spowodowane zimnem. Skóra pacjenta powinna być dobrze ocieplona i sucha. W przypadku zmiany zabarwienia skóry wskazującej na nieprawidłową reakcję naczyniową (bladość, zasinienie, ból, dreszcze) zabieg należy natychmiast przerwać i łagodnie ogrzać pacjenta [13].

Zabiegi kriogeniczne ogólne

Wykonywane są w specjalnie skonstruowanej do tego celu komorze, w której za pomocą ciekłego azotu można obniżyć temperaturę do –176°C. Składa się ona z przedsionka adaptacyjnego (temp -20 do ) i komory właściwej. Na ogół w celach leczniczych obniża się temperaturę wnętrza komory do ok. -70 do . Obecnie w użyciu są też komory schładzane powietrzem do takich temperatur.

Czas przebywania pacjenta w kriokomorze wynosi początkowo 30s., po czym jest stopniowo wydłużany do 3 min. pacjenci przebywają wewnątrz komory w strojach kąpielowych, z osłonami na uszach, w rękawiczkach oraz skarpetkach i butach (drewniakach). Oddychają przez maskę chirurgiczną wyłożoną dodatkową warstwą gazy.

Wdech powinien być dwa razy krótszy niż wydech, ponieważ powietrze podgrzane w drogach oddechowych podwaja swoją objętość, co może doprowadzić do depresji oddechowej. Przez cały czas podczas pobytu w komorze pacjenci, chodząc w kółko wykonują energiczne ruchy kończynami. Po wyjściu z komory pacjenci wykonują ćwiczenia gimnastyczne. Do 3 godz. po wyjściu obserwuje się zwiększoną łatwość wykonywania ruchów i ustąpienie dolegliwości bólowych.

Zakład Rehabilitacji Leczniczej Wiktoria Król w Radzyniu opisuje działanie i przebieg zabiegów kriogenicznych w kriokomorze w tamtejszym ośrodku [17]

„Kriokomora w Radzyniu to nowoczesna kabina złożona z dwóch pomieszczeń. Pierwsze, to przedsionek o temperaturze minus 60°C, gdzie pacjenci przez kilkadziesiąt sekund adoptują się przed wejściem do drugiego pomieszczenia głównego. W drugim pomieszczeniu - komorze właściwej, panuje temperatura minus (w zależności od indywidualnych wskazań temperatura może być obniżona nawet do minus ). Łączny czas pobytu wynosi w zależności od schorzenia od 2 do 3 minut. Do komory wchodzi jednorazowo 5 - 7 osób. Po wyjściu z komory pacjenci udają się na zlecone przez lekarza ćwiczenia i zabiegi fizjoterapeutyczne.

Kwalifikacji do terapii ogólnoustrojowej dokonuje lekarz. Przeprowadza on wywiad dotyczący tolerancji pacjenta na zimno, badanie internistyczne i neurologiczne oraz szczegółowo instruuje o zasadach zachowania się podczas zabiegu. Przed każdym wejściem do kriokomory mierzone jest ciśnienie krwi, tętno, jak również sprawdzany jest wymagany ubiór: strój kąpielowy, drewniaki, podkolanówki, rękawiczki oraz nauszniki i maska na nos i usta. Nad całością procesu funkcjonowania komory czuwa doświadczona obsługa, wspomagana pracą komputera. Na każdym etapie zabiegu pacjentowi zawsze towarzyszy personel medyczny

Całością funkcjonowania kriokomory steruje, obsługiwany przez personel, specjalistyczny program komputerowy. Nieustannie kontrolowana jest temperatura, czas zabiegu oraz ilość tlenu w powietrzu wewnątrz komory. Pacjenci podczas całego zabiegu pozostają w kontakcie głosowym i wzrokowym (służą do tego okna w drzwiach komory), z obsługą komory na zewnątrz (lekarzem, technikiem, fizjoterapeutami i pielęgniarkami). Nasza komora wyposażona jest w drzwi awaryjne. W razie potrzeby wszystkie drzwi mogą zostać natychmiast otworzone zarówno od zewnątrz jak i od wnętrza komory”6

Metodyka zabiegu w kriokomorze

Na zabieg w kriokomorze składają się trzy etapy [17]:

Etap I

Wejście i kilkudziesięciosekundowy pobyt pacjentów w przedsionku komory, celem adaptacji organizmu. Temperatura minus 60° Celsjusza. W przedsionku pacjentom zawsze towarzyszy personel obsługujący komorę.

Etap II

Wejście i dwuminutowy pobyt pacjentów w komorze właściwej. Temperatura około minus 120° Celsjusza (w zależności od indywidualnych wskazań temperatura może być obniżona nawet do minus ). Podczas pierwszego pobytu w kriokomorze pacjentom zawsze towarzyszy personel obsługujący.

Etap III

Wyjście pacjentów do przedsionka a następnie na zewnątrz komory. Pacjentów zawsze wyprowadza personel obsługujący.

Do zabiegów kriogenicznych stosuje się obecnie kriosaunę

Różnice pomiędzy kriokomorą a kriosauna polegają na tym, że kriokomora jest urządzeniem służącym do krioterapii całego ciała. Kriosauna natomiast umożliwia przeprowadzenie zabiegu krioterapii z tą jednak różnicą, że głowa pacjenta pozostaje poza obszarem działania zimna. Zatem podczas zabiegu w kriosaunie następuje wyłączenie termoreceptorów, których największa ilość znajduje się na głowie. Trudno jest, więc uznać zabiegi w kriosaunie za krioterapię ogólnoustrojową. Również zabiegi krioterapii lokalnej (miejscowej) wykonywane za pomocą specjalistycznych urządzeń dają intensywniejsze odbieranie ciepła ze schładzanej okolicy ciała pacjenta niż zabiegi w kriosaunie. Należy, zatem uznać, że zabiegi w kriosaunie są zabiegami pośrednimi pomiędzy krioterapią ogólnoustrojową i krioterapią lokalną [13].

Kriosauna jest kabiną jednoosobową wyposażoną w podnoszoną podłogę, dopasowującą wysokość każdorazowo do wzrostu pacjenta, tak by był on zanurzony w KRIOKĄPIELI do ramion, z głową ponad warstwą zimnego gazu. Umożliwia to znajdującemu się w Kriosaunie pacjentowi oddychanie powietrzem z pomieszczenia ogólnego. Kabina kriosauny posiada drzwi uchylne, które mogą być otwarte w każdej chwili przez osobę korzystającą z zabiegu. Rozwiązania te podnoszą bezpieczeństwo zabiegu.

Korzystając z seansu KRIOKĄPIELI osoba ubrana jest w bawełniany strój kąpielowy, ciepłe rękawiczki i skarpety (również bawełniane) oraz drewniane buty.

Kriosauna posiada układ chłodzenia i system sterowania pozwalający na utrzymywanie w KRIOKĄPIELI żądanej temperatury zabiegu z zakresu do . Czas zabiegu regulowany w zakresie 1 - 3 min, przy czym standardowe ustawienie wynosi 90 sek.7

ROZDZIAŁ II

2. Temperatura a organizm człowieka

2.1. Rozkład ciepła w ustroju człowieka

Wg J. Lazowskiego [9] rozkład temperatur u człowieka dzieli się na część wewnętrzną tzw. jądro cieplne i część zewnętrzną zwaną płaszczem cieplnym.

Część wewnętrzna posiada cechy względnej stałocieplności, temperatura około z wahaniami +/– 0.5°C. Część wewnętrzna to ośrodkowy układ nerwowy, narządy wewnętrzne tułowia z ich najbliższym otoczeniem. Pomiar temperatury dokonywany jest pod pachą i wynosi u człowieka zdrowego 36.6°C, w ustach lub w odbytnicy 37.1°C. Podczas wysiłku fizycznego z uwagi na wytwarzanie dużych ilości ciepła przez mięśnie wartość temperatury może podnosić się w mięśniach nawet do . Wartość temp. jądra cieplnego ma swoiste wahania w cyklu dobowym nad ranem jest najniższa a po południu najwyższa [9]. Część zewnętrzna organizmu (płaszcz cieplny) wykazuje cechy zmiennocieplności. Temperatura może wahać się od 20 do . Do tej części należą skóra i tkanka podskórna z warstwą tłuszczową na całym ciele oraz części dystalne kończyn.

Na poniżej przedstawionych termogramach (od ryc.8.9 do 9.14) [15] pokazany jest rozkład temperatur w stawie kolanowym pacjenta poddanego zabiegom krioterapii. Po zabiegu krioterapii ta osoba ćwiczyła.

Na ryc. 8.9 pokazano kończyny pacjenta (w obrębie stawu kolanowego) przed zabiegiem ich temperatura wynosi 28, do 31, ,
następnie pacjent zostaje poddany zabiegowi temperaturami kriogenicznymi i na ryc. 8.10 temperatura w/w okolic wynosi od 5, do

Kolejne ryciny 8.11 – 8.14 pokazują kształtowanie się temperatury w okolicach stawu kolanowego co 15 minut po zabiegu a więc między 5 –15 min., 15 – 30 min., 30 – 45 min. i po 1 godzinie od zakończenia krioterapii.

Jak widać w kolejnych minutach od zakończenia zabiegu temperatura wzrasta i po godzinie przekracza stan wyjściowy.

„Temperatura centralnych części stawów jest zawsze mniejsza niż dalszych okolic.… Widoczny jest także wpływ tkanki mięśniowej i tłuszczowej na rozkład temperatur. Badania pozwoliły ustalić, że po pewnym czasie spadku temperatury chłodzonej okolicy ciała następuje wzrost ciepłoty ciała, przekraczający stan wyjściowy przed chłodzeniem.8

Przepływ ciepła z części wewnętrznej odbywa się poprzez konwekcję w wyniku krążenia krwi i gry naczyń [11]. Oba te przedziały stanowią o utrzymaniu temperatury wewnętrznej na względnie stałym poziomie.

Zaburzenia równowagi termoregulacji, w zależności od mechanizmu powoduje wzrost lub obniżenie się temperatury wewnętrznej ciała, stanowiąc zagrożenie dla zdrowia a nawet życia człowieka. Określona wartość temperatury wewnętrznej ma istotne znaczenie dla procesów życiowych i prawidłowego funkcjonowania wielu mechanizmów. U człowieka działają dwa rodzaje termoregulacji, jest to termoregulacja behawioralna związana z odpowiednim zachowaniem się człowieka i termoregulacja fizjologiczna[11].

Termoregulacja behawioralna to reakcje i zachowania człowieka na temperaturę otoczenia, tzn. zapewnienie sobie takich warunków, aby człowiek nie odczuwał, że jest mu zbyt zimno, ale również zbyt gorąco. Jeśli ten typ termoregulacji nie jest wystarczający uruchomiona zostaje termoregulacja fizjologiczna. W niektórych sytuacjach oba te procesy nie są wystarczające lub nie działają prawidłowo i wtedy dochodzi do hipertermii (wzrost temp. wewnętrznej) lub hipotermii (obniżenie temp. wewnętrznej) [9].

Wymiana ciepła między ustrojem a otoczeniem odbywa się zgodnie z prawami fizyki na zasadzie różnicy temperatur. Ciepło przepływa przez skórę do otoczenia lub w kierunku przeciwnym (do organizmu) na zasadzie zjawisk fizycznych. Wyróżniamy:

Kierunek przepływu ciepła zależy od gradientu temperatury ustroju i jego otoczenia w sensie atmosfery, przedmiotów i obiektów znajdujących się bliskim otoczeniu, które albo stają się źródłem ciepła albo źródłem zimna.

2.2. Wpływ niskich i skrajnie niskich temperatur na organizm człowieka

Stosowanie niskich temperatur na zewnętrzną powierzchnię ciała miejscowo i ogólnie wywołuje: zmniejszenie bólu; zmniejszenie obrzęku; rozluźnienie mięśni szkieletowych i poprawę ich siły; zwiększenie zakresu ruchów; wzrost stężenia w surowicy krwi adrenaliny, noradrenaliny, ACTH, i kortyzolu; po dwóch tygodniach zabiegów zaobserwowano wzrost poziomu hemoglobiny, leukocytów i płytek krwi bez przekroczenia górnej granicy normy. U osób poddanych zabiegom kriogenicznym zaobserwować można również poprawę nastroju, uczucie odprężenia, uspokojenia, relaksu i rześkości [15]

W fizykalnym postępowaniu terapeutycznym, do którego zalicza się obok terapii zimnem także inne metody, najważniejsze jest oddziaływanie na organizm różnego rodzaju bodźców, na które odpowiedzią są układowe i narządowe reakcje oraz odruchy pobudzające naturalne siły organizmu. Celem jej jest zrównoważenie funkcji regulacji ciepłoty ciała ludzkiego, inaczej homeostazy termicznej organizmu.

Biologiczne działanie zimna

„Biologiczny wpływ, jaki wywiera zimno zależy od:

Zimno, oddziałując na organizm, odbiera energię cieplną tkankom i wzbudza reakcje termoregulacyjne.

Najbardziej rozpowszechnione jest miejscowe stosowanie zimna w celach leczniczych. Bezpośrednio nad skórą leży warstwa graniczna pary wodnej i stojącego powietrza, które tworzą bufor cieplny przeciwstawiający się temperaturze otoczenia.

Wraz z postępującym obniżeniem temperatury skóry dochodzi do:

Miejscowo zastosowane zimno działa na naczynia krwionośne w dwóch fazach. W pierwszej powoduje natychmiastowe zwężenie naczyń w skórze i tkance podskórnej.”9 Szybko jednak, bo w ciągu 2 – 3 min. działania zimna następuje druga faza, w której naczynia ulegają rozszerzeniu. W okresie niezbyt nasilonego zimna może dojść do reakcji Lewisa, podczas której połączenia tętniczo – żylne falowo, naprzemiennie zwężają się i rozszerzają, co zapewnia wystarczający przepływ krwi. Do tej reakcji dochodzi w kończynach.

Zmniejszenie ukrwienia tkanek, długotrwałe ochłodzenie mięśni i zwiększenie lepkości mazi stawowej – to niepożądane skutki dłużej trwającego i intensywnego działania zimna. Do pożądanych skutków krioterapii należy działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwkrwotoczne, zmniejszające krwawienie i zapobiegające lub ograniczające powstanie krwiaków pourazowych.
Zabiegi krioterapeutyczne nie obciążają układu krążenia.

Zależnie od temperatury ośrodka po 2 – 6 min. po zabiegu krioterapii następuje rozszerzenie naczyń, powodujące nawet 4 – krotnie większy przepływ krwi przez daną okolicę. Stan taki może trwać po zabiegu przez 2 – 4 godz. Temperatura skóry osiąga wartość wyjściową po ok.50 min. [13]

„Zimno zastosowane w celach leczniczych powoduje:

Efekt ten występuje po 3 min. oddziaływania na tkanki parami azotu

o temp. – 180 do – i utrzymuje się 3 – 4 godz.

Fizjologiczne reakcje organizmu na zimno
wg A. Straburzyńskiej i G. Straburzyńskiego [13]:

W pierwszej fazie W drugiej fazie

  • zwężenie naczyń skóry

  • zmniejszenie ukrwienia skóry

  • powolne obniżanie temperatury skóry, mięśni i stawów

  • zmniejszanie przemiany materii miejscowej i zwiększanie w części rdzennej

  • zmniejszanie przewodnictwa nerwowego

  • podwyższenie progu bólowego

  • zmniejszenie uwalniania mediatorów bólu i zapalenia

  • zwiększenie napięcia mięśni szkieletowych

  • zwiększenie napięcia ścian naczyń

  • zwiększenie czynności nadnerczy

  • wzrost ciśnienia tętniczego i żylnego krwi

  • rozszerzenie naczyń skóry

  • zwiększenie ukrwienia skóry

  • powolny wzrost temperatury uprzednio ochłodzonych tkanek

  • zwiększenie przemiany materii w części rdzennej

  • zmniejszenie napięcia mięśni szkieletowych

  • zmniejszenie napięcia ścian naczyń

  • zmniejszenie ciśnienia tętniczego i żylnego krwi

Miejscowo stosowane zimno wpływa hamująco na powstawanie obrzęków, zmniejsza wytwarzanie limfy i zmniejsza skłonność do krwawienia.

Odczyny naczyniowe wywołane zimnymi bodźcami występują nie tylko w miejscu objętym zabiegiem, lecz także w miejscach odległych wskutek odruchów konsensualnych. Istnieje również oddziaływanie zimna, przez odruchy skórno trzewne, na narządy wewnętrzne.

Wpływ niskich temperatur na układ krążenia

Głównym skutkiem działania zimna na organizm w trakcie kriozabiegu jest obniżenie ciepłoty skóry nawet o kilka stopni Celsjusza. Na początku, po zaaplikowaniu zimna, następuje gwałtowny spadek temperatury skóry i tkanek podskórnych patrz ryc.8.10 str.16. W pierwszej fazie oziębiania skóry zimno powoduje pobudzenie układu współczulnego, które z kolei wywołuje zwężenie naczyń krwionośnych. Następuje niewielki wzrost ciśnienia tętniczego krwi i pobudzenie przemiany materii, w następstwie, czego zwiększa się wytwarzanie ciepła. Oddech ulega pogłębieniu i przyspieszeniu. Szybko jednak, bo już w przeciągu kilku minut rozpoczyna się druga faza, zaczyna przeważać działanie części przywspółczulnej układu autonomicznego, a wskutek zmniejszenia napięcia tętnice rozszerzają się, ciśnienie tętnicze krwi ulega obniżeniu, opory obcego krążenia maleją, i praca serca staje się bardziej ekonomiczna [2].

„W makrokrążeniu po zastosowaniu krioterapii nawet na całe ciało nie zaobserwowano zmian w zapisie EKG, częstości akcji serca i ciśnienia tętniczego. Zapisy holterowskie, jak również wskaźniki hemodynamiczne serca mierzone za pomocą USG nie wykazywały zmian również po 2 tygodniach stosowania niskich temperatur na całe ciało”11

Wpływ niskich temperatur na układ nerwowo – hormonalny

Oddziaływanie zimna na receptor zimna powoduje wzrost ich aktywności i lepsze przewodzenie bodźców do centralnego systemu nerwowego. Prędkość przewodzenia w nerwach obniża się proporcjonalnie do obniżenia temperatury do . [12]. Okazuje się, że włókna mięśniowe różnego typu, zarówno wolno- jak i szybkokurczliwe, reagują na zimno podobnie. Z kolei organ Golgiego w ścięgnach nie jest tak wrażliwy jak wrzeciono mięśniowe. Transmisja przez synapsy pogarsza się a czas utajonej reakcji mięśnia wydłuża się [15].

Ważnym następstwem ukrwienia tkanek jest wzrost stężenia tlenu w mięśniach, co powoduje obniżenie ilości mleczanów i histaminy, wzrost koncentracji bradykininy i angiotensyny oraz w efekcie znaczne złagodzenie bólu. Dodatkowym czynnikiem hamującym ból jest wpływ zimna na przewodnictwo nerwowe niektórych włókien bezmielinowych [4].

Korzystne oddziaływanie niskich temperatur przejawia się też zmniejszeniem napięcia mięśniowego, związanego prawdopodobnie ze zmniejszeniem prędkości przewodnictwa nerwowego i obniżeniem reaktywności wrzecion nerwowo mięśniowych [2].

Następnym zauważalnym efektem działań kriogenicznych jest wzrost wydzielania hormonów nadnerczy i tarczycy a także zwiększenie metabolizmu komórkowego.

Wpływ niskich temperatur na mięśnie szkieletowe.

Podczas działania zimna zmienia się tempo przemiany materii oraz czynności gruczołów dokrewnych. Objawia się to między innymi drżeniem mięśniowym, które z energetycznego punktu widzenia jest skutecznym sposobem dostarczania ciepła. Ilość w ten sposób uzyskanego ciepła 2 – 3 razy przekracza podstawową przemianę materii. Z drugiej jednak strony podczas drżenia mięśniowego następuje zwiększenie utraty ciepła na drodze konwekcji. Uzyskane w ten sposób ciepło jest niemal całkowicie tracone [12].

Obok drżenia mięśniowego ważnym efektem obserwowanym w trakcie zabiegu jest redukcja przemiany materii o około 50%. Wynikiem tego jest zmniejszone zapotrzebowanie energetyczne tkanek oraz związany z tym spadek popytu na tlen[2].

Po zabiegu kriogenicznym występują zupełnie przeciwne reakcje. Powrót ciepłoty skóry następuje po ok. 14 min.. Kilka minut po zabiegu następuje rozszerzenie naczyń, które może osiągnąć czterokrotną wartość niż przed zabiegiem i utrzymywać się przez kilka godzin, co powoduje znaczny wzrost ukrwienia narządów wewnętrznych[14].

Kilkugodzinne przekrwienie w obrębie tkanek sprzyja nie tylko lepszej przemianie materii i też eliminacji nagromadzonych tam, szkodliwych produktów ubocznych metabolizmu.

Inne korzystne działanie niskich temperatur przejawia się zmniejszeniem napięcia mięśniowego. Fizjologiczny mechanizm odpowiedzialny za obniżenie tegoż napięcia wskutek ochłodzenia tkanek nie jest do końca poznany. Prawdopodobnie jest on związany ze zmniejszeniem szybkości przewodnictwa nerwowego i obniżeniem reaktywności obwodowych zakończeń czuciowo ruchowych, w tym również odpowiedzialnych za regulację napięcia mięśniowego receptorów – aparatów Golgiego w ścięgnach i wrzecionek nerwowo mięśniowych w mięśniach. Uzyskane na tej drodze obniżenie napięcia mięśniowego sprzyja odnowie biologicznej [4].

Oddziaływanie krioterapii ogólnoustrojowej na stan psychiczny człowieka

W wielu pracach z zakresu krioterapii mówi się o korzystnym wpływie zimna na stan psychiczny człowieka. Morskie Centrum Odnowy Biologicznej podaje:

„Zauważono, że po opuszczeniu komory kriogenicznej następuje korzystna zmiana w samopoczuciu pacjentów, którzy relacjonują uczucie odprężenia, głębokiego relaksu i uspokojenia. Poprawia się nastrój. Trwa to kilka godzin.

Po zastosowaniu cyklu krioterapii ogólnoustrojowej u pacjentów z zaburzeniami depresyjnymi(10 zabiegów, 2 cykle 5dniowe każdy seans ok. 160s) zauważono:

Spośród badanych objawów klinicznych depresji najbardziej spektakularna była poprawa w zakresie zaburzeń snu, zarówno zasypiania, spłycenia snu jak i wczesnego budzenia się. Objawy takie jak: spowolnienie myślenia, aktywności, objawy somatyczne ogólne np. bóle głowy oraz utrata wagi ciała ulegały zmianie powyżej 80% w porównaniu ze stanem sprzed terapii. Wyniki badań pozwalają mniemać, że krótkotrwała ekspozycja na skrajnie niskie temperatury wywołuje liczne zmiany w neuroprzekaźnictwie O.U.N. Prawdopodobnie maja one charakter podobny do zmian obserwowanych po leczeniu lekami przeciwdepresyjnymi lub po terapii elektrowstrząsowej.”12

Profesor Zdzisław Zagrobelny przeprowadził badania pilotażowe, z których wynika podobnie, że zastosowana krioterapia u badanych z objawami depresji zdecydowanie poprawiła dolegliwości związane z zaburzeniami snu. Widoczna jest też poprawa stanów zniechęcenia do życia, myśli i tendencji samobójczych, normalizacja cyklu miesiączkowego u kobiet w przebiegu depresji. Profesor Zagrobelny sądzi, że wyniki jego badań pozwalają domniemywać, iż krótkotrwała ekspozycja na skrajne niskie temperatury wywołuje liczne zmiany w neuroprzekaźnictwie O.U.N.. „Badania udowodniły uruchomienie różnych procesów w organizmie poddanym ekspozycji na skrajnie niską temperaturę, w tym aktywację struktur podwzgórzowych, wzrost uwalniania endogennych katecholamin, ACTH, kortyzolu i beta – endorfin… hormony steroidowe, w tym ACTH wpływają na emocje, najczęściej wywołując podwyższenie nastroju”13

2.3. Mechanizmy termoregulacji w warunkach oddziaływania niskich i skrajnie niskich temperatur

Zmiennocieplność skóry i kończyn w praktyce odgrywa bardzo ważną rolę, warunkuje stałocieplność jam ciała, głównie poprzez zmiany w zakresie czynności układu krążenia, oraz intensywności metabolizmu znajdującego się pod kontrolą ośrodków termoregulacji [16].

Uruchomienie reakcji termoregulacyjnych w organizmie ludzkim następuje za pośrednictwem termoreceptorów – struktur nerwowych rejestrujących zmiany temperatury w czasie [2].

Więcej jest receptorów zimna ok. 250 000, podczas gdy liczba receptorów ciepła wynosi jedynie 30 000. Stanowią one podstawę zmysłu temperatury, który pozwala człowiekowi na odczuwanie komfortu, lub dyskomfortu termicznego, bardzo różnego temperaturowo zależnie od warunków otoczenia [6].

Najważniejszym zadaniem termoeksteroreceptorów jest przekazywanie drogami dośrodkowymi impulsów nerwowych do podwzgórza, gdzie impulsy te zostają zintegrowane z impulsami powstałymi w termoenteroreceptorach wrażliwych na aktualną ciepłotę krwi. W efekcie zostają uruchomione mechanizmy powodujące wytwarzanie lub oddawanie ciepła przez ustrój [15].

2.4. Wskazania do stosowania zabiegów z wykorzystaniem niskich temperatur.

Wskazania do miejscowej krioterapii

Wskazaniem do miejscowej krioterapii wg A. Straburzyńskiej i G. Straburzyńskiego [13] są przede wszystkim ostre i przewlekłe stany zapalne, obrzęki, występujące po urazach lub operacjach.
Krioterapię stosuje się w zapalnych chorobach stawów, w tym również w zapaleniach pojawiających się w przebiegu chorób zwyrodnieniowych stawów i chrząstek stawowych, po urazach i w wypadnięciu jądra miażdżystego.

Szczegółowe wskazania do krioterapii obejmują m.in.:

Wskazania do krioterapii ogólnoustrojowej wg Z. Zagrobelnego [16] to:

Autor twierdzi też, że nie są przeciwwskazaniem do krioterapii:

2.5. Przeciwwskazania do stosowania zabiegów z wykorzystaniem niskich temperatur

Zdzisław Zagrobelny [16] wyróżnia dwie grupy przeciwwskazań do stosowania zabiegów kriogenicznych są to przeciwwskazania bezwzględne i względne.

Przeciwwskazania bezwzględne:

Przeciwwskazania względne:

ROZDZIAŁ III

3. ZASTOSOWANIE NISKICH I SKRAJNIE NISKICH TEMPERATUR
W ODNOWIE BIOLOGICZNEJ SPORTOWCÓW

3.1. Planowanie zabiegów zimnem w odnowie sportowca w cyklu treningowym.

„Prawidłowe postępowanie odnawiające powinno być podporządkowane planowi treningowemu. Głównie zależy ono od specyfiki danego okresu treningowego, a ścisłe powiązanie odnowy biologicznej z procesem treningowym determinuje wspólną ich organizację. Zabiegi odnawiające powinny być adekwatne do charakteru wykonywanej pracy”14

Obciążenia fizyczne w zależności od uprawianej dyscypliny sportu dzieli się na cykliczne i acykliczne. W wysiłkach cyklicznych można zauważyć zależność głębokości i charakteru zmęczenia, a więc i przebiegu odnowy, od mocy i czasu trwania pracy mięśniowej. W tym przypadku podstawowymi obiektami zastosowanych zabiegów będą układ sercowo – naczyniowy i przemiana materii. W sportach o charakterze acyklicznym, jak sporty walki, gry zespołowe, w których wynik sportowy uzależniony jest od precyzji i skoordynowanej czynności układu nerwowo – mięśniowego, sposób postępowania odnawiającego powinien doprowadzić do szybkiego przywrócenia równowagi procesów nerwowych, co w istotnym stopniu określa odnowę funkcji wegetatywnych [10].

Należy zwracać uwagę na właściwy dobór środków odnowy, ważny przy łączeniu tych środków podczas jednego seansu odnawiającego, gdyż można podwyższyć jak i obniżyć efekt odnawiający.

Środki odnawiające można stosować nie tylko po zakończeniu treningu, ale w zależności od jego formy – niektóre zabiegi można próbować wykorzystać również w przerwach między kolejnymi wysiłkami. W krótkich przerwach powinny dominować środki świadomego rozluźnienia i odprężenia psychofizycznego, a przerwy nie mogą być całkowicie bierne, gdyż może to doprowadzić do zmniejszenia adaptacji wysiłkowej i braku motywacji do kontynuacji wysiłku, w przerwach trwających powyżej 30 min. można zastosować chłodny natrysk [10].

W okresie przygotowania ogólnego dominują treningi o charakterze ogólnym, gdzie położony jest nacisk na wytrzymałość ogólną i siłową. Taki typ treningów głównie obciąża układ krążenia, oddechowy, wegetatywny i nerwowo ruchowy sportowca. Zabiegi odnowy muszą w tym okresie działać na całe ciało, ewentualnie miejscowo, gdy dominuje zmęczenie lokalne. W godzinach popołudniowych zalecane jest regularne stosowanie zabiegów hartujących [10].

W okresie przygotowania specjalistycznego wśród zabiegów odnowy dominuje ogrzewanie ciała (sauna, kąpiele) [10].

W okresie startowym zabiegi zimnem mają częste zastosowanie z uwagi na obciążenia, które prowadzą do zmęczenia ośrodkowego układu nerwowego. Zaleca się stosować zabiegi hartujące z wykorzystaniem kriokomory[10].

W okresie przejściowym, czyli w okresie roztrenowania zabiegi odnowy powinny mieć charakter ogólny [10]. Zabiegi zimnem mogą nam jednak posłużyć przede wszystkim w leczeniu kontuzji i w rehabilitacji.

3.2. Zastosowanie niskich temperatur w sportach wytrzymałościowych.

Długotrwałe treningi bywają przyczyną zmian przeciążeniowych szczególnie, gdy są często powtarzane. W przypadku np. długodystansowców bardzo korzystne może być schładzanie okładami z lodu określonych części aparatu ruchu, które zagrożone są urazami przeciążeniowymi, np. mięśni podudzia, gdy zawodnik jest podatny na przeciążenia ścięgna Achillesa. Zabieg ten poza przyspieszeniem usuwania metabolitów wysiłkowych usprawnia przepływ krwi przez mięśnie i zapobiega powstawaniu stanów zapalnych. Można go wykonywać po każdej długotrwałej czy intensywnej jednostce treningowej, szczególnie w okresach zwiększonych obciążeń lub w pierwszych dniach po tych obciążeniach [1].

Poprzez zwiększenie ukrwienia mięśni zarówno zmęczonych jak i niebiorących istotnego udziału w pracy, usprawnia się transport metabolitów wysiłkowych ze zmęczonych mięśni i ich utylizację. Powyższy cel można osiągnąć stosując między innymi zabiegi ochładzające tkanki miejscowo. Wykonując zabieg częściowy najlepsze wyniki osiąga się, gdy bodziec zimna będzie skierowany najpierw na tkanki położone bliżej serca w stosunku do grupy mięśni, która ulega największemu zmęczeniu i następnie na mięśnie pracujące. Bodziec działający na zmęczone mięśnie powinien być najmniejszym skutecznym bodźcem, natomiast na tkanki znajdujące się bliżej serca bodźce mogą być silniejsze, np. w przypadku dużego zmęczenia kończyn dolnych po intensywnych ćwiczeniach można podłączyć dwa bodźce: oziębienie zmęczonych mięśni kończyn dolnych z nagrzewaniem mięśni grzbietu. Działanie to spowoduje szybsze oczyszczenie zmęczonych mięśni z metabolitów oraz ich utlenianie w mięśniach o wysokim potencjale utleniającym. Poza tym w wyniku tych działań powinno się zmniejszyć odczucie bólu mięśni i zahamowanie rozwijających się procesów zapalnych [1].

3.3. Zastosowanie niskich temperatur w sportach zespołowych.

Gry zespołowe przede wszystkim niosą ze sobą przeciążenie centralnego układu nerwowego i całego narządu ruchu sportowca. Ze względu na dużą urazowość stosuje się lokalnie okłady z lodu. Jeśli zawodnik ulegnie kontuzji często pierwszym działaniem jest zastosowanie zamrażania, które przeciwdziała wysiękom, obrzękom i działa przeciwbólowo.

W sportach zespołowych w wyniku nagromadzenia się mleczanu w mięśniach dojść może do uszkodzeń w obrębie błony komórkowej, które mogą być przyczyną zwiększonej wrażliwości zawodników na kontuzje w okresie częstych meczy lub intensywnego treningu. Obok ćwiczeń o charakterze regeneracyjnym pomocne w utylizacji kwasu mlekowego są zabiegi zimnem. W pierwszej fazie odnowy po zabiegach higienicznych w przypadku stwierdzenia urazów narządu ruchu można stosować zabiegi obniżające temperaturę tkanek. Wykorzystać można zarówno proste zabiegi oziębiające, jak i okłady z lodu czy też częściową kąpiel w wodzie z lodem, jak i zabieg z zastosowaniem temperatur kriogenicznych [3]

Podczas gry w temperaturach czasem nawet i wilgotności 80-90% następuje duża utrata płynów. W celu ograniczenia skutków odwodnienia w przerwie prócz nawadniania należy zastosować chłodny natrysk [1].

3.4. Zastosowanie niskich temperatur w lekkoatletyce

W skład lekkoatletyki wchodzą różne konkurencje różniące się między sobą zarówno wymaganiami metabolicznymi jak i przygotowaniem technicznym. Programując działania wspomagające przygotowanie zawodników do poszczególnych konkurencji należy skupić się na tych elementach treningu, które z jednej strony będą determinowały wynik a z drugiej mogą powodować niekorzystne dla przebiegu adaptacji efekty [1].

Zabiegi usprawniające procesy wypoczynkowe prowadzi się przede wszystkim po treningach powodujących duże lokalne zmęczenie mięśni zaangażowanych w wykonanie danej pracy. Działanie wspomagające nabiera też znaczenia w okresie regeneracji po zwiększonych obciążeniach treningowych.

Po treningach korzystne są zabiegi kriogeniczne, gdyż wpływają pozytywnie na mikrourazy spowodowane maksymalnymi napięciami mięśni. Przykładowo po ćwiczeniach na płotkach, w wyniku których dochodzi do dużego zakwaszenia tkanek utylizuje się to zakwaszenie, poprzez zabiegi powodujące przekrwienie zmęczonych mięśni i tkanek o dużym potencjale utleniającym, czyli schładzanie tych tkanek połączone np. z masażem grzbietu. Przy treningach siły biegowej ćwiczenia powodują duże obciążenie struktur układu ruchu i mięśni, toteż stosuje się zabiegi wspomagające regenerację struktur okołostawowych poprzez np. przechłodzenie okolic kręgosłupa krzyżowego [1].

W okresie pomiędzy dwoma biegami sprinterskimi, np. eliminacje i finał w celu szybkiego przywrócenia całkowitej zdolności wysiłkowej po pierwszym biegu należy schłodzić mięśnie poprzez zastosowanie krioterapii lokalnej lub zanurzenie ich w zimnej wodzie lub wodzie z lodem. Śledząc dalsze działania, bezpośrednio przed startem do drugiego biegu (na około 10-20 min. przed) można najbardziej obciążone grupy mięśni schłodzić poprzez masaż kostkami lodu. Po tym zabiegu zawodnik powinien być przez cały czas w ruchu aż do momentu startu [1].

PODSUMOWANIE

Wykorzystanie wielorakich środków i metod fizykalnych stwarza większe możliwości zarówno wybiórczego jak i kompleksowego oddziaływania na organizm często przeciążony fizycznie jak i psychicznie. Wysiłek fizyczny wywołuje wiele zmian funkcjonalnych ustroju, jednak biorąc pod uwagę specyfikę różnych dyscyplin sportowych ważne jest przewidywanie skutków racjonalnego połączenia środków ogólnego i miejscowego oddziaływania.

Zabiegi z wykorzystaniem zimna znacznie podnoszą wydolność organizmu, zwiększają zakres ruchomości stawów, zwiększają siłę mięśniową, zwiększają stężenie hormonów, polepszają przemianę materii, zwiększają wysycenie tkanek tlenem, sprzyjają eliminacji nagromadzonych produktów przemiany materii, poprawiają krążenie w naczyniach chłonnych, rozszerzają naczynia krwionośne.

Dla osób zdrowych, lecz przemęczonych zabiegi w kriokomorze stanowią doskonałą formę odnowy biologicznej.

Wartość niskich temperatur to subiektywna bezbolesność, zanik uczucia zmęczenia wyraźnie większy przepływ krwi przez powłoki ciała i narządy wewnętrzne, co powoduje uczucie gorąca, rozluźnienie napiętych mięśni szczególnie w okolicach zmienionych chorobowo stawów oraz znaczący wpływ na psychikę (poprawa nastroju).

Efekty krioterapii ogólnoustrojowej są szczególnie ważne w schorzeniach narządu ruchu w tym regeneracji uszkodzonych stawów, gdzie rehabilitacja odgrywa kluczową role. Większość z wymienionych wyżej reakcji zachodzących w czasie i po zabiegach zimnem utrzymuje się kilka godzin, co pozwala na 3-4 krotne zintensyfikowanie treningu lub ćwiczeń leczniczych.

Zabiegi całościowe w sportach wyczynowych oprócz poprawy ukrwienia tkanek, mają duży wpływ na funkcjonowanie poszczególnych układów prowadząc do odtworzenia przedwysiłkowych zależności funkcjonalnych. Zabiegi wspomagające procesy wypoczynkowe nabierają dużego znaczenia w olejnych mikrocyklach po zgrupowaniu, podczas których przewagę powinny uzyskać procesy regeneracyjne odpowiedzialne za efekty treningowe, więc obok obniżenia wielkości obciążeń treningowych można w tym czasie zastosować serię zabiegów kriogenicznych całego ciała [1].

Krioterapia miejscowa, lokalna i ogólnoustrojowa w sporcie ma wielorakie zastosowanie. Może pomagać likwidować ujemne skutki treningu, leczyć kontuzje i przygotowywać do znoszenia większych obciążeń. Może sprzyjać osiąganiu lepszych wyników przez sportowców, umożliwiając udział w pełnym cyklu treningowym.

LITERATURA

  1. Barszowski P., Wspomaganie procesu treningowego, COS, warszawa 2000

  2. Bauer J., Skrzek A., Fizjologiczne podstawy krioterapii, [w:] „Medycyna Sportowa” nr5, 1999

  3. Giermek K., Dec L. Zmęczenie i regeneracja sił, Has – Med., Katowice 2000

  4. Gregorewicz H., Zagrobelny K., Krioterapia ogólnoustrojowa. Wskazania i przeciwwskazania. Przebieg zabiegu i jego skutki fizjologiczne i kliniczne. [w:] „Acta Bio – Optima et Informatica” 1998, vol. 4

  5. Israel S., O przetrenowaniu z internistycznego i fizjologicznego punktu widzenia, [w:] „Sport Wyczynowy” 1976, nr 12

  6. Kochański J. W., Balneologia i hydroterapia, AWF, Wrocław 2002

  7. Kozłowski S., Granice przystosowania, WP, Warszawa 1986

  8. Lisewska J., Odnowa biologiczna sportowców, PKOL, Warszawa 1971

  9. Łazowski J., Podstawy fizykoterapii, AWF, Wrocław 2002

  10. Magiera L., Walaszek R., Masaż sportowy z elementami odnowy biologicznej, Bio Sport, Kraków 2004

  11. Mika T., Kasprzak W., Fizykoterapia, PZWL, Warszawa 2004

  12. Sieroń A., Cieślar G.(red), Zastosowanie zimna w medycynie – kriochirurgia i krioterapia, Alfamedica, Bielsko – Biała 2003

  13. Straburzyńska – Lupa A, Straburzyński G., Fizjoterapia; PZWL, Warszawa 2004

  14. Straburzyńska – Lupa A, Straburzyński G., Medycyna fizykalna, PZWL, Warszawa 2000

  15. Zagrobelny Z., red.: Krioterapia miejscowa i ustrojowa, Wyd. Med. Urban & Partner, Wrocław 2003

  16. Zagrobelny Z., Lecznicze stosowanie zimna, [w:] Acta Bio – Opt. Inform. Med., nr 2, 1996

17. http://rehabilitacja.wiktoria-krol.pl/index.php?option=displaypage&Itemid=124&op=page

  1. K. Giermek, L. Dec, Zmęczenie i regeneracja sił, Has – Med, Katowice 2000, s 58↩

  2. D. Poliszczuk, Podstawowe zasady środki odnowy w procesie treningu,[w:] Podstawy teorii treningu sportowego, red H. Sozański, COS, Warszawa 1999, s. 322↩

  3. S. Israel, O przetrenowaniu z internistycznego i fizjologicznego punktu widzenia, [w:] Sport Wyczynowy 1976, nr 12, s. 34↩

  4. Z. Zagrobelny red.: Krioterapia miejscowa i ustrojowa, Wyd. Med. Urban&Partner, Wrocław 2003, s 2↩

  5. Z. Zagrobelny red.: Krioterapia miejscowa i ustrojowa, Wyd. Med. Urban&Partner, Wrocław 2003,
    s 2, 3↩

  6. http://rehabilitacja.wiktoria-krol.pl/index.php?option=displaypage&Itemid=124&op=page↩

  7. http://images.google.pl/imgres?imgurl=http://www.ekomedica.com.pl/img_units/kriosauna_6936_s.jpg&imgrefurl=http://www.ekomedica.com.pl/kriosauna.html&usg=__EoQaRZdRi3sTq85zvDL3hJ_qSks=&h=400&w=280&sz=27&hl=pl&start=13&um=1&tbnid=81FboUCScC-ZTM:&tbnh=124&tbnw=87&prev=/images%3Fq%3Dzdj%25C4%2599cia%2Bkriosauny%26um%3D1%26hl%3Dpl%26lr%3D%26safe%3Doff%26sa%3DN↩

  8. Z. Zagrobelny red.: Krioterapia miejscowa i ustrojowa, Wyd. Med. Urban & Partner, Wrocław 2003,
    s.75 ,78↩

  9. A. Straburzyńska – Lupa, G Straburzyński: Fizjoterapia; PZWL, Warszawa 2004, s.53↩

  10. A. Straburzyńska – Lupa, G Straburzyński: Fizjoterapia; PZWL, Warszawa 2004↩

  11. Z. Zagrobelny red.: Krioterapia miejscowa i ustrojowa, Wyd. Med. Urban&Partner, Wrocław 2003,
    s. 38↩

  12. http://www.biothal.pl/krioterapia.html↩

  13. Z. Zagrobelny red.: Krioterapia miejscowa i ustrojowa, s.183; Wyd. Med. Urban&Partner, Wrocław 2003↩

  14. L. Magiera, R. Walaszek, Masaż sportowy z elementami odnowy biologicznej, Bio Sport, Kraków 2004↩


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Krioterapia w odnowie biologicznej sportowców Anna Jonak, Anna Skrzek
Kriostymulacja w reumatologii traumatologii i odnowie biologicznej cz II
kontrola, Zespół Teorii Treningu Sportowego AWF Wrocław Arkusz kontrola procesu treningowego
Biotechnologie stosowane w odnowie gleby
Wpływ zabiegów fizykoterapeutycznych na odnowę biologiczna człowieka, Fizykoterapia i balneologia
Cykl tygodniowy - potrzeby stosowania - mity i rzeczywistość, Notatki AWF, Biomechanika
2odnowa biologiczna sportowcow, medycyna fizykalna
ort Czy u chorych po dużych zabiegach ortopedycznych stosować profilaktykę ŻChZZ przez ponad 3 tyg
Ćwiczenia usprawniające stosowane w dysplazji stawu biodrowego, AWF, Ortopedia
biologia pojecia, AWF Wychowanie fizyczne, studiaa, STUDIA, BIOLOGIA
Pytania - egzamin biologia chyba, AWF, Biologia
biologia TKANKI, AWF, Biologia
ZABIEGI KRIOTERAPII MIEJSCOWE1 2, Odnowa biologiczna człowieka, fizykoterapia
4 Dieta w sporcie i odnowie biologicznej
Struktura czasowa treningu sportowego, Awf- notatki, wychowanie fizyczne, Teoria sportu

więcej podobnych podstron