Czas pracy

Czas pracy z punktu widzenia uprawnień pracowniczych ma kluczowe znaczenie. Celem jego uregulowania jest przede wszystkim zapobieżenie nadmiernej eksploatacji pracownika przez pracodawcę. Najczęściej ponadto czas pracy jest wprost proporcjonalny do wynagrodzenia pracownika.

Zgodnie z art 128 KP przez czas pracy należy rozumieć czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy.

Aby dany okres czasu można było uznać za czas pracy muszą więc zostać spełnione dwie przesłanki:

• pracownik musi pozostawać w dyspozycji pracodawcy – przez dyspozycję należy rozumieć gotowość do wykonywania poleceń, wykonywanie tychże poleceń.

• pracownik musi przebywać w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy.

Jak z powyższego wynika faktyczne wykonywanie pracy nie jest konieczne do tego aby dany okres był do czasu pracy wliczony. Wystarczy że pracownik jest w dyspozycji pracodawcy, czyli oczekuje na polecenia pracodawcy będąc gotowym do ich wykonania.

Ustawowe definicje

Kodeks pracy definiuje kilka pojęć związanych z czasem pracy:

• praca zmianowa - wykonywanie pracy według ustalonego rozkładu czasu pracy przewidującego zmianę pory wykonywania pracy przez poszczególnych pracowników po upływie określonej liczby godzin, dni lub tygodni,

• pracownicy zarządzający w imieniu pracodawcy zakładem pracy - pracownicy kierujący jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępcy lub pracownicy wchodzący w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy oraz główni księgowi.

• doba - 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (jeżeli pracownik zaczyna pracę o 8:00, jego doba pracownicza trwa do 8:00 dnia następnego),

• tydzień - 7 kolejnych dni kalendarzowych, poczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego.

Z powyższy definicji doby oraz tygodnia należy korzystać jedynie w przypadku zagadnień związanych z czasem pracy. Nie można opierać się na nich podczas interpretacji przepisów zawartych w innych działach kodeksu..

Normy czasu pracy

Normy czasu pracy zakreślają górną granicę czasu pracy. Wymiar czasu pracownika może być więc krótszy od normy czasu pracy nie może jednak być dłuższy.

Przyjęło się uznawanie podstawowej normy czasu pracy za “cały etat”. Jeżeli pracownik zgodnie z umową o pracę powinien pracować w wymiarze wynoszącym połowę normy czasu pracy uważa się, iż pracuje on na “pół etatu”.

Podstawowe obowiązujące w Polsce podstawowe normy czasu pracy to:

• 8 godzin na dobę,

• 40 godzin w pięciodniowym tygodniu pracy, w przyjętym okresie rozliczeniowym nie przekraczającym czterech miesięcy.

• łącznie wraz z nadgodzinami czas pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nie może przekroczyć 48 godzin (norma ta nie dotyczy jednak pracowników zarządzających zakładem pracy)

Druga wskazana wyżej norma wymaga dodatkowych wyjaśnień. Przede wszystkim posługuje się ona pojęciem okresu rozliczeniowego. Dzięki temu okresowi w zakresie normy tygodniowej pracodawca ma pewną swobodę – nie musi pilnować by w każdym tygodniu pracy ilość godzin nie przekroczyła 40 – wystarczy że średnia z wszystkich tygodni w danym okresie rozliczeniowym zmieści się w normie. Załóżmy, że okres rozliczeniowy wynosi 12 tygodni. Pracodawca może ustalić, iż przez 6 tygodni sobota będzie pracująca (8 godzin) natomiast przez kolejne 6 tygodni pracownicy będą mieli wolny i piątek i sobotę. W wyniku wyliczenia średniej, czas pracy nie przekroczy 40-godzinnej normy tygodniowej.

Jak pewnie zauważyłeś z normy tygodniowej wynika również, iż tydzień pracy powinien być przeciętnie pięciodniowy. Również w powyższym przypadku ta norma została zachowana – pracownicy pracowali przez 6 tygodni 6 dni w tygodniu, przez 6 zaś 4 dni w tygodniu – w całym okresie rozliczeniowym pracowali więc średnio 5 dni w tygodniu.

Okres rozliczeniowy, nie powinien być co prawda dłuższy, niż 4 miesiące, jednak w drodze wyjątku możliwe jest jego przedłużenie, jednak jedynie:

• w rolnictwie i hodowli,

• przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób

W powyższych przypadkach okres rozliczeniowy może zostać przedłużony do 6 miesięcy, a jeżeli jest to dodatkowo uzasadnione nietypowymi warunkami organizacyjnymi lub technicznymi mającymi wpływ na przebieg procesu pracy - do 12 miesięcy. Nie można jednak przedłużać okresu rozliczeniowego w równoważnym systemie czasu pracy oraz w systemie przedłużonego czasu pracy (o systemach w kolejnym artykule).

Powyżej wskazane zostały zasady dotyczące norm czasu pracy w podstawowym systemie czasu pracy, dotyczącym większości pracowników. Wyjątki od wyżej wskazanych zasad wprowadzone zostały w szczególnych systemach czasu pracy, które omówione zostaną w kolejnym artykule.

Wymiar czasu pracy

Wymiar czasu pracy to czas w jakim pracownik zobowiązał się pozostawać w dyspozycji pracodawcy w danym dniu roboczym i “uśrednionym” tygodniu pracy. Wymiar czasu pracownika zatrudnionego na pełny etat wynosi 8 godzin dziennie i 40 w tygodniu, na 1/4 etatu 2 godziny dziennie i 10 tygodniowo. Wymiar czasu pracy określa więc ile czasu zgodnie z umową pracownik powinien poświęcić swemu pracodawcy.

Wymiar czasu pracy oblicza się:

• mnożąc 40 godzin przez liczbę tygodni przypadających w okresie rozliczeniowym, a następnie

• dodając do otrzymanej liczby godzin iloczyn 8 godzin i liczby dni pozostałych do końca okresu rozliczeniowego, przypadających od poniedziałku do piątku.

Obliczając wymiar czasu pracy pamiętajmy o tym iż:

• każde święto występujące w okresie rozliczeniowym i przypadające w innym dniu niż niedziela obniża wymiar czasu pracy o 8 godzin. Jeżeli jednak w tygodniu obejmującym siedem dni od poniedziałku do niedzieli, wystąpią dwa święta w inne dni niż niedziela, obniżenie wymiaru czasu pracy o 8 godzin następuje tylko z tytułu jednego z tych świąt.

• wymiar czasu pracy pracownika w okresie rozliczeniowym ulega w tym okresie obniżeniu o liczbę godzin usprawiedliwionej nieobecności w pracy, przypadających do przepracowania w czasie tej nieobecności, zgodnie z przyjętym rozkładem czasu pracy.

Wymiar czasu oblicza się po to by ustalić ile pracownik powinien w danym okresie rozliczeniowym przepracować, oraz w celu sprawdzenia czy przypadkiem nie wypracował sobie nadgodzin.

Przerwy w pracy wliczane do czasu pracy

Kodeks pracy wprowadza szereg przerw w pracy wliczanych do czasu pracy. Najczęściej przerwy te związane są z rodzajem wykonywanej pracy (np. przed monitorem ekranowym) lub ochroną danej grupy pracowników (kobiet w ciąży). Zostaną one omówione w artykułach poświęconych zagadnieniom, których dotyczą.

Istnieje jednak jedna „ogólna” przerwa w czasie pracy, dotycząca wszystkich pracowników – przerwa 15-minutowa. Przysługuje ona pracownikom, których dzienny wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 6 godzin.