Zagadnienia na Egzamin z Socjologii Polityki
1) Historia socjologii polityki (do Marksa włącznie) - z Wiatra
Od Platona do Marksa…
Platon
utopia państwa idealnego, państwo oparte na dobroci i sprawiedliwości
Arystoteles
o istocie państwa decyduje jego ustrój, ten zaś wyraża się w rządzie (wyróżnił sześć ustrojów), rządy umiaru: zasada złotego środka.
Niccolo Machiavelli
najważniejszą cechą działań polityka winna być efektywność, działalność polityczną wyprowadzał z egoistycznych dążeń ludzkich zmierzających do uzyskania korzyści materialnych i bezpieczeństwa.
Thomas Hobbes
na politykę patrzył jak na sferę konfliktu
John Locke
Twórca koncepcji liberalnych, w tym koncepcji „państwa – stróża”, które obywatelom pozostawia jak najwięcej wolności.
Monteskiusz
Zasada umiaru bierze się z podziału władzy: koncepcja trójpodziału władzy
- Władza ustawodawcza
- Władza wykonawcza
- Władza sądownicza
Georg Hegel
Dokonał rozróżnienia pomiędzy społeczeństwem obywatelskim a państwem.
Tocqueville
Sformułował koncepcję wg której rewolucje wybuchają nie wtedy, gdy masom żyje się najgorzej, lecz wtedy, gdy zapoczątkowana poprawa rozbudza ich pragnienia i oczekiwania a stopień zaspokojenia tych oczekiwań jest niewystarczający.
Max Weber
Centralnym pojęciem weberowskiej socjologii stosunków politycznych jest panowanie.
Legitymizacja (od łac. legitimare, co oznacza "uznawać za zgodne z prawem") oznacza prawomocność.
Źródło, z którego wypływa legitymizacja, to trzy typy idealne, które są równoznaczne z trzema rodzajami władzy:
władza tradycyjna- opiera się na wierze poddanych w to, że władza jest prawowita i PRAWOMOCNA, ponieważ istniała od zawsze
władza charyzmatyczna- oparte jest na sile osobowości jednostki czyli na jej charyzmie
władza legalna- opiera się na prawach pozytywnych, jasno i prawnie określonym zespole reguł ustanowionych przez ludzi (np. formalne zasady konstytucyjne, które władzę przypisują do urzędu, a nie do osoby)
Karol Marks
Karol Marks uważany jest za twórcę pierwszego, całościowego systemu teoretycznego z socjologii polityki i twórcę podstaw do rozwoju tej nauki.
Burżuazja – to klasa składająca się z posiadaczy różnej wielkości kapitału, lokujących go głównie w produkcji przemysłowej,
Proletariat to klasa złożona z jednostek nie posiadających kapitału pieniężnego i najmujących się do pracy w przemyśle, handlu czy usługach.
Stosunki polityczne to stosunki wynikające z walki o władzę i sprawowanie władzy.
Stosunki polityczne (tzw. nadbudowa) wyrastają na podłożu stosunków społeczno-ekonomicznych (tzw. baza) i są przez nie warunkowane.Państwo i prawo stanowią wytwór sprzeczności i interesów klasowych. Służą one interesom klasy panującej ekonomicznie.
Klasa panująca ekonomicznie jest zarazem klasą panującą politycznie i ideologicznie.
Byt społeczny ludzi określa ich świadomość polityczną. Oznacza to, że poglądy polityczne ludzi formują się pod wpływem ich położenia i zdeterminowanych przez to położenia interesów
Socjologia polityki w Polsce
Na ukształtowanie się w Polsce socjologii polityki jako odrębnej dyscypliny badawczej największy wpływ wywarł Julian Hochfeld (1911-1966),wybitny polski socjolog, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, nauczyciel i wychowawca sporej grupy socjologów polskich, m.in. Jerzego Wiatra.
2) Przedmiot i zakres socjologii polityki
Socjologia polityki wyjaśnia zjawiska walki o władzę i sprawowania władzy w zinstytucjonalizowanych formach życia społecznego przez wskazanie społecznych podstaw tych zjawisk i ich wpływu na życie społeczeństwa.
Za PODSTAWOWE POJĘCIA, które wyznaczają pole badań dla socjologii polityki i wokół których koncentrują się badania z zakresu socjologii polityki, uznaje się:
władzę (panowanie, przywództwo)
państwo i rywalizację (konflikt).
Socjologa polityki interesują najbardziej ŹRÓDŁA WŁADZY I JEJ WPŁYWU ORAZ SPOSOBY KORZYSTANIA Z WŁADZY WE WSZYSTKICH KONTEKSTACH SPOŁECZNYCH: począwszy od państwa, a skończywszy na rodzinie, grupie rówieśniczej
czy społecznościach lokalnych.
W kontekście tak rozumianej socjologii polityki, wyjaśniającej zjawiska walki o władzę
i sprawowania władzy w zinstytucjonalizowanych formach życia społecznego, socjologia polityki ma następujący zakres:
ogólno-teoretyczna socjologia polityki,
szczegółowa socjologia polityki.
Ogólno-teoretyczna część socjologii polityki określa SPOŁECZNE PODSTAWY I SPOŁECZNE SKUTKI ZINSTYTUCJONALIZOWANEJ WŁADZY W SPOŁECZEŃSTWIE.
Do części szczegółowej socjologii polityki należą przede wszystkim:
socjologia ruchów politycznych i partii politycznych,
socjologia państwa i jego instytucji (np. wojska, policji, administracji publicznej itd.),
socjologia zachowania politycznego,
socjologia międzynarodowych stosunków politycznych.
PRZEDMIOTEM ZAINTERESOWANIA SOCJOLOGII POLITYKI SĄ zatem:
I. INSTYTUCJE, AKTORZY POLITYCZNI, RELACJE, ZJAWISKA, POSTAWY, POGLĄDY I ZACHOWANIA POLITYCZNE, ORAZ REGULACJE INNYCH ASPEKTÓW, KTÓRE WYRAŹNIE ODNOSZĄ SIĘ DO WŁADZY
II. SPOŁECZNE ASPEKTY FUNKCJONOWANIA POLITYKI, CZYLI:
INSTYTUCJONALIZACJA,
SOCJALIZACJA,
INSTRUMENTALIZACJA POLITYCZNYCH FORM (WŁADZA, PAŃSTWO, DEMOKRACJA)
wszystko w kontekście społecznym przejawiającym się w świadomości politycznej obywateli,
w działalności państwowych i społecznych instytucji oraz w ich wpływie na procesy funkcjonowania władzy.
PRZEDMIOTEM OPRACOWAŃ TEORETYCZNYCH I BADAŃ EMPIRYCZNYCH SOCJOLOGII POLITYKI SĄ TAKIE ZAGADNIENIA JAK:
MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA WŁADZY POLITYCZNEJ,
MECHANIZMY WYŁANIANIA WŁADZY.
Obszerne pole badań stanowią ZACHOWANIA POLITYCZNE podmiotów i aktorów społecznych.
SOCJOLOGIA POLITYKI KONCENTRUJE SWOJĄ UWAGĘ RÓWNIEŻ NA ELITACH, ICH SKŁADZIE ORAZ RELACJACH MIĘDZY ELITAMI A GRUPAMI RZĄDZONYMI.
Socjologia polityki bada również sposoby PRZEJAWIANIA SIĘ I REGULACJI KONFLIKTU,
W TYM ZACHOWANIA BĘDĄCE PROTESTEM SPOŁECZNYM, a także przyczyny rewolucji, powstawanie i działalność grup interesu oraz formalnie istniejących grup nacisku, ideologie polityczne, kultury polityczne, formowanie się opinii politycznych i opinii publicznej.
3) Teoria elit: Moska, Pareto, Michels – krążenie elit, podzielić elity
GENEZA TERMINU ELITA
ELITA to wyodrębniona (formalnie lub nieformalnie) grupa stanowiąca mniejszość w społeczności, stawiana za wzór dla reszty społeczeństwa, kierująca jego życiem i określająca lub przynajmniej wpływająca na kierunek jego rozwoju.
Elita może być usytuowana w różnych segmentach struktury społecznej i niekoniecznie w oficjalnych establishmencie.
Termin „elita” rozpowszechnił i wprowadził do użytkowania Vilfredo PARETO, który twierdził, że główną ideą jaką zawiera w sobie termin elita jest pojęcie wyższości.
Pareto pojmował elitę jako grupę ludzi wyróżniających się np. wysokim stopniem inteligencji, siły charakteru, sprytu, wszelkiego rodzaju umiejętnościami.
Elita była zatem dla Pareto wąską klasą ludzi którzy w swej dziedzinie działania osiągają najwyższe wskaźniki (są po prostu najlepsi) i nazywał ich klasą wybraną (elitą).
Mosca w społeczeństwie widział dwie klasy ludzi:
klasę rządzącą (którzy rządzą),
klasę rządzoną (poddaną rządom).
Zatem władza – zdaniem Mosci znajduje się w rękach mniejszości, ponieważ klasa rządząca jest mniejsza liczebnie. Mimo mniejszości pełni funkcje polityczne, monopolizuje władzę i korzysta z jej uprzywilejowań.
Natomiast druga klasa rządzonych, zdecydowanie liczniejsza, jest kierowana i kontrolowana przez klasę pierwszą (mniej lub bardziej: legalnie, arbitralnie czy z użyciem przemocy).
Podsumowując poglądy Mosci i Pareta, uważa się, że ich teoria elit opiera się na czterech podstawowych założeniach:
1. Każde społeczeństwo dzieli się na rządzącą mniejszość i rządzoną większość,
2. Między społeczeństwem a elitą funkcjonuje subelita z której często rekrutują się nowi członkowie elit,
3. Elita polityczna sprawuje władzę, która jest uzasadnieniem uprzywilejowanej pozycji elity (uzasadnienie to może mieć charakter prawny, religijny, tradycyjny czy charyzmatyczny),
4. Każda elita po pewnym czasie zostaje zastąpiona przez inną elitę. Proces zastępowania elit, tzw. rotacja elit może przybierać dwie formy:
rotacja między kategoriami elit rządzących
(elitą polityczną, wojskową, gospodarczą, administracyjną),
rotacja między elitą a resztą społeczeństwa
(jednostki z warstw niższych mogą wejść do istniejącej elity lub jednostki z warstwy niższej mogą stworzyć grupę elitarną, która zaangażuje się w walkę o władzę).
Wg Lasswell’a elitę tworzą ci, którzy otrzymują najwięcej tego, co jest do otrzymania. Reszta stanowi masę.
Millsowi przypisuje się instytucjonalne pojęcie elit.
W skład elity władzy wchodzą osoby zajmujące stanowiska, które umożliwiają im wzniesienie się ponad zwykłe środowisko zwyczajnych ludzi. Zdaniem Millsa to stanowisko w głównej instytucji daje władzę i bogactwo, stając się źródłem prestiżu. To stanowiska w wielkich instytucjach dają władzę, bogactwo i prestiż. Zatem w zależności od tego jakie stanowisko się zajmuje, wchodzi się do elity, lub jest się częścią masy.
Elita władzy wg Millsa to podobnie jak u Marksa klasa panująca, to koła polityczne, ekonomiczne, wojskowe, które podejmują decyzje pociągające za sobą skutki w skali ogólnokrajowej.
Na samym szczycie znajduje się ścisła elita władzy, w środku osoby, które przygotowują koncepcje decyzji, czyli doradcy i eksperci. Niżej znajdują się ludzie brani pod uwagę przy podejmowaniu ważnych decyzji i obsadzaniu stanowisk.
„Wielka Trójka” stanowiąca sam szczyt elity władzy:
Kierownictwo polityczne,
Potentaci wojskowi,
Bogacze świata korporacji.
Niższą elitę stanowią:
Główni dyrektorzy (wielcy kierownicy i zarządcy),
Wielcy bogacze,
Sławy,
Lokalne sfery towarzyskie.
Wkład Michelsa do teorii elit polegał przede wszystkim na sformułowaniu „żelaznego prawa oligarchii”. Michels twierdził, że wszystkie organizacje mają tendencje oligarchiczne, co oznacza, że nieuchronną tendencją rozwoju społecznego jest pojawienie się zorganizowanej mniejszości w łonie mas i mniejszość ta przyjmuje pozycję klasy panującej.
Pareto, Mosca i Michels określani są jako „święta trójca elityzmu”
W naukach społecznych można wyróżnić kilka znaczeń terminu elita:
Elita jako zbiór ludzi zajmujących najważniejsze pozycje w strukturze władzy.
Elita jako zbiór ludzi zajmujących najwyższe miejsce pod względem autorytetu i prestiżu.
Elita jako zbiór ludzi zajmujących najwyższe miejsce pod względem autorytetu i prestiżu w określonej społeczności lokalnej-elity lokalne.
Elita władzy czy elita polityczna jest pojęciem węższym. Rozumie się ją jako grupę ludzi wyodrębnioną przede wszystkim na podstawie kryterium udziału w procesie podejmowania decyzji państwowych czy decyzji politycznych (np. lokalnie).
Wskazuje się na dwa rodzaje elit, składające się z osób:
posiadających osobisty autorytet i z tego tytułu pełniących określone funkcje społeczne,
zajmujących strategiczne pozycje w publicznych lub prywatnych organizacjach i z tego tytułu posiadających autorytet wśród innych członków organizacji. Pozycja w organizacji nadaje prestiżu.
Elita społeczna rozumiana jest jako pewna mniejszość, którą współtworzą ludzie zajmujący czołowe pozycje w rozmaitych strefach życia społecznego (np. w gospodarce, nauce, kulturze itp.) wyłoniona z danego społeczeństwa (lub społeczności) na podstawie pewnych zasad zwyczajowych lub prawnych.
Można zatem mówić o istnieniu elit gospodarczych, politycznych, naukowych, artystycznych itp.
Jednakże to co tak naprawdę odróżnia je od społeczeństwa to nie liczebność, ale ludzie wchodzący w ich skład, a dokładnie ich szczególne cechy, atrybuty, przymioty (np. talent, określone umiejętności, majątek, odziedziczona pozycja społeczna itp.).
4) Władza – 6 typów definiowania władzy; socjologiczne ujęcie władzy, legitymizacja władzy – 3 poziomy legitymizacji władzy wg Bithama
Socjologia polityki wyjaśnia zjawiska walki o władzę i sprawowania władzy w zinstytucjonalizowanych formach życia społecznego przez wskazanie społecznych podstaw tych zjawisk i ich wpływu na życie społeczeństwa.
Zajmuje się przyczynami i skutkami społecznego podziału władzy wewnątrz społeczeństw i pomiędzy społeczeństwami oraz konfliktami społecznymi i politycznymi, które prowadzą do zmian alokacji władzy. Socjologa polityki interesuje zatem to jak władza jest zdobywana, dzielona i sprawowana.
Władza to zdolność grupy lub jednostki do narzucenia swojej woli i egzekwowania realizacji swojej decyzji innym grupom lub jednostkom, bez względu na ich wolę i zgodę, nawet mimo możliwości pojawienia się oporu ze strony grupy, której narzucono wolę.
W socjologicznym ujęciu zjawiska władzy uznaje się, że władza jest rodzajem ZALEŻNOŚCI POMIĘDZY LUDŹMI, RODZAJEM STOSUNKU SPOŁECZNEGO pomiędzy:
jednostkami,
jednostką a grupą,
między grupami,
polegającym na tym, że jedna ze stron tego stosunku może w sposób trwały i zinstytucjonalizowany oddziaływać na postępowanie drugiej strony, a ponadto posiada środki umożliwiające kontrolę tego postępowania.
Tak szeroko rozumiana władza występuje na obu płaszczyznach: mikro i makro społecznej i przybiera rozmaite formy.
By zaistniał stosunek władzy, muszą być spełnione pewne warunki (zwane elementami władzy):
co najmniej dwóch partnerów stosunku władczego (pojedynczych osób lub grup osób),
rozkaz sprawującego władzę to jest wyrażanie przez niego woli w stosunku do tego nad kim władzę sprawuje, połączone z zagrożeniem sankcją zachowań niezgodnych z tak wyrażoną wolą,
posłuch tego, nad kim władza jest sprawowana, w stosunku do rozkazu sprawującego władzę,
normy społeczne, które określają, że rozkazodawca ma prawo wydawać rozkazy, zaś ten, kogo rozkazy dotyczą, winien jest posłuszeństwo rozkazom sprawującego władzę.
Obecność wszystkich tych czterech elementów konieczna jest, by zaistniał stosunek władzy.
Władza w ujęciu socjologicznym przyjmuje cztery znaczenia/ sposoby ujmowania zjawiska władzy:
Ujęcie przedmiotowe – władza jako coś, co się ma, lub czego się nie ma.
Ujęcie relacyjne – władza polityczna jako stosunek między ludzkimi podmiotami, w którym jeden może decydować o postępowaniu drugiego.
Ujęcie podmiotowe – władzę ma ten (lub ci), który ma uprawnienia, by skutecznie wydawać polecenia, nakazy i zakazy innym.
Władza w sensie procesu decyzyjnego – w tym ujęciu chodzi
o wiele działań władzy spełnianej na wielu płaszczyznach.
Zatem władza jest również stosunkiem społecznym, w którym przemoc symboliczna polega na narzuceniu własnej wizji świata grupie zdominowanej przez grupę dominującą.
Władza jest stosunkiem społecznym, któremu często towarzyszą silne emocje.
W ujęciu socjologicznym władza jest zatem ODMIANĄ NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNYCH ZACHODZĄCYCH MIĘDZY CAŁYMI ZBIOROWOŚCIAMI SPOŁECZNYMI (GRUPAMI) JAK I JEDNOSTKAMI.
Władza, decyzje i działania polityczne są często odzwierciedleniem interesów społecznych.
Grupy interesu to porozumienia lub organizacje ludzi, którzy by osiągnąć swoje cele, starają się wpływać na proces podejmowania decyzji politycznych.
Nacisk polityczny różnych grup społecznych zwany jest LOBBINGIEM. Główną taktyką grup interesu jest zatem WYWIERANIE NACISKU na władzę, tak aby władze podczas podejmowania decyzji politycznych uwzględniły ich cele i potrzeby (i np. zmieniły prawo na ich korzyść).
Socjologiczne badania zjawiska władzy dotyczą przede wszystkim następujących zagadnień:
FENOMENU WŁADZY ,
WZAJEMNEJ ZALEŻNOŚCI POMIĘDZY WŁADZĄ A STRUKTURĄ SPOŁECZNĄ ,
ZDOBYWANIA I SPRAWOWANIA WŁADZY,
MECHANIZMÓW RZĄDZENIA ,
PATOLOGII W RAMACH WIELKICH STRUKTUR ORGANIZACYJNYCH,
KONTROLI WŁADZY,
KULTURY POLITYCZNEJ I SOCJALIZACJI POLITYCZNEJ.
Do istnienia władzy politycznej konieczne są wszystkie elementy, które były potrzebne do istnienia stosunku władzy w ogóle, czyli:
istnienie społecznego podziału na grupę dominującą i zdominowaną
istnienie zorganizowanego przymusu jako podstawy sprawowania władzy,
Jednak ponadto, musi zaistnieć:
LEGITYMIZACJA .
4.1) LEGITYMIZACJA władzy, to istnienie społecznie akceptowanych norm, na podstawie których sprawujący władzę mogą liczyć na posłuch rządzonych nie tylko w wyniku możliwych do stosowania sankcji, lecz także w konsekwencji UZNANIA WŁADZY ZA PRAWOWITĄ.
Dzięki legitymizacji władzę uznaje się za obowiązującą.
Weber podjął próbę sklasyfikowania poszczególnych "systemów dominacji" oraz zidentyfikowania źródła z którego wypływa legitymizacja każdego z nich. Stworzył trzy idealne typy władzy:
władza tradycyjna
władza charyzmatyczna
władza legalna.
Każda z nich charakteryzuje się szczególnym źródłem politycznej legitymizacji, a zatem istnieją różne powody, dla których ludzie podporządkowują się władzy.
Na gruncie wiary legitymizacyjnej wyróżniamy trzy rodzaje subiektywnych zachowań:
zachowania bezrefleksyjne,
zachowania refleksyjne,
zachowania analityczne.
Trzy poziomy legitymizacji Davida Beethema:
poziom reguł,
poziom przekonań,
poziom zachowań (przyzwolenia).
Uprawomocnienie nie jest warunkiem koniecznym i wystarczającym samo w sobie do utrzymania stabilności ładu publicznego, bo oprócz prawomocności są co najmniej cztery inne alternatywne sposoby podtrzymania władzy państwowej (lub ich kombinacja):
przymus i przemoc,
interesowna adaptacja, różnego rodzaju nagrody materialne,
przekonania ludzi, apatia i nawyk,
legitymacja.
Żadna władza nie jest w stanie rządzić wyłącznie w oparciu o przymus i przemoc, ani stale ich stosować. Zazwyczaj odwołuje się do nich przy znaczącym łamaniu prawa lub bezpośrednim zagrożeniu swych istotnych interesów oraz dla zastraszającego przykładu. Można zatem śmiało założyć, że skuteczny system polityczny, nieposiadający legitymizacji będzie bardziej niestabilny, niż ten który jest mało skuteczny, ale posiada legitymizację.
Zatem posiadanie legitymizacji:
jest niezwykle nobilitujące dla władzy,
sprzyja trwałości porządku społecznego, jego integracji i stabilizacji politycznej,
powoduje zmniejszenie materialnych nakładów związanych ze sprawowaniem władzy, bez konieczności utrzymywania nadmiernego aparatu przymusu,
rozszerza zakres władzy, umożliwiając oddziaływanie w wielu dziedzinach życia społecznego,
zwiększa pewność realizacji celów władzy, jej siłę i efektywność poprzez zwiększenie posłuchu i prawdopodobieństwa wykonania treści poleceń.
Legitymizacja nie jest czymś danym raz na zawsze. Istnieje wiele sposobów pozyskiwania legitymizacji, łatwo ją też stracić.
Legitymizacji władzy nie można mylić z posiadaniem przez nią poparcia politycznego.
5) Kultura polityczna
Kultura polityczna to całokształt indywidualnych postaw i orientacji politycznych podmiotów indywidualnych i zbiorowych - uczestników danego systemu. Kultura polityczna odnosi się do aktualnej (acz zmiennej) rzeczywistości politycznej. Jest to sfera subiektywna, leżąca u podstaw działań politycznych i nadająca im znaczenie.
Indywidualne orientacje polityczne jednostek łączą w sobie kilka składników:
orientacja poznawcza – jest to prawdziwa lub fałszywa wiedza, przeświadczenie o obiektach i ideałach politycznych (jako elementach rzeczywistości politycznej),
orientacja afektywna – związana z emocjami, uczuciami jednostki,
orientacja oceniająca – to wartościujące sądy i opinie o obiektach, decyzjach i wydarzeniach politycznych, dokonane na podstawie własnego „kręgosłupa” moralnego czy hierarchii wartości.
Orientacja polityczna jest przekonaniem wewnętrznym, subiektywnym.
Obiektami orientacji politycznych mogą być:
system polityczny (np. patriotyzm, ocena narodu, wspólnoty),
poszczególne role i struktury polityczne (struktury władzy),
indywidualni lub grupowi wykonawcy ról,
strategie polityczne, decyzje polityczne.
Na podstawie badania częstości występowania różnych typów/ orientacji poznawczych, emocjonalnych i oceniających wobec wymienionych w poprzednim slajdzie obiektów, amerykańscy socjolodzy Almond i Verba wyróżnili trzy czyste typy kultury politycznej:
zaściankowa kultura polityczna – jednostki wykazują całkowity brak zainteresowania systemem politycznym, a w społeczności nie istnieją wyspecjalizowane role polityczne,
podporządkowana kultura polityczna – jednostki są świadome istnienia i podziału władzy, lecz mimo tego nie wykazują aktywnego uczestnictwa,
uczestnicząca kultura polityczna – członkowie społeczeństwa są czynnie zainteresowani systemem politycznym i tym jak mogą w nim aktywnie politycznie uczestniczyć.
Kultura polityczna wg. Jerzego Wiatra to ogół postaw, wartości i wzorów zachowań dotyczących wzajemnych stosunków władzy i obywateli.
Do kultury politycznej zalicza się:
wiedzę o polityce, znajomość faktów politycznych i zainteresowanie nimi,
ocenę zjawisk politycznych, sądy wartościujące,
emocjonalną stronę postaw politycznych,
społecznie uznane wzory zachowań politycznych,
Kultura polityczna może być rozpatrywana w dwóch ujęciach: szerszym i węższym.
Według ujęcia szerszego kultura polityczna może być rozumiana jako całokształt istniejących rozwiązań i praktyki ich stosowania w sferze polityki.
Tak rozumiana kultura polityczna obejmuje zarówno instytucje polityczne regulowane prawem, zwyczaje polityczne, nieformalne kanony postępowania ale także całą sferę zachowań politycznych funkcjonujących w danym państwie.
Węższe rozumienie kultury politycznej akcentuje głównie kwestie "jakości" funkcjonujących w danym państwie rozwiązań oraz w znacznie większym stopniu problematykę zachowań polityków.
W skład kultury politycznej wchodzi szereg składników.
Do najistotniejszych należą następujące sfery i zagadnienia:
powiązania biznesu z polityką,
atmosfera debat politycznych,
edukacja polityczna obywateli,
etyka parlamentarna,
naruszanie i ochrona dóbr osobistych polityków.
6) Partie polityczne i systemy partyjne
Partia polityczna jest takim ruchem politycznym, który wykazuje wysoki stopień organizacji i dąży do realizacji swych celów w drodze walki o władzę lub jej sprawowania i programowo nie ogranicza się jedynie do wywierania wpływu na sposób sprawowania władzy.
Za Maxem Weberem przyjmuje się dziś powszechnie podział historii partii politycznej na trzy zasadnicze okresy: partii jako koterii arystokratycznej, partii jako klubów politycznych i nowoczesnych partii masowych.
Rozpatrując przemiany partii politycznych w kontekście społeczno-historycznym, wyróżnić należy przede wszystkim następujące momenty:
Partie polityczne powstają w warunkach kryzysu społeczeństwa postfeudalnego i formowania się społeczeństwa kapitalistycznego.
Wkrótce jednak na arenę polityczną wkracza nowa klasa społeczna- proletariat.
W wieku XX procesy walki narodowo- wyzwoleńczej w Azji i Afryce oraz wzrost postępowych ruchów społecznych w Ameryce Łacińskiej spowodowały, że partie polityczne zaczynają zapuszczać korzenie również na tych kontynentach.
Istnieją także uwarunkowania natury prawno-politycznej i ideologicznej. Uwarunkowania natury prawno-politycznej wiążą się przede wszystkim ze: a) stopniem, w jakim w ramach istniejącego systemu politycznego dopuszczane są partie polityczne, b) typem systemu wyborczego i jego wpływem na oblicze partii politycznych.
Uwarunkowania polityczne wiążą się zwłaszcza ze stopniem w jakim partie są instrumentem krystalizacji wyraźnych i przeciwstawnych ideologii.
Typologia partii politycznych:
1. W zależności od charakteru klasowego partie polityczne dzielą się na:
1.1. partie klasowe, np. robotnicze, burżuazyjne, chłopskie, drobnomieszczańskie, obszarnicze
1.2. partie klasowe np. burżuazyjno-obszarnicze
1.3. partie grup klasopodobnych, np. warstwowe , środowiskowe
2. W zależności od typu swojej struktury organizacyjnej partie polityczne dzielą się na:
2.1. partie kadrowe
2.2. partie masowe w tym: o luźnej organizacji lub silnie zorganizowane
3. Według miejsca, jakie zajmują w systemie władzy partie polityczne dzielą się na:
3.1. partie legalne w tym: odgrywające istotną rolę w ramach systemu politycznego lub marginesowe w stosunku do systemu politycznego
3.2. partie nielegalne
4. W zależności od dominującego w nich oblicza ideologicznego partie polityczne podzielić można na:
4.1. partie ideowo- polityczne
4.2.partie pragmatyczne (wyborcze)
4.3. partie charyzmatyczno- wodzowskie
SYSTEMY PARTYJNE
Przez system partyjny rozumiemy całokształt stosunków istniejących między partiami politycznymi, jak również między partiami politycznymi a organami władzy państwowej.
Typologia systemów partyjnych:
1. Systemy alternatywne, gdzie co najmniej jeden alternatywny zespół polityków zorganizowany jest w postaci partii politycznych i gdzie ma on realne szanse zastąpienia zespołu w danej chwili rządzącego ; w ramach tej grupy wyróżniamy:
a) system rozbicia wielopartyjnego, w którym żadna partia lub grupa nie ma trwałej przewagi, rządy zaś sprawowane są przez zmieniające się pod względem składu koalicje;
b) system dwublokowy, w którym istnieją liczne partie polityczne, ale dzielą się one na dwa trwale rywalizujące bloki polityczne;
c)system dwupartyjny, gdzie istnieją wprawdzie mniejsze partie polityczne, ale rzeczywista rywalizacja o władzę toczy się między dwiema największymi partiami systemu;
2.Systemy niealternatywne, gdzie albo zasady konstytucyjne, albo faktyczny układ sił powodują, iż nie istnieje rzeczywiście licząca się rywalizacja o władzę między partiami politycznymi, w ramach tego typu wyróżniamy z kolei:
a)system kooperacji partii, charakteryzujący trwałym zblokowaniem głównych partii politycznych i de facto zanikiem skutecznej opozycji;
b)system partii porozumienia narodowego (lub partii dominującej), gdzie istnieją wprawdzie liczne partie polityczne i odbywają się wybory oparte na rywalizacji między tymi partiami, ale jedna partia w trwały sposób dominuje nad całym systemem politycznym i sprawuje niepodzielnie władzę, zaś inne działają bądź jako krytycy rządu, bądź jako przedstawiciele poszczególnych grup interesu, posiadając ściśle ograniczoną i na ogół zlokalizowaną terytorialnie sferę wpływów;
c)ograniczone systemy partyjne, w których istnieją różne partie polityczne i toczy się między nimi rywalizacja o wpływy polityczne, ale władza znajduje się w ręku innej siły politycznej- najczęściej wojska- deklarującej się jako niezależna partia i stojąca nad nimi;
d)system partii hegemonicznej, w którym hegemonia jednej partii opiera się na tym, że pozostałe uznają jej szczególną pozycję i uczestniczą w ograniczonym stopniu w sprawowaniu władzy;
e)system jednopartyjny wykluczający istnienie innych niż rządząca partii politycznych;
WEWNĘTRZNE ŻYCIE PARTII POLITYCZNYCH
W partiach działających w systemach demokratycznych wyróżnić można cztery wymiary, w jakich rozpatrywać należy partię jako szczególnego typu grupę społeczną:
Partia jest strukturą zorientowaną na pozyskiwanie klienteli politycznej. Jej struktura wewnętrzna i jej działalność podporządkowane są temu, by pozyskiwać nowych członków i zwolenników. Jest to warunkiem jej powodzenia, w związku z czym partia gotowa jest zapłacić wysoką cenę, za to by być w stanie rozbudować swą klientelę. Ceną tą może być kompromis programowy. Jednakże partia musi liczyć się z tym, że idąc zbyt daleko w kierunku pozyskania jednej kategorii członków, może utracić inną. Jest to więc zawsze skomplikowana gra polityczna o niepewnym rezultacie.
Partia jest strukturą służącą przekształcaniu interesów społecznych i ekonomicznych w decyzje władzy państwowej. Stanowi więc ona koalicję różnych grup interesów i w swym wewnętrznym działaniu musi stwarzać warunki dla współwystępowania tego typu zróżnicowań. Partia, która ogranicza się do reprezentowania tylko jednej grupy interesów, zwęża swą bazę polityczną i może być niezdolna do skutecznego reprezentowania tej grupy. W konsekwencji partie mogą być rozpatrywane jako swoiste koalicje, a ich struktura służyć musi temu, by koalicje takie mogły powstać i trwale funkcjonować.
Partia jest szczególną strukturą władzy. W odróżnieniu od struktur biurokratycznych, w których dyrektywy i polecenia płyną z góry w dół istnieje wzajemne uzależnienie kierownictwa i niższych szczebli hierarchii partyjnej. Warunkiem utrzymania się wzajemnego uzależnienia kierownictwa i „dołów” partyjnych jest demokratyczny system państwa, a w szczególności niczym nie ograniczona możliwość utworzenia nowej partii przez tych, którzy byliby być niezadowoleni ze stosunków panujących w ich dotychczasowej partii. Groźba rozłamu, a co za tym idzie osłabienia partii, stanowi najważniejszą gwarancję tego, by kierownictwo partii nie sprawowało swej władzy w sposób dyktatorski.
Partia jest kanałem awansu politycznego. Stopień w jakim struktura partii umożliwia szybką karierę ambitnych i politycznie uzdolnionych członków bywa rozmaity. Niektóre partie polityczne przez długi czas pozostają we władzy zamkniętej elity przywódców, co uniemożliwia szybki awans ludzi spoza tej elity. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy elita partyjna połączona jest jakimś wspólnym doświadczeniem politycznym o istotnym znaczeniu, np. wspólnym udziałem w walce wyzwoleńczej.
7) Metodologia socjologii polityki
Socjologia polityki bada sposoby funkcjonowania oraz kształtowania się struktur władzy i instytucji politycznych w różnych okresach historycznych i w różnych warunkach społecznych.
Główne przedmioty analizy to:
reakcje władzy,
struktury przywództwa,
grupy rządzące,
elity polityczne,
systemy i procesy polityczne,
ugrupowania polityczne.
We współczesnej dziedzinie socjologii polityki wyróżniamy cztery główne podejścia metodologiczne:
socjologiczna teoria polityki, która polega na zastosowaniu pojęć i teorii socjologicznych do wyjaśniania badanych zjawisk,
empiryczne badania socjologiczne nad różnymi dziedzinami życia politycznego, wykorzystujące socjologiczne techniki pozyskiwania i analizy informacji,
empiryczne badania porównawcze, których celem jest ustalenie ponadnarodowych prawidłowości,
badania socjologiczno - historyczne, których celem jest poszukiwanie socjologicznych prawidłowości w historycznie zmieniających się formach życia politycznego.
Badania empiryczne
Szczególne znaczenie w empirycznych badaniach współczesnej socjologii polityki mają:
badania nad zachowaniami politycznymi, zwłaszcza wyborczymi,
badania nad partiami politycznymi i ruchami społecznymi,
badania nad elitami politycznymi i przywódcami (nad establishmentem),
badania nad świadomością polityczną, opinią publiczną i kulturą polityczną,
badania nad socjologicznym aspektem procesów decyzyjnych w polityce,
badania stosunków międzynarodowych w ich aspektach socjologicznych.
Metody empiryczne:
analiza statystyczna zastanych materiałów (np. wyborczych), jak i materiałów uzyskiwanych przez socjologa specjalnie do celów jego badań,
wywiady z reprezentatywnie dobranymi próbami ludności, w tym sondaże wyborcze - przed, w czasie i po wyborach,
obserwacje zachowań politycznych prowadzone w warunkach naturalnych lub eksperymentalnych.
Kierunek behawioralny
Pod wpływem empirycznie zorientowanej socjologii polityki pojawił się w nauce tzw. kierunek behawioralny, którego istota polegała na tym, aby o zjawiskach politycznych mówić na podstawie empirycznej analizy zachowań jednostek i grup.
Metody behawioralne można zdefiniować jako METODY ANALIZOWANIA ZJAWISK POLITYCZNYCH W DRODZE OBSERWACJI ZACHOWAŃ POLITYCZNYCH JEDNOSTEK I GRUP.
ZATEM U PODSTAW STOSOWANIA METOD BEHAWIORALNYCH LEŻY DĄŻENIE DO SPOJRZENIA NA STOSUNKI POLITYCZNE PRZEZ PRYZMAT PRZEŻYĆ LUDZI W TE STOSUNKI UWIKŁANYCH.
Spośród metod behawioralnych badań politycznych, cztery są dominujące:
statystyczne badania uczestnictwa politycznego,
badania ankietowe, wywiady,
eksperymenty laboratoryjne,
zastosowania teorii gier do analizy zachowań i podejmowanych decyzji politycznych.
Statystyczne badania uczestnictwa politycznego
Statystyczne badania uczestnictwa politycznego umożliwiają badanie specyfiki określonych zbiorowości i zmierzają do wykrycia prawidłowości występujących w zachowaniach politycznych, zwłaszcza zaś wyborczych lub związków między zachowaniem a cechami społecznymi środowiska (tzw. podejście ekologiczne).
W metodzie statystycznej badacz nie obserwuje zachowań jako takich, lecz ich rezultaty np. wyniki wyborów. Jednostką obserwacji w tym przypadku nie jest indywidualna jednostka, lecz wydzielona terytorialnie społeczność (np. ludność zamieszkująca dany okręg wyborczy).
W nauce o polityce wykorzystuje się najczęściej metody statystyczne:
obliczenia szacunkowe,
obliczenia niewyczerpujące,
obliczenia reprezentacyjne,
przeciętne średnie.
Badania ankietowe i wywiady
Istotą ankietowych badań wyborczych jest ustalenie na podstawie badania statystycznej reprezentacji, jak kształtują się preferencje i decyzje wyborcze wyborców.
Najczęstszym modelem badań w socjologii są badania ankietowe.
Ankieta jest swoistym typem wywiadu pisemnego, gdzie skategoryzowany kwestionariusz, zwany ankietą, wypełnia respondent, a nie badający.
BADANIA ANKIETOWE NADAJĄ SIĘ GŁÓWNIE DO BADANIA ZJAWISK MASOWYCH, ZACHODZĄCYCH NA POZIOMIE MAKROSPOŁECZNYM.
Nie nadają się natomiast do badania małych zbiorowości i zjawisk społecznych o ograniczonym zasięgu.
Badania sondażowe
W typowym badaniu sondażowym badacz dobiera populację respondentów (tzw. próbę badawczą) i tej populacji przekazuje do wypełnienia kwestionariusz, zawierający pytania dotyczące cech, postaw, wartości, zachowania czy postrzegania sytuacji lub wydarzeń przez respondentów.
Wywiady
Najbardziej rozpowszechnioną metodą badań używaną przez socjologów jest WYWIAD,
w którym ludzie zwani respondentami, proszeni są o udzielenie odpowiedzi na serię pytań dotyczących zazwyczaj ich cech, wartości, zachowań czy postrzegania jakiejś sytuacji lub wydarzeń.
Wywiady dzielą się na :
kwestionariuszowe (standaryzowane)
swobodne (niestandaryzowane).
Eksperymenty laboratoryjne
Eksperymenty polegają na sprawdzeniu skutków działania określonego zjawiska na jakąś dziedzinę rzeczywistości społecznie- na ogół reakcji ludzi na konkretny bodziec lub sytuację. Mają ograniczone znaczenie.
ZASTOSOWANIE GIER do analizy zachowań politycznych
Istotą tej metody jest konstruowanie reguł gry dających się wyrazić w języku liczb i tworzenie na tej podstawie najbardziej racjonalnych modeli zachowań.
Następnie modele zachowań są konfrontowane z rzeczywistymi zachowaniami.
Metoda jest często wykorzystywana w analizie i prognozowaniu zachowań wyborczych.
TEORIA GIER STOSOWANA JEST DO SYTUACJI KONFLIKTOWYCH, KONKURENCJI I WSPÓŁPRACY.
BADANIA EMPIRYCZNE A KIERUNKI BADAŃ
Kierunki badań empirycznych w których mają zastosowanie metody behawioralne:
socjologiczne badania nad zachowaniami politycznymi, często utożsamiane z zachowaniem wyborczym,
badania nad partiami politycznymi,
badania nad opinią publiczną i kultura polityczną,
badania stosunków międzynarodowych.
Badania nad zachowaniami politycznymi
W zależności od typu głównych zainteresowań badawczych oraz wybranych metod badawczych można wyróżnić kilka kierunków socjologicznych badań wyborczych:
kierunek statystyczny (np. badania porównawcze i tzw. geografia polityczna),
kierunek sondażowy (np. próby reprezentatywne, powiązanie pozycji społeczno - ekonomicznej z preferencjami wyborczymi)
kierunek historyczny (np. mechanizm kampanii)
7.1) Badania nad partiami politycznymi
Badania nad partiami politycznymi i ich elitami przywódczymi.
Duverger: instytucjonalny aspekt partii politycznych, traktowanych jako machiny służące kształtowaniu opinii publicznej,
Neumann i Mckenzie: partie polityczne rozpatrywane jako organizacje służące określonym elitom przywódczym w walce o władzę,
Key: analiza partii politycznych jako konstelacji grup interesów i jako koalicji różnych, kierujących się rozbieżnymi interesami i celami grup polityków,
Eldersveld: powiązanie analizy partii z analizą elit przywódczych,
Cazzoli: badania nad nowymi elitami politycznymi w powstających systemach demokratycznych.
Badania nad opinią publiczną i kulturą polityczną
Z socjologicznych badań empirycznych nad zachowaniem wyborczym wyrosły badania nad opinią publiczną i kulturą polityczną.
W Polsce systematyczne badania opinii publicznej rozpoczęły się w 1958 r., gdy powstał OBOP.
W warunkach liberalizacji i reform, badania opinii publicznej rozwinęły się i przybrały masową formę badań społecznych.
BADANIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH – BADANIA PORÓWNAWCZE
METODA PORÓWNAWCZA zwana też komparatywną lub metodą analogii, polega na wykrywaniu podobieństw między procesami i zjawiskami, które prowadzą do ustalenia różnic między nimi.
Celem badań jest ustalenie cech podobnych (bądź takich samych) i cech odróżniających (bądź wyróżniających) porównywanych instytucji lub procesów czy układów. Dopiero z tych ustaleń – poczynionych na bazie porównań, wyciąga się naukowe wnioski.
Reasumując: po wykryciu różnic dokonanych w drodze porównań, należy wytłumaczyć różnice lub podobieństwa wykryte między zjawiskami, procesami czy obiektami, a nie tylko wskazać na fakt ich istnienia.
DZIĘKI TEJ METODZIE UZYSKUJE SIĘ WNIOSKI WYKRACZAJĄCE POZA SKALĘ POJEDYŃCZEGO KRAJU, tworząc uogólnienia na podstawie materiału porównawczego.
9) Lider
Najogólniej mówiąc liderem jest osoba lub organizacja przewodząca, stojąca na czele danej grupy, PRZYWÓDCA, przodownik.
Cechą charakterystyczną lidera jest to, że inne jednostki (lub grupy) chcą go naśladować, dobrowolnie poddają się jego przywództwu.
Cztery wizje przywództwa lidera:
Lider jako kobziarz,
Lider jako kupiec,
Lider jako marionetka,
Lider jako walczący na froncie.
Najczęściej lider to kombinacja czterech wymienionych stylów.
Na styl sprawowania przywództwa przez lidera mają wpływ następujące cechy:
Osobowość lidera, przejawiająca się w:
w jego przekonaniach politycznych,
motywacji do starania o przywództwo,
stylu działania i sposobów reagowania na stres i napięcia oraz presję czasu i okoliczności,
Rodowód i rodzaj życiowych doświadczeń, przejawiających się w:
okolicznościach debiutu w roli przywódcy (pierwsze stanowisko),
wcześniejszych doświadczeniach politycznych,
atmosfery, w której rozpoczynał swoją działalność.
Analizując przywództwo w kontekście lidera bierze się pod uwagę:
osobowość i rodowód (np. doświadczenia) lidera,
charakterystykę grup i jednostek, którym lider przewodzi,
rodzaj więzi, które łączą lidera z jego zwolennikami,
kontekst, układ społeczny w którym sprawowane jest przywództwo lidera,
efekt konkretnych przypadków interakcji między liderem a podporządkowaną mu grupą i jej członkami.
INTERAKCJE LIDERA
Proces komunikowania się, zachodzący w drodze interakcji ma podstawowe znaczenie dla procesu wzajemnych oddziaływań pomiędzy przywódcami (liderami) a grupami społecznymi.
W procesie interakcji partnerzy wchodzą ze sobą w określone relacje, postrzegają się wzajemnie, emitują pewne zachowania.
W konsekwencji ważny jest wynik interakcji. Można też uznać, że ilość i jakość interakcji, w które wchodzi osoba kandydująca do roli lidera, jest podstawowym kryterium wyłaniania liderów. Szanse na zajęcie pozycji lidera wzrastają wraz ze wzrostem pozycji społecznej.
Liderzy mogą być częściej wybierani jako partnerzy interakcji ze względu na swoją atrakcyjność.
OCZEKIWANIA A EFEKTY PRACY LIDERA
Im wyższy lub bardziej pozytywny poziom oczekiwań co do działania danej osoby, tym bardziej prawdopodobne, że osoba ta,
po pierwsze, będzie miała większą sposobność do działania, które może się przyczynić do zrealizowania zadania grupowego;
po drugie, tym bardziej prawdopodobne, że osoba ta otrzyma pozytywne oceny za te działania;
po trzecie, tym bardziej prawdopodobne, że będzie ona zdolna do wywierania wpływu na decyzje grupowe.
POZYCJA I STATUS SPOŁECZNY LIDERA
Z pozycją społeczną członka w grupie związany jest jego status, a ze statusem poziom uznania czy prestiżu.
Prestiż w przypadku lidera często wynika już z samego faktu pełnienia takiej roli, jednak częściej z jakości wykonywania danej roli przez jednostkę i jej cech osobistych.
Prestiż roli lidera jest przyznawany jednostce pełniącej tę rolę przez grupę w zamian za usługi, jakie dana osoba świadczy lub może świadczyć na rzecz grupy, jak również za wnoszone przez nią wartości. W odniesieniu do lidera mogą to być na przykład: wiedza, doświadczenie, zdolności przywódcze, umiejętność rozwiązywania problemów grupy czy wpływania na zaspokojenie potrzeb grupy.
LIDER W HIERARCHII POZYCJI SPOŁECZNYCH
Zazwyczaj przyjmuje się, że lider posiada osobisty autorytet lub prestiż, jest osobą wpływową, spełniającą określone funkcje społeczne i zajmującą eksponowane stanowisko w liczącej się, publicznej lub prywatnej organizacji. Jednak nie tyko osoby zajmujące wysoką pozycję społeczną można traktować jako liderów, czy członków elity. Dlatego w skład elit mogą wchodzić ludzie aktywni kulturalnie (elity kulturalne), aktywni społecznie (elity społeczne), czy osoby opiniotwórcze (liderzy opinii). Ich uczestnictwo w elicie, niekoniecznie może wiązać się z zajmowaniem wysokiej pozycji społecznej, ale z ich autorytetem społecznym, prestiżem czy atrakcyjnością interpersonalną .
ILE ZALEŻY OD LIDERA PARTII?
Partie są czymś więcej niż ich przywódcy. Przywództwo wydaje się być najważniejszym czynnikiem w początkowym etapie organizowania się partii, ale kiedy partia już zaistnieje, to jej charakter zaczyna być determinowany w pewnym sensie przez jej zwolenników.
PROBLEMY KIEROWNICTWA (LIDERA) PARTII
Zazwyczaj to przywódca – lider kieruje partią polityczną.
W związku z tym często boryka się z pewnymi problemami:
W partii funkcjonują jednostki i grupy, a ich interesy (czasem nieco rozbieżne), muszą być w jakiś sposób wzajemnie dostosowywane i skoordynowane,
Jednostki i grupy funkcjonujące w partii wykazują się różnym stopniem zaangażowania i aktywności, co determinuje odmienność zachowań,
Kierownictwo, by osiągnąć swe cele musi stosować dyscyplinę, ale musi też posiadać autorytet,
Kierownictwo musi ustanawiać i podtrzymywać warunki sprzyjające ograniczeniu władzy innych reprezentantów preferowanych przez zwolenników partii na przywódców.
LIDER I JEGO KLIENCI
Lider – polityk, wieloma metodami dąży do zjednoczenia i związania ze sobą swoich zwolenników. By to osiągnąć:
rozbudowuje sieć organizacyjną i przyciąga koalicjantów,
przedstawia program i wytycza główne linie polityki, służącej jego realizacji,
rozbudza entuzjazm wśród zwolenników,
kształtuje i stara się utrzymać swój pozytywny wizerunek w mediach,
dobiera sztab zaufanych współpracowników,
gromadzi informacje,
realizuje postawione sobie zadania.
W efekcie lider jest w jednej osobie poszukiwaczem konsensusu, specjalistą od reklamy, psychologiem rozwijającym motywacje współpracowników, werbującym zwolenników, uważnym słuchaczem i sprawnym managerem.
Tekst nieopracowany, bo nie widzę związku z polityką.
10) ROLA SPOŁECZNA I ZAWODOWA. POZYCJA I STATUS SPOŁECZNY
JEDNOSTKA W SPOŁECZEŃSTWIE
Człowiek żyjący w społeczeństwie ma zwykle w ramach tego społeczeństwa określoną pozycję społeczną, co oznacza, że ludzie z jego otoczenia odnoszą się do niego w określony sposób, jak i oczekują od niego pewnych określonych zachowań.
Zachowania te mają być zgodne z wyznaczonymi mu i przydzielonymi rolami społecznymi, które musi grać zgodnie z obowiązującymi normami.
DEFINICJA ROLI SPOŁECZNEJ
ROLA SPOŁECZNA to zespół norm regulujących zachowania jednostki.
Od ROLI JAKĄ JEDNOSTKA PEŁNI W SPOŁECZEŃSTWIE, ZALEŻEĆ BĘDZIE JAKICH ZACHOWAŃ BĘDZIEMY OD NIEJ OCZEKIWAĆ.
Rola jest zatem wyznacznikiem sposobu zachowania się osoby zajmującej określoną pozycję i odtworzeniem w zachowaniach jednostki pewnych oczekiwań tej roli przypisanych.
Zdaniem Jana Szczepańskiego rola społeczna to względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań, będący reakcją na zachowania innych ludzi, które przebiegają według mniej lub bardziej wyraźnie ustalonego wzoru, przyjętego w danej grupie, czasem prawnie uregulowanego (sformalizowanego), który oznacza zbiór praw i obowiązków, przywilejów i powinności.
OBOWIĄZKI I PRAWA ROLI
Człowiek zazwyczaj w każdej sytuacji społecznej spotyka się z już określonymi oczekiwaniami i wymaganiami innych uczestników tej sytuacji.
Z drugiej strony jako uczestnik sytuacji społecznej sam określa wymagania i oczekiwania wobec innych.
Zatem z każdą rolą społeczną wiążą się określone prawa i obowiązki, które wynikają z zajmowanej pozycji społecznej.
CZŁOWIEK W TEATRZE ŻYCIA
Często pełnienie, „granie” roli w społeczeństwie porównuje się do gry aktora na scenie teatralnej. Poszczególni aktorzy muszą, podobnie jak w prawdziwym teatrze, wcielić się w role dla nich przeznaczone. Społeczeństwo jest dla jednostki jak publiczność w teatrze, która aktora może nagrodzić pochwałami i oklaskami, jak również go skrytykować, wyśmiać, ukarać gwizdami.
PLURALIZM RÓL I ICH KONFLIKT
Każdy aktor społeczny we współczesnym społeczeństwie odgrywa kilka ról społecznych (podobnie jak aktor, który w życiu zagrał niejedną rolę).
Zatem określona kobieta jest córką swoich rodziców, żoną swojego męża, matką swoich dzieci, studentką, pracownicą, członkinią związku zawodowego, członkinią stowarzyszenia kobiet itd. Każda jednostka pełni jednocześnie wiele ról.
W niektórych sytuacjach role mogą wchodzić ze sobą w konflikty (np. konflikt pomiędzy pełnioną rolą troskliwej i zawsze obecnej matki a rolą dyspozycyjnego pracownika). Napięcia i konflikty między rolami można jednak minimalizować poprzez odpowiedni dobór ról.
REGUŁY PEŁNIENIA ROLI
Pełny opis roli wymaga uwzględnienia trzech reguł, które stanowią o funkcjonowaniu jednostki w danej roli:
reguła charakteryzująca celebrowanie roli, zwana etykietą roli,
reguły stanowiące o przywilejach związanych z rolą,
reguły stanowiące o wymaganiach roli (czyli zadaniach, które należy wykonać dla organizacji, instytucji, grupy).
DWIE STRONY STOSUNKU SPOŁECZNEGO
Wypełnianie roli przez jednostkę nie może odbywać się w izolacji od partnera czy grupy. Role przejawiają się w aktywnych układach i wzajemnie się określają i dopełniają, zatem nie ma dziecka bez matki, nie ma nauczyciela bez ucznia, nie ma polityka bez zwolenników partii politycznej, z której się wywodzi.
Rola zawsze musi uwzględniać odniesienie do drugiej strony, do drugiego członka stosunku społecznego. Druga strona jest zawsze współtwórcą sposobu grania roli. Społeczeństwo, grupy społeczne, instytucje i osoby są nadawcami roli. Określają one jak daną rolę wypełniać i stawiają oczekiwania związane z pełnieniem danej roli.
POZYCJA SPOŁECZNA
Pozycja społeczna jednostki to nic innego jak „wyróżnione i nazwane w danej kulturze typowe miejsce w społeczeństwie, które zajmować może wiele różnych osób (np. zawód).” (Piotr Sztompka. Socjologia. Analiza społeczeństwa, str. 93).
Innymi słowy pozycja społeczna to usytuowanie człowieka w zbiorowości. W każdej zbiorowości człowiek zajmuje jakąś pozycję, np. w rodzinie pozycję ojca, matki lub dziecka, w pracy prezesa, psychologa itd. To ile takich pozycji zajmuje zależy od tego do ilu zbiorowości należy.
Znając pozycję społeczną jednostki możemy ze znacznym prawdopodobieństwem przewidzieć jak się ona zachowa w określonej sytuacji, ponieważ możemy liczyć, że będzie się stosowała do reguł swojej roli (choć może to być zawodne, ponieważ ludzie niekiedy wcale lub w różnym stopniu realizują swoje role, a nawet pozorują posiadanie określonej pozycji społecznej).
ROLA - POZYCJA - STATUS
Każdej pozycji, bez względu na to czy została osiągnięta czy jest przypisana, towarzyszą wyznaczone społecznie przez układ norm i wartości, pewne oczekiwania, wymogi, funkcje i przywileje.
Każdej pozycji jest przypisana rola społeczna, każda też pozostaje w ścisłym związku ze statusem społecznym jednostki (ewentualnie grupy).
STATUS SPOŁECZNY
Status społeczny jednostki określa i opisuje pewną społeczną wartość, która jest przypisana do danej pozycji społecznej lub do konkretnej osoby i która wyznacza zakres wielkości prestiżu, szacunku i autorytetu należnego danej jednostce lub pozycji zajmowanej przez jednostkę.
Przez status społeczny rozumie się pozycję danej osoby w strukturze stosunków społecznych.
„Status: „matka” określa członka struktury społecznej zwanej „rodziną”, podobnie jak „ojciec”, „córka” i „syn”. Tak samo status „dyrektora szkoły” wskazuje na pozycję zajmowaną w systemie edukacji, podobnie jak „nauczyciel”, „uczeń” czy „pedagog”.” (Goodman Norman „Wstęp do socjologii”, Wydawnictwo Zysk i s-ka, Poznań 1992, str. 52)
Podobnie status prezesa czy członka partii, który wskazuje na pozycję zajmowaną w hierarchii partii politycznej, czy status wykładowcy i studenta wskazujący na pozycję zajmowaną w hierarchii uczelni.
TRZY ELEMENTY ROLI
Odgrywanie ról wiąże się z trzema elementami: zachowaniami nakazanymi, zachowaniami zakazanymi i marginesem swobody.
Przykładem zachowań nakazanych w przypadku roli matki jest np. opieka nad dzieckiem, troska o jego byt, natomiast zachowaniem zakazanym jest np. bicie i głodzenie dziecka, natomiast margines swobody to różny w zależności od matek stopień okazywania dziecku swoich uczuć. Poszczególne role różnią te trzy elementy.
Jedne role są mocno sformalizowane, gdzie formalnie wiadomo, co jest nakazane, a co zakazane (np. rola policjanta czy wojskowego), inne niesformalizowane, spontaniczne, różni je też znacznie margines swobody (np. rola wykładowcy ma znacznie mniejszy margines swobody niż rola studenta). W jednych przypadkach margines ten jest większy, w innych bardzo wąski.
WCHODZENIE W ROLĘ
Odgrywanie roli może przybierać rożne postacie. Wymogi ról znamy lub uczymy się ich w trakcie odgrywania.
W początkowej fazie następuje przystosowanie do roli. Jednostka stara się zorientować, na czym polega pełnienie roli, zachowywać się zgodnie z jej wymaganiami czyli wymogami społeczeństwa wobec roli. W takim przypadku można mówić o wchodzeniu w rolę.
Podjęcie roli jest procesem. Jego końcowym efektem może być pełna identyfikacja z rolą lub nawet fetyszyzacja roli, czyli odgrywanie roli dla niej samej. Istnieje jednak możliwość niepełnej identyfikacji z rolą zwana dystansem roli. Rola może zostać też odrzucona.
KIEDY ŁATWIEJ GRAĆ ROLĘ?
Czynnikami ułatwiającymi przyswojenie ról są:
atrakcyjność, prestiż i autorytet nadawcy,
korzyści, które mogą przynieść odgrywane role,
uznawany przez jednostkę system wartości,
rzeczywiste granie roli.
JAK GRAJĄ LUDZIE?
Sposób grania roli jest uzależniony licznymi czynnikami. Często warunki życia społecznego, politycznego, panująca ideologia skłaniają do udawania lub nadmiernie silnego kontrolowania siebie podczas odgrywania roli, by spełnić oczekiwania nadawcy tej gry (czyli społeczności, grup, osób itp.).
W taki sposób ludzie mogą stać się niewolnikami swojego aktorstwa, ponieważ często występują różnice pomiędzy oczekiwaniami nadawcy roli, a jej rzeczywistym spełnieniem przez odbiorcę i odwrotnie.
Realizacja roli ma zawsze charakter indywidualny i osobisty, jednak w znacznej mierze jest wtopieniem się jednostki w szersze struktury społeczne.
„Koncepcje, które ludzie tworzą na swój temat, wydają się zależeć od zawodów, a ogólnie rzecz biorąc, od ról jakie usiłują odgrywać w społecznościach i grupach społecznych, w których żyją, jak też i od uznania i statusu, jaki społeczeństwo przyznaje im w związku z tymi rolami.”
11) SOCJALIZACJA POLITYCZNA
DEFINICJA SOCJALIZACJI POLITYCZNEJ
Socjalizacja polityczna to proces kształtowania świadomości politycznej, postaw i kultury politycznej człowieka.
SOCJALIZACJA POLITYCZNA – to całość procesów społecznych w wyniku których jednostka PRZYJMUJE OKREŚLONĄ ROLĘ POLITYCZNĄ.
Proces ten rozpoczyna się już we wczesnym dzieciństwie i trwa przez całe życie.
Socjalizacja polityczna dokonuje się w wielu sferach życia: w rodzinie, grupie rówieśniczej, szkole, organizacji politycznej.
W procesie socjalizacji politycznej jednostce wpaja się wiedzę o politycznych instytucjach i procedurach (np. procedurach wyłaniania władz, czy regułach według których działa życie polityczne), a także o politycznych symbolach (np. flaga, godło czy ideologie narodowe i państwowe). W procesie socjalizacji jednostka uczy się roli pasywnego lub aktywnego członka politycznej wspólnoty.
PROCES SOCJALIZACJI POLITYCZNEJ
Proces socjalizacji politycznej może być ujmowany jako nauka indywidualna (np. własne doświadczenia), jak i przekaz kulturowy całej społeczności.
INSTRUMENTY SOCJALIZACJI POLITYCZNEJ
Instrumentami socjalizacji politycznej są bezpośrednie oddziaływania wychowawcze i bezpośredni przykład np. w rodzinie i w szkole, na studiach oraz w grupie rówieśniczej, a także oddziaływanie propagandy politycznej (np. debaty polityczne, forsowanie założeń wybranych partii politycznych przez mass media) czy też własne doświadczenia polityczne.
Największe znaczenie w procesie socjalizacji mają:
rodzina,
szkoła (wszystkie poziomy),
grupa rówieśnicza,
własne doświadczenia polityczne,
propaganda polityczna, w tym szczególnie stosowana przez mass media.
SOCJALIZACJA POLITYCZNA W RODZINIE
SOCJALIZACJA POLITYCZNA ROZPOCZYNA SIĘ W RODZINIE.
Socjalizacja stanowi znaczącą część składową ogólnego procesu wychowawczego.
Rodzice i inni starsi członkowie rodziny przekazują, wpajają dziecku wiele swoich poglądów, w tym poglądów politycznych i swoje wzory zachowania politycznego.
W rodzinie dziecko przyswaja sobie i internalizuje poglądy polityczne swoich bliskich, treści polityczne przez nich wygłaszane, ich wzory zachowań politycznych – uczestnictwo lub jego brak w życiu politycznym, jak również pierwsze oceny wartościujące polityków i sferę polityki.
Rodzina formułuje te cechy osobowości wchodzącej w dorosłe życie jednostki, które będą miały w przyszłości ogromne znaczenie dla jej zachowania politycznego, takiego jak, np.:
umiejętność szanowania zdania innych osób, które posiadają odmienne poglądy polityczne, oraz podejmowania z nimi dyskusji,
umiejętność artykułowania własnych poglądów politycznych,
uczestnictwo w życiu politycznym np. uczestnictwo w głosowaniu podczas wyborów samorządowych, parlamentarnych, prezydenckich.
Generalnie można stwierdzić, że w rodzinie następuje określenie podstawowych cech przyszłego zachowania politycznego jednostki.
Jednak –rodzina nie ma wyłączności na socjalizację, w tym polityczną, ponieważ na jednostkę oddziałują jeszcze inne instrumenty socjalizacji.
SOCJALIZACJA POLITYCZNA W GRUPIE RÓWNIEŚNICZEJ
Dla przyszłego kształtowania zachowania politycznego ogromne znaczenie ma również oddziaływanie socjalizacyjne grupy rówieśniczej.
Grupa rówieśnicza pełni ważną rolę socjalizacyjną z dwóch względów:
stanowi pierwsze forum konfrontujące i weryfikujące treści wyniesione z domu rodzinnego,
grupa rówieśnicza wytwarza pewne formy współżycia zabawowego, które niejednokrotnie przekładają się na zachowania parapolityczne.
ODDZIAŁYWANIE SOCJALIZACYJNE RODZINY I GRUP RÓWIEŚNICZYCH DOKONUJE SIĘ POZA SFERĄ DZIAŁANIA INSTYTUCJI STWORZONYCH PRZEZ SYSTEM POLITYCZNY, KTÓRYCH CELEM JEST SOCJALIZACJA POLITYCZNA.
MEDIA INSTRUMENTEM SOCJALIZACJI
Niekwestionowane znaczenie w ówczesnych czasach posiada inny środek socjalizacji politycznej, a mianowicie ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU (SZCZEGÓLNIE TELEWIZJA, RADIO, ALE TEŻ PRASA).
DWA GŁÓWNE PODEJŚCIA DO SOCJALIZACJI
W badaniach nad socjalizacją polityczną wyróżnia się dwa główne podejścia.
Pierwsze skupia się na jednostce, drugie na systemie politycznym.
1) pierwsze podejście skupia się na pozapolitycznej socjalizacji, zwłaszcza dokonującej się wobec dzieci i młodzieży (ma ona wpływ na późniejszy kształt socjalizacji),
2) drugie podejście wskazuje na znaczący wpływ systemu politycznego na jednostkę.
ODDZIAŁYWANIE SOCJALIZACYJNE SYSTEMU POLITYCZNEGO
Oddziaływanie socjalizacyjne systemu społeczno-politycznego dokonuje się dwojako:
bezpośrednio – przez propagowanie określonych treści poznawczych i emocjonalnych np. popularyzowanie wzorów i postaci, które chciałoby się uczynić przykładem dla innych etc.,
pośrednio – przez stwarzanie warunków działania, w których wzrasta skłonność do postępowania w taki a nie inny sposób, do zachowania zdyscyplinowanego.
SOCJALIZACJA A USTRÓJ
Proces politycznej socjalizacji NARZUCA WARTOŚCI I PRZEKONANIA OBOWIĄZUJĄCE W KULTURZE/ USTROJU DOMINUJĄCYM, WSPIERAJĄC LEGITYMIZACJĘ WŁADZY I GRUP RZĄDZĄCYCH.
Socjalizacja polityczna to też proces wchodzenia członków społeczeństwa w kulturę polityczną.