Magda Lewartowska

Rodzina dysfunkcyjna

Rodzina to mała grupa społeczna szczególnego rodzaju, charakteryzująca się silnymi więzami emocjonalnymi i formalnymi istniejącymi pomiędzy jej członkami. Opiera się ona na dwóch rodzajach więzi małżeństwie i pokrewieństwie. Mówimy o niej również jak o grupie pierwotnej, ponieważ należymy do niej od momentu narodzin aż do śmierci, bez względu na to czy tego chcemy czy nie. Rodzina jest także grupą formalną mającą określoną prawnie strukturę, cele i normy w ramach, których funkcjonuje w społeczeństwie. Rodzina jest podstawą wychowania rodzinnego. Określa obowiązki rodziców i dzieci względem siebie.

Rodzina dysfunkcyjna to na przykład rodzina z problemem alkoholowym czyli taka w której jedno z rodziców lub oboje są uzależnieni. Taka rodzina nie spełnia swoich podstawowych funkcji, jest systemem zamkniętym jej komunikacja, autonomia poszczególnych członków i wzajemne relacje są zaburzone. Podstawowa funkcja jaką pełni jest chronienie rodzinnej tajemnicy w postaci uzależnionej osoby.

Rodziny alkoholowe zmieniają swój sposób funkcjonowania usiłując się przystosować do drastycznej zmiany zachowania alkoholika. W miarę jak alkoholizm postępuje, coraz bardziej chora staje się cała rodzina. Wszystko obraca się wokół osoby uzależnionej, której zachowanie decyduje o relacjach pozostałych członków rodziny ze światem zewnętrznym. Każdy z nich przyswaja sobie wzorce zachowań powodujące jak najmniejszy stres. Alkoholizm rodziny stanowi sekret zarówno wewnątrz rodziny jak i poza nią. Rodzina jest systemem, dlatego właśnie zaburzone funkcjonowanie jednego z jej członków uderza w cały jej system rodzinny, a zwłaszcza w dziecko, jako najsłabsze jego ogniwo. Dzieci wychowujące się w rodzinie dysfunkcyjnej, aby przetrwać musi przystosować się do sposobu jej życia, gdyż jest zbyt słabe, aby coś zmienić.

Najczęściej pełnione role w rodzinie dysfunkcyjnej to:

Osoba współuzależniona która ponosi odpowiedzialność za osobę uzależnioną, mimo to za wszelką cenę stara się chronić współmałżonka nie zdając sobie sprawy że prze takie zachowanie staje się współuzależniona. Osoba ta zaniedbuje swoje obowiązki zarówno te domowe jak i te związane z opieką nad dziećmi, stara się natomiast kontrolować picie chorego. Chce zmienić sytuacje rodzinną jednak bez pomocy z zewnątrz jest to niemożliwe dlatego osoba współuzależniona jest przygnębiona brakiem wiary i nadziei, czuje się bezradna i bezsilna.

Bohaterem jest zazwyczaj najstarsze dziecko w rodzinie, które przejmuje na siebie obowiązki dorosłych i robi wszystko co może, by naprawić istniejącą sytuację i utrzymać rodzinę w normie. Jest odpowiedzialny, troszczy się o rodzeństwo, zajmuje się całym domem, przestrzega reguł, zawsze kończy zadaną pracę w wyznaczonym terminie. Stara się być perfekcyjny we wszystkim co robi. Jako dorosła osoba bohater rodziny żyje w ciągłym stresie, przez zakłóconą komunikacje w rodzinie trudno nawiązuje znajomości, z trudem rozpoznaje uczucia często jednak przejmuje kontrolę nad innymi.

Kozioł ofiarny jest to dziecko które jako jedyne dostrzega prawdziwe rodzinne problemy ponadto notorycznie sprawia kłopoty, wchodzi w konflikty z dziećmi i dorosłymi, źle się uczy, jest impulsywny i agresywny. Często odbiera agresję alkoholową i upokorzenia cała złość skupia się na nim. Poszukuje oparcia w grupach nastawionych antyspołecznie, wobec innych jest oschły i ostry. Jeśli nie uzyska pomocy, w życiu dorosłym może naruszać normy społeczne, wchodzić w konflikty z prawem, często nadużywa alkoholu.

Niewidzialne, zagubione dziecko rola takiego dziecko sprowadza się do tego, iż jest ono niewidzialne, właściwie nie ma go. Jest na zewnątrz nieśmiałe, trzyma się zawsze na uboczu, zamknięte w sobie bierne, wycofane w świat swoich fantazji, marzeń, gdzie wszystko jest doskonałe i bezpieczne. Zazwyczaj dziecko takie nie sprawia problemów wychowawczych. Ceną jaką za to płacą jest brak umiejętność i kontaktu , współżycia z innymi ludźmi , szuka ucieczki od trudnych sytuacji, nie umie pracować w grupie, jest często pomijany przy podwyżkach gdyż nie umie walczyć o swoje.

Dziecko maskotka odwraca uwagę od rodzinnego problemu skupiając ją na sobie, zgrywając się, przymilając, błaznując. Jego rola polega na tym, by ulżyć rodzinie w ciężkiej sytuacji, rozweselając ją swoim humorem i żartami. Zazwyczaj ukochana córeczka taty lub synek mamy, często staje się ofiarą molestowania seksualnego ze strony uzależnionego. Dziecko takie robi minę do złej gry, w środku maskotka czuje się przestraszona niepewna, osamotniona, pełna lęku. W dorosłym życiu nikt nie traktuje jej poważnie, ich relacje z innymi są powierzchowne i nietrwałe.

Gdy w centrum życia rodzinnego znajduje się alkohol, a główną troską wszystkich staje się zapobieganie mu lub pogodzenie się z nim, to nie ma miejsca na problemy rodzinne. Z tych właśnie powodów taka rodzina nie jest w stanie sprzyjać rozwojowi emocjonalnemu dziecka. Dzieci alkoholików chociaż nie akceptują alkoholizmu to często milczą, jest to najlepszy sposób na spokój w domu. Dzieciom wydaje się również, że główną przyczyną tego co dzieje się w domu, są one same. Wiedzą, że picie alkoholu przez rodzica ma coś z tym wspólnego, ale ponieważ nikt im nie wyjaśnia, co się dzieje w rodzinie, dzieci wierzą że ponoszą za to odpowiedzialność. Niezaprzeczalnie dziecko w rodzinie alkoholowej doświadcza wiele urazów psychicznych, żyjąc bez wsparcia miłości i otwartości, rozumienia sytuacji, wchodzi w dorosłe życie z bagażem doświadczeń i stanów emocjonalnych, których nie doświadczyły dzieci z rodzin zdrowych. Każde dziecko, które doświadczyło życia z rodzicem uzależnionym osiągając wiek dorosły nadal jest dzieckiem alkoholika – określone mianem DDA – Dorosłe Dziecko Alkoholika. DDA wyglądają, jak normalny, inni dorośli, lecz z uwagi na doświadczenia z dzieciństwa posiada oni wiele deficytów psychologicznych, które ukształtowały się podczas życia w rodzinie z problemem alkoholowym.

Naprawa życia rodzinnego w rodzinie dysfunkcyjnej jest niezwykle trudna, przez to że jej poszczególni członkowie przybrali nowe role dostosowując się do osoby uzależnionej. W przypadku gdy problem zdiagnozowania uzależnionego został rozwiązany i uzależniony uczęszcza na terapia proces odnowy autonomii jej członków jest możliwy. Mimo tego że dzieci przystosowały się do nowych ról mogą one uczęszczać na terapie grupowe gdzie inne osoby z takim samym doświadczeniem wspierają się wzajemnie i opowiadają o swoich przeżyciach. Grupy te nie tylko pozwalają zobaczyć problemy rodzinne ale także pomagają w ich rozwiązywaniu, przykładem takiej grupy jest Al-Anon na którą uczęszczają osoby współuzależnione. Dzieci wychowane w rodzinie z problemem alkoholowym mogą szukać wsparcia na terapii w DDA pomaga ona odnaleźć się w normalnym życiu, odzyskać pewność siebie i na nowo nauczyć się jakie funkcje pełnią poszczególni członkowie rodziny alby ta mogła dobrze funkcjonować. Proces ten jest bardzo trudny gdyż trzeba wyzbyć się zachowań przekazanych prze rodziców aby nie powielać ich i móc stworzyć prawidłowo funkcjonującą rodzinę w której gości miłość, wzajemne zrozumienie i akceptacja.

Bibliografia:

J. Bradshaw "Zrozumieć rodzinę"

Woronowicz Bohdan Tadeusz „Uzależnienia: geneza, terapia, powrót do zdrowia”.