WYKŁAD 1

1. Rodzina w teorii systemów Ludwiga von Bertalanffty

2. Analiza rozwoju człowieka w perspektywie systemowej i jego zachowania w kontekście:

• Rodziny

• Społeczności

• Wzorów społecznych i instytucji kultury

Rodzina jako system społeczny (współzależnych od siebie osobników, których łączy więź emocjonalna, przyjęte strategie działania w celu zaspokojenia potrzeb całej rodziny i jej poszczególnych członków).

3. Cechy rodziny funkcjonalnej-zdrowej

4. Definicja Johana Bradshawa rodziny dysfunkcjonalnej.

5. Cechy rodziny dysfunkcjonalnej oraz zasady, na których opiera się jej funkcjonowanie: nie mów, nie ufaj, nie odczuwaj, nie zmieniaj.

WYKŁAD II

Dorośli zaspo­kajają swoje potrzeby w relacji małżeńskiej, rodzice zaspokajają potrzeby dzieci i dają im wsparcie (Brown S., Bezpieczne przejście, Warszawa, 1995).

Dzieci maja prawo do rozwoju i do własnego, dziecięcego świata.

Zachodzi tu pewna prawidłowość - dzieci mogą być w rodzinie dziećmi w takim stopniu, w jakim ich rodzice podejmują role osób dorosłych.

1. Zdrowa rodzina, jako system funkcjonalny

• Pozytywna tożsamość i autonomia poszczególnych członków

• Otwarta komunikacja.

• Wzajemność

• Otwartość.

• Rodzina ma ustaloną strukturę i jasno wyodrębnione role rodziców i dzieci

Model analizy systemowej rodziny D.H.Olsona „Circumplex Model VII”

• Trzy wymiary, na których opiera się systemowy model rodziny:

1. spójność - i jej zmienne,

2. adaptacyjność - i wymiary

3. procesy komunikacyjne - typologia w kontekście spójności i adaptacyjności

3. Podstawowe cechy rodziny w teorii systemowej

• Zasada stałości

• Organizacyjna złożoność

• Współzależność podsystemów

4. Strategie i reguły

4.1. Zadania i strategie dotyczące tożsamości

4.2. Zadania i strategie dotyczące granic

4.3. zadania i strategie dotyczące utrzymania statusu

SYSTEMOWE ROZUMIENIE RODZINY „ZDROWEJ” I RODZINY DYSFUNKCYJNEJ

Kiedy mówimy o rodzinie jako systemie społecznym, myślimy przede wszystkim o procesie zachodzącym w:

• komunikowaniu się,

• działaniu

• i współdziałaniu poszczególnych elementów, a nie o strukturalnych cechach układu.

Rodzina, rozpatrywana w perspektywie systemowej,

to grupa współzależnych od siebie osobników, których łączy poczucie historii, więzi emocjonalne oraz strategie działania w celu zaspokojenia potrzeb zarówno całej rodziny jak i jej członków.

Funkcjonalna, zdrowa rodzina ma ona następujące cechy:

• zabezpiecza przetrwanie i rozwój;

• zaspokaja potrzeby emocjonalne swoich członków; potrzeby te obejmują znalezienie równowagi pomiędzy autonomią i zależnością oraz nauką zachowań społecznych i seksualnych;

• zapewnia rozwój i wzrastanie każdego członka, w tym także rodziców;

• jest miejscem, gdzie rozwija się poczucie własnego "ja";

• jest podstawową "jednostką socjalizacji" i ma decydujące znaczenie dla przetrwania społeczeństwa.

Rodzina dysfunkcjonalna wg Johana Bradshawa to:

Rodzina stworzona przez dysfunkcjonalne małżeństwo, takie małżeństwa zaś tworzą dysfunkcjonalne osoby, które odnajdują się wzajemnie i żenią ze sobą. Jednym z tragicznych faktów jest to, że osoby dysfunkcjonalne prawie zawsze znajdują inną osobę, która działa albo na tym samym, albo na większym poziomie dysfunkcji. (J.Bradshaw „Zrozumieć rodzinę 1998)

Cechy rodzin dysfunkcjonalnych:

• Zaprzeczają swoim problemom.

- Brak w nich intymności.

• Są "zakorzenione we wstydzie"

• Mają utrwalone, zamrożone, sztywne role.

• Ich członkowie mają zaplątane granice pomiędzy sobą.

• Ich członkowie nie mogą zaspokoić swoich indywidualnych potrzeb.

• System komunikacji polega na otwartym konflikcie, albo na zgodzie na to, żeby nie było niezgody.

• Indywidualne różnice są poświęcane dla potrzeb systemu.

• Zasady są sztywne i nie zmieniają się.

• Jawne tajemnice są częścią kłamstw,

• Zaprzeczanie konfliktom i frustracji

• Ich członkowie odrzucają granice własnej osoby

Trzy najistotniejsze zasady, na których opiera się funkcjonowanie rodziny dysfunkcyjnej to:

• Nie mów - nakazuje bezwzględne zachowanie milczenia na temat tego, czego dziecko doświadcza we własnej rodzinie. Dorośli członkowie rodziny oczekują, że dziecko będzie ukrywało swoje przeżycia zarówno wewnątrz rodziny jak i poza nią.

• Nie ufaj - wymaga od dziecka, aby nie obdarzało zaufaniem ani członków swojej rodziny, ani nikogo obcego, gdyż ufając naraża się na doznanie krzywdy. Tym samym dziecko nie może uzyskać poczucia bezpieczeństwa, natomiast stale doświadcza poczucia zagrożenia, czuje się słabe i niepewne.

• Nie odczuwaj - nakazuje dziecku, by nie zagłębiało się w swoje emocje, nie zastanawiało na tym, co odczuwa, jakie są tego przyczyny i skutki. Kierowanie się tą zasadą oraz wzrastanie w zdezorganizowanym środowisku to prosta droga do psychopatyzacji dziecka. Uczy się ono bowiem, że miłość, jaką go obdarzono była zafałszowana, oparta na zależności, manipulacji, winie, krzywdzie i wykalkulowanej bezradności. Nie ma więc miłości bezinteresownej. Ponieważ taką miłością dziecko było kochane, tylko taką będzie kochało w przyszłości. Innej nie zna.

Struktura i mechanizmy działania rodziny dysfunkcyjnej

Z punktu widzenia systemowego ujęcia rodziny: Członkowie rodziny tworzą układ, system. Funkcjonowanie systemu jest wynikiem wzajemnych oddziaływań poszczególnych jego elementów - członków rodziny oraz struktury, czyli wewnętrznych interakcji zachodzących pomiędzy emocjami a myślami jednostki.

Każda osoba w rodzinie to ogniwo systemu: jednostka wpływa na funkcjonowanie całego układu, działanie układu determinuje zachowanie poszczególnych członków rodziny. Jednakże siła układu jako całości jest większa, aniżeli siła sumy poszczególnych jednostek.

Dysfunkcja oznacza:

• zaburzenia komunikacji w rodzinie (brak akceptacji na wyrażanie emocji, porozumiewanie nie wprost);

• zaburzenia strukturalne w rodzinie (zamiana ról, rodzic będący źródłem dysfunkcji jako postać centralna);

• zaburzenie własnych granic (brak zaufania, brak sprzeciwu);

• zaburzenie granic pomiędzy poszczególnymi osobami w rodzinie (brak poszanowania dla cudzej intymności, poglądów);

• stosowanie destruktywnych mechanizmów obronnych (wchodzenie w role).

Cechy rodziny dysfunkcyjnej: można ująć w 4 grupy, w zależności od zachowania rodzica, który determinuje działanie całego układu poprzez wymuszanie specyficznego sposobu jego funkcjonowania:

1. zachowania kompulsywne, czyli uzależnienia, natręctwa,

2. przemoc fizyczna,

3. przemoc emocjonalna,

4. wyuczona bezradność.

Specyfika polega na tym, że każdy członek rodziny zachowuje się w taki sposób, by nie zakłócać działania systemu, pomimo iż nikt nie czuje się w nim dobrze, bezpiecznie.

Rodzina dysfunkcyjna to (dysfunkcja ma źródło w zachowaniach rodzica):

• rodzina z problemem alkoholowym,

• rodzina z problemem wykorzystywania seksualnego,

• rodzina z terrorem psychicznym (przemoc emocjonalna),

• rodzina z przemocą fizyczną,

• rodzina z przewlekłą chorobą, przy czym chory obarcza winą za swój stan domowników, staje się postacią centralną w rodzinie, terroryzuje ją, wymusza pewne zachowania.

Reguły obowiązujące w rodzinie dysfunkcyjnej:

W rodzinie dysfunkcyjnej stosunki pomiędzy poszczególnymi członkami są przejawem współuzależnienia, opierają się na specyficznych regułach:

1. Kontroli

2. Perfekcjonizmu

3. Oskarżania

4. Zaprzeczania

5. Milczenia

6. Iluzji

7. Niedokończania

8. Braku zaufania.

Zasady obowiązujące w systemie są odpowiedzią na powstałe zaburzenie.

1. Kontrola - jest celem relacji w związku i całej rodzinie. Służy przede wszystkim w obronie przed przeżywaniem uczucia wstydu. Kontrolowanie nieprzeżywania uczucia wstydu rozprzestrzenia się w dalszej kolejności na kontrolowanie wszelkich uczuć.

Ponadto kontrola daje poczucie władzy i bezpieczeństwa dzięki przekonaniu o posiadaniu wpływu na emocje i zachowania innych członków rodziny.

Dziecko kontrolując/zaprzeczając własnym uczuciom i faktom, które je wywołują stwarza sobie iluzję poczucia bezpieczeństwa i przekonanie, że panuje nad sytuacją. Wierzy, że od niego w znacznej części zależy to, jak zachowa się rodzic.

Przejawem kontroli jest także przejęcie odpowiedzialności za zachowanie, zdrowie i samopoczucie rodzica.

2. Perfekcjonizm - jest sposobem na maskowanie poczucia, że jest się gorszym/winnym. Służy unikaniu konfrontacji z realnym obrazem siebie i przeżywaniem rzeczywistych uczuć. Osoba stara się przede wszystkim spełniać cudze oczekiwania względem siebie. Perfekcjonizm zabiera prawo do błędu, do niedoskonałości, przeżywania własnych uczuć - wstydu, złości, żalu, co z kolei prowadzi do stanu ciągłej frustracji z powodu bycia niedoskonałym i utrwala poczucie beznadziejności własnej osoby.

3. Oskarżanie - gwarantuje zachowanie równowagi systemu w sytuacji, gdy zawiedzie kontrola. Oskarżanie służy ukrywaniu wstydu, lęku poprzez przerzucenie odpowiedzialności na inne osoby za bycie nie w porządku, daje poczucie ulgi, pozwala odzyskać iluzję kontroli poprzez zawstydzanie innych. Chroni przed konfrontacją ze swoimi najgłębszymi potrzebami. Zachowanie towarzyszące oskarżaniu to poszukiwanie tzw. kozła ofiarnego, czyli osoby, na którą można zrzucić odpowiedzialność za niepowodzenie.

4. Zaprzeczanie - mechanizm nierejestrowania rzeczywistości w jej faktycznej postaci. Służy negowaniu własnych uczuć, spostrzeżeń, myśli, dążeń i wyobrażeń, zwłaszcza tych przykrych. Wzmacnia działanie zasady perfekcjonizmu. Zaprzeczaniu często towarzyszy minimalizacja - zmniejszanie winy dorosłego, częstotliwości bicia, picia itd.

5. Milczenie - wspiera i umacnia zasadę zaprzeczania, służy tworzeniu portretu szczęśliwej rodziny, a zarazem pogłębia izolację rodziny i jej członków od społeczeństwa.

6. Iluzja - jest podstawą trwania dysfunkcyjnego systemu, sprzyja trwaniu rodziny jako systemu zamkniętego i sztywnego, a także służy tworzeniu mitów, które zastępują realne przeżycia, doznania.

7. Niedokończenie - służy podtrzymaniu stanu niepokoju i dezorientacji pomiędzy członkami rodziny, wiąże się z chroniczną walką i konfliktem bez podejmowania próby realnego rozwiązania lub łączy członków rodziny we wspólnym unikaniu jakiegokolwiek konfliktu. Uczy bycia z innymi przez agresję lub uległość.

8. Brak zaufania - jako podstawa kontaktu z drugim człowiekiem służy unikaniu bycia zranionym, odrzucony. Wzmacnia poczucie samowystarczalności, a jednocześnie pogłębia emocjonalne odcięcie i uniemożliwia dążenie do zaspokajania własnych potrzeb. W rodzinach dysfunkcyjnych osoba uzależniona wchodzi w rolę prześladowcy/tyrana/kata/ofiary i dzięki temu może zajmować się przede wszystkim swoim nałogiem i nie odczuwać żadnych dolegliwości swego zachowania poza zdrowotnymi. Osoba współuzależniona podejmuje rolę idealnego partnera/wspólnika/męczennika/świętego i dzięki temu odnajduje sens trwania w tym związku.

Wyróżnia się cztery grupy ról - strategii zachowania dzieci w rodzinie dysfunkcyjnej:

1. bohater - mały rodzic, rodzic rodziców, opiekun, przyjaciel, powiernik,

siłacz;

2. kozioł ofiarny - sztandarowa ofiara rodzica, czarna owca, zastępczy

partner, buntownik, łotr;

3. niewidoczne dziecko - osoba niewidzialna, pełna wdzięku, zagubione

dziecko;

4. maskotka - błazen, osoba poświęcająca się, sędzia, prześladowca

rodziny.

Mechanizmy wpływające na powstawanie dysfunkcji:

Źródłem dysfunkcji w rodzinie są dorośli, którzy założyli rodzinę - małżonkowie, rodzice. To oni, jako dojrzali ludzie podejmują decyzję o

• założeniu rodziny, tworzą reguły, według których rodzina funkcjonuje,

• wnoszą swój światopogląd, styl bycia, sposób zachowania się, obraz siebie, przekonania, a także swoje emocje i sposoby ich okazywania. Układ zaburzony ma swój początek w osobach, które go inicjują.

• Zachowanie będące źródłem dysfunkcji działa jak starter - rodzic uzależniony kontroluje się na kontroli swego dysfunkcyjnego zachowania.

• Rodzic współuzależniony zajmuje się kontrolowaniem zachowania współmałżonka i usprawiedliwianiem konsekwencji jego postępowania. Dzieci, w ramach scenariusza przybranej roli, dołączają do chronienia uzależnionego rodzica, biorąc odpowiedzialność za niego, przyjmując emocjonalny bagaż w postaci poczucia winy i wstydu. Rodzina koncentruje się na sprawcy problemu, umożliwia mu komfortową sytuację dla jego zachowania. Sprawca nie ponosi w efekcie konsekwencji swego uzależnienia, gdyż ofiary zamiast sprzeciwiać się i siebie chronić, milczą i troszczą się o kata.

Taki układ sił czy rodzaj relacji w rodzinie sprawia, że dorastające w niej dzieci nabierają przekonania, że normą jest:

1. uległość - agresja w relacjach z drugim człowiekiem,

2. nieokazywanie uczuć bądź okazywanie ich w celu manipulacji, osiągnięcia jakiegoś celu,

3. pomijanie własnych potrzeb lub eskalowanie ich w kwestii `być albo nie być'. sposobem na przetrwanie jest kontrola `złego zachowania' drugiej osoby lub własne `złe zachowanie'.

Model analizy systemowej rodziny opracowany

przez D. H. Olsona

Model systemowy zakłada, że rodzina jest systemem opierającym się na trzech wymiarach:

• spójności,

• adaptacyjności

• oraz procesów komunikacyjnych.

Różne nasilenie każdego z wymiarów i ich wzajemne konfiguracje sprawiają, że każdy system rodzinny jest niepowtarzalny, zaś jego funkcjonowanie osiąga różne poziomy prawidłowości lub zaburzeń.

Podejście systemowe, zakłada, że dynamika zdarzeń w rodzinie ma charakter cyrkularny, a więc wszystkie elementy rodziny wspierają i wzmacniają rodzinę, a całość rodziny wzmacnia i wspiera poszczególnych jej członków.

Jedno zdarzenie wywołuje reakcję, która z kolei wpływa na kolejne etapy cyklu. Zgodnie z powyższym każda dysfunkcja któregoś z członków rodziny wpływa podtrzymujące na system rodzinny, który z kolei wpływa podtrzymujące na tę dysfunkcję. Do usunięcia dysfunkcji któregoś z członków rodziny konieczna jest reorganizacja całego systemu rodzinnego.

SPÓJNOŚĆ RODZINY określa więź emocjonalna, która łączy poszczególnych członków rodziny, a także stopień nasilenia indywidualnego poczucia niezależności każdej osoby od własnej rodziny.

O rodzaju poziomu spójności rodziny decydują takie zmienne jak:

• więź emocjonalna między członkami rodziny,

• poczucie niezależności,

• granice między jednostkami i systemami,

• działające koalicje,

• czas i przestrzeń życiowa,

• kontakty towarzyskie

• sposoby podejmowania decyzji.

ADAPTACYJNOSC RODZINY traktowana jest, jako zdolność systemu rodzinnego do reagowania na stres rozwojowy (lub sytuacyjny) przez zmianę struktury władzy, ról oraz zasad rodzinnych.

Podstawowe wymiary adaptacyjności to:

• sposób wyrażania opinii,

• stosowana kontrola,

• panująca dyscyplina,

• działania negocjacyjne,

• pełnione role,

• zasady życia rodzinnego

• oraz specyfika sprzężenia zwrotnego.

PROCESY KOMUNIKACYJNE.

Pełnią ważną rolę regulacyjną. Efektywna komunikacja w rodzinie ułatwia systemowi rodzinnemu utrzymanie korzystnych poziomów spójności i adaptacyjności. Zaburzone porozumiewanie się sprawia z kolei, że systemy stają się systemami skrajnymi (a więc dysfunkcjonalnymi).

1. Emocjonalne oddzielenie (niska spójność i umiarkowana adaptacyjność). W rodzinie zachowany jest znaczny dystans emocjonalny, sztucznie tworzone są bariery między osobami w zakresie posiadanych celów i potrzeb, wykorzystywane jest odtrącanie i oskarżanie, silna jest także emocjonalna reaktywność (głównie w formie lęku, złości czy poczucia winy);

2. Strukturę zdezorganizowaną (wysoka adaptacyjność i umiarkowana spójność), nieustannie prowadzone są tu negocjacje, rozmowy są rozwlekłe i niekonkretne, komunikaty są niejasne i niekonsekwentne, a osoby wchodzące w interakcje cechuje brak odpowiedzialności;

3. Relacje zrównoważone (umiarkowana adaptacyjność i spójność) negocjacje prowadzone są w sposób skuteczny, porozumiewanie się jest efektywne, członkowie systemu wierzą w siebie, są odpowiedzialni za siebie, kontaktują się jak osoby dojrzale, współpracują ze sobą, potrafiąc jednocześnie sprawnie bronić własnych interesów, posiadają pozytywne cele i konstruktywne potrzeby;

4. Strukturę sztywną (niska adaptacyjność i umiarkowana spójność), gdzie rzadko prowadzi się negocjacje, obowiązują sztywne wzorce porozumiewania się, zauważalne są tendencje członków rodziny do zdobywania przewagi nad innymi (nawet przy użyciu manipulacji), a poro­zumiewanie się nosi znamiona przesadnej odpowiedzialności i nadmiernej zależności;

5. Emocjonalne uwikłanie (umiarkowana adaptacyjność i wysoka spójność) - występuje emocjonalne „zlewanie się", wymieszanie celów i potrzeb, a także wysoka reaktywność emocjonalna, głównie w formie lęku, złości i poczucia winy.

Za: D.H.Olson, Circumplex Model VII: Validation stadies and FACES III “ Falmily Process” 1986 ss. 25, 337-351; oraz D.H.Olson, Commentary: Three- dimensional (3-D) Circumplex Model and Revised scoring of FACES- III “Family Process” 1986 ss. 30, 74-78.

Podstawowe cechy rodziny w teorii systemowej

Uzupełnienie treści zagadnień zawartych w przedstawionym materiale:

De Barbaro: Wstep do systemowego rozumienia rodziny

M.Plopa: Psychologia rodziny s. 15-62; 88-107

• Zasada stałości (całościowość)

• Organizacyjna złożoność systemu

• Współzależność podsystemów

Z perspektywy systemowej zakłada się, że każda rodzina ma strukturę organizacyjną, która wpływa na wzory interakcji zachodzących w granicach rodziny.

Próba rozumienia dynamiki rodziny sprowadza się zatem do dokonywania analizy reguł i wzorów interakcji zachodzących w granicach rodziny.

1. Całościowość (zasada stałości)

Systemy rodzinne są charakteryzowane przez cechę całości, co oznacza, że rodzina jest tworzona przez grupę osób, stanowiących kompleksową i jednolitą całość.

Każdy system rodzinny jest scharakteryzowany przez struk­turalne reguły wiązania się, co determinuje sposób oddziaływania na siebie członków rodziny (wzory interakcji).

2. Organizacyjna złożoność

Termin organizacyjna złożoność odnosi się do faktu, że rodziny skła­dają się z różnych mniejszych jednostek albo podsystemów, które razem tworzą większy system rodzinny.

Każdy członek rodziny może być uważany za podsystem np. podsystem małżonkowie, rodzice i dzieci. Każdy z nich jest określany przez tworzących go członków rodziny, jak również przez podstawowe zadania, które są im przypisane.

Małżeński subsystem, na przykład, uczy dzieci natury intymnych relacji i dostarcza wzorców wymiany uczuć między męż­czyznami i kobietami.

Rodzicielski podsystem zaczyna się od poczęcia dziec­ka i służy takim funkcjom, jak: wychowywanie, wspomaganie, socjalizacja i kontrola. Zazwyczaj rodzicielski podsystem tworzą żony i mężowie, cho­ciaż nierzadko jest tak, że inne osoby mogą być również do niego włączone, na przykład dziadkowie albo starsze dzieci.

Podsystem dzieci jest typowy dla dziecięcej pierwszej rówieśniczej grupy i stwarza możliwości uczenia się wzorów negocjacji, współpracy, konkurencji czy otwartości. Działanie i efektywność całego systemu znajdują się zatem pod wpływem działań i efektywności każdego z podsystemów.

3) Współzależność

Osoby i podsystemy, które tworzą cały system, są wzajemnie zależne i wza­jemnie na siebie wpływają. Ta wzajemna zależność i wpływanie na siebie mówią o współzależno­ści wśród członków systemu. W systemie rodzinnym każdy z czynników — który wydaje się wpływać tylko na jedną osobę — w granicach rodziny ma wpływ na każdą inną. Podobnie, zmiana w jednej części systemu rodzi­ny odbija się na reszcie systemu.

Systemy rodzinne, są jednocześnie prostymi podsystemami w granicach szerszych systemów określanych przez czynniki polityczne, ekonomiczne, edukacyjne, religijne, etniczne. Oddziałują one pośrednio bądź bezpośrednio na jakość relacji w systemie rodzinnym.

1.2. Strategie i reguły

Wzory interakcji funkcjonujące w granicach systemu rodzinnego są w zasadniczym stopniu wyznaczane przez strategie, które rodzina stosuje celem wykonywania swoich zadań.

Strategie, stają się wzorami interakcji przestrzeganymi w rodzinie, Te strategie mogą być również pod wpływem takich czynników, jak historyczne dzieje i dziedzictwo poko­leniowe rodziny. W granicach każdego systemu poszczególne strategie są dobrze zakorzenione i mogą mieć w pewnym sensie charakter ponadczaso­wy, a regularnie stosowane stają się podstawą rządzącą życiem rodzinnym. Tego typu strategie są nazywane regułami.

Reguły są powtarzanymi wzorami interakcji, które definiują granice dopuszczalnego i stosownego zachowania w rodzinie. Przez odzwierciedlanie wartości systemu rodzinne­go i definiowanie ról poszczególnych członków rodziny, przyczyniają się do utrzymania stałości systemu rodzinnego.

Każda rodzina jest strukturalnie złożona, wzajemnie od siebie zależna a konstelacja osób rozwija system reguł, który kształtuje wzory interakcji funkcjonujące w danym systemie rodzinnym.

1.3. Zadania i strategie rodziny

Kluczem do zrozumienia wzorów interakcji w rodzinie jest zrozumienie związku pomiędzy zadaniami rodziny i strategiami służącymi ich realizacji.

Ważne jest zrozumienie faktu, że strategie i reguły — użyte do regulacji każ­dego z zasadniczych zadań rodziny — wzajemnie wpływają na siebie.

Obraz systemowy rodziny wymaga zrozumienia współzależności, która dotyczy:

1. składu rodziny;

2. zadań, które rodzina musi negocjować;

3. strategii, które rodziny używają w zetknięciu z zadaniami.

Na wybór strategii do realizacji zadań w rodzinie wpływ mają :

• Tradycja rodzinna;

• Rodziny są osadzane w szerszych granicach społecznych, ekonomicz­nych, religijnych, edukacyjnych czy politycznych systemów i każdy z nich może wpływać na strategie przeważnie wybierane przez poszczególne ro­dziny.

• Rodzina pocho­dzenia służy jako model do ustalania priorytetów i strategii rodziny.

Strategie używane w granicach rodziny wynikają z dynamicznego, wzajemnego oddziaływania różnych kul­turalnych, historycznych, społecznych i rodzinnych wpływów. Społeczne siły wymuszają i ograniczają zachowanie rodziny przez ustalanie norm i wyznaczają granice stosownego i dopuszczalnego jej zachowania.

1.3.1. Zadania i strategie dotyczące tożsamości

Wszystkie rodziny powinny sprzyjać rozwojowi tożsamości zarówno każ­dego członka rodziny, jak i rodziny jako całości.

Pod tym względem, można wyróżnić trzy powiązane ze sobą zadania dotyczące tożsamości, które syste­my rodzinne muszą wykonywać:

1. budowanie tematów rodziny;

2. prowa­dzenie socjalizacji członków rodziny;

3. ustalanie zadowalającej zgodności stanowisk odnośnie do różnych problemów.

Rodzinne tematy są to takie elementy doświadczenia rodziny, które organizują podstawy życia rodzinnego. Włączają one obydwa świadome i nieświadome elementy oraz intelektualne (cechy, przekonania, wartości) i emocjonalne aspekty.

Rodzinne tematy pomagają:

• organizować tożsamość rodziny;

• pomagają zrozumieć członkom systemu ro­dzinnego wzajemne oczekiwania i oddziaływania;

• wspomagają też kształto­wanie własnych tożsamości przez spostrzeganie siebie w relacjach interper­sonalnych w granicach i na zewnątrz rodziny

Rodziny mogą tworzyć mity rodzinne, któ­re mogą być niezgodne z możliwościami rodziny i mogą tym samym tworzyć napięcie między rodziną a innymi systemami z zewnątrz.

Tematy rodziny i wyobrażenia dostarczają też członkom zestawu ocze­kiwań odnośnie do tego, jak inni będą postępować z nimi i jak oni powinni zachowywać się odnośnie do innych.

Strategie dotyczące tożsamości mogą być podobne dla wszystkich człon­ków rodziny lub różne dla różnych członków. Czynnikiem różnicującym tożsamości członków" rodziny - może być płeć. Przeko­nania rodziny o szanowaniu mężczyzny i kobiety wpływają stosownie na socjalizację dzieci.

Ważne wydaje się to, czy strategie są elastyczne, czy też sztywne i z góry ustanowione, czy po­zwalają na rozwijanie tożsamości, czy też ograniczają jej rozwój. To znaczy, czy członkowie rodziny mają swobodę w rozwijaniu ich własnej tożsamości opartej na własnych zasobach, potencjalnych możliwościach lub czy są oni zmuszani przez oczekiwania systemu do „kreowania" rozwoju szczególnej tożsamości, która przecież nie musi pasować do ich wrodzonych zdolności.

1.3.2. Zadania i strategie dotyczące granic

Jednym z podstawowych zadań rodziny jest ustalenie i utrzymanie granic.

Granice oznaczają odrębności poszczególnych rodzin, jak również, w ramach rodziny, odróżniają jedne podsystemy od innych.

Poję­cie granic w stosunku do systemu rodzinnego jest rozumiane metaforycznie, nie są one bowiem bezpośrednio dostrzegalne. W istocie, przepływ informa­cji między i w granicach systemu sugeruje zasadność ich wydzielania.

Można mówić w zasadzie o dwóch typach granic:

• zewnętrznych

• i wewnętrznych.

Granice zewnętrzne oddzielają rodzinę od innych systemów, ustalają też zasady przepływu informacji między rodziną i innymi zewnętrznymi syste­mami (organizacjami społeczno-politycznymi, grupami towarzyskimi itp.), co służy utrzymaniu ich integralności i spoistości. Można tu mówić zatem o przenikalności granic, która odnosi się do stopnia, w jakim granice rodziny względnie są otwarte albo zamknięte.

Rodziny ze względnie otwartymi zewnętrznymi granicami to takie, w któ­rych dom dosłownie jest otwarty na innych, członkostwo w rodzinie może być luźno definiowane, co umożliwia swobodę w przychodzeniu i wycho­dzeniu z domu. Informacje o rodzinie mogą tym samym swobodnie prze­pływać do zewnętrznych systemów. Ma to wpływ na poziom komfortu członków rodziny w relacjach z osobami spoza systemu rodzinnego.

Z kolei zamknięcie zewnętrznych granic powoduje, że dom dosłownie jest niedostępny dla innych. Członkowie rodziny nie mogą swobodnie zapraszać przyjaciół, znajomych. Jest położony silny nacisk na prywatność, a reguły rodzinne zakazują prowadzenia wszelkich dyskusji o sprawach rodziny z kimś z zewnątrz („co jest mówione w granicach domu pozostaje w domu"). Większość rodzin jest umiejscowionych gdzieś w środku „otwartego — zamkniętego" kontinuum, utrzymując określoną równowagę pomiędzy byciem całkowicie otwartą a całkowicie zamkniętą.

Wewnętrzne granice ustalają zasady przepływu informacji pomiędzy i w gra­nicach podsystemów rodziny, wpływają na stopień dopuszczalnej autono­mii w granicach rodziny

Systemy z niską tolerancją dla autonomii są rozumiane, jako mające uwikłane wewnętrzne granice.

Systemy zaś z wysoką tolerancją mają „uwolnione wewnętrzne gra­nice"

Kiedy granice są pojmowane jako uwikłane — strategią systemu jest ograniczanie wyrażania tożsamości i autonomii, a tym samym zachęcanie do przejawiania zacho­wań zależnych od innych członków rodziny. Jest dozwolony jedynie mały poziom prywatności, a „interes" poszczególnej osoby jest interesem rodzi­ny. Jeżeli ktoś w rodzinie ma problem, to jest on problemem wszystkich. Tego typu reguły ustalone w granicach rodziny wymagają, aby każdy czło­nek systemu rodzinnego ujawniał swoje problemy, sprawy, myśli i był „otwar­ty" na podobne zwierzenia ze strony innych osób, każdy ma zatem prawo wtrącać się do osobistego życia innych członków rodziny.

Kiedy granice są pojmowane jako wolne — strategia systemu sprowadza się do popierania wyrażania autonomii. Reguły w rodzinie są tak ustalane, aby zachęcać członków systemu do samodzielnego rozwiązywania swoich problemów bez oczekiwania daleko idącej pomocy od innych osób żyją­cych w rodzinie, autonomia jest zatem doceniana i oczekiwana.

Optymalne funkcjonowanie rodziny prawdopodobnie będzie występowało wówczas, kiedy rodziny osiągną równowagę między uwikłaniem a uwolnieniem.

1.3.3. Zadania i strategie dotyczące utrzymania statusu

Rodziny są odpowiedzialne za zabezpieczenie określonego statusu swoim członkom w zakresie stworzenia warunków do życia i rozwoju. Chodzi tu głównie o zabezpieczanie potrzeb materialnych i edukacyjnych.

Wszystkie rodziny ustalają określone priorytety, które muszą brać pod uwagę zasoby, jakimi one dysponują (czas, energia, środki finansowe). Decydowanie o użyciu przez rodzinę zasobów jest złożonym i dynamicznym procesem. Stra­tegie utrzymania rozwijają się w systemie, dlatego odzwierciedlają określone jego priorytety.

Priorytety, zasoby i strategie przyjmowane przez system rodzinny w kon­sekwencji definiują reguły, według których członkowie rodziny mają dzia­łać. One generalnie określają, na jakim poziomie i przez kogo mogą być wykorzystywane zasoby systemu.

1.3.4. Zadania i strategie kierowania spójnością rodziny

System rodzinny jest odpowiedzialny za jakość i poziom więzi emocjonal­nej między członkami, co wiąże się ze wzajemnym ujawnianiem życzliwości, zaufania, troski, wsparcia, zaufania.

Dbałość o spójność rodziny wiąże się z przyjmowaniem odpowiednich strategii, które jednocześnie służą zdrowiu psychicznemu każdego członka rodziny

Jasność reguł i ich akceptacja w rodzinie sprzyjają kreowaniu efektywności strategii wspierających spójność systemu i dobrą komunikację między jego członkami.

Budowanie spójności rodziny wymaga stosowania strategii, które tak podzielą władzę w rodzinie, aby wszy­scy członkowie rodziny czuli się dobrze.

1.4. Stres w systemie rodzinnym

Współczesność dostarcza różnych wzorców, recept na szczęśliwe, udane życie, co niewątpliwie wiąże się z burzliwymi przemianami w sferze ekono­micznej, kulturalnej czy nawet moralnej. Stwarza to możliwość „realizacji siebie" w różnych obszarach psychologicznego czy społecznego funkcjono­wania, niemniej jednak nie pozwala na „ucieczkę" od potrzeby przywiąza­nia, nieodłącznie związanej z ludzką naturą.

Zycie w rodzinie może być ważnym źródłem doświadczeń stresowych, ale i ważnym źródłem wsparcia.

Rodzina może być równie dobrze pierwotnym źródłem stresu, jak i me­diacyjną siłą w procesie stresowym wynikającym z racji pełnienia różnych ról w strukturach pozarodzinnych.

W rodzinie jednostka może znaleźć wsparcie w rozwiązywaniu swoich problemów, ale rodzina może się też przy­czyniać do ich pogłębienia, stąd też stres może być generowany w struktu­rach rodzinnych na różnych płaszczyznach. Można je w zasadzie sprowa­dzić do dwóch podstawowych: wynikających z charakteru i jakości życia rodzinnego oraz wynikających z przenikania do rodziny z zewnątrz za po­średnictwem jej członków.

Źródła konfliktu, kryzysu rodzinnego:

• Określony harmonogram zmian (okresów) w cyklu rodziny:

• Można tu wymienić ważne wydarze­nia życiowe zmieniające jakość życia rodzinnego: ciąża, urodzenie się dziecka, macierzyństwo, ojcostwo, opuszczenie rodziny przez dzieci, emerytura, wdowieństwo.

• Oprócz wydarzeń o charakterze przewidywalnym bądź nagłym w proce­sie stresowym mają swój znaczący udział wydarzenia codzienne określają­ce tzw. jakość życia jednostki czy też całej struktury rodzinnej. Składają się na nią różnego rodzaje problemy, frustracje wynikające z pełnionych ról rodzinnych i małżeńskich, z organizacji życia rodzinnego, sposobów roz­wiązywania bieżących problemów.

• Sposób pełnienia ról może implikować konflikty interpersonalne, kreować stany depresyjne, lęki, agresję.

• źródłem stresu dla rodziny jest tzw. konflikt małżeński wynikający głównie z braku wzajemności, braku afektywnej wymiany, nieakceptowania osobowości partnera czy niewłaści­wego pełnienia roli małżonka.

• Następny wymiar interpersonalnego konfliktu w małżeństwie jest po­wiązany z poczuciem wartości.

• Destruktywną siłą wpływającą na relacje rodzinne może być dystres emocjonalny generowany w środowisku pozarodzinnym, głównie w miej­scu pracy. Złość, depresja, frustracja, lęk, zagrożenia doznawane w miejscu pracy mogą kreować napięcie w stosunkach rodzinnych, indukując podobne doznania u innych członków rodziny.

• Role zewnętrzne mogą nie sprzyjać bądź znacznie ograniczać pełnienie obligatoryjnych i oczekiwanych ról rodzinnych i małżeńskich.

Szczególną sytuacją kreującą stres w rodzinie i wymagającą odrębnego potraktowania jest ciągła rozłąka partnerów wynikająca z charakteru roli zawodowej jednego z członków rodziny (zazwyczaj ojca).

1.4.1. Radzenie sobie ze stresem w systemach rodzinnych

Radzenie sobie odzwierciedla zarówno poznawcze, jak i behawioralne wysiłki powzięte przez rodzinę, aby zmniejszyć lub uniknąć czynników stresowych, poprzez wykorzystanie zasobów rodzinnych oraz wprowadzanie zmian w funkcjonowaniu rodziny w odpowiedzi na wymagania wydarzeń stresowych.

Poznawcza interpretacja wydarzeń stresowych wpły­wa na behawioralne sposoby odpowiedzenia na czynnik stresowy. Strategie behawioralnego radzenia sobie odnoszą się do tego, co rodzina robi, aby kierować stresem.

Rodziny różnią się w zakresie przejawia­nej aktywności na rzecz przywrócenia równowagi wewnątrz systemu; moż­na mówić tu o strategiach :

1. zadaniowych,

2. emocjonalnych,

3. poszukiwaniu wspar­cia z zewnątrz.

Skuteczność radzenia sobie odnosi się do właściwości wysiłków przedsięwziętych przez rodzinę, aby zmniejszyć stres.

Specyficzne poznawcze i behawioralne strategie rozwiązywania proble­mu — stosowane w odpowiedzi na wydarzenie stresowe — zależą od zasobów radzenia sobie, posiadanych przez rodzinę.

Zasoby radzenia sobie od­noszą się do określonych własności, atrybutów, umiejętności, które do dyspozycji rodziny mogą być wykorzystane w zmaganiu się ze stresowymi sytuacjami.

Rodzina może odpowiadać na wydarze­nia przez stosowanie tylko tych strategii, które były używane w przeszłości. Orientacje i wartości nieformalnych i formalnych sieci dostarczają jednostkom i rodzinom różne opcje radzenia sobie z wydarzeniami stresowymi. Społeczne sieci, na przykład, mogą do­starczać informacyjnego, emocjonalnego czy materialnego wsparcia.

Kiedy rodzina może sobie radzić skutecznie z wydarzeniami stresowymi, wówczas zwiększa się jej spójność i poziom integracji. Członkowie rodziny mogą czuć się kom­fortowo, mogą odczuwać wzajemnie wsparcie, mogą wyrażać swoją indywi­dualność i w dużym stopniu działać autonomicznie. Granice między osobami i subsystemami są jasne. Członkowie rodziny są pewni swojej tożsamości, swoich pierwotnych ról i wiedzą, czego się od nich oczekuje. Decyzje o wy­korzystaniu zasobów są efektywne, a podstawowe zadania dotyczące utrzy­mania są wykonywane z sukcesem.

Kiedy zaś proces radzenia sobie z proble­mami załamuje się, to jednocześnie załamuje się zdolność rodziny do zarządzania jej podstawowymi zadaniami. Członkowie rodziny czują się wyalienowani, odizolowani od siebie, są niespokojni, napięci, depresyjni. Role członków rodziny i poczucie odpowiedzialności gmatwają się. Mogą powstawać koalicje paraliżujące zdolność rodziny do zarządzania konflikta­mi i wspierania jej członków. Otoczenie rodziny jest doświadczane jako cha­otyczne i zdezorganizowane. Członkowie rodziny nie odczuwają zaspokaja­nia swoich potrzeb fizycznych, społecznych, emocjonalnych, a przetrwanie rodziny może być zagrożone.




Zaliczenie wykładów w formie pisemnej - 19.02.2011 godz. 9.00 sala 101

Rodzina Dysfunkcyjna - pytania na zaliczenie wykładów:

1. W zależności od stopnia zachowania rodzica determinującego działanie całego systemu rodzinnego można wyróżnić 4 grupy cech rodziny dysfunkcyjnej - wymień

2. W rodzinie dysfunkcyjnej stosunki pomiędzy poszczególnymi członkami są przejawem współuzależnienia i opierają się na specyficznych regułach: kontroli, perfekcjonizmu, oskarżania, zaprzeczania, milczenia, iluzji, braku zaufania i niedokończenia rozwiązania problemu - czyli trwania w memorandum.

Objaśnij i podaj przykład reguły zaprzeczania

3. W rodzinie dysfunkcyjnej stosunki pomiędzy poszczególnymi członkami są przejawem współuzależnienia i opierają się na specyficznych regułach: kontroli, perfekcjonizmu, oskarżania, zaprzeczania, milczenia, iluzji, braku zaufania i niedokończenia rozwiązania problemu - czyli trwania w memorandum.

Objaśnij i podaj przykład reguły kontroli

4. W rodzinie dysfunkcyjnej stosunki pomiędzy poszczególnymi członkami są przejawem współuzależnienia i opierają się na specyficznych regułach: kontroli, perfekcjonizmu, oskarżania, zaprzeczania, milczenia, iluzji, braku zaufania i niedokończenia rozwiązania problemu - czyli trwania w memorandum.

Objaśnij i podaj przykład reguły oskarżania

5. Pojęcie granic systemu rodzinnego jest rozumiane metaforycznie, nie są one bowiem bezpośrednio dostrzegane. Możemy mówić o 2 typach granic: otwartych i zamkniętych. Granice zew. Oddzielają rodzinę od innych systemów ustalając tym samym zasady przepływu informacji pomiędzy rodziną i innymi systemami zewnętrznymi.

Objaśnij jak wygląda przepływ informacji w systemie ze względnie otwartymi granicami.

6. Pojęcie granic systemu rodzinnego jest rozumiane metaforycznie, nie są one bowiem bezpośrednio dostrzegane. Możemy mówić o 2 typach granic: otwartych i zamkniętych. Granice zew. Oddzielają rodzinę od innych systemów ustalając tym samym zasady przepływu informacji pomiędzy rodziną i innymi systemami zewnętrznymi.

Objaśnij jak wygląda przepływ informacji w systemie z granicami zewnętrznymi zamkniętymi.

7. Zdrową rodzinę jako system funkcjonalny cechuje: otwartość, pozytywna tożsamość i autonomia zarówno systemu jak i poszczególnych członków, otwarta komunikacja i wzajemność.

Objaśnij jedną z cech jaką jest autonomia systemu i pozytywna tożsamość

8. Zdrową rodzinę jako system funkcjonalny cechuje: otwartość, pozytywna tożsamość i autonomia zarówno systemu jak i poszczególnych członków, otwarta komunikacja i wzajemność.

Objaśnij jedną z cech jaką jest otwarta komunikacja

9. Objaśnij spójność rodziny i wymień zmienne podlegające analizie

10. Objaśnij adaptacyjność rodziny i podaj zmienne podlegające analizie

11. Objaśni co to są strategie rodzinne i podaj przykład

12. Objaśnij mity rodzinne i podaj przykład




PRACA Z RODZINĄ DYSFUNKCYJNĄ

PRACA Z RODZINĄ DYSFUNKCYJNĄ

---