GOSPODARKA FINANSOWA ZAKŁADÓW UBEZPIECZEŃ

Liliana Grodzicka

Aneta Krawczyk

Natalia Maryniak

Gr. IV FiR RiA

25.04.2013r.

Spis treści:

1. Wstęp
2. Bilans zakładu ubezpieczeń
3. Pojęcie środków własnych zakładu ubezpieczeń
4. Wysokość środków własnych
5. Działalność lokacyjna zakładów ubezpieczeń
6.Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe
7. Rodzaje rezerw
7.1. Rezerwa składek
7.2. Rezerwa na ryzyka wygasłe
7.3. Rezerwy na niewypłacone odszkodowania i świadczenia
7.4. Rezerwy na wyrównanie szkodowości (ryzyka)
7.5. Rezerwa ubezpieczeń na życie
7.6. Rezerwy ubezpieczeń na życie, jeżeli ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający
7.7. Rezerwy na premie i rabaty dla ubezpieczonych
7.8. Rezerwy na zwrot składek dla członków
7.9. Pozostałe rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe przewidziane w statucie zakładu ubezpieczeń albo zakładu reasekuracji
8. Struktura rezerw techniczno-ubezpieczeniowych
9. Metody tworzenia rezerw
10. Reasekuracja
11. Rodzaje umów reasekuracyjnych
12. Znaczenie umów reasekuracyjnych
13. Składka ubezpieczeniowa
13.1. Składka netto
13.2. Składka brutto
13.3. Dodatki
13.4. Stopa składki
13.5. System Bonus-malus
14. Złote reguły ubezpieczeniowe
15. Trzy metody kalkulacji stawki ubezpieczeniowej
16. Zakończenie
17. Bibliografia

1. Wstęp

Gospodarka finansowa jest to termin określający ogół czynności związanych z przygotowaniem i realizacją operacji pieniężnych. Obejmuje ona planowanie finansowe, gromadzenie środków pieniężnych, wydatkowanie środków pieniężnych, a także kontrolę finansową..

W poniższym referacie przedstawimy mechanizm funkcjonowania działalności lokacyjnej zakładów ubezpieczeń, czyli co się składa na aktywa, jakie są cele lokowania środków pieniężnych. Następnie przejdziemy do wyjaśniania skąd są wypłacane odszkodowania, jakie są rodzaje rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, jaki jest sposób ich kalkulacji oraz metody tworzenia. Kolejnym krokiem będzie wyjaśnienie czym jest reasekuracja oraz przedstawienie jej rodzajów. Ostatnim elementem będzie przedstawienie pojęć takich jak „składka netto” oraz „składka brutto”. Niezbędne będzie tu wspomnienie o dodatkach, systemie Bonus-malus oraz metodach tworzenia stawki ubezpieczeniowej.

1. Bilans zakładu ubezpieczeń

Majątek zakładu ubezpieczeń i źródła jego finansowania na określony moment i w określonej formie prezentowane są w bilansie. Układ bilansu zakładu ubezpieczeń jest narzucany ustawowo i przedstawiony jest w załączniku nr 3 ustawy o rachunkowości. Bilans zakładów ubezpieczeń różni się zasadniczo od bilansu innych jednostek. Wiąże się to z występowaniem specyficznych pozycji bilansu, które są zarezerwowane tylko i wyłącznie dla tych instytucji. Podkreślić należy przede wszystkim obecność lokat w aktywach oraz rezerw techniczno- ubezpieczeniowych w pasywach. Ogół składników majątkowych zakładu ubezpieczeń w ujęciu wartościowym nosi nazwę aktywów. Zalicza się do nich środki gospodarcze wykorzystywane przez zakład ubezpieczeń w toku jego działalności. Część aktywów ujętych wartościowo występuje w formie rzeczowej (środki trwałe), część natomiast można ująć tylko wartościowo (środki pieniężne, należności, lokaty). Podstawowym kryterium porządkowania aktywów jest stopień ich płynności, czyli łatwości z jaką poszczególne składniki mogą być zamienione na gotówkę. Drugą część bilansu zakładu ubezpieczeń stanowią pasywa. Można je podzielić na własne i obce. W przeciwieństwie do aktywów mogących mieć postać zarówno wartościową jak i rzeczową, źródła finansowania majątku występują tylko w ujęciu wartościowym. Składniki pasywów są uporządkowane według kryterium wymagalności, tzn. stopnia pilności ich spłaty. Wszystkie aktywa zakładu ubezpieczeń muszą znajdować swoje odzwierciedlenie w pasywach, dlatego sumy aktywów i pasywów muszą być sobie równe.

1. Pojęcie środków własnych zakładu ubezpieczeń

Zakład ubezpieczeń, by móc działać, musi posiadać określoną ilość środków własnych. Aby wskazać, w jaki sposób określa się tę wielkość, należy najpierw wyjaśnić pojęcie środków własnych. Według art. 148 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej są to aktywa zakładu ubezpieczeń, z wyłączeniem aktywów

1) przeznaczonych na pokrycie wszelkich przewidywalnych zobowiązań;
2) wartości niematerialnych i prawnych;
3) akcji i udziałów własnych będących w posiadaniu zakładu ubezpieczeń;
4) z tytułu odroczonego podatku dochodowego.
2. Z aktywów stanowiących środki własne zakładu ubezpieczeń podlegającego nadzorowi dodatkowemu wyłącza się posiadane przez zakład ubezpieczeń akcje i inne aktywa finansujące kapitały własne innych zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji należących do tej samej ubezpieczeniowej grupy kapitałowej.
2a. Z aktywów stanowiących środki własne zakładu ubezpieczeń wchodzącego w skład konglomeratu finansowego wyłącza się posiadane przez zakład ubezpieczeń akcje lub udziały finansujące kapitały własne innych zakładów ubezpieczeń, zakładów reasekuracji, instytucji kredytowych i instytucji finansowych, w rozumieniu prawa bankowego, oraz firm inwestycyjnych.
2b. Z aktywów stanowiących środki własne zakładu ubezpieczeń wyłącza się posiadane przez zakład ubezpieczeń w odniesieniu do innych zakładów ubezpieczeń, zakładów reasekuracji, instytucji kredytowych i instytucji finansowych, w rozumieniu prawa bankowego, oraz firm inwestycyjnych:
1) udzielone przez zakład ubezpieczeń pożyczki podporządkowane spełniające warunki określone w ust. 4 pkt 2;
2) skumulowane niezapłacone dywidendy z tytułu akcji uprzywilejowanych.
2c. Na wniosek zakładu ubezpieczeń, jeżeli udziały lub akcje w innej instytucji kredytowej, firmie inwestycyjnej, instytucji finansowej, zakładzie reasekuracji lub zakładzie ubezpieczeń są posiadane tymczasowo do celów pomocy finansowej przeznaczonej na reorganizację oraz utrzymanie podmiotu, organ nadzoru może wyrazić zgodę na odstąpienie od stosowania przepisów w sprawie odliczeń określonych w ust. 2a lub 2b.
2d. Na wniosek zakładu ubezpieczeń podlegającego nadzorowi dodatkowemu lub podlegającego na podstawie ustawy o nadzorze uzupełniającym nadzorowi uzupełniającemu, organ nadzoru może wyrazić zgodę na odstąpienie od pomniejszania środków własnych zakładu ubezpieczeń o elementy określone w ust. 2a lub 2b, odnoszące się do
podmiotów określonych w ust. 2a lub 2b, jeżeli podlegają one nadzorowi dodatkowemu zgodnie z właściwymi przepisami lub nadzorowi uzupełniającemu zgodnie z przepisami ustawy o nadzorze uzupełniającym.

4. Wysokość środków własnych

Aby zakład ubezpieczeń mógł prowadzić działalność wymagane jest, aby posiadał środki własne w wysokości określonej przepisami. Art. 146 ustawy o działalności ubezpieczeniowej mówi nam, że musi to być wartość nie niższa niż margines wypłacalności i nie niższa niż kapitał gwarancyjny”. Z kolei kapitał gwarancyjny jest równy większej z wartości: jednej trzeciej marginesu wypłacalności lub minimalnej wysokości kapitału gwarancyjnego. Przepis ten stanowi podstawę realności ochrony ubezpieczeniowej. Wskazuje na konieczność zapewnienia wypłacalności zakładu ubezpieczeń oraz jego zdolności płatniczej, tj. do realizacji zobowiązań (odszkodowań lub świadczeń). Margines wypłacalności określa minimalną wysokość środków własnych, jaką powinien posiadać zakład ubezpieczeń.

Aby zrozumieć powyższą definicję należy wyjaśnić pojęcia marginesu wypłacalności oraz kapitału gwarancyjnego. Margines wypłacalności jest to wielkość nie obciążonych żadnymi zobowiązaniami aktywów, jaką powinien dysponować ubezpieczyciel w celu zabezpieczenia się przed następstwami nieprzewidzianego spadku wpływów ze składek. Wielkość ta nie może być niższa od minimalnej wysokości kapitału gwarancyjnego. Z kolei kapitał gwarancyjny to Kapitał, który zakład ubezpieczeń musi posiadać w trakcie prowadzenia działalności ubezpieczeniowej. Jest uzależniony od wielkości i dynamiki zbieranych składek oraz wysokości minimalnego kapitału gwarancyjnego, ustalanego w rozporządzeniu Ministerstwa Finansów.

5. Działalność lokacyjna zakładów ubezpieczeń

Prowadzenie działalności lokacyjnej należy do grupy podstawowych czynności dokonywanych przez instytucje finansowe, których działanie opiera się na gromadzeniu i późniejszym podziale zgromadzonych zasobów pieniężnych. Zakłady ubezpieczeń pozyskują środki m.in. poprzez opłacenie składki czy wpłaty do funduszu. Między tym momentem, a wypłatą środków osobom uprawnionym zgromadzone zasoby stają się przedmiotem lokowania. Zakłady ubezpieczeń prowadzą działalność lokacyjną, ponieważ muszą wywiązywać się ze zobowiązań wobec podmiotów udostępniających kapitały oraz dążą do osiągnięcia korzyści finansowych z podjętych działań lokacyjnych. Głównym celem inwestowania środków finansowych przedsiębiorstw ubezpieczeniowych jest taka alokacja środków, która zagwarantuje pożądaną stopę zwrotu z inwestycji (rentowność), przy założonym poziomie ryzyka (bezpieczeństwo) z uwzględnieniem konieczności zapewnienia płynności środków. Przedsiębiorstwa ubezpieczeniowe, prowadząc działalność lokacyjną, muszą zatem optymalizować swój portfel lokat tak, aby wszystkie z powyższych parametrów były maksymalnie korzystne, a terminy zapadalności lokat zapewniały płynność w dłuższym okresie. Działalność inwestycyjna powinna być tak prowadzona, aby umożliwiała pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych adekwatnymi aktywami zgodnie z przepisami prawa oraz zapewniała właściwą dywersyfikację portfela lokat, tzn. dopasowanie aktywów do pasywów. .

Zakłady ubezpieczeń nie mają pełnej swobody w wyborze formy i rozmiaru poszczególnych rodzajów lokat. Działalność lokacyjna przedsiębiorstw ubezpieczeniowych podlega regulacjom prawnym, które zawarte są w ustawie o działalności ubezpieczeniowej. Możliwości inwestycyjne przedsiębiorstw ubezpieczeniowych określone są w art.154 pkt 6, a dozwolone pułapy zaangażowania w poszczególne instrumenty finansowe w art. 155 pkt 1:

Aktywami stanowiącymi pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych mogą być następujące rodzaje aktywów:
1) papiery wartościowe emitowane, poręczone lub gwarantowane przez Skarb Państwa oraz organizacje międzynarodowe, których członkiem jest Rzeczpospolita Polska;
2) obligacje emitowane lub poręczone przez jednostki samorządu terytorialnego lub związki jednostek samorządu terytorialnego;
3) inne dłużne papiery wartościowe o stałej stopie dochodu;
4) akcje, w tym dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym, a także notowane na tym rynku prawa poboru, prawa do akcji;
5) jednostki uczestnictwa lub certyfikaty inwestycyjne w funduszach inwestycyjnych;
6) inne dłużne papiery wartościowe o zmiennej stopie dochodu;
7) udziały;
8) listy zastawne;
9) pożyczki, w tym zabezpieczone hipotecznie lub przez instytucje finansowe, oraz pożyczki pod zastaw praw wynikających z umów ubezpieczenia na życie;
10) nieruchomości lub ich części, z wyłączeniem nieruchomości lub ich części wykorzystywanych na własne potrzeby;
11) środki pieniężne, w tym zgromadzone na rachunku bankowym;
12) depozyty bankowe;
13) należności od reasekuratorów;
14) udział reasekuratorów w rezerwach techniczno-ubezpieczeniowych;
15) należności depozytowe od cedentów;
16) należności od ubezpieczających wynikające z zawartych umów ubezpieczenia z wyłączeniem należności, w przypadku których od dnia ich wymagalności upłynęło więcej niż 3 miesiące;
17) należności od pośredników ubezpieczeniowych wynikające z zawartych umów ubezpieczenia z wyłączeniem należności, w przypadku których od dnia ich wymagalności upłynęło więcej niż 3 miesiące;
18) należności od budżetu państwa;
19) środki trwałe, inne niż nieruchomości, jeżeli dokonuje się od nich odpisów amortyzacyjnych według stawek amortyzacyjnych ustalonych z zachowaniem zasady ostrożności;
20) zarachowane czynsze i odsetki;
21) aktywowane koszty akwizycji w zakresie zgodnym ze sposobem ustalania rezerwy składek lub rezerwy ubezpieczeń na życie w dziale I załącznika do ustawy oraz w zakresie zgodnym ze sposobem ustalania rezerwy składek w dziale II załącznika do ustawy;
22) instrumenty pochodne, jak opcje, transakcje terminowe typu futures, transakcje zamienne o ile służą zmniejszeniu ryzyka związanego z innymi aktywami stanowiącymi pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych.

Z kolei dozwolone pułapy zaangażowania w poszczególne instrumenty finansowe w art. 155 pkt 1:

Aktywa stanowiące pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych nie mogą przekraczać:
1) 40 % wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w papierach wartościowych dopuszczonych do obrotu na rynku regulowanym i jednostkach uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych;
2) 25 % wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w nieruchomościach oraz inwestycjach w certyfikaty inwestycyjne funduszy inwestycyjnych, dokonujących lokat wyłącznie w nieruchomości, a także pożyczkach zabezpieczonych hipotecznie, z zastrzeżeniem że aktywa te nie mogą przekraczać:
a) 10 % wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w jednej nieruchomości lub kilku nieruchomościach, które ze względu na swoje położenie powinny być uznane za jedną lokatę,
b) 5 % wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w pożyczce zabezpieczonej hipotecznie udzielonej temu samemu pożyczkobiorcy lub grupie pożyczkobiorców związanych ze sobą;
3) 10 % wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w listach zastawnych, udziałach, akcjach niedopuszczonych do obrotu na rynku regulowanym i innych papierach wartościowych o stałej lub zmiennej stopie dochodu, z zastrzeżeniem, że udział zakładu ubezpieczeń w przedsiębiorstwie, które jestem emitentem tych papierów wartościowych, nie przekracza 10 % jego kapitału podstawowego;
4) 10 % wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w certyfikatach inwestycyjnych funduszy inwestycyjnych zamkniętych;
5) 10 % wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w dłużnych papierach wartościowych o stałej kwocie dochodu i pożyczkach zabezpieczonych przez instytucje finansowe;
6) 5 % wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w papierach wartościowych jednego emitenta lub grupy emitentów powiązanych albo w pożyczkach jednego pożyczkobiorcy lub grupy pożyczkobiorców związanych ze sobą;
7) 5 % wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w pożyczkach, które nie są zabezpieczone hipotecznie albo przez instytucje finansowe, przy czym aktywa te nie mogą przekraczać 1 % wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w jednej pożyczce;
8) łącznie 25 % wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w należnościach od cedentów, reasekuratorów, ubezpieczających lub pośredników ubezpieczeniowych oraz udziale reasekuratorów w rezerwach techniczno-ubezpieczeniowych, przy czym wartość tych należności oraz udziału reasekuratorów w rezerwach techniczno-ubezpieczeniowych niezabezpieczonych hipotecznie albo przez instytucje finansowe nie przekroczy 5 % łącznej wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych; nie są wymagane zabezpieczenia od reasekuratorów, którzy wykonują działalność w ramach uzyskanego na podstawie ustawy zezwolenia organu nadzoru lub w ramach swobody świadczenia usług albo uzyskali pozytywną opinię organu nadzoru;
9) 5 % wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w środkach trwałych, z zastrzeżeniem pkt 2;
10) 3 % wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w środkach pieniężnych;
11) 3 % wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w zarachowanych czynszach i odsetkach.

Należy zaznaczyć, że ustawodawca nie wszystkie kierunki lokowania traktuje równorzędnie. Tylko instrumenty dłużne emitowane lub gwarantowane przez Skarb Państwa i gminy mogą być wykorzystane bez ograniczeń jako inwestycje zakładów ubezpieczeń. Wynika to z traktowania papierów skarbowych jako pozbawionych ryzyka.

6. Rezerwy techniczno- ubezpieczeniowe

Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe stanowią istotny element w gospodarce finansowej zakładów ubezpieczeń.
Każdy ubezpieczyciel poza rezerwami gwarancyjnymi musi tworzyć rezerwy przeznaczone na normalne pokrycie bieżących i przyszłych odszkodowań i świadczeń ubezpieczeniowych (zgodnie z art. 151, ust.1).

Szczegółowe informacje na temat rezerw można znaleźć w Rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 28.12.2009 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji.

7. Rodzaje rezerw techniczno- ubezpieczeniowych

§ 31. 1. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe obejmują następujące rodzaje rezerw:

1) rezerwę składek;

2) rezerwę na ryzyka niewygasłe;

3) rezerwy na niewypłacone odszkodowania i świadczenia, w tym rezerwę na skapitalizowaną wartość rent;

4) rezerwy na wyrównanie szkodowości (ryzyka);

5) rezerwę ubezpieczeń na życie;

6) rezerwy ubezpieczeń na życie, jeżeli ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający;

7) rezerwy na premie i rabaty dla ubezpieczonych;

8) rezerwy na zwrot składek dla członków;

9) pozostałe rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe przewidziane w statucie zakładu ubezpieczeń albo zakładu reasekuracji.

7.1 Rezerwa składek

Rezerwę składek tworzy się jako składkę przypisaną pomniejszoną o koszty akwizycji zakładu ubezpieczeń, a przypadającą na przyszłe okresy sprawozdawcze, proporcjonalnie do okresu, na jaki składka jest przypisana, lub w relacji do stopnia ryzyka przewidywanego w następnych okresach sprawozdawczych.

7.2 Rezerwy na ryzyka niewygasłe

Rezerwę na pokrycie ryzyka niewygasłego tworzy się oddzielnie, jako uzupełnienie rezerwy składek, na pokrycie odszkodowań, świadczeń i kosztów, jakie mogą wyniknąć z przyszłych szkód i wypadków w odniesieniu do umów ubezpieczenia, które nie wygasają z ostatnim dniem okresu sprawozdawczego.

7.3 Rezerwy na niewypłacone odszkodowania i świadczenia

Rezerwa na niewypłacone odszkodowania i świadczenia jest tworzona w wysokości odpowiadającej ustalonej lub przewidywanej wielkości przyszłych wypłat odszkodowań i świadczeń związanych z zaszłymi szkodami, powiększonej o koszty likwidacji szkód.

7.4. Rezerwy na wyrównanie szkodowości (ryzyka)

Rezerwę na wyrównanie szkodowości (ryzyka) tworzy się w wysokości mającej zapewnić wyrównanie wahań współczynnika szkodowości w przyszłości. Rezerwa ta jest tworzona dla grup ubezpieczeń z wyjątkiem rezerwy dla grupy 14 działu II (ubezpieczenie kredytu), w których występują lub mogą wystąpić istotne wahania współczynnika szkodowości.

7.5. Rezerwa ubezpieczeń na życie

Rezerwy ubezpieczeń na życie tworzy się w wysokości ustalonej metodą aktuarialną z możliwością uwzględnienia kosztów obsługi umów i kosztów związanych z wypłatą odszkodowań i świadczeń. W przypadku ubezpieczeń na życie, kwota rezerwy na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia powinna być równa kwocie należnej ubezpieczonym, uprawnionym lub uposażonym, powiększonej o inne koszty związane z wypłatą świadczeń.

7.6. Rezerwy ubezpieczeń na życie, jeżeli ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający

Jeżeli ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający, rezerwy ubezpieczeń na życie tworzy się w wysokości wartości lokaty, dokonanej zgodnie z postanowieniami zawartej umowy ubezpieczenia na życie.

7.7. Rezerwy na premie i rabaty dla ubezpieczonych

Rezerwy na premie i rabaty dla ubezpieczonych tworzy się w wysokości kwot, o które powiększane są przyszłe świadczenia lub pomniejszane przyszłe składki, zgodnie z umową ubezpieczenia.

7.8. Rezerwy na zwrot składek dla członków

Rezerwę na zwrot składek dla członków towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych tworzy się do wysokości osiągniętego dodatniego wyniku technicznego, o ile obowiązek zwrotu składek wynika z umowy ubezpieczenia. Tworzy się ją w podziale na grupy ubezpieczeń dla każdego roku zawarcia umów ubezpieczenia odrębnie.

7.9. Pozostałe rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe przewidziane w statucie zakładu ubezpieczeń albo zakładu reasekuracji

Pozostałe rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe tworzone są zgodnie ze statutem zakładu ubezpieczeń i występują one przede wszystkim w dziale ubezpieczeń majątkowych i osobowych.

8. Struktura rezerw techniczno-ubezpieczeniowych

Wartość rezerw techniczno-ubezpieczeniowych brutto zakładów ubezpieczeń na życie na koniec III kwartału 2012 r. wyniosła 78,60 mld zł. W porównaniu z III kwartałem 2011 r. stanowiło to wzrost rezerw techniczno-ubezpieczeniowych brutto o 5,86%,tj. o 4,35 mld zł. Na koniec III kwartału 2012 r. w strukturze rezerw techniczno-ubezpieczeniowych zakładów ubezpieczeń na życie dominującą pozycję zajmują rezerwy ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty (inwestycyjne) ponosi ubezpieczający oraz rezerwy ubezpieczeń na życie, wynoszące na koniec III kwartału 2011 r. odpowiednio: 53,99% oraz 41,99% rezerw.

W zakładach pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych wartość rezerw techniczno-ubezpieczeniowych brutto na koniec III kwartału 2012 r. wyniosła 39,17 mld zł. W porównaniu z III kwartałem 2011 r. nastąpił wzrost rezerw o 9,97%, tj. o 3,55 mld zł. Na koniec III kwartału 2012 r. w strukturze rezerw techniczno-ubezpieczeniowych brutto dominującą pozycję zajmowały rezerwy na niewypłacone odszkodowania i świadczenia

oraz rezerwa składek łącznie z rezerwą na pokrycie ryzyka niewygasłego, wynoszące odpowiednio 57,85% oraz 39,35% rezerw.

9. Metody tworzenia rezerw

§ 33. 1. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe z ubezpieczeń bezpośrednich tworzy się, stosując metody:

-indywidualną - polegającą na ustalaniu odrębnie dla każdej umowy ubezpieczenia lub każdej szkody dokładnej wielkości rezerwy, a w przypadku niemożności ustalenia dokładnej wielkości rezerwy - zastosowanie jej wiarygodnego oszacowania;

-ryczałtową - polegającą na ustalaniu rezerwy zbiorczo dla całego portfela ubezpieczeń lub jego części, jako ustalonego procentu (wskaźnik ryczałtowy) składki lub wartości wypłaconych odszkodowań i świadczeń; metoda ryczałtowa może być stosowana tylko wtedy, jeżeli uzyskane przy jej użyciu wyniki będą zbliżone do wyników uzyskanych przy użyciu metody indywidualnej; wskaźnik ryczałtowy powinien być ustalany przy zachowaniu zasady ciągłości; nieuzasadnione zmiany wielkości wskaźnika są niedopuszczalne;

-aktuarialną - polegającą na ustalaniu rezerwy przy zastosowaniu matematyki ubezpieczeniowej, finansowej i statystyki.

10. Reasekuracja

Reasekuracja jest umową, na mocy której jeden zakład ubezpieczeń, zwany cedentem odstępuje całość lub część ubezpieczonego ryzyka( bądź grupy ubezpieczonych ryzyk określonego rodzaju), wraz z odpowiednią częścią składek innemu zakładowi ubezpieczeń, zwanemu reasekuratorem, który ze swojej strony zobowiązuje się do zapłaty cedentowi odpowiedniej części świadczeń wypłaconych ubezpieczającym.

Celem reasekuracji jest podział oraz wzajemna wymiana ryzyk. Reasekuracja nie zmniejsza ogólnej liczby ubezpieczeń, lecz obniża i wyrównuje sumy ubezpieczeń poszczególnych ryzyk.

Reasekurację dzielimy na:

-bierną- polega na odstępowaniu części lub całości ryzyka reasekuratorowi;

-czynną- oznacza przejmowanie części lub całości ryzyk przez innych ubezpieczycieli.

Przekazywane do reasekuracji udziały w ryzykach noszą nazwę alimentu, a udziały otrzymywane w zamian to kontralimenty.

11. Rodzaje umów reasekuracyjnych

Ze względu na formę zobowiązań umowy reasekuracyjne dzielimy na:

-fakultatywne- indywidualny podział ryzyk. Obie strony umowy mają pełną swobodę wyboru. Ubezpieczyciel decyduje o tym, czy dane ryzyko zaproponować reasekuratorowi. Z kolei reasekurator podejmuje decyzje odnośnie przejęcia ryzyka oraz wielkości proponowanego mu udziału;

-obligatoryjne- zobowiązują ubezpieczyciela do cedowania udziałów we wszystkich ryzykach przyjętych do ubezpieczenia albo w niektórych określonych rodzajach ryzyk wówczas, gdy ich wartość przekracza kwoty ustalone z góry jako udział własny ubezpieczyciela. Natomiast reasekurator obowiązany jest przyjąć udziały w ryzykach;

-fakultatywno-obligatoryjne – w przypadku tego rodzaju umów ubezpieczyciel sam podejmuje decyzje odnośnie rodzaju ryzyk cedowanych reasekuratorowi i wysokości cedowanych udziałów. Z kolei reasekurator pozbawiony wyboru zobowiązany jest do przyjęcia cedowanych udziałów na umówionych warunkach.

Ze względu na podział ryzyka dzielimy je na:

-proporcjonalne- udział reasekuratora w każdym ryzyku ustala się w określonym stosunku do udziału własnego ubezpieczyciela (reasekurowanego);

-nieproporcjonalne- w podziale ryzyka między reasekurowanego a reasekuratora nie obowiązują żadne z góry określone proporcje.

W proporcjonalnych wyróżniamy:
-kwotowe- polegają na tym, że ubezpieczyciel zobowiązuje się odstąpić reasekuratorowi udział w każdym ryzyku danego rodzaju (określony w procentach sumy ubezpieczeniowej), a reasekurator zobowiązuje się ten udział przyjąć;

-ekscedentowe- ubezpieczyciel ustala wg swojego uznania wielkość udziałów własnych w ubezpieczonych ryzykach i zobowiązuje się cedować nadwyżki ponad te udziały reasekuratorowi, który zobowiązuje się je przyjąć;

-kwotowo-ekscedentowe- portfel danego rodzaju ubezpieczeń jest reasekurowany kwotowo, a więc ustala się stały udział reasekuratora w każdym ryzyku. Ponadto niektóre ryzyka są jeszcze reasekurowane wg zasad reasekuracji ekscedentowej.

W nieproporcjonalnych zaś:
- umowę nadwyżki szkody– polega na tym, że reasekurator zobowiązuje się do pokrycia tej części szkód, które są wyższe od ustalonej sumy udziału własnego cedenta w szkodzie, a niższe od określonej w umowie sumy stanowiącej granicę odpowiedzialności reasekuratora;

- umowę nadwyżki szkodowości– dotyczy całego portfela ubezpieczeń danego rodzaju. Polega na tym, że reasekurator zobowiązuje się wyrównać ubezpieczycielowi nadwyżkę szkodowości mieszczącą się w ustalonych w umowie granicach.

12. Znaczenie umów reasekuracyjnych

Wyróżniamy dwie funkcje:

-funkcja techniczna- wtórny podział ryzyka, który prowadzi do jakościowego i ilościowego wyrównania portfela ubezpieczyciela. Na skutek zmniejszenia prawdopodobieństwa istotnych odchyleń w przebiegu szkód, następuje stabilizacja wyników szkodowości w danym okresie. Zakład ubezpieczeń może dzięki temu obniżyć rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe, a tym samym zmniejszyć koszty związane z działalnością ubezpieczeniową;

-funkcja finansowa- wiąże się z ponoszeniem przez reasekuratora ciężaru części odszkodowań i świadczeń, jakie wypłacane są ubezpieczonym przez cedentów. Zakład ubezpieczeniowy zostaje zasilony finansowo w "trudnych" okresach, co prowadzi do stabilizacji wyników ubezpieczyciela. Stabilizacja kosztów odszkodowań i świadczeń pozytywnie wpływa na zyskowność, jak i płynność zakładów ubezpieczeń. Reasekuracja jest także sposobem na zwiększenie pojemności ubezpieczeniowej.

13. Składka ubezpieczeniowa

13.1. Składka netto

Podstawową częścią składki ubezpieczeniowej jest składka czysta zwana również składką netto. Składka ta jest udziałem ubezpieczającego do repartycji szkód, a suma tych składek tworzy fundusz na wypłatę przyszłych świadczeń i odszkodowań.

13.2. Składka brutto

Składka czysta, powiększona o różnego rodzaju dodatki oraz uwzględniająca różnego rodzaju korekty stanowi składkę brutto, zwaną inaczej składką całkowitą.

Według definicji Głównego Urzędu Statystycznego są to „kwoty składek brutto należne z tytułu zawartych w okresie sprawozdawczym umów ubezpieczenia, niezależnie od tego, czy kwoty te opłacono”. Składka ta jest głównym wyznacznikiem udziału w rynku - może ona dotyczyć całego rynku ubezpieczeń, jak także poszczególnych ubezpieczycieli lub nawet rodzajów ubezpieczeń

Na stronie KNF czytając raport sektora ubezpieczeń po III kwartale 2012r. można znaleźć informacje na temat przychodów zakładów ubezpieczeń z tytułu składki przypisanej brutto. W okresie III kwartałów 2012r. składka przypisana brutto zakładów ubezpieczeń wyniosła 46,95mld zł i była o 7,84% (3,41mld zł) wyższa, niż w analogicznym okresie poprzedniego roku.

Dział I to składka zakładów ubezpieczeń na życie. W trakcie III kwartałów 2012r. składka przypisana brutto wyniosła 27,19 mld zł. Stanowiło to wzrost o 10,62% (o 2,61 mld zł) w porównaniu z analogicznym okresem 2011r. Spośród grup ubezpieczeń działu I wszystkie odnotowały wzrost wartości składki, ale największy pod względem wartości wzrost zanotowano wśród ubezpieczeń na życie związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, a następnie grupa ubezpieczeń na życie.

Dział II to składka zakładów ubezpieczeń pozostałych osobowych i majątkowych. W okresie III kwartałów 2012r. składka przypisana brutto zakładów ubezpieczeń osobowych i majątkowych wyniosła 19,76mld zł, co stanowiło wzrost o 4,23% (0,8 mld zł) w porównaniu z 2011r. Największy wzrost składki odnotowano wśród OC komunikacyjnych (jest to spowodowane zmianami w taryfach składek), a następnie wśród OC pozostałych i ubezpieczeń pozostałych szkód rzeczowych. Spadek składki odnotowano natomiast wśród ubezpieczeń ochrony prawnej.

13.3. Dodatki

Wśród dodatków, które razem ze składką czystą stanowią składkę brutto można wyróżnić:

a) Dodatek na koszty administracyjne (pokrywa on przede wszystkim wydatki zakładu ubezpieczeń z tytułu prowadzonej działalności. Wysokość tego dodatku zależy od skali prowadzonej działalności, od jakości zarządzania firmą ubezpieczeniową oraz od poziomu obciążeń publicznych na rzecz instytucji nadzorujących, finansowania funduszy gwarancyjnych)

b) Dodatek na koszty akwizycji (wysokość tego dodatku zależy od wysokości prowizji, jaką otrzymują pośrednicy, czyli akwizytorzy)

c) Dodatek na działania prewencyjne (pokrywa on koszty zakładu ubezpieczeń na przedsięwzięcia służące ograniczeniu częstości lub rozmiarom występujących szkód)

d) Dodatek na bezpieczeństwo (służy on gromadzeniu dodatkowych środków na pokrycie ewentualnych nieprzewidzianych przy kalkulacji składki czystej, niekorzystnych zdarzeń losowych, których rozmiary są najczęściej olbrzymie albo ilość nieprzewidzianych szkód jest bardzo duża)

e)Dodatek na zysk (zapewnia on ubezpieczonemu odpowiednią stopę zwrotu z zainwestowanego , w postaci składki, kapitału)

13.4. Stopa składki

Wysokość składki ubezpieczeniowej ustalana jest na za pomocą tzw. stopy składki, która jest ceną ochrony ubezpieczeniowej jednostki sumy ubezpieczenia (wartości ubezpieczenia).

Od 1. kwietnia 2012r. stopa składki, na podstawie której wylicza się kwotę składki na ubezpieczenie wypadkowe wynosi 1,93% (dla płatników składek zgłaszających w poprzednim roku kalendarzowym do ubezpieczenia wypadkowego przeciętnie nie więcej niż 9 osób). Na podstawie stóp składek firmy ubezpieczeniowe tworzą tzn. taryfę składek, która korygowana jest o malusy bądź bonusy.

13.5. System Bonus-malus

System Bonus-malus określa indywidualną historię szkodowości danego kierowcy. Zgodnie z tym systemem składki mogą wzrastać lub zmaleć. Innymi słowy jest to system wynagradzający kierowców za bezszkodową jazdę i karzący za spowodowanie szkody. Od klienta zależy czy w przypadku zaistnienia szkody zgłosi ją do ubezpieczyciela, zmieniając swoją historię szkodowości, czy nie. Należy więc rozpatrzyć jakie postępowanie będzie opłacalne. Każda firma ubezpieczeniowa stosująca system bonus-malus określa własne tabele zniżek i zwyżek. Tabela ta jest podzielona na klasy, do których przyporządkowana jest dana zniżka. Za każde 12 miesięcy bezszkodowej jazdy kierowca przesuwany jest o klasę w dół, zyskując kolejne zniżki. Maksymalna wartość zniżek może osiągnąć 60%, ale można je łatwo stracić. Natomiast maksymalna ilość zwyżek (przejście o kilka klas w górę i utrata zniżek) może osiągnąć nawet 260%.

Przykład tabeli zniżek Bonus-malus – Allianz Direct :

Po dwunastomiesięcznym bezszkodowym okresie ubezpieczenia następuje przemieszczenie z klasy Bonus-Malus M i 0 do klasy Bonus-Malus 2.

14. Złote reguły ubezpieczeniowe

Zakłady ubezpieczeń ustalając wysokość składki ubezpieczeniowej powinny brać pod uwagę trzy podstawowe zasady, zwane złotymi regułami ubezpieczeniowymi:

a) Zasada równowagi składek i świadczeń – związana jest z całym portfelem ubezpieczeń. Korzystając z tej reguły, zakład ubezpieczeń powinien zapewnić równowagę pomiędzy sumą wpłacanych, przez ubezpieczających, składek netto a sumą oczekiwanych wypłat świadczeń i odszkodowań.

b) Zasada proporcjonalności składek i świadczeń – dotyczy konkretnych ryzyk ubezpieczeniowych. Dostosowanie się do tej reguły oznacza zachowanie odpowiedniej relacji między składką a oczekiwanymi świadczeniami. Stopień zaangażowania danego podmiotu w sumie zebranych składek oraz w sumie oczekiwanych wypłat świadczeń powinien być taki sam.

c) Zasada równowartości składek i świadczeń – nazywana często zasadą składki sprawiedliwej odnosi się do konkretnych ryzyk ubezpieczeniowych. Polega ona na zachowaniu odpowiedniej relacji między wpłacaną składką a poziomem wnoszonego przez ubezpieczającego, ryzyka do wspólnoty ubezpieczeniowej. Pojawia się problem zróżnicowania wysokości składek w zależności od rozmiaru ryzyka.

15. Trzy metody kalkulacji stawki ubezpieczeniowej

Zakłady ubezpieczeń mogą wykorzystać trzy metody kalkulacji stawki ubezpieczeniowej:

1. Metoda stawki zróżnicowanej – polega ona na dokonaniu ścisłej klasyfikacji ryzyk ubezpieczeniowych oraz proporcjonalnym dopasowaniu wysokości stawki ubezpieczeniowej do stopnia wnoszonego ryzyka.

2. Metoda stawki przeciętnej – metoda ta stosowana często w ubezpieczeniach masowych, gdzie podmioty ubiegające się o ochronę ubezpieczeniową charakteryzują się podobnym poziomem ryzyka oraz zainteresowane są sumą ubezpieczeniową o zbliżonej wartości. W metodzie tej wysokość stawki ubezpieczeniowej ustalana jest na jednakowym poziomie, niezależnie od rozmiaru wnoszonego ryzyka

3. Metoda stawki mieszanej – polega ona tylko na częściowym zróżnicowaniu wysokości stawki od poziomu ryzyka. Wykorzystuje się tutaj system bonus-malus.

16. Zakończenie

Oferując realną ochronę ubezpieczeniową, zakłady ubezpieczeń muszą być przygotowane na wypłatę odszkodowania czy świadczenia, gdy zrealizuje się ryzyko objęte ta ochroną. Należy zwrócić uwagę na fakt, że efekty działań zakładów ubezpieczeń mają wymiar nie tylko ekonomiczny, ale i społeczny. Lokując czasowo wolne środki pieniężne, zakłady ubezpieczeń włączają je ponownie do obiegu gospodarczego, umożliwiając ich produktywne zaangażowanie. A dodatkowe dochody, jakie uzyskają z tego tytułu, wpływają na wysokość wyniku finansowego, a także na kalkulację składek ubezpieczeniowych.

17. Bibliografia

Rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie szczególnych zadac rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji. (2009, grudzień 28).

Ustawa o działalności ubezpieczeniowej. (22.05.2003r.).

Ciuman, K. (1996). Reasekuracja a rynek ubezpieczeń. Warszawa: poltext.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Bonus_malus. (dostęp: 22.04.2013r.).

http://pl.wikipedia.org/wiki/Odszkodowanie. (dostęp: 22.04.2013r.).

http://pl.wikipedia.org/wiki/Odszkodowanie_ubezpieczeniowe. (dostęp: 22.04.2013r.).

http://www.abc-ekonomii.net.pl/s/gospodarka_finansowa.html. (dostęp: 22.04.2013r.).

http://www.allianzdirect.pl/dokumenty-do-pobrania/tabela_bonus_malus.pdf. (dostęp: 22.04.2013r.).

http://www.arslege.pl/ustawa-o-dzialalnosci-ubezpieczeniowej/k149/s2264/. (dostęp: 22.04.2013r.).

http://www.bankier.pl/slownik/ubezpieczenia/. (dostęp: 22.04.2013r.).

http://www.knf.gov.pl/Images/Raport_sektor%20ubezpieczen_III_kw_tcm75-33330.pdf. (dostęp: 22.04.2013r.).

http://www.wykladowcy.wsb.poznan.pl/~mkonopczynski/m_konopczynski/matematyka_finansowa/weekendowe/ubezpieczenia.pdf. (dostęp: 22.04.2013r.).

http://www.zus.pl/default.asp?id=35. (dostęp: 22.04.2013r.).

http://www.wse.waw.pl/aa%20materialy%20dydaktyczne/E_Rachunkowosc%20instytucji%20finansowych_Waskiewicz.pdf. (dostęp: 24.04.2013 r.).

http://mfiles.pl/pl/index.php/Reasekuracja. (dostęp: 24.04.2013r.).

http://www.gu.com.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=18843&catid=112&Itemid=138. (dostęp: 24.04.2013r.).

Handschke, J. i Monkiewicz, J. (2010). Ubezpieczenia- podręcznik akademicki. Warszawa: Poltext.

Kucka, E. (2009). Ubezpieczenia gospodarcze i społeczne. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko- Mazurskiego w Olsztynie.

Monkiewicz, J., Gąsiorowski, L. i Hadyniak, B. (2001). Zarządzanie finansami ubezpieczeń. Warszawa: poltext.

Rogowski, S. (2004). Prawo ubezpieczeń. Warszawa: poltext.