J. Starobiński „Portret artysty jako linoskoczka”

- wzlot i spadanie, triumf i upadek, zręczność i chorobliwe nieskoordynowanie ruchów, sława i samozagłada – u Baudelaire’a los postaci arlekinów waha się pomiędzy tymi biegunami; niekiedy czytelnik jest świadkiem konwulsyjnego nasilenia przeciwieństw; kiedy indziej dochodzi do głosu przewaga jednego z tych dwu stanów; czasem wreszcie poeta odwołuje się do tradycyjnej figury – postaci połączonych w asymetryczne pary, w których każda ze składających się na nie typów jest obdarzona oddzielną funkcją

- Rouaulta wzrusza wyrażający się w jakiejś nieuchwytnej niemal skali stosunek pomiędzy zewnętrznym szychem, a duszą; Rouault chce nam narzucić wrażenie patosu zawartego w sprzeczności pomiędzy zewnętrznym i wewnętrznym światem

- malarz przyznaje sobie władzę czytania zakrytej przed innymi prawdy psychologicznej

- duchowa wyższość postaci klowna nad cesarzami i sędziami polega na tym, że klown jest królem wzgardy; nosząc na pokaz swój jaskrawy strój, łatwiej niż inni widzi, że zasługuje na wzgardę i z pokorą przyjmuje najgłębszą prawdę o sobie samym – do nas już należy dojrzeć, że wyobraża właściwie nas wszystkich, że wszyscy jesteśmy błaznami, a i że cała nasza godność polega na tym, że sami przyznajemy się do tego błazeństwa

- jeśli nauczymy się patrzeć dobrze (fenomenologicznie?), wszystkie nasze stroje okażą się naszywanym błyskotkami ubiorem klowna

- klown jest tym, który objawia prawdę dając egzystencji ludzkiej gorzką samoświadomość

- zmaganie się duszy z nędzą jej wcielenia najgłębszy wyraz znajduje w twarzy Chrystusa; tragiczny – i niewinny – klown złożony w ofierze stanowi nieznacznie parodystyczny odpowiednik Pasji; klown jest tym, którego policzkują i w ten sposób staje się symbolicznym odpowiednikiem znieważanego Chrystusa – religijność Rouaulta jest równie widoczna w jego obrazach o tematyce cyrkowej jak i w scenach, do których natchnieniem była historia święta; wedle Rouaulta Pasja rozgrywa się na tle nędzy przedmieścia, zaś areną scen cyrkowych zdają się być wyżyny Golgoty

- w niektórych świętach pogańskich głupek ludowy zostaje często „zabity” i centralna postać rytuału kozła ofiarnego – człowiek lub kukła – jest nieraz nazywana błaznem (dla zainteresowanych taki motyw występuje w filmie „The Wicker Man” z 1973r.)

- w twórczości Rouaulta jesteśmy być może świadkami procesu odżywania i chrystianizacji elementu ofiary i zbawienia obecnego początkowo w postaci błazna – ta pogańska pozostałość nieświadomie i niejako niewinnie trwająca w ludowej tradycji, odzyskuje teraz oto jedno ze swoich pierwotnych znaczeń, oświetlone jednak blaskiem namiętnego i zafascynowanego cierpieniem chrystianizmu

- klown jest zawsze i wszędzie wykluczony ze społeczności i przez to samo nabywa prawa do wszechobecności; występuje jako mą woda, sprawca zamętu, ale ten element nieładu jest lekiem i czynnikiem naprawy, którego chory świat potrzebuje, aby odzyskać swój ład prawdziwy

- najbardziej postępowa kultura, obserwując wygasanie własnych sił, szuka źródła energii w prymitywizmie; tendencja archaizująca przekształciła się i odwołuje się teraz do głębin podświadomości – senne marzenie odsłania nam jakiś wycinek prymitywnego świata, a świat cyrku i ludowej jarmarcznej zabawy jest jakby snem na jawie – w pełnym świetle dnia przynosi nam oczywistość tego, co niemożliwe

- Picasso i jego malarstwo; początkowo kusił go w oczywisty sposób obraz klowna - ofiary

- interpretacja poety nałożona na imaginacyjną kompozycję malarza przemienia widowisko rozgrywające się na arenie cyrkowej w jakąś ceremonię o charakterze gnostycznym; nie jest to zabawa dla zabawy, widowisko jest rytuałem, odsłonięciem jakiejś tajemnej mądrości (trochę jak taniec u van der Leeuwa)

- linoskoczek to ten, co zna hasło otwierające drogę do ponadludzkiego świata boskości i do podludzkiego świata życia zwierzęcego

- pierwotnie Arlekin był demonem o zwierzęcym pysku, który w zimowe noce przewodzi w głębi lasów swej wyjącej sforze umrzyków – jest to postać istoty diabelskiej; dopiero z biegiem stuleci przedstawienie teatralne, parodia odczyni złe uroki; demon stanie się postacią komiczną, a przekraczanie zakazów będzie się odnosić do tabu wysuwanych przez porządek społeczny i dyscyplinę obyczajową; ta przemiana podstawia drwinę na miejsce zgrozy, to co było nieludzkim wyciem rozmienia na zabawę, paplaninę; pierwotny lęk ginie w świeckiej farsie

- Klowni i Arlekini Picassa zachowali ową pierwotną więź z królestwem śmierci

- świat linoskoczków jest światem w symboliczny sposób umieszczonym pomiędzy niebem i ziemią, pomiędzy życiem i śmiercią, ale bliżej śmierci niż życia, i w którym wszystko koncentruje się wokół tajemnicy przejścia

- przejście od niezręczności do akrobatycznego mistrzostwa jest dla Rilkego tylko przejściem, które prowadzi od jakiegoś „czystego niedoboru” do „pustego nadmiaru”; akrobatyczny popis jest tylko możnością pozbawioną substancji; świetne zwycięstwo okazuje się triumfem godnym drwiny

- artysta często jakby odmawia dokonania wyboru pomiędzy obrazem boga i obrazem zwierzęcia; stapia z odrębnych części i tworzy boskie zwierzęta albo bóstwa o zwierzęcej postaci

- klown-ofiara wydaje się nie mieć nic wspólnego z przekraczającym prawo arlekinem (substytutem diabła), ale artysta identyfikując się raz z jednym, raz z drugim, wskazuje tu na możliwość podobieństwa w tym samym sensie, w jakim zbliżają się do siebie angelizm i satanizm; jako przebłagalna ofiara klown zostaje wypędzony z tego świata – unosząc nasze grzechy i hańbę wchodzi w śmierć, a tym samym nam z kolei umożliwia wejście w zbawienia; jako szatan – gwałciciel prawda, pojawia się pomiędzy nami niby intruz przybyły z ciemności zewnętrznych – jest być może tym, który został wygnany niegdyś u początków; w tej mierze, w jakiej udaje nam się zamknąć granicach zabawy ów impuls odradzającej się w nas mrocznej potęgi, blednie moc „odwiecznego przekleństwa”, przeradza się ono w pęd życiowy i wyzwala w czystym uśmiechu