Kogo uważamy za artystę? Artysta – wdzięczny temat literacki – przykłady od czasów starożytnych do współczesnych.

Artysta jako bohater literacki.

Bibliografia podmiotu

• Biblia
• Mitologia
• Horacy, Exegi monumentum
• Jan Kochanowski, Czego chcesz od nas, Panie… Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony…
• Ignacy Krasicki, Malarze
• Cyprian Kamil Norwid, Fortepian Szopena
• Adam Mickiewicz, Dziady cz. III
• Charles Baudelaire, Albatros
• Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem
• Stanisław Przybyszewski, Confiteor
• Stanisław Wyspiański, Wesele
• Leopold Staff, Sonet szalony
• Witkacy, Szewcy
• Jarosław Iwaszkiewicz, Lato w Nohant

Bibliografia przedmiotu

• Barbara Drabarek (red.), Szkolny słownik motywów literackich
• Kazimierz Wyka, Młoda Polska
• Alina Kowalczykowa i Teresa Marciszuk (red), Zaczynając od Baudelaire’a
• Edward Kolbus (red.), Kaskaderzy literatury
• Lesław Bartelski, Genealogia ocalonych
• Andrzej R. Pettyn, Sławni i... zabawni
• Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień Sławińska, Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich

PREZENTACJA

Strategie wstępu

Kogo uważamy za artystę:
Twórcę lub odtwórcę dzieła sztuki; człowieka obdarzonego talentem wyróżniającym go spośród innych. Kultura i potoczne wyobrażenia przypisują artyście nadwrażliwość i wyostrzone spojrzenie na świat i ludzi. Zwykle stosuje się do artysty inne normy moralne, zezwalając mu na większą swobodę obyczajową i przekraczanie pewnych granic etycznych, zwłaszcza jeśli ma to służyć sztuce (definicja słownikowa).
Artysta - wdzięczny temat literacki - przykłady od czasów starożytnych do współczesnych:
• mity o Hefajstosie, Orfeuszu (mitologia),
• król Dawid (Biblia),
• Horacy Exegi monumentum,
• Kochanowski Czego chcesz od nas, Panie…,
• Norwid Fortepian Szopena,
• Wyspiański Wesele,
• Iwaszkiewicz Lato w Nohant.
Artyści o sobie w literaturze i nie tylko - w poezji lirycznej, np.:
• Horacy Carmina,
• Kochanowski Fraszki, Pieśni,
• Mickiewicz Sonety,
• Krasiński Listy,
• van Gogh Listy,
• Paderewski Pamiętniki,
• Dąbrowska Dzienniki,
• Lechoń Dziennik.
Bogate życie artystów prowokuje ich do zwierzeń i autobiografii, przedstawianej niekiedy w literackiej formie.

Strategie rozwinięcia

• Artysta jako bohater literacki fascynował pisarzy od czasów najdawniejszych. W niektórych epokach, np. w romantyzmie lub Młodej Polsce, cieszył się jednak szczególnym zainteresowaniem (sztuka ceniona była wówczas bardziej niż nauka; w okresie modernizmu porównywano sztukę do religii, zaś artystę do kapłana).
• Różne kreacje i różne role artysty w literaturze na przykładzie trzech wybranych epok: romantyzmu, Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego.
• Konrad z Dziadów cz. III Mickiewicza, buntownik, gotów poprowadzić naród do walki (główna funkcja - inspiracja do działania).
• Modernizm - podmiot liryczny, czyli poeta w wierszu Albatros Baudelaire’a - wolny od wszelkich więzi rodzinnych, społecznych człowiek, wrażliwy, oryginalny, żyjący we własnym świecie, w kręgu sztuki (główna funkcja - tworzenie, autorytet w dziedzinie sztuki, estetyki).
• Dwudziestolecie międzywojenne - skamandryci i awangardziści - szukali nowych wartości dla społeczeństwa okresu wielkich przemian historycznych, technicznych, kulturowych i światopoglądowych, artyści szukali też nowych, ostrych środków wyrazu, a także w tzw. ciemnym dziesięcioleciu ostrzegali ludzi przed zagrożeniem - "totalną katastrofą" (funkcja autorytetu etycznego i estetycznego, funkcja opiniotwórcza oraz ostrzegająca, profetyczna [prorocka]). Przykładem jest Witkacy jako malarz i twórca dramatu Szewcy. Sam siebie w tym dramacie określił jako zakopiańskiego zagwazdrańca, przyznając w ten sposób, że rola artysty w tym czasie nie zawsze należała do najłatwiejszych i najlepiej ocenianych przez społeczeństwo.

Strategie zakończenia

Uniwersalny charakter tematu artysty - "Dotąd będzie istniała sztuka, dopóki będzie istniał człowiek", dlatego też twórca sztuki - artysta będzie dla ludzi interesującym tematem literackim.

Sposoby uatrakcyjnienia wypowiedzi

Stereotyp współczesnego artysty
Mamy przyjemność przedstawić typowego artystę. Imię ma oryginalne i związane z innym znakomitym jego poprzednikiem. Nazywa się - Sebastian. Bohatera łatwo skojarzyć ze słynnym Janem Sebastianem Bachem. Artysta nie musi być muzykiem, kompozytorem, w stereotypowych wyobrażeniach to chyba najczęściej malarz. Charakterystyczny jest, co łatwo zauważyć, jego niedbały wygląd, oryginalny strój i fryzura. Artysta może wyglądać np. tak… (prezentujemy ewentualny wizerunek, portret). Tryb życia także różni go od pozostałych członków społeczeństwa. Przede wszystkim nie podejmuje on stałej pracy, jest człowiekiem wolnym. Sebastian żyje ze sprzedaży swoich obrazów. Jeśli któryś z nich okaże się wybitny, wówczas za otrzymaną na aukcji ogromną sumę artysta wykupi wycieczkę na wyspę Bali. Tam czekają go nowe doznania, inspirujące do kolejnych wizji artystycznych. Sebastian zrealizuje je tym razem jako przestrzenne kompozycje plastyczne - oto jeden z przykładów takiego dzieła sztuki… (prezentujemy wizję wiatraka z kręcącym się kołem rowerowym zamiast skrzydeł). Stereotyp artysty wymaga określenia źródła jego natchnienia. Jest nim zazwyczaj muza. Bohater nie jest samotny, bo ma obok siebie swoją piękną i ponętną muzę, może ona wyglądać tak albo tak, albo jeszcze inaczej (prezentujemy fotografie kolejnych dziewcząt). Czasem artysta zmienia swoje muzy, a wówczas i jego twórczość ulega przeobrażeniom.
Zwykle ludzie obdarzeni talentem artystycznym posądzani są o to, że ulegają nałogom. Sebastian również uzależniony jest od papierosów, ale ponieważ jak każdy artysta jest przy tym roztargniony, zapomina zapalić papierosa, dlatego wystarcza mu paczka na tydzień. Za zaoszczędzone pieniądze kupuje komputer i zakłada internet, aby za pośrednictwem sieci poszukiwać pracy. Przy odrobinie szczęścia Sebastian zostaje odkryty przez zamożnego obywatela Stanów Zjednoczonych, którego prababką była Polka. Amerykański biznesmen angażuje Sebastiana do reklamy w politycznej kampanii wyborczej w stanie Teksas i urzeczony talentem artysty sprowadza go na stałe do siebie. Sebastian angażuje się w sztukę reklamy, zaczyna traktować ją jako przynoszącą wysokie dochody profesję i… przestaje być artystą, staje się typowym biznesmenem.

Wniosek
Według stereotypowych wyobrażeń artyście zagraża profesjonalizm, a wizja kariery finansowej może zniszczyć niejeden talent artystyczny.

• Plakat zatytułowany:
- Artysto, nie daj się sprofesjonalizować!
- Artysto, nie stań się profesjonalistą!
• Kilka anegdot o artystach, np. Rafael namalował dwa portrety papieża Juliusza II. Na jednym z nich papież miał twarz zupełnie bladą, na drugim zaś bardzo czerwoną. Poirytowany tym faktem papież wyraził swój gniew w rozmowie z księciem Colonna, który przytoczył następujący argument:
- Proszę się nie gniewać, Wasza Świątobliwość. Rafael chciał po prostu utrwalić niektóre momenty i zwyczaje Świątobliwości. Mianowicie moment powrotu z mszy porannej i moment powrotu z winnicy…
(A. R. Pettyn, Sławni i zabawni)

O co może zapytać komisja?

Jaki, Twoim zdaniem, współczesny artysta zasługuje na to, aby stać się bohaterem utworu literackiego?

Proponowana odpowiedź
Interesującym artystą jest Jonasz Stern (1904 - 1988) - krakowski malarz, grafik, założyciel Grupy Krakowskiej (znanej powojennej szkoły rozumianej jako ugrupowanie plastyków). Pracował przy stworzeniu Szopki politycznej, współpracował również z teatrem Cricot, dla którego projektował maski i kostiumy. Jego kompozycje malarskie najbliższe są konwencji kolażu. Na zróżnicowanym pod względem struktury tle umieszcza drobne ości rybie, rozpina skórę ryby, szkielet głowy, fragment sieci rybackiej. Całość pokrywa pięknymi stonowanymi barwami. Jego kompozycje są bardzo subtelne, utrzymane w nastroju smutnym, nawet tragicznym. Wyróżniają się spośród innych harmonią, wyrafinowaną tonacją i wyraźnym przesłaniem, którym jest motyw losu ludzkiego oparty na przemijaniu. Życiowe doznania artysty znalazły swój wyraz w jego sztuce. Stern przeszedł wiele: obóz w Berezie Kartuskiej, getto we Lwowie, niemalże cudowne ocalenie od kul plutonu egzekucyjnego, gdy padł z innymi, ale jako jedyny przeżył. Wszystko to przekazywał w swoich pełnych liryzmu obrazach, grafikach i kompozycjach plastycznych. Prywatną pasją artysty było wędkarstwo, stąd tyle charakterystycznych dla niego akcesoriów. Stern był też przez wiele lat prorektorem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie i wymagającym profesorem, który oczekiwał od swoich słuchaczy kreatywności. Wspominał:
Zawsze powtarzałem moim studentom: Jeśli będziecie mnie naśladować w moim malarstwie, to wam poucinam palce. Wy powinniście znaleźć swoją własną formę. Całe zmaganie z życiem jest przecież próbą zdefiniowania siebie.
Biografia tego artysty mogłaby stać się wdzięcznym tematem literackim.

Jaki utwór poświęcony artyście uważasz za najciekawszy i dlaczego?

Proponowana odpowiedź
Bardzo interesująca książka poświęcona artyście to Udręka i ekstaza Irvinga Stone’a. Ukazuje ona Michała Anioła - renesansowego artystę, który jest nie tylko niezwykle utalentowany, ale też wytrwały i pracowity. Szybko przerasta swych kolejnych mistrzów Ghirlandaia i Bertolda. Chcąc w swoich pracach przekazywać prawdę o człowieku, decyduje się na przeprowadzenie sekcji zwłok, w wyniku której poznaje budowę ludzkiego ciała. Los Michała Anioła, człowieka o niełatwym charakterze, ale z jasno wytyczonym celem, jakim jest sztuka, oscylował pomiędzy tytułową udręką i ekstazą. A jednak artysta był ze swego życia zadowolony. Bertoldo wyjaśnił to następująco: "Sztuka jest tylko dla tych, którzy bez niej byliby nieszczęśliwi". Jeszcze lepiej niż książka oddaje prawdę o artyście jej ekranizacja w reż. Carola Reeda.
Wyeksponowano w niej spór Michała Anioła z artystą dusz ludzkich, papieżem, wojownikiem, mecenasem ludzi sztuki - Juliuszem II. Obydwaj bohaterowie filmu są do siebie podobni w swym uporze, konsekwentnym dążeniu do zamierzonego celu, a nawet osobliwym poczuciu humoru, w sardonicznych żartach, charakteryzujących ludzi o niełatwych charakterach. Konflikt obydwu wielkich indywidualności kończy się przyjaźnią. Łączy ich sztuka, którą cenią jako wartość niezwykłą. Zarówno powieść, jak i jej ekranizacja bardzo sugestywnie przekonują, że warto być wrażliwym na sztukę, ponieważ wprowadza ona w nasze życie nowe, niedające się niczym zastąpić elementy.

Jak oceniasz rolę środków masowego przekazu w kształtowaniu naszego wizerunku artysty? Wyjaśnij, odwołując się do przykładów.

Proponowana odpowiedź
Środki masowego przekazu, do których zaliczamy telewizję, radio, prasę, kształtują wizerunek artysty, umożliwiając medialne spotkania z nim (wywiady, nawet wizyty w domu artysty). Artysta staje się dzięki temu osobą bliższą każdemu z nas, w niektórych audycjach jest możliwa nawet bezpośrednia rozmowa z pisarzem czy aktorem dzięki specjalnej infolinii. Telewizyjny Magazyn Kulturalny "Pegaz" informuje o nagrodach, wydarzeniach, sukcesach artystycznych. Dzięki temu artysta okazuje się zwyczajnym człowiekiem, jak sportowiec, polityk, naukowiec, jak każdy z nas. A my bywamy czasem zaskoczeni własną refleksją - skąd znamy tak dobrze twarz wybitnego twórcy, dlaczego wydaje nam się, że poznaliśmy go w naszym domu, z którym nam się wciąż kojarzy. Tajemnica takiego złudzenia tkwi w mass mediach - radiu, telewizji, które przedstawiły nam artystę, pozbawiły spotkanie zbędnego dystansu, czyniąc w ten sposób twórcę człowiekiem bezpośrednim, a jego sztukę bardziej zrozumiałą.