Metody pracy pedagogicznej w środowisku
Metoda indywidualnych przypadków (casework)
Istota metody indywidualnych przypadków jest sztuką, w której wiedza życiowa i nauka o człowieku oraz środowisku, a także umiejętność obcowania z ludźmi są użyte w celu zmobilizowania sił w jednostce i odpowiedniej pomocy w społeczeństwie dla ulepszenia się wzajemnego przystosowania się jednostki i jej środowiska. (Kamiński)
Zgodnie ze współczesną metodyką działań socjalnych praca z przypadkiem obejmuje:
Studium przypadku, nazywane również rozpoznaniem, obejmujące charakterystykę losów, sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej jednostki w kontekście problemu, które ma prowadzić do diagnozy społecznej i stać się podstawą opracowania planu pracy,
Praca z przypadkiem - oparta na sformułowanym wspólnie z podopiecznym planie pomocy, obejmująca działania o charakterze ratowniczym, kompensacyjnym lub terapeutycznym.
Etapy pracy z jednostką (wg Kamińskiego):
społeczna diagnoza przypadku (Pracownik musi dokonać dogłębnego wglądu w źródło problemu jednostki, w tym także zbadać sytuację środowiskową jednostki);
opracowanie planu działania (Po dogłębnym poznaniu jednostki i jej środowiska pracownik socjalny przystępuję do planowania oddziaływań naprawczych);
prowadzenie przypadku (Praca z osobą potrzebującą pomocy i wsparcia).
Podczas pracy metodą indywidualnych przypadków należy stosować się do następujących zasad:
Zasada akceptacji. Polega ona na tym, iż pracownik socjalny powinien darzyć szacunkiem swojego klienta, winien starać się go zrozumieć i dawać mu poczucie, iż jest akceptowany pomimo swych wad.
Zasada komunikacji. Jest ona niezmiernie ważna w kontakcie pracownika socjalnego ze swym klientem. Nie można oczekiwać, że klient będzie miał te same poglądy co caseworker, należy jednak dążyć do wspólnej komunikacji, dyskusji i otwartości na propozycje partnera w komunikacji.
Zasada indywidualizacji. Polega na konieczności podejścia do problemu człowieka w sposób indywidualny. Nie można bowiem uogólniać problemu i np. wszystkie depresje rozwiązywać w ten sam sposób, bo często przyczyny są odmienne. Należy więc dostosować oddziaływania do cech i możliwości jednostki.
Zasada uczestnictwa. Należy dążyć do tego by klient zaangażował się w działania naprawcze tyczące jego problemu. Sam musi chcieć zmierzyć i przezwyciężyć swój problem. W przypadku, gdy takiej chęci nie będzie, wszelki oddziaływania pracownika socjalnego są nieskuteczne.
Zasada zaufania i poszanowania prywatności. Klient powinien mieć świadomość, iż jego problem nie zostanie ujawniony osobom trzecim, nie zaangażowanym w niesienie mu pomocy. Pracownika obowiązuje więc obowiązek tajemnicy, problemy klienta nie mogą być przedmiotem rozmowy poza miejscem pracy.
Zasada samoświadomości. Pracownik socjalny musi umieć oddzielić problemy swych podopiecznych od swego życia prywatnego. Nie może on się nimi ciągle zadręczać i wnosić ich w swe życie prywatne. Pomimo zaangażowania w pomoc pracownik winien cechować się pewnym dystansem wobec swojego klienta i jego problemów.
Metoda grupowa
Grupą nazywamy każde zrzeszenie ludzi, które w świadomości tych ludzi stanowi odrębną całość, tak więc stosując metodę grupową, wychowawca ma przed sobą zespolony przez wspólny cel zbiór osób - prowadzi on dialog nie z pojedynczymi jednostkami, a całą grupą. Talent wychowawczy wyrażać się będzie w umiejętności kierowania grupą oraz takiego oddziaływania na nią, aby wszyscy członkowie grupy (nie tylko nauczyciel) stali na straży przyjętych przez siebie zasad i zadań.
Etapy procesu grupowego
TWORZENIE SIĘ GRUPY - zachodzą tutaj następujące zjawiska i procesy podejmowane i kierowane przez wychowawcę grupy:
poznanie środowiska, z które powstała dana grupa
rozpropagowanie celów grupy
ułatwianie wzajemnego poznawania się przez współdziałanie
wyjaśnienie celu tworzenia grupy oraz dyskusja na temat oczekiwań poszczególnych członków
przedstawienie praw i zasad obowiązujących w grupie oraz wzajemnych zobowiązań (relacja: placówka - pracownik, prowadzący grupę - grupa)
zawarcie "kontraktu"
dyskusja z uczestnikami na temat programu i metody pracy
przedstawienie własnej koncepcji swojej roli i sposobu pracy z grupą
kształtowanie norm i wartości grupowych (np. przez przedstawienie założeń wzajemnej pomocy i współodpowiedzialności za ewentualne sukcesy i porażki na drodze do celu)
STABILIZACJA STRUKTURY I NORM GRUPOWYCH - grupa "dociera się", następuję kształtowanie się jej sposobu funkcjonowania:
jednostki podejmują działania służące zapewnieniu im swojego miejsca w strukturze grupy
u członków grupy pojawia się niepewność co zysków jakie mogą oni mieć z uczestnictwa w grupie
wprowadzanie modelowania (wzór dla członków grupy), trenowania (kierowanie, instruowanie) i kształcenia
racjonalizacja i uniwersalizacja problemu, czyli uświadomienie sobie faktu, iż niektóre skomplikowane problemy można rozwiązać metodą "krok po kroku"
wprowadzenie pisma w życie grupy - robocze zapisy pozwalają w lepszy sposób zobaczyć to, co zostało już osiągnięte, oraz kolejne cele
Papierowe techniki rozwiązywania problemów:
techniki inscenizacyjne, takie jak: psychodrama, socjodrama - pozwalają lepiej zrozumieć pewne procesy, ułatwiają komunikację
techniki socjometryczne - umożliwiają poznawanie, zmianę wewnętrznych relacji w grupie
zabawy grupowe
AKCEPTACJA I REALICACJA CELU GRUPY - zaczyna się współdziałanie jej członków, którzy uczestniczą w podejmowaniu wspólnych decyzji
OCENA EFEKTÓW DZIAŁANIA I DECYZJA O DALSZYM ISTNIENIU GRUPY LUB ROZWIĄZANIU GRUPY - "zobaczmy gdzie jesteśmy" - dyskusja, zapiski na papierze, wypełnianie kwestionariuszy, wypowiadanie opinii; zakres i wyniki powinny być przedyskutowane ze wszystkimi członkami. Następuje tu ocena oraz zakończenie działalności grupy. Celem jest podtrzymywanie i generowanie zmian, budowanie samopomocowego systemu wsparcia, służenie radą, przykładem, wsparciem emocjonalnym dla członków grupy.
Cztery podstawowe zasady pracy grupowej.
Uświadomienie członkom grupy istoty wzajemnej współpracy i współdziałania.
Rozumienie i korzystanie podczas pracy z procesu i sił grupowych.
Zmierzanie do wzmocnienia w jednostkach umiejętności samodzielnego radzenia sobie w życiu, ale jednocześnie dążenie do rozwijania zdolności funkcjonowania w grupie.
Nauczenie członków grupy wykorzystywania zdobytych doświadczeń grupowych w życiu codziennym.
Metoda organizowania środowiska
Istota metody organizowania środowiska
Cele, mechanizmy i środki środowiskowego działania wywodzą się z oceny warunków życia poszczególnych ludzi i zmierzają do zmiany lub „melioracji” (trwałego polepszenia) tychże właśnie indywidualnych warunków życia. Przedmiotem oddziaływań są liczne i szerokie zespoły czynników środowiska, długotrwałe obserwacje, oddziaływanie i wzajemne koordynowanie.
Celem metody organizowania środowiska jest wspomaganie rozwoju, aktywowanie i inspirowanie jednostki do pozytywnych zmian.
Etapy metody organizowania środowiska:
Rozpoznanie, diagnoza potrzeb, braków, zagrożeń.
Rozpoznanie sił społecznych oraz instytucji i organizacji zdolnych do prowadzenia samodzielnie pracy społecznej i we współpracy z innymi. Odkrycie idei, która przyświecałaby wspólnej pracy i do niej motywowała.
Organizowanie zespołu i pracy.
Podział zadań pomiędzy zespoły instytucje i osoby oraz stworzenie sprawnego systemu informacji.
Planowanie i koordynacja działań opiekuńczo-wspomagająco-rozwojowych.
Etap rejestrowania potrzeb środowiska, wspólnego ich omawiania, namysłu nad sposobem ich zaspokojenia, ocena posiadanych przez zespół sił i środków, dzielenie się zadaniami.
Wtórnego pobudzania.
Polega na przełamaniu zniechęcenia pojawiającego się w trakcie pracy i napotykanych trudności, przez podjęcie przedsięwzięcia, którego użyteczność publiczna jest oczywista.
Systematyczne ulepszanie, poprawianie warunków życia w najszerszym rozumieniu.
Przez wyeliminowanie uciążliwości publicznych do działalności ratowniczo-opiekuńczej wobec najbardziej potrzebujących i wreszcie zgromadzenie ludzi wokół działań publicznych i zbiorowych. Polepszanie warunków życia powinno mieć na celu każdego, nie tylko najbardziej potrzebujących i dotyczyć zarówno infrastruktury jak i poczucia więzi i bezpieczeństwa.
Kontrola i doskonalenie.
Konieczna jest stała rejestracja zjawisk, potrzeb i zagrożeń oraz ocena możliwości ich rozwiązania, a także tworzenie nowych pomysłów i rozwiązań, które będą podnosić motywację osób działających, wzbudzać nowe siły społeczne i budzić przychylność społeczności lokalnej.