PSYCHOLOGIA PAMIĘCI I UCZENIA ćw. nr 3
Jagodzińska, M. (2008). Psychologia pamięci. Badania, teorie, zastosowania. Gliwice: Wydawnictwo Helion (s. 436-443).
Jak powstają fałszywe wspomnienia?
Należy odróżnić niedokładne wspomnienia od takich, które dotyczą zdarzeń fikcyjnych – pseudowspomnienia osobiste – przykłady:
J. Piaget – dzielna niania ratuje go przed porwaniem – w rzeczywistości: niania zmyśliła ową historię, aby otrzymać nagrodę od rodziców Piageta;
D. Bjorklund – w niemowlęctwie ciężko chorował - w rzeczywistości: ciężko zachorował jego brat w wieku 3 lat.
Powyższe pseudowspomnienia są przejawem:
procesów konstruktywnych w pamięci
mylenia źródeł informacji zasłyszanego opowiadania, własnych przeżyć i fantazji
Argumenty na rzecz konstruktywnego charakteru wspomnień autobiograficznych pochodzą z badań, w których:
wytwarzano fałszywe wspomnienia w warunkach eksperymentalnych,
a następnie sprawdzano, czy pod wpływem sugestii ludzie uwierzą, że doświadczyli określonego zdarzenia i czy wytworzą wspomnienie tego przeżycia.
Okazało się, że ludzie są podatni na manipulacje i potrafią wytworzyć wspomnienie zdarzenia, którego faktycznie nie było.
Fałszywe wspomnienia powstały:
u 20% studentów poddanych sugestii
u 40% dzieci
u 40% studentów – gdy poproszono, żeby wyobrażali sobie opisane zdarzenia ; wspomnienia – żywe, wyraziste, szczegóły kontekstowe i emocjonalne – dotyczące zasugerowanych zdarzeń; mimo wyjaśnień eksperymentatora, że zostali wprowadzeni w błąd, uczestnicy byli przekonani, że ich wspomnienia są prawdziwe!
Czynniki wpływające na kreowanie fałszywych wspomnień:
subiektywnie rozumiane prawdopodobieństwo danego zdarzenia – jeśli ktoś uzna, że przedstawiona sytuacja mogła mieć miejsce w jego życiu, to stara się skonstruować ją w wyobraźni, wykorzystując fragmenty prawdziwych doświadczeń; nawet zdarzenie, które początkowo wydawało się niemożliwe, może zostać uznane za prawdopodobne dzięki sugestywnym informacjom;
fałszywe wspomnienia mogą opierać się na rzeczywistości (prawdziwe szczegóły - włączane do fikcyjnych zdarzeń, prawdziwe zdarzenia – uzupełnione fałszywymi szczegółami – uzyskanie nowej interpretacji);
wyobraźnia uruchomiona przez wstępne informacje o zdarzeniu oraz instrukcję zachęcającą do tworzenia obrazów i opisywania ich;
błędne przekonanie, że wytworzony konstrukt jest osobistym wspomnieniem – błąd wynika z mylenia źródeł informacji;
ludzie wierzą we wspomnienia wytworzone pod wpływem sugestii, ponieważ:
- uznali, że zdarzenie jest prawdopodobne,
- skonstruowali wspomnienie z elementami wyobrażeniowymi,
- przypisali je osobistemu doświadczeniu.
Fałszywe wspomnienia są produktem procesów konstruktywnych w pamięci.
Schacter, Norman, Koutstaal rozpatrują ten problem w ramach swojej koncepcji pamięci konstruktywnej:
podczas kodowania istotne jest to, żeby cechy zdarzenia zostały powiązane w spójną reprezentację (proces wiązania) oraz aby można było odróżnić od siebie poszczególne epizody zarejestrowane w pamięci – gdy te warunki nie są spełnione, pojawiają się błędy w określaniu źródła wspomnienia!
w obu procesach bierze udział formacja hipokampa – każdy epizod ma swój „indeks” w polu CA3 w hipokampie – indeks wiąże rozproszony wzorzec aktywacji w nowej korze w reprezentację zdarzenia – żeby było możliwe rozdzielenie wzorców aktywacji odpowiadających poszczególnym epizodom, muszą być zarejestrowane przynajmniej minimalne różnice pomiędzy epizodami – taki indeks jest potrzebny, dopóki nie nastąpi konsolidacja epizodu w nowej korze.
Zgodnie z koncepcją pamięci konstruktywnej:
podczas wydobywania informacji z pamięci następuje aktywacja „indeksu” w CA3 (lub nowej kory, jeśli ślad jest skonsolidowany) za pośrednictwem wskazówek
stąd aktywacja rozprzestrzenia się na nowa korę i wydobywane są cechy zdarzenia (proces kompletowania wzorca)
w tym etapie konkretne jest koncentrowanie poszukiwań na określonym epizodzie, żeby uniknąć wydobywania informacji dotyczących innych zdarzeń, które mogą powodować zniekształcenia
po skompletowaniu cech następuje ustalenie kryteriów potrzebnych do monitorowania źródła wydobytego wzorca
przy użyciu swobodnych kryteriów wzrasta prawdopodobieństwo zaakceptowania wyobrażeń i fantazji jako elementów zdarzenia zewnętrznego, które nigdy nie wystąpiło
w procesach koncentrowania poszukiwań i ustalania kryteriów do monitorowania źródła zaangażowana jest kora przedczołowa, zwłaszcza w prawej półkuli.
Odróżnianie wspomnienia zdarzeń prawdziwych od fałszywych:
zdarzenia prawdziwe:
- zawierają więcej szczegółów percepcyjnych,
- mają lepszą strukturę logiczną,
- przedstawiane są z większą pewnością,
- opisywane są z użyciem większej liczby słów.
zdarzenia fałszywe:
zdarzają się tak szczegółowe, spójne i przekonujące opisy powyższych zdarzeń, że nawet profesjonaliści nie są w stanie odróżnić ich od autentycznych wspomnień.