PSYCHOLOGIA PAMIĘCI I UCZENIA ćw. nr 2

Temat: Pamięć autobiograficzna

Jagodzińska, M. (2008). Psychologia pamięci. Badania, teorie, zastosowania. Gliwice: Wydawnictwo Helion (s. 413-436).

Charakterystyka wspomnień autobiograficznych

Specyfika pamięci autobiograficznej

Pamięć autobiograficzna – jest zapisem historii życia; stanowi swoiste archiwum osobistych wspomnień człowieka; obejmuje:

• doświadczenia osobiste,

• fakty z własnej przeszłości,

• różnego rodzaju zdarzenia, których byliśmy uczestnikami lub obserwatorami;

Rejestrowanie historii życia jest jedną z głównych funkcji pamięci, zawdzięczamy jej poczucie spójności i ciągłości swego istnienia w czasie.

Tulving – utożsamia pamięć autobiograficzną z pamięcią epizodyczną.

• pamięć epizodyczna – umożliwia odbywanie umysłowych podróży w czasie, powrót do przeżyć z przeszłości zachowanych we wspomnieniach;

• pamięć autobiograficzna – obejmuje zarówno treści epizodyczne, jak i semantyczne; należą do niej:

- uogólnione wspomnienia zdarzeń powtarzających się w naszym życiu,

- fakty autobiograficzne,

- uogólniona wiedza o różnych okresach życia.

Istotą pamięci autobiograficznej jest osobisty charakter doświadczeń tworzących historię życia, związane z osoba podmiotu, z jego jaźnią.

Pamięć autobiograficzna jest definiowana (zgodnie z propozycją W.F. Brewera) jako „pamięć informacji związanych z Ja”; niektórzy autorzy uważają, że stanowi ona część struktury Ja.

Cechy wspomnień

Cztery cechy wspomnień autobiograficznych:

• związek z Ja – wspomnienia autobiograficzne mają centralne znaczenie dla jaźni, którą najczęściej potwierdzają i wspierają; jaźń odgrywa krytyczna rolę w kodowaniu i wydobywaniu wspomnień, a także w przekształcaniu ich odpowiednio do aktualnych celów Ja;

Conway i Pleydell-Pearce wprowadzają pojęcie „Ja roboczego”, które (analogicznie do pamięci roboczej) zawiera cele i procesy kontrolujące konstruowanie specyficznych wspomnień podczas przypominania;

• wspominanie określonego epizodu z własnej przeszłości doświadczane jako „ożywienie” wcześniejszego zdarzenia i ponowne jego przeżywanie; we wspomnieniach z odległego czasu przyjmujemy nieraz perspektywę obserwatora;

poziom szczegółowości wspomnień osobistych jest zróżnicowany;

istotnym składnikiem wspomnień są także myśli i emocje doznawane podczas zdarzenia;

• silne przekonanie o autentyczności – wynika z zawartości szczegółów obrazowych i emocji oraz zaangażowania Ja;

• wspomnienia osobiste przedstawiane werbalnie przybierają formę narracji – są relacjonowane jako „minihistorie” z Ja w roli głównej;

autonarracje:

- pomagają porządkować doświadczenia życiowe,

- w kontaktach społecznych służą:

~ autoprezentacji

~ wymianie doświadczeń

~ tworzeniu więzi

Wg. Neissera – autonarracje są jednym ze sposobów definiowania siebie.

Rodzaje wspomnień

Podział zaproponowany przez Brewera, oparty na dwóch kryteriach:

1. rodzaju wspominanego zdarzenia (jednorazowe/powtarzające się)

2. formie reprezentacji (obrazowej/abstrakcyjnej)

Brewer wyróżnił 4 rodzaje wspomnień autobiograficznych:

• wspomnienie osobiste – dotyczy pojedynczego zdarzenia, ma silny składnik wyobraźni wzrokowej; badania pamięci autobiograficznej dotyczą głównie tego rodzaju wspomnień!

• fakt autobiograficzny – odnosi się do pojedynczej informacji, ale! jest reprezentowany w pamięci w formie abstrakcyjnej, bez elementów obrazowych;

• ogólne wspomnienie osobiste – jest produktem powtarzających się epizodów, zawiera ogólne wyobrażenia wyabstrahowane z wielu podobnych epizodów;

• schemat Ja – powstaje na podstawie licznych doświadczeń z Ja, ma charakter abstrakcyjny; modyfikuje percepcję i odtwarzanie nowych informacji dotyczących Ja.

Inne rozróżnienie – M.A. Conway – traktuje treści autobiograficzne jako:

• rodzaj wiedzy, która jest w pamięci reprezentowana na 3 poziomach ogólności:

- okresów życia,

- zdarzeń ogólnych,

- zdarzeń specyficznych.

Metody badania

• w badaniach pobieramy jedynie próbki jej zawartości

Metoda wskazówek słownych

• Galton – badał u samego siebie swobodne skojarzenia wywołane przez bodźce słowne

• w skojarzeniach często są zawarte wspomnienia osobiste z różnych okresów życia

• uczestnikom prezentuje się listę słów i prosi o podanie osobistego wspomnienia skojarzonego z każdym słowem; następnie badani opisują wspomnienie i określają datę zdarzenia

• nie określa dokładnie jakie wspomnienie ma zostać przywołane

Wywiady i kwestionariusze

• zazwyczaj dotyczą określonego zdarzenia/wyróżnionego okresu życia

• prosimy badanych, aby przypomnieli sobie zdarzenie i zadajemy na ten temat szczegółowe pytania

• metoda stosowana w badaniach:

  • pamięci fleszowej, amnezji dziecięcej, pamięci zdarzeń wyróżniających się w życiu

Metoda dzienników

• uczestnicy notowali przez pewien czas zdarzenia z każdego dnia, a później sprawdzano przypominanie

• Linton – przebieg zapominania zdarzeń autobiograf.

• Wagenaar – najsłabszą wskazówką jest kiedy (data zdarzenia)

• żmudna i czasochłonna

Obserwacja mimowolnych wspomnień

• rzadko stosowana

• mimowolne wspomnienia są wzbudzane przez wskazówki wyst. w środowisku i pojawiają się bez specjalnych poszukiwań w pamięci

• wspomnienia mimowolne:

  • występują często,

  • są zgodne z aktualnym nastrojem,

  • dotyczą głównie zdarzeń z ostatniego czasu oraz wyróżniających się

  • wywołują je wskazówki środowiskowe odpowiadające głównym cechom wspomnianego zdarzenia

Organizacja pamięci autobiograficznej

Pamiętanie doświadczeń życiowych

Pamięć przeżyć z różnych okresów życia

Reminiscencja

Amnezja dziecięca

Pamięć fleszowa

Czy pamięć autobiograficzna jest wierna?

Rekonstruowanie wspomnień

Wspomnienia – są rekonstrukcją zdarzeń z przeszłości - pamięć ma charakter konstruktywny.

Podczas przypominania zdarzenie nie pojawia się ponownie w umyśle w gotowej postaci – musimy je zrekonstruować na podstawie wydobytych informacji!

C onway uważa, że:

• nie ma wspomnień autobiograficznych rozumianych jako całościowa jednostka przechowywana w pamięci autobiograficznej!

• wspomnienia:

– są „przejściowymi dynamicznymi konstruktami umysłowymi generowanymi z podstawowej bazy wiedzy”,

- są konstruowane na podstawie określonych wskazówek, dlatego w poszczególnych sytuacjach wydobywania mają różną treść i organizację,

- tylko niektóre powiązania w bazie wiedzy autobiograficznej są być może tak specyficzne i silne, że pozwalają na automatyczny dostęp do szczegółowego wspomnienia – wspomnienia fleszowe!

Niektóre procesy zaangażowane w konstruowanie wspomnień osobistych są podobne jak w przypadku innych treści; należy do nich:

• schematyzacja – powtarzające się zdarzenia są reprezentowane w pamięci w postaci uogólnionych skryptów; jeśli pewien rodzaj doświadczeń osobistych powtarza się, to powstaje reprezentacja schematyczna (odpowiadająca ogólnym aspektom danej kategorii zdarzeń).

Przejawy schematyzacji zaobserwowała Linton w badaniach nad własnymi wspomnieniami.

Charakterystyczne dla wspomnień osobistych jest:

• wybiórcze wydobywanie szczegółów odpowiednio do aktualnych celów i potrzeb, czemu towarzyszy:

  • tendencja do nadawania spójności i sensu doświadczeniom, co może prowadzić do:

    • uzupełniania luk

    • doszukiwania się przyczyn

    • dołączania wniosków o tym, co musiało się zdarzyć

Na przypominanie przeszłości wpływa teraźniejszość!

Wiedza i cele mogą być dla jednostki ważniejsze niż prawda historyczna! – interpretowanie przeszłości zgodnie z obecnym nastawieniem do określonych spraw!

Przekonanie o wierności własnej pamięci – niezbędne dla poczucia tożsamości i identyfikacji!

Linton i Wagenaar stwierdzają:

• niemożność przypomnienia sobie niektórych zdarzeń po długim czasie (niż fałszywe wspomnienia)

W przypominaniu dużą rolę odgrywa:

• samowiedza autobiograficzna – która jest podstawą rekonstrukcji wcześniejszych doświadczeń!

! samowiedza (dot. biegu własnego życia i charakteru przeżyć) – jest prawdziwa i nie podlega większym zniekształceniom

! wspomnienia osobiste – są na ogół prawdziwe, jeśli chodzi o sens zdarzenia, chociaż mogą być niedokładne w szczegółach

Błędy nie są przypadkowe – mogą być związane z funkcjami pamięci autobiograficznej:

• intrapsychicznymi (indywidualnymi)

• interpersonalnymi

Pamięć autobiograficzna – portret malowany na użytek własnej jaźni, prezentowany otoczeniu; ludzie mają tendencję do nadawania mu rysów korzystnych dla Ja i dostosowanych do kontekstu społecznego.

Pamięć w służbie Ja

Wspomnienia autobiograficzne – reprezentują aktualny pogląd człowieka na swoje Ja i na własną przeszłość;

Jaźń – pośredniczy w:

• przetwarzaniu i kodowaniu informacji odnoszących się do Ja,

• wydobywaniu i konstruowaniu wspomnień.

G reenwald:

• określa ego jako historyka (stronniczego, faworyzującego Ja), który:

- spostrzega i rejestruje osobiste doświadczenia,

- dokonuje korekty osobistej historii.

C onway + współpracownicy:

• w pamięci autobiograficznej główną rolę odgrywa Ja robocze, które:

- zawiera procesy kontrolne związane z aktualnymi celami – ich zadaniem jest modulowanie dostępu do bazy wiedzy autobiograficznej.

Pamięć autobiograficzna – wpływa na:

• konstruowanie jaźni,

• zachowywanie spójności własnej osoby.

Ludzie zniekształcają przeszłość pod wpływem:

• aktualnego stanu emocjonalnego,

• obecnych przekonań.

Ja związane z pamięcią autobiograficzną zmienia się w czasie! (w momencie zdarzenia było inne niż podczas przypominania).

N eisser rozróżnia:

• „Ja historyczne” – uczestniczyło w zdarzeniu,

• „Ja spostrzegane” – było wówczas doświadczane,

• „Ja wspominające” – jest podmiotem w sytuacji przypominana,

• „Ja pamiętane” – jest konstruowane (dziś pamiętamy zrekonstruowaną wersję siebie z przeszłości; jutro może powstać trochę inna wersja).

Wspomnienia są interpretowane zgodnie z samooceną i potrzebami! (czł. stara się zobaczyć siebie w przeszłości takim, jakim chciałby siebie widzieć).

R oss + Wilson – analiza związków między samooceną a pamięcią autobiograficzną:

• ludzie przeważnie oceniają, że obecnie są lepsi niż kiedyś,

• spostrzegają u siebie większa poprawę niż u innych (1ze sposobów podwyższenia samooceny),

• odczuwają dystans czasowy wobec zdarzeń z przeszłości (przejaw motywacji do podw.samo.):

- sukces – odczuwany jako bliższy w czasie,

- porażka – bardziej odległa (niezależnie od tego, ile czasu faktycznie minęło).

Subiektywne zwiększenie dystansu czasowego pomaga osłabić negatywny wpływ błędów i porażek na samoocenę!

Także emocje związane z przeżyciami w przeszłości są wspominane i oceniane odpowiednio do aktualnej sytuacji!

Przykłady:

• studenci pamiętający niepokój przed egzaminem:

- pozytywna ocena – zaniżanie niepokoju,

- negatywna ocena – zawyżanie niepokoju,

- nieznana ocena (grupa kontrolna) – brak powyższych tendencji;

• pacjenci oceniający swoje problemy emocjonalne z przeszłości odpowiednio do skuteczności terapii:

- poprawa – zaniżanie negatywnych doświadczeń z przeszłości,

- brak poprawy – zawyżanie negatywnych doświadczeń z przeszłości (co pozwoliło na dostrzeżenie pozytywnych zmian związanych z terapią, pomimo ich braku).

Na ogół ludzie dość dokładnie pamiętają emocje doznane w przeszłości, ale retrospektywna ocena przeżyć zależy od:

• aktualnego samopoczucia,

• radzenia sobie z kłopotami,

• osobowości.

Powyższe odchylenia dotyczą emocji pozytywnych i negatywnych, związanych z codziennymi zdarzeniami oraz z ważnymi dla jednostki doświadczeniami życiowymi, również traumatycznymi.

Różnice kulturowe w relacji Ja-pamięć autobiograficzna:

• Europejczycy + Amerykanie:

- skoncentrowani na autonomicznym Ja,

- wspomnienia są środkiem do konsolidacji i ekspresji Ja;

• Chińczycy:

- definiują tożsamość na podstawie relacji społecznych (pokrewieństwo, hierarchia),

- wspomnienia służą asymilacji z grupą, refleksji nad Ja związanej z doskonaleniem się moralnym i intelektualnym (zgodnie z etyką Konfucjusza);

Wpływ kontekstu społecznego podczas wspominania

Gdy dzielimy się przeżyciami z ludźmi, wspomnienie:

• staje się – aktem społecznym

• pełni – funkcje interpersonalne, polegające na:

- nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji społecznych,

- kreowaniu własnego wizerunku.

Określone cele, występujące w kontekście społecznym, wpływają na:

• dobór epizodów z przeszłości,

• sposób relacjonowania epizodów z przeszłości.

Wspominanie jest dostosowane do:

• bieżących celów,

• audytorium.

Gdy pamięć autobiograficzna staje się narzędziem w osiągnięciu celu społecznego, dokładność schodzi na dalszy plan!

Dzielenie się przeżyciami jest potrzebą psychologiczną, chroniącą przed poczuciem alienacji!

Narracyjna forma wspomnień pomaga uporządkować doświadczenia i nadać im sens!