Antropologia

Antrophos – człowiek

Logos – nauka

Antropologia – nauka badająca człowieka ako biologiczne podłoże zjawisk społecznych. Bada także skutki biologiczne tych zjawisk.

Zadania antropologii w wychowaniu fizycznym

• Określenie stanu rozwoju fizycznego, budowy ciała, sprawności fizycznej człowieka w całej ontogenezie

• Szacowanie wieku biologicznego i prognozowania dorosłych wymiarów ciała

• Określenie zmian morfofunkcjonalnych zachodzących pod wpływem zwiększonej lub obniżonej aktywności ruchowej człowieka

Zadania antropologii w sporcie:

• Ustalenie wzorców morfologicznych budowy reprezentantów większości dyscyplin sportowych

• Określenie zróżnicowania typologicznego przedstawicieli różnych dyscyplin sportu

• Zbadanie komponentów ciała przedstawicieli różnych dyscyplin sportu

• Określenie dymorficznego zróżnicowania

• Badanie związków cech morfologicznych z wynikami sportowymi

• Określenie tendencji przemian cech morfotycznych

• Badanie odległych skutków uprawiania sportu

Metody badawcze antropologii

Antropometria – pomiar i opsi określonych części ludzkiego ciała

• Antropometria właściowa

• antroposkopia

Biometria – zespół metod matematycznych, potrzebnych do opracowaniazgromadzonych materiałów pomiarowych

Żywy osobnik:

• cefalometria – cefalos-głowa, pomiar głowy i twarzy

• cefaloskopia – opis głowy i twarzy

Żywy osobnik:

• cefalometria – somatometria-pomiary ciała człowieka

• cefaloskopia – somatoskopia-opis ciała człowieka żywego

Szkielet:

• kraniometria – pomiar czaszki

• kranioskopia – opis czaszki

Cranion – czaszka

• osteometria – pomiary kości

• osteoskopia – opis kości

Instrumentarium pomiarowe

Antropometr – skala o długości 210 cm z dokładnością do 1 mm, służy do wykonywania pomiarów wysokościowych i długościowych

Waga lekarska – skala do 200 kg z dokładnością do 100 gram służy do wykonywania pomiarów ciała

Cyrkiel kabłąkowy duży – rozpiętość skali 50 cm z dokładnością do 1 mm służy do wykonywania pomiarów szerokościowych dużych bryłowatych ćzęści ciała

Cyrkiel kabłąkowy mały – rozpiętości skali 30 cm z dokładnością do 1 mm, służy do wykonywania pomiarów szerokościowych małych bryłowatych części ciała

Cyrkiel liniowy – zasięg skali do 25 cm z dokładnością do 1 mm służy do wykonania pomiarów długościowych

Taśma pomiarowa – długość 150 cm, z dokładnością do 1 mm. Służy do wykonywania pomiarów obwodów części ciała i łuków ciała.

Kaliper (fałdomierz) – skala do 70-100 mm, z dokładnością do 1 mm służy do wykonywania pomiarów grubości fałdów skórno-tłuszczowych.

Goniometr – służy do pomiarów zakresu ruchu w wybranych stawach

Dynamometr – służy do pomiaru siły zginaczy palców ręki

Skale – instrumentarium pomiarowe – cechy opisowe

• Skala barw oka – skala Martina Schultza, 16 protez ocznych, dobranych w taki sposób, że numer 1 ciemne, 16 bardzojasne.

• Skala barwy włosów – skala Fischera-Sallera. Zestaw pęczków włosów odpowiednio zabarwionych, a poszczególne odcienie są oznaczone literami A (asny blond) do Y (kruczo-czarne)

Punkty antropometryczne

Punkt antropometryczny – to ścisle określone miejsce na ciele ludzkim lub koścu. Każdy punktu antropometryczny ma swoją definicję położenia, nazwę i symbol.

Linie ciała

• Środkowa przednia – biegnie od wierzchołka głowy między łukami brwiowymi przez środek wcięcia szyjnego rękojeści mostka, do środka dolnego brzegu spojenia łonowego.

• Środkowa tylna – biegnie od wierzchołka głowy przez wyrostki kolczyste kręgów do wierzchołka kości krzyżowej

• Pępkowa – biegnie przez środkowy punkt pępka, równolegle do podstawy

• Pachowa środkowa – biegnie pionowo w dół od najwyższego zagłębienia dołu pachowego

Rodzaje pomiarów

Pomiary bezpośrednie – to takie z których przez przyłożenie przyrządu pomiarowego otrzymujemy informację o długości danego odcinka

Pomiary pośrednie – to takie z których o wielkości danego odcinka dowiadujemy się pośrednio poprzez wyznaczanie wysokości położenia jednego punktu odejmujemy wysokość położenia drugiego punktu

Zasady pomiaru

• Pomiary ciała wykonujemy z dokładnością odpowiednią do skali instrumentarium pomiarowego

• Pomiary antropometryczne pojedynczych cech diagnostycznych wykonujemy po lewej stronie ciała

Błędy występujące w toku badań

• Błędy międzyosobnicze

• Błędy indywidualne

• Indywidualne błędy osoby mierzącej

• Tendencje do zaokrąglania

• Niewyraźne dyktowanie pomiaru i zapis

• Niedokładne instrumentarium pomiarowe

• Nieodpowiednie oświetlenie instrumentarium

• Niewłaściwe ustawienie osoby mierzącej

• Niewłaściwe ustawienie osoby mierzącej – pozycja na ,,baczność”

Odmiany rasowe

1. Nordyczna - aa

• Zamieszkuje tereny morza bałtyckiego i północnego

• Jasna karnacja, włosy, niebieskie oczy

• Wąski prosty nos

• Głowa wydłużona

• Długie kończyny o wąskich dłoniach i stopach

1. Śródziemnomorska – ee

• Niski i przeciętny wzrost

• Śniada karnacja

• Ciemne, kruczoczarne oczy

• Owalna wydłużona twarz

1. Armenoidalna – hh

• Półwysep bałkański

• Ciemne oczy i włosy

• Matowy kolor skóry

• Orli wąski nos

1. Laponoidalna – ll

• Krępa i silna budowa ciała

• Skóra pławożółta

• Płaska i okrągła twarz

Dysharmonia digmentacyjna – czarne włosy i niebieskie oczy.

Wysokość i masa ciała

Wysokość i masa ciała to podstawowe cechy organizmu człowieka, moga być rozpatrywane odzielnie lub łącznie w postaci wskaźników.

Wysokość ciała

Mierzymy antropometrem między podstawą, na której stoi badany w pozycji wyprostowanej, a najwyższym punktem jego głowy.

Vertex (v) – najwyższy punkt głowy przy ustawieniu jej w płaszczyźnie frankfurckiej. Służy do pomiaru wysokości ciała oraz długości niektórych jej odcinków.

Basis (b) – punkt leżący w miejscu przecięcia lini środkowej ciała z podstawą na której stoi badany służy do pomiaru wysokości ciała oraz długości niektórych jego odcinków.

v - b = wysokość ciała

Płaszczyzna Frankfurcka

Wyznaczają ją dolne brzegi oczodołu i górny brzeg guzka ucha. Powinna być równolegle do podstawy.

Pomiar długości ciała

Pomiar wykonywany taśmą krawiecką ułożoną wzdłuż krzywizn ciała od czubka głowy, wzdłuż kręgosłupa, pośladków, tylnej strony uda i podudzia aż do pięty.

Pomiar długości ciała niemowlęcia

Liberometr – służy do pomiaru długości ciała i cech długościowych niemowląt w pozycji leżącej.

Wysokość ciała człowieka zmienia sie w trakcie dnia.

Człowiek kurczy się w ciągu dnia budząc sie wyższy, a idąc spać niższy. Podczas snu wzrasta ilość płynu pomiędzy krążkami międzykręgowymi, co wpływa na naszą wysokość ciała. W trakcie dnia jego objętość się zmniejsza, a my tracimy dodatkowe milimetry.

Wysokość ciała

• Pozytywny miernik stanu zdrowia

• Wskaźnik samooceny wyglądu

• Pośredni wskaźnik zróżnicowania społeczno-ekonomicznego

• Jest cechą wykorzystywaną w ekologii i ergonomii

Wzrost w pozycji siedzącej – (wysokość siedzeniowa) – odległość płaszczyzny siedziska do punktu Vertex (v)

Masa ciała

Mierzymy w pozycji stojącej na wytarowanej wadze conajmniej na 1 godzine po posilku.

• Najniższy pomiar rano

• W czasie dnia może systematycznie wzrastać na skutek odżywiania i aktywności fizycznej, ale może również nie ulegać zmianie

• Zwyżka masy ciała występuje w czasie dnia częściej u mężczyzn aniżeli u kobiet (faza cyklu menstruacyjnego także wpływa na wahanie masy)

Typy formuły palców rąk i stóp

Rąk:

• 4 > 2 – typ łokciowy,

Palec czwarty dłuższy od palca drugiego

• 4 = 2 – typ neutralny

Palec czwarty równy palcowi drugiemu

• 4 < 2 – typ promieniowy

Palec czwarty krótszy od palca drugiego

Stóp:

• 1 > 2 – palec pierwszy – paluch dłuższy od palca drugiego

• 1 = 2 – palec pierwszy – paluch równy palcowi drugiemu

• 1 < 2 – palec pierwszy – paluch krótszy od palca drugiego

Pomiary szerokości nasad kostnych

• Szerokość nasady dalszej ramienia (łokciowej)

• Szerokość nasady bliższej podudzia (kolanowej)

Pomiary grubości fałdów skórno-tłuszczowych

• Fałd skórno-tłuszczowy pod dolnym kątem łopatki – poziomo uchwycony, poniżej dolnego kąta łopatki

• Fałd skórno-tłuszczowy na brzuchu – skośnie uchwycony fałd w jednej czwartej odległości między punktami om - is

• Fałd skórno-tłuszczowy na boku tułowia – skośnie uchwycony fałd nad grzebieniem kości biodrowej (nad ic)

• Fałd skórno-tłuszczowy na ramieniu z tyłu – pionowo uchwycony fałd w połowie długości ramienia nad mięśniem dwugłowym

• Fałd skórno-tłuszczowy na przedramieniu – pionowo uchwycony fałd poniżej stawu łokciowego, po stronie kciuka

• Fałd skórno-tłuszczowy na udzie – poziomo uchwycony fałd na tylnej stronie łydki poniżej wcięcia podkolanowego

Pomiary obwodów ciała

• Obwód szyi – mierzymy poniżej chrząstki tarczowej (tzw. Jabłko Adama) taśmą ułożoną nieco skośnie, ale prostopadle do osi długiej szyji

• Obwód klatki piersiowej

  • Pachowy – mierzymy w maksymalnym wdechu i maksymalnym wydechu – taśma ułożona w dołach pachowych powyżej punktów thelion (th) równolegle do podstawy

  • Przez biust – taśma ułożona poziomo na wysokości punktu thelion, równolegle do podstawy

  • Przez mieczykowaty wyrostek – taśma ułożona poziomo na wysokości punktu xiphoidale, równolegle do podstawy

• Obwód talii – taśma ułożona poziomo równolegle do podstawy na całym obwodzie, przebiega przez najgłębiej położone miejsca na profilu bocznego tułowia – pomiar w bezdechu

• Obwód brzucha – taśma ułożona poziomo i równolegle do podstawy, tak aby przebiegała przez punkt omphalion

• Obwód bioder przez pośladki – taśma poziomo i równolegle do podstawy przebiega przez punkt najbardziej wysunięty ku tyłowi, stopy muszą być złączone

• Obwód ramienia największy w spoczynku – taśma ułożona poziomo w największym obwodzie ramienia, prostopadle do jego osi długiej

• Obwód ramienia największy w napięciu – ramię w napięciu, taśma ułożona poziomo w największym obwodzie ramienia, prostopadle do jego osi długiej

• Obwód przedramienia – taśma ułożona poziomo w największym obwodzie przedramienia, prostopadle do jego osi długiej

• Obwód dłoni – taśma ułożona poziomo w największym obwodzie dłoni

• Obwód uda – taśma ułożona poziomo w największym obwodzie uda, prostopadle do jego osi długiej

• Obwód podudzia – taśma ułożona poziomo w największym obwodzie podudzia, prostopadle do jego osi długiej

Wskaźnik

Wskaźnik – to stosunek wielkości dwóch lub większej liczby cech.

Zasadą tworzenia wskaźników jest ustosunkowanie pomiaru o mniejszej liczbowo wartości do cechy

Zastosowanie wskaźników

• Kontrola zmian ewolucyjnych gatunków homo, określenie przynależności odmianowej i typologicznej przedstawicieli współczesnej populacji (np. wskaźnik głowy)

• Kontrola prawidłowych procesów rozwoju

• Podstawa do wyróznienia typów budowy ciała

• Określenie dymorfizmu płciowego

• Informacje o kształcie określonej części ciała i o wzajemnych proporcjach różnych jego odcinków, o stopniu odżywiania, otłuszczenia, ruchomości itp.

*Wskaźniki w zeszycie z pomiarami.

Rozwój ontogenetyczny człowieka

To proces rozwoju organizmu od momentu zapłodnienia do jego śmierci.

Wiek biologiczny

• wiek metrykalny – kalendarzowy, ilość lat, miesięcy i dni od urodzenia do chwili badania

• wiek rozwojowy – stopień zaawansowania w rozwoju danych cech, umowany na tle populacji

Wiek biologiczny jest pojeciem szerszym (obejmuje całe życie osobnicze), natomiat wiek rozwojowy dotyczy tylko tego odcinka życia, który charakteryzuje się zmianami progresywnymi.

Wiek biologiczny:

• zgodny z wiekiem kalendarzowym (metrykalnym) – 50% populacji

• niezgodny z wiekiem kalendarzowym

  • rozwój przyspieszony, wczesne dojrzewanie, osobnicy biologicznie starsi w odniesieniu do wieku metrykalnego – 25% populacji

  • rozwój powolny, późne dojrzewanie, osobnicy biologicznie młodsi w odniesieniu do wieku metrykalnego – 25% populacji

Kryteria wieku rozwojowego

1. Wiek kostny (szkieletowy) – określa stopień skostnienia różnych części szkieletu (rentgenogramy kości ręki, nadgarstka i dystalnych odcinków przedramieni.

   Z reguły kościec jest zaawansowany lub opoźniony w rozwoju, wpływa na to typ budowy, odżywianie i różnice rasowe.

2. Wiek zębowy – ocenia się liczbę wyrżniętych zębów lub czas pojawienia się określonego zęba

   6-24 miesiąc – zęby mleczne

   5-15 rok życia – zęby stałe

3. Wiek drugorzędowych cech płciowych – ocenia się owłosienie pachowe i łonowe oraz dojrzewanie narządów płciowych (za pomocą metod somatoskopowych i somatometrycznych).

4. Wiek dojrzałości płciowej – u dziewcząt sygnalizowany wystąpieniem pierwszej menstruacji, u chłopców ejakulacji.

5. Wiek cech morfologicznych – określony na podstawie pomiarów cech morfologicznych i wskaźników proporcji ciała (np. graficzna metoda proporcji wagowo-wzrostowych).

6. Wiek sprawności fizycznej – okreśłony testami sprawności fizycznej

Metody wyznaczania wieku rozwojowego

1. Tablice Pirgueta – wszystkie tablice określające normy rozwojowe danej populacji

2. Siatki centylowe – pozwalają ocenić w jakim stopniu pod względem badanej cechy dane dziecko odbiega od wielkości przeciętnych.

3. Graficzna metoda proporcji wagowo-wzrostowych – określa proporcje pomiędzy masą a wysokością ciała.

4. Metoda morfograficzna – pozwala na ocenę harmonijności budowy oraz rozwoju wielu cech somatycznych łącznie.

   Morfogramy pozwalają określic proporcje między wymiarami ciała i są graficznym obrazem średnich arytmetycznych wielu cech, w kolejnych latach życia. Są bardzo przydatne w określeniu stopnia odchyleń w różnych zaburzeniach i chorobach endokrynologicznych.

5. Wskaźniki wieku rozwojowego – pozwalają na dokonanie wewnątrzosobniczego porównania cech morfologicznych badanej osoby. Rozwój fizyczny dziecka charakteryzują pośrednio, poprzez tzw. Wiek proporcji.

   Wiek biologiczny danej cechy

   WB_K = W_MD + (X - M_D)/(M_G - M_D)

   WB_K – wiek biologiczny danej cechy

   X - wielkość danej cechy konkretnego osobnika, którego wiek rozwojowy zamierzamy ustalić

   M_D - wielkość średniej arytmetycznej dolnej granicy przedziału, w którym mieści się wielkość danej cechy osobnika, którego wiek ustalamy

   M_G - wielkość średniej arytmetycznej górnej granicy przedziału, w którym mieści sie wielkość danej cechy osobnika, którego wiek ustalamy

   W_MD - wiek, na który przypada wielkość dolnej granicy przedziału, w którym mieści się wielkość danej cechy osobnika, którego wiek ustalamy

   Wskaźnik stanu dojrzałości biologicznej

   WSDB = (X_ij * 100)/(X_ich) - 100

   X_ij - wiek rozowjowy osobnika ,,i’’ wdług przyjętego kryterium ,,j’’ (np. morfologiczne, kostne, zębowe

   X_ich – wiek kalendarzowy osobnika w chwili badania

   Klasyfikacja WSDB

   X do -40,1 – opóźnienie patologiczne

   -40,0 do -20,1 – opóźnienie w granicach fizologicznych

   -20,0 do 20,0 – NORMA – zakres prawidłowy

   20,1 do 40,0 – przyspieszenie w granicach fizjologicznych

   40,1 do X – przyspieszenie patologiczne

   Prognozowanie dorosłej wysokości ciała

   Szacowanie dorosłej wysokości ciała – METODA ŻAROWA (2001 r.)

   Badania ciągłe dzieci krakowskich w wieku 7-18 lat (1976-1988)

   Ponowny pomiar w wieku 24 lat (1994)

   Uwzględniająca dwie wersje równań:

• WERSJA 1 - Dla dzieci od 6,5 lat bez uwzględnienia dojrzewania płciowego (oparta na wysokości i masie ciała oraz średniej wysokości ciała rodziców)

• WERSJA 2 - Od 11 roku życia z uwzględnieniem informacji o dojrzewaniu płciowym

WERSJA 1

PWC = wysokość ciała * X + masa ciała * Y + wysokość ciała rodziców * Z + wartość stała

X – wartość współczynnika wysokości ciała dla określonego wieku

Y – wartość współczynnika masy ciała dla określonego wieku

Z – wartość współczynnika średniej wysokości ciała rodziców dla określonego wieku

Dymorfizm płciowy

Dymorfizm płciowy – dwukierunkowe ukształtowanie związane z płcią osobnika, przejawiające się w cechach morfologicznych, fizjologicznych, motorycznych, psychicznych itp. Różnice te są uwarunkowane genetycznie.

di - podwójnie morphe - kształt

Płeć – zespół morfologicznych i fizjologicznych cech żywego organizmu, zwanych cechami płciowymi, warunkujących udział tego organizmu w rozmnażaniu płciowym.

1. Płeć chromosomalna – zależy od zestawu chromosomów płciowych, przekazanych przez rodziców.

   XX – płeć żeńska (homogametyczna)

   XY – płeć męska (heterogametyczna)

2. Płeć chromatynowa – występowanie w jądrach komórek nabłonkowych kobiet ciałek Barra (chromatyna płciowa X) lub ich brak u mężczyzn

3. Płeć gonadalna – zależy od typu gonady (jądra u mężczyzn, jajniki u kobiet)

4. Płeć hormonalna (metaboliczna) – zależy od ilości i jakości hormonów płciowych (estrogenów u kobiet i androgenów u mężczyzn).

5. Płeć somatyczna (fenotypowa) – wyznacza ukształtowanie zewnętrznych i wewnętrznych narządów płciowych oraz innych cech somatycznych (wysokość, masa ciała, proporcje budowy, typ owłosienia).

6. Płeć metrykalna (prawna) – ustalona po urodzeniu w oparciu o cechy płci somatycznej, na podstawie budowy zewnętrznych narządów płciowych.

7. Płeć psychiczna – poczucie przynależności do określonej płci, kształtowanie w toku rozwoju osobniczego

CECHY PŁCI

I-rzędowe (płeć gonaidalna) – zdeterminowane przez chromosomy płciowe co warunkuje rozwój zewnętrznych i wewnętrznych narządów płciowych oraz dróg wyprowadzających. To obecność jajników i jąder.

II-rzędowe (płeć somatyczna) – zespół różnic morfologicznych, które rozwija sie pod wpływem hormonów płci. Dotyczą różnic w proporcjach ciała, umięśnieniu, otłuszczeniu, owłosieniu itd.

III-rzędowe (płeć fenotypowa) – uwarunkowane czynnikami wewnątrzwydzielniczymi, lecz ulegają wpływom środowiska. Ostatecznie kształtują się w okresie dojrzewania (przejawy zachowań seksualnych związanych z instynktem płci).

IV-rzędowe – cywilizacyjno-kulturowe czynniki wzmagające cechy płci (wychowywanie dziewczynki i chłopca: forma językowa ,,on”, ,,ona”, cechy ubioru, wybór zabawek, sportu, zawodu).

Typ skrajnie męski	Typ skrajnie żeński
Silnie rozwinięta górna część ciała	Mniejsza wysokość i masa ciała
Duża głowa z silnie wystającym profilem części twarzowej	Głowa mała, delikatna
Silny kościec
Silna obręcz barkowa i klatka piersiowa	Węższe barki
Wąska miednica	Silnie rozwinięta okolica biodrowa
Tłuszcz odkłada się w górnej części ciała głównie na brzuchu (otyłość androidalna)	Tkanka tłuszczowa odkłada się na biodrach i udach (otyłość gynoidalna)
Tułów zbliżony kształtem do trójkąta	Tułów podobny kształtem do trapezu

Odmienność płci w budowie somatycznej

Wysokość ciała: mężczyźni są wyżsi od kobiet średnio 10-15 cm.

Masa ciała: mężczyźni są przeciętnie o 10-12 kg ciężsi od kobiet.

Cecha	Mężczyźni	Kobiety
Proporcje ciała		-krótsze kończyny górne w stosunku do kończyn dolnych -wąskie barki
Otłuszczenie ciała	-ok.14-18% masy ciała -tkanka tłuszczowa przeważa w górnej części tułowia i w okolicach brzucha	-ok.20-28% masy ciała -tkanka tłuszczowa przeważa w okolicy bioder i ud
Umięśnienie	-średnio 42% masy ciała -silnie rozwinięte mięśnie pasa barkowego i ramienia -cylindryczny kształt uda	-średnio 36% masy ciała -siła mięśniowa mniejsza o około 50 % -stożkowy kształt uda
Owłosienie	-łonowe:zarys romboidalny -znaczne owłosienie twarzy, klatki piersiowej, kończyn dolnych	-łonowe: zarys trójkąta
Aparat stawowo-więzadłowy		-większy zakres ruchomości w stawach
Skóra		-delikatniejsza i cieńsza
Narządy wewnętrzne		-większa tarczyca i śledziona -mniejsza krtań, wątroba, nerki, płuca i serce -przepona położona wyżej
Cechy czynnościowe	-brzuszny tor oddechowy	-piersiowy tor oddychania -wyższe tętno
Cechy morfotyczne	-większa wytrzymałość, siła, wydolność, moc	-większa gibkość, zwinność, przecyzja, dokładność ruchów
Odporność biologiczna	-większa zapadalność na choroby -wyższa śmiertelność noworodków	-dłuższa przeciętna długość życia -większa odporność biologiczna

Ocena stopnia dymorfizmu płciowego

1. Ocena liczbowa

   Wskaźnik Mollisona M_x – M_m / SD_x

2. Typologia dymorficzna J. Teodorczyka – zeszyt z pomiarami

3. Ocena opisowa

Cecha	Kobiety	Mężczyźni
Linia nasady włosów na czole	Kształt prosty lub półkolisty	Kształt zatokowy
Linia nasady włosów na karku	3 szpice	2 szpice lub brak
Ustawienie ramion w pozycji supinacyjnej	Y	V

Komponenty ciała

• Woda

• LBM (lean body mass) – masa aktywna (ciało szczupłe)

• Masa tłuszczowa

Woda

• Podstawowa komponenta ciała człowieka, gdyż zabezpiecza zdolność do utrzymania stałości środowiska wewnętrznego

• Jej wielkość zmienia się w zależności od okresu rozwoju człowieka

  Dzieci – 80%

  Dorośli – 70 %

  Starsi – 50 %

• Rozmieszczona jest w różnych ego częściach np. LBM zawiera ok. 75 % wody, krew ok. 90 % wody, tłuszcz 21 %, kości ok. 15 %

• Funkcje wody: regulacja temperatury ciała, transport pożywienia i tlenu do komórek, ochrona narządów i tkanek (mózg, oczy, kręgosłup) oraz stawów

• Dzienne zapotrzebowanie na wodę uzależnione jest od wielu czynników, m. In. Klimatu, w którym żyje człowiek, aktywności fizycznej, wieku, stanu zdrowia, wielkości ciała

Masa aktywna

• Skład:

  • 73-75 % wody

  • 2-5 % lipidów

  • Ok. 20 % płynów komórkowych

• Funkcje: odpowiedzialna za wykonanie większości pracy metabolicznej, za transfer energii i spalanie tlenu w organizmie

Masa tłuszczowa

• Skład:

  • ok. 60 % tłuszczu

  • 17 % płynów ustrojowych

  • Ok. 21 % wody

• Ilość tkanki tłusczowej rośnie poprzez:

  • Przyrost – powiększenie się rozmiarów już istniejących komórek tłuszczowych. Jest to proces odwracalny

  • Rozrost – zwiększenie się liczby komórek tłuszczowych. Jest to proces nieodwracalny i silnie uwarunkowany genetycznie. Jego nasilenie występuje w ostatnich miesiącach życia płodowego, we wczesnym dzieciństwie i w okresie poprzedzającym skok pokwitaniowy

Tkanka rłuszczowa biała (żółta)

• Zbudowana jest z komórek tłuszczowych – adipocytów

• Tworzy podskórną podściółkę tłuszczową

• Funkcje:

  • Pełni rolę magazynu substratów energetycznych organizmu

  • Warstwa podskórna odgrywa rolę izolatora termicznego

  • Amortyzuje wstrząsy

  • Ochrona narządów wewnętrznych przed nadmiernym uciskiem

  • U kobiet zlokalizowana w okolicy piersi zabezpiecza laktację (funkcja rozrodcza i hormonalna)

Tkanka tłuszczowa brązowa (brunatna)

• Szczególnie dobrze rozwinięta u płodu i niemowląt

• U dzieci i dorosłych występuje pod skórą w okolicy międzyłopatkowej szyi śródpiersia oraz w okolicy nerek

• Nie jest odpowiedzialna za otyłość

• Główna funkcja: produkcja ciepła

Czym jest tłuszcz zasadniczy? – rożnice dymorficzne

Mężczyźni – 3 %

Kobiety – 12 %, z czego 5-9 % to tłuszcz specyficzny dla płci (zlokalizowany w okolicy piersi, genitaliów i dolnych partii ciała)

Niezbędny do prawidłowego fizjologicznego funkcjonowania organizmu.

Składa się z tłuszczu zmagazynowanego w większych narządach, mięśniach, centralnym układzie nerwowym.

Metody oceny komponentów ciała:

1. Metody bezpośrednie

   1. Anatomiczna analiza zwłok

   2. Chemiczna analiza zwłok

2. Metody pośrednie

   1. Metody laboratoryjne:

      1. Densytometryczna – ważenie hydrostatyczne

      2. ADP – metoda oparta na takiej samej zasadzie co metody densytometryczna

      3. Rengenograficzna – obrazowanie przy pomocy promieniowania elektromagnetycznego

      4. CT – tomografia komputerowa

      5. MRI – rezonans magnetyczny

      6. DXA – pomiar gęstości kości i innych komponentów

   2. Metody terenowe:

      1. Antropometryczna – na podstawie pomiarów wysokości ciała i innych danych

      2. BIA (bioelektryczna analiza impedancji) – pomiar oporu prądu elektrycznego

Sposoby wyznaczania komponentów ciała

1. Według Chaniny

   % wody = 100 * [4,423 – ( 4,061 : cwc )]

   % tłuszczu = 100 – ( % wody : 0,732 )

   % masy aktywnej = 100 – (% tłuszczu + % wody)

   Cwc (ciężar właściwy ciała) = 1,075738 – (0,000217 * fałd łopatki) – ( 0,000936 * fałd brzuchu)

2. Według Wielińskiego

   Kobiety

   LBM = 0,278 * masa ciała (kg) + 0,22 * wysokość ciała (cm)

   Woda = 0,73 * LBM

   Tłuszcz = masa ciała (kg) – LBM

   Mężczyźni

   LBM = 0,384 * masa ciała (kg) + 0,129 * wysokość ciała (cm)

   Woda = 0,73 * LBM

   Tłuszcz = masa ciała (kg) – LBM

3. Według Matiegki

   % tłuszczu = 0,13 * powierzchnia ciała * 0,5 sumy 6 fałdów (łopatka, brzuch, biceps, triceps, udo, podudzie)

   powierzchnia ciała = [(masa ciała (kg) + dh) / 100] + 1

   dh = różnica wysokości ciała w stosunko do 160 cm

   Sposoby oceny stanu odżywienia

   1. Ocena opisowa

1. Odżywienie bardzo dobre – otyłość

   1. Duży podkład tłuszczu

   2. Wygładzone wszystkie nierówności szkieletu

   3. Fałdy tłuszczowe (szyja, brzuch)

   4. Przewężenie tasiemkowe w okolicach stawów

   5. Dołki łokciowe i na stawach śródręczno-palcowych

2. Odżywienie dobre

   1. Ogólne wygładzenie skóry

   2. Znaczna grubość fałdy skórnej uchwycona na brzuchu lub na konczynach

3. Odżywianie mierne – prawidłowe

   1. Brak cech otłuszczenia i wychudzenia

4. Odżywienie słabe – chudy

   1. Wyraźnie zarysowane są żebra, obojczyki, łopatki

   2. Kości twarzowe uwypuklone

   3. Cienkie fałdy skórne uchwycone na brzuchu lub na kończynach

5. Odżywienie niedostateczne – duże wychudzenie

   1. Kości wyraźnie występujące spod skóry

   2. Wyraźnie zaznaczone wszystkie wyrostki

II. Za pomocą grubości fałdów skórno-tłuszczowych

1. Fałd pod dolnym kątem łopatki

2. Fałd brzuszny

III. Wskaźniki i Wzory

1. Wskaźnik wagowo-wzrostowy Queteleta

$$\ \frac{\text{masa\ cia}la\ (g)}{\text{wysoko}sc\text{\ cia}la\ (cm)}$$

1. Wskaźnik Broca

Wysokość ciała – 100

Dla mężczyzn : (wzrost w cm – 100) – 5 %

Dla kobiet : (wzrost w cm – 100) – 10 %

Gdy masa ciała badanego nie przekracza 10 % masy należnej – wielkość prawidłowa, gdy przekracza tę wartość – nadwaga

1. Wskaźnik Broca-Brugsha (masa ciała teoretyczna)

   Wysokość ciała – x

   X = 100 gdy 155-164

   X = 105 gdy 165-174

   X = 110 gdy 175 i więcej

2. Wskaźnik Oedera

$$\frac{masa\ ciala}{masa\ ciala\ teoretyczna}*100$$

1. Wskaźnik BMI

$$\ \frac{\text{masa\ cia}la\ (kg)}{\text{wysoko}sc\text{\ cia}la\ (m)}$$

1. Wskaźnik WHR

2. Wskaźnik Cola – BMI dla dzeci

Wskaźnik Cola = $\frac{MR*WS}{WR*MS\ }*100$

Legenda

MR – rzeczywista masa ciała badanego dziecka

WS – średnia wysokość ciała dla wieku i płci badanego

WR – rzeczywista wysokość ciała badanego dziecka

MS – średnia masa ciała dla wieku i płci badanego dziecka

1. Wzór Pottona

   Dla mężczyzn : wzrost (cm) – 100 – [(wzrost (cm) – 100) / 20]

   Dla kobiet : wzrost (cm) – 100 – [(wzrost (cm) – 100) / 10]

2. Wzór Lorenza

   Wzrost (cm) – 100 – 0,25 * [ wzrost (cm) – 150]

Typologia budowy ciała

Budowę ciała można opisać poprzez:

• Wielkość ciała - wysokość i masa ciała

• Proporcje ciała – wskaźniki somatyczne

• Komponenty tkankowe

• Somatotyp

Przesłanki tworzenia typologii konstytucjonalnych

1. Cechy morfologiczne (wielkość i proporcje)

2. Stan podstawowych tkanek (mięśniowej i tłuszczowej)

3. Cechy fizjologiczne (układ krążenia, hormonalny itp.)

4. Typ ukłądu nerwowego decydujący o cechach osobowości

5. Właściwości odpornościowe ustroju, cechy patologiczne i anomalie

Konstytucja – całość wszystkich właściowości organizmu, ściśle związanych z sobą i współdziałających oraz warunkujących jego strukturalno-funkcjonalną jedność.

Typ sportowy – osobnik cechujący sie zespołem morfologicznych uwarunkowań sprzyjających danej dyscyplinie.

W zakresie budowy ciała Hipokrates wyróżnił dwa skrajne typy:

• Suchotoniczny o budowie smukłej, wątłej, przewadze długościowych wymiarów ciała nad szerokościowymi

• Apoplektyczny o budowie przysadzistej, względnej przewadze szerokościowych wymiarów ciała nad długościowymi

System typologiczny według C. Sigaud

C. Sigaud – uwzględnił 4 anatomiczne układy organizmu kształtujące się pod wpływem środowiska.

1. Typ oddechowy

   • Przewaga części twarzowej (oddechowej) – nosa

   • Słabsza część czołowa i dolna czaszki

   • Ogólny zarys twarzy to trójkąt z wierzchołkiem u dołu

   • Granica zarostu włosów na czole to równa linia

   • Czoło prostokątne

   • Szyja i klatka piersiowa – długie

   • Kąt Charpy’ego ostry

   • Pępek położony nisko, kończyny górne długie

2. Typ trawienny

   • Silnie rozwinięta dolna część twarzy

   • Duża i szeroka szczęka górna

   • Zarys włosów na czole zaokrąglony

   • Twarz to trójkąt z wierzchołkiem u góry

   • Przewaga części brzusznej tułowia

   • Klatka piersiowa krótka

   • Kąt Charpy’ego rozwarty

   • Pępek położony wysoko, kończyny górne krótkie

3. Typ mięśniowy

   • Równomierne proporcje ciała, wybitne mięśnie

   • Część czołowa, nosowa, dolne części twarzy są prawie równe

   • Zarys lini włosów na czole jest prosty

   • Klatka piersiowa i jama brzuszna są równe

4. Typ mózgowy

   • Znaczny rozwój twarzy i części mózgowej głowy

   • Czoło wysokie, wypukłe

   • Zarys lini nasady włosów zatokowaty z trójkątem

   • Środkowa i dolna część twarzy są długie

   • Rzadko spotykany

System typologiczny według E. Kretschera

E. Kretscher – jako pierwszy powiązał w nowoczesny sposóbsomatyczny i psychiczny charakter człowieka. Wskazał na związek między typem budowy ciała a temperamentem i cechami psychiki oraz na związki między budową ciała a predyspozycjami do wielu chorób.

System typologiczny według E. Kretschmera:

• Pikniczny

  • Drobny szkielet

  • Słabe umięśnienie

  • Znaczne tendencje do tycia

  • Twarz szeroka, szyja krótka

  • Klatka piersiowa szeroka i dobrze wysklepiona

  • Barki i miednica szerokie

  • Kończyny krótkie

• Atletyczny

  • Silnie rozwinięty kościec i mięśnie

  • Twarz szeroka, szyja silna

  • Klatka piersiowa szeroka i silnie sklepiona

  • Kąt Charpy’ego 90 stopni

• Leptosomatyczny

  • Znamionuje wąska i wydłużona budowa

  • Mały ciężar ciała

  • Wymiary długościowe dominują nad szerokościowymi

  • Twarz i szyja wydłużone

  • Klatka piersiowa płaska i wąska

  • Kąt Charpy’ego ostry

  • Wąskie barki i miednica

  • Kończyny smukłe i słabo umięśnione

System typologiczny według Adama Wankego

Mężczyźni

TYP I – słaba budowa ciała, długi tułów, wąskie barki, średnia miednica, płaska klatka piersiowa, mały ciężar ciała w stosunku do wzrostu

TYP A – długi tułów, wąskie barki, szeroka miednica, beczkowata klatka piersiowa, średni ciężar ciała w stosunku do wzrostu

TYP V – krótki tułów, szerokie barki, wąska miednica, płaska klatka piersiowa, duży ciężar ciała w stosunku do wzrostu

TYP H – krótki tułów, szerokie barki, szeroka miednica, beczkowata klatka piersiowa, średni ciężar ciała w stosunku do wzrostu

Kobiety

TYP I – smukła sylwetka, długi tułów, wąskie barki, wąska miednica, głęboka klatka piersiowa, mały ciężar ciała w stosunku do wzrostu

TYP A – długi tułów, wąskie barki, szeroka miednica,

TYP V – krótki tułów, szerokie barki, wąska miednica, płaska klatka piersiowa, mały ciężar ciała w stosunku do wzrostu

TYP H – krótki tułów, szerokie barki, szeroka miednica, beczkowata klatka piersiowa, duży ciężar ciała w stosunku do wzrostu

System typologiczny według Sheldon’a

Somatogram Sheldona

Udział trzech komponentów:

• Endomorfii

• Mezomorfii

• Ektomorfii

Typologia Sheldona w modyfikacji Heath-Carter

1. Wysokość ciała

2. Masa ciała

3. Szerokość nasady łokciowej

4. Szerokość nasady kolanowej

5. Obwód ramienia w napięciu

6. Obwód podudzia

7. Grubość fałdu skórno-tłuszczowego ramienia triceps

8. Grubość fałdu skórno-tłuszczowego pod łopatką

9. Grubość fałdu skórno-tłuszczowego nad grzebieniem biodrowym

10. Grubość fałdu skórno tłuszczowego na podudziu

Typ endomorficzny

Silny rozwój organów trawiennych i klatki piersiowej z wyraźną przewagą okolicy brzusznej, okrągłe i miękkie kontury ciała, krótki kark i duża głowa.

Typ mezomorficzny

Twarda i kwadratowa budowa ciała, silne umięśnienie, silnie rozwinięty szkielet, przewaga okolicy klatki piersiowej nad brzuchem, szerokie barki, biodra.

Typ ektomorficzny

Delikatna budowa ciała, długie mięśnie, krótki tułów, długie kończyny, długa i wąska klatka piersiowa, słaby pas barkowy, mała głowa.