Zaburzenia układu nerwowego zwane psychonerwicami lub nerwicami interesują obecnie nie tylko specjalistów, lecz także resztę społeczeństwa, które nie jest ani psychiatrami czy psychologami. Nasilające się tempo życia, technika idąca w przód i wiele innych czynników powoduje, że nerwica staje się dolegliwością najpowszechniejszą.

Objawem nerwicy jest zarówno niepokój, jak i napięcie.

Są pewne powszechne sytuacje, które pozwalają zrozumieć neurotyka.

Jedną z nich jest oczekiwanie na trudny egzamin lub wystąpienie publiczne. Tym sytuacjom towarzyszy stres oraz strach przed opinią innych ludzi. Także stan po zatruciu alkoholowym (tzw.„kac”) powoduje, że odczuwamy niepokój, rozdrażnienie, bóle głowy, bóle brzucha, parcie na pęcherz, drżenie ciała.

U neurotyka stan ten trwa tygodniami, miesiącami a nawet latami. Dlatego nie można się dziwić choremu, że czuje się niezrozumiany, czy pokrzywdzony.

Porównanie nerwicy do powyższych sytuacji wskazuje na to, że identyczne objawy mogą wystąpić pod wpływem czynników natury psychicznej (jak wspomniany lęk przed egzaminem), jak i fizycznych (działanie substancji toksycznych).

W praktyce lekarskiej często objawy typowo nerwicowe są zwiastunem chorób somatycznych, psychicznych lub po prostu już im towarzyszą.

Objawy nerwicowe występują, gdy ustrojowi zagraża niebezpieczeństwo, chory nie może sobie poradzić
z sytuacją zewnętrzną lub wewnętrzną, w której się znajduje. Poczucie lęku zawsze w mniejszym lub większym stopniu pojawia się przy nerwicy, i jest sygnałem niebezpieczeństwa zagrażającego ustrojowi i wyprzedza moment bezpośredniego zetknięcia się z czynnikiem szkodliwym. Obowiązkiem lekarza jest odkrycie przyczyny lęku. Niestety nie zawsze to się udaje. Jednak sam kontakt z lekarzem, możliwość podzielenia się swoimi przeżyciami, oraz różnego rodzaju środki farmakologiczne zmniejszają napięcia lękowe, poprawiają nastrój, redukują objawy nerwicowe.

Klasyfikacja nerwic jest dyskusyjna. Podział nerwic zwłaszcza oddzielenie objawów istotnych (osiowych) występujących w każdej nerwicy od objawów mniej ważnych (bieżnych lub typologicznych) charakterystycznych tylko dla pewnych typów nerwic nie jest zadaniem łatwym. Każdy człowiek demonstruje inny szereg objawów.

Wyróżniamy 5 typów nerwic:

1. Neurasteniczną

2. Histeryczną

3. Hipochondryczną

4. Anankastyczną (natręctw)

5.Depresyjną.

1.Nerwica neurasteniczna.

Słowo neurastenia znaczy dosłownie słabość nerwów. Osłabienie i drażliwość są w nerwicy głównymi objawami. Gdy w nerwicy neurastenicznej dominuje osłabienie mówi się o formie hipostenicznej, natomiast gdy dominuje drażliwość - o hiperstenicznej. Osłabienie ma zazwyczaj charakter stałego zmęczenia i zwiększonej męczliwości zarówno w sferze psychicznej jak i fizycznej. Występuje tu jedność psychofizyczna. Trudno oddzielić zmęczenie psychiczne od fizycznego. Postawa chorego, jego ruchy, wyraz twarzy noszą piętno znużenia. Czuje się on fizycznie jak po ciężkiej pracy lub po wyczerpującej chorobie. Odczuwa bóle mięśniowe, zwłaszcza w okolicy lędźwiowo-krzyżowej co można tłumaczyć wzmożonym napięciem mięśni antygrawitacyjnych( grupa mięśni odpowiedzialnych za utrzymanie pozycji ciała) .

Ma zwykle różne dolegliwości wegetatywne: bóle głowy, kołatanie serca, bóle brzucha, zaburzenie potencji najczęściej w formie przedwczesnego wytrysku i impotencji u mężczyzn, u kobiet anorgazmii (brak orgazmu).
Zmęczenie umysłowe objawia się w niemożności skupienia się i rozdrażnienia. Chory nie rozumie co czyta, zapomina co przed chwilą napisał, usłyszał. Męczliwość jest konsekwencją dla tego typu nerwicy. Wszystko męczy, nawet wstanie z łóżka. Przy tego typu nerwicy zmęczenie psychiczne w przeciwieństwie do zmęczenia fizjologicznego, czyli zmęczenia po całym dniu pracy, jest najintensywniejsze z rana, bezpośrednio po obudzeniu. Tak więc dla chorego fakt, iż musi znów zacząć dzień jest przykrą koniecznością. Dopiero pod wieczór staję się bardziej ożywiony. Wynika to z tego, że chorego podczas snu dręczą koszmary, często się

budzą, mają problem z zaśnięciem, a ich sen jest płytki.

2. Nerwica histeryczna.

Polega na tym, że chory naśladuje objawy innych chorób. Nerwicowy ból głowy może być identyczny, a nawet silniejszy od bólu głowy, który występuje np. przy guzie mózgu. Częstoskurcz serca może być objawem emocjonalnego wzburzenia, ale też niewydolności krążenia, a wymioty objawem wstrętu. Zadaniem lekarza jest uchwycenie właściwej etiologii obserwowanego objawu

. W tego typu nerwicy używamy pojęcia konwersja tzn. czynniki natury emocjonalnej rzutują na sferę cielesną.

Objawy konwersyjne dzielone są na 3 grupy zaburzeń

1) ruchu, do których zalicza się m.in.:

A. astazja-abazja - niemożność utrzymania się w pozycji stojącej i chodzenia. Chory ma zachowaną siłę
w nogach lecz w pozycji stojącej nogi uginają się pod nim i upada.

B. kurcz pisarski- chory w czasie pisania tak silnie napina mięsnie, że ręka staje się usztywniona, subtelne ruchy przy pisaniu są niemożliwe, pomaga sobie drugą ręką, pisze zygzakiem. Choroba ta jest w pewnym sensie chorobą zawodową, występuje u osób, które z racji swojego zawodu muszą dużo pisać np. nauczyciele.

Przeciwny rodzaj zaburzeń ruchowych polega na ich nadmiarze. Objawia się najczęściej w formie różnego rodzaju ruchów mimowolnych. Drżenie w kończynach górnych i dolnych.

2) czucia- zalicza się do nich:

A. ślepotę histeryczną spowodowaną kurczowym zaciskaniem powiek

B. głuchotę histeryczną wywołaną przez silne napięcia emocjonalne

3)wyższych form zachowania się, przeżywania siebie i otaczającej rzeczywistości.

Objawy konwersji histerycznej są skierowane na zewnątrz, często są wołaniem o pomoc do otoczenia. Osobowość histeryczna jest typem osobowości niedojrzałej. Osoba chce być znowu dzieckiem, które ciągle potrzebuje pomocy.

Bólami spotykanymi najczęściej w nerwicy histerycznej są bóle głowy, serca, brzucha, genitaliów. Uporczywość bólu może skłaniać chorego do szukania interwencji chirurgicznej.

Przykładem zwodniczości obrazu klinicznego jest ciąża histeryczna, w której nie tylko występuje zatrzymanie miesiączki, ale też powiększenie brzucha, czy zmiany w gruczołach mlecznych.

3.Nerwica hipochondryczna.

Osoba, dotknięta tą nerwicą czuje, że jest chora, ale lekarz żadnej choroby u niej nie stwierdza. Jednak hipochondryka naprawdę boli wszystko: głowa, serce, brzuch, mięsnie, stawy, kości, drętwieją mu palce u rąk
i nóg. Ból sprawia, że całą uwagę z otoczenia chory przenosi na własne ciało, to ono staje się ogniskiem przeżyć psychicznych. W tej hierarchii przeżyć psychicznych ból zajmuje jedno z czołowych miejsc. Wypiera inne treści ze świadomości na jawie, we śnie. Za bóle osiowe w hipochondrii uznaje się poczucie choroby oraz ból.

Niejednokrotnie chory walczy o uznanie swojej choroby przez otoczenie. Poczucie krzywdy związane
z przeświadczeniem, że ciężkie cierpienie jest nieuznawane i lekceważone jest dodatkowym momentem nerwicorodnym. Dolegliwości hipochondryczne, które trwają nieraz latami, ustępują gdy chory zapadnie na chorobę somatyczną dostatecznie poważną, co spowoduję zmianę nastawienia otoczenia i lekarzy. Przyczynami hipochondrycznej nerwicy mogą być: poczucie pustki, monotonia.

Rozmowa z chorym, o tym „co go boli” już poza warstwą hipochondryczną pozwala mu lepiej zrozumieć jego sytuacje, uporządkować sprzeczne postawy uczuciowe, a dzięki samej wypowiedzi rozładowuje istniejące napięcia emocjonalne.

4. Nerwica natręctw.

Znana także jako nerwica anankastyczna. Charakteryzuje się tym, że lęk nerwicowy koncentruje się w sytuacji bezsensownej lub sprzecznej z dominantą przeżyć chorego. Stwarza jakby autonomiczną i niezależną od reszty psychiki całość, która w sposób perswazyjny daje znać o sobie, uniemożliwiając choremu normalne życie. Cechą objawów nerwicy natręctw jest przymus. Im bardziej chory walczy z objawami, tym silniej one występują. Próba powstrzymania ich jest bezskuteczna a nawet szkodliwa. W życiu społecznym tendencje anankastyczne ujawniają się w formie rytuałów, a więc czynności wykonywanych stereotypowo. Trzymanie się utartej ścieżki rytuałów broni człowieka przed lękiem.

Objawy anankastyczne mogą wystąpić w 3 formach, które niejednokrotnie przeplatają się u jednego chorego:

-myśli natrętnych- ich tematyka jest różna np. przymusowe powtarzanie liczb, najczęściej jednak nie jest ona choremu obojętna, lub ustawiczne sprawdzanie siebie „czy dobrze zrobiłem”

-czynności przymusowych- polegają na powtarzaniu w sposób stereotypowy jakiejś czynności wbrew własnemu rozsądkowi i własnej woli. Im silniej chory walczy z nimi, tym większy odczuwa przymus ich wykonania. Przynosi to chwilową ulgę , wkrótce jednak potrzeba ich wykonania wraca na nowo.

-natrętnych lęków:

claustrophobia- lęk przed przestrzenią zamkniętą,

agoraphobia- lęk przed przestrzenią otwartą,

ereutophobia- lęk przed zaczerwienieniem się.

Ich wspólną cechą jest perswazyjny przymus. Powtarza się w sposób stereotypowy i zwykle wbrew woli chorego.

5. Nerwica depresyjna.

Dominującym objawem jest obniżenie nastroju. W tego typu nerwicy syntonia (współbrzmienie uczuciowe, zgodność) jest rzadka. Drażnią nas pretensje chorego do całego świata i do samego siebie, jego poczucie krzywdy, stłumione uczucie nienawiści, niezaspokojone ambicje. Smutek nerwicowy często łączy się z tłumioną agresją . Nie tylko dzieci, ale i dorośli wyładowują emocje na sobie, nie mogąc ich wyładować na zewnątrz. Autoagresja jest jedną z częstych przyczyn samobójstw i samouszkodzeń.

W nerwicach pod poczuciem smutku kryją się zazwyczaj uczucia tłumionej nienawiści, bądź urazy pamiętane od lat dziecięcych, które na zasadzie psychicznego rezonansu za każdym razem odżywają, gdy tylko sytuacja aktualna choć trochę przypomina dawną sytuacje urazową. I tak uczucia negatywne, musiały być stłumione z lęku przed karą, przed surowym ojcem, wracają z tą samą siłą np. wobec przełożonego, który staje się w ten sposób figurą zastępczą ojca. Często przyczyną negatywnego nastawienia uczuciowego do otoczenia, a także do siebie, jest poczucie krzywdy, bądź winy.

Człowiek, który czuje się skrzywdzony przez drugą osobę zazwyczaj nie ogranicza tylko do niej swych negatywnych uczuć, lecz na zasadzie generalizacji rozszerza je na całe otoczenie; czuje się skrzywdzony przez cały świat.

Przyczyny nerwic:

-Konflikty wewnętrzne, sprzeczne pomiędzy potrzebami a obowiązkami, pragnieniami a normami.

-Nieodreagowany uraz z przeszłości

-Brak należytej opieki nad dzieckiem w okresie jego dzieciństwa przez rodziców

-Niektóre sytuacje życiowe takie jak: śmierć bliskiej osoby, niepowodzenie życiowe, toksyczna relacja, stres.

Predyspozycje do wystąpienia nerwicy może być dziedziczona.

Leczenie:

-Farmakologiczne

-Psychoterapia ( uświadomienie konfliktów wewnętrznych, budowanie poczucia własnej wartości).