Przyczyny harmonizacji i standaryzacji rachunkowości
Globalizacja rynków kapitałowych co rodzi potrzebę ustalenia jednolitych zasad rachunkowości w celu zwiększania porównywalności sprawozdań finansowych jednostek gospodarczych- także sprawozdań zapisanych i przetwarzanych w formie elektronicznej np. stworzenie i zastosowanie standardu elektronicznej sprawozdawczości finansowej XBRL było koniecznością w dobie stosowania zasad ładu korporacyjnego (zwiększanie przejrzystości i porównywalności informacji sprawozdawczej) a także w aspekcie istnienia globalnej sieci- Internetu. XBRL jest to standard otwarty a więc wolny od opłat licencyjnych, w wielu krajach, również w Polsce. XBRL został wybrany jako format obowiązkowej sprawozdawczości finansowej na rzecz instytucji nadzorczych, w celu zapewnienia równoczesnego dostępu do informacji dla wszystkich zainteresowanych stron.
Procesy prywatyzacji na świecie- a w związku z tym międzynarodowy przepływ kapitału i transfery zysku, co wymusza potrzebę zapewnienia: porównywalności danych rachunkowych w czasie i przestrzeni (krajowej i międzynarodowej), jednoznacznej interpretacji informacji finansowych, których źródłem jest rachunkowość, rzetelności i wiarygodności danych księgowych.
Powstanie i rozwój ponadnarodowych korporacji i ugrupowań np. UE, NAFTA
Potrzeby Banku Światowego, Międzynarodowego Funduszu Walutowego, giełd i inwestorów odnośnie porównywalnych sprawozdań finansowych
Regionalizacja gospodarki światowej
Wzrost zapotrzebowania na porównywalne sprawozdania finansowe, szczególnie spółek notowanych na zagranicznych giełdach
Powstanie i ewolucja dwóch odmiennych „filozofii” rachunkowości tj. rachunkowości kontynentalnej oraz rachunkowości anglosaskiej.
Harmonizacja zasad rachunkowości znacznie ułatwia dostęp do rynków zagranicznych, umożliwia podejmowanie trafnych decyzji oraz obniża koszty sprawozdawczości finansowej. Natomiast standaryzacja byłaby najlepszym rozwiązaniem – wyeliminowałaby uciążliwy dla kierownictwa obowiązek przekształcania sprawozdań finansowych sporządzonych według zasad jednego państwa na zgodne z zasadami przyjętymi w innych państwach
W planach jest przyjęcie nowego ładu rachunkowości, obejmującego wspólne rozwiązania w zakresie MSSF I US GAAP.
KLASYFIKACJA SYSTEMÓW RACHUNKOWOŚCI NA ŚWIECIE
Do najważniejszych czynników kształtujących systemy rachunkowości należą:
a) system polityczny (np. kraje rządzone autorytarnie posiadają zdecydowanie częściej jednolity zestaw norm regulujących rachunkowości, w krajach socjalistycznych prowadzenie ewidencji księgowej ukierunkowane jest bardziej na kontrolę planów niż na pomiar wyniku finansowego)
b) system prawny- wpływa na wielu płaszczyznach na Rachunkowość; wyróżnia się kraje o prawie zwyczajowym i o prawie stanowionym. Kraje o prawie zwyczajowym to np. Wielka Brytania, gdzie są zasadnicze normy prawne ale szczegółowe rozstrzygnięcia pozostawione są organom stosującym prawo (precedensy). W krajach o prawie stanowionym dominują przepisy uchwalone przez organy władzy państwowej np. ustawa o rachunkowości w Polsce.
c) system podatkowy (regulacje prawne mogą zobowiązywać księgowych do prowadzenia rachunkowości w zgodzie przepisami prawa podatkowego lub pozostawić te decyzje do wyboru przedsiębiorstwom).
d) dominujące formy finansowania przedsiębiorstw (tam, gdzie występuje finansowanie przez banki i inne instytucje finansowe istnieje ścisły związek z regulacjami prawa w tym prawa podatkowego; tam, gdzie jest finansowanie poprzez większy zakres ujawnianych informacji oraz pozytywne nastawienie do ryzyka
Na świecie ukształtowały się w ewolucyjny sposób dwie odmienne od siebie koncepcje rachunkowości- systemy rachunkowości (modele):
| Model kontynentalny: | Model Anglosaski tzw. Brytyjsko- amerykański |
|---|---|
| Niemcy, Francja, Austria, Belgia, Hiszpania, Włochy, Szwajcaria, kraje skandynawskie, Polska, Czechy, Węgry, Japonia | Wielka Brytania, Stany Zjednoczone |
| Wspierany przez Międzynarodowe Standardy Rachunkowości/ Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSR/MSSF) | Wspierany przez Amerykańskie standardy rachunkowości US GAAP |
| Różnice w systemach rachunkowości | |
| System prawny | |
| Rachunkowość podlega ścisłym regulacjom prawnym (ścisłe określenie zasad rachunkowości) | Obowiązuje prawo zwyczajowe, a reguły rachunkowości ustalane są przez sektor prywatny |
| Wpływ systemu podatkowego | |
| Duży wpływ prawa podatkowego (prawo podatkowe i bilansowe są ściśle ze sobą powiązane); większe znaczenie zasady ostrożności | Prawo podatkowe nie ma istotnego wpływu na rozwiązania w zakresie rachunkowości; mniejsze znaczenie zasady ostrożności |
| Użytkownicy sprawozdań | |
| Główni użytkownicy sprawozdań to kredytodawcy (banki), organy podatkowe oraz inwestorzy | Główni użytkownicy sprawozdań to przede wszystkim inwestorzy działający na publicznych regulowanych rynkach papierów wartościowych |
| Zakres ujawniania informacji | |
| Tendencje w kierunku zmniejszania ujawniania | Tendencje w kierunku zwiększania ujawniania |
| Źródło kapitału (dominujące formy finansowania kapitału) | |
| Kapitał dostarczany głównie przez sektor bankowy | Kapitał dostarczany głównie przez rozwinięte rynki finansowe |
| Zorientowanie rachunkowości | |
| Na zaspokajanie potrzeb informacyjnych rządu np. w celu ustalenia zobowiązań podatkowych; w mniejszym na zaspokajanie potrzeb informacyjnych dostawców kapitału | Na zaspokajanie potrzeb informacyjnych głównie inwestorów i kredytodawców |
Podział na kraje systemu (modelu anglosaskiego i kontynentalnego posiada ugruntowaną pozycję, lecz z uwagi na fakt, iż model anglosaski staje się wzorcem zmian dla wielu krajowych systemów rachunkowości, należy podkreślić także występujące różnice między krajami w ramach modelu anglosaskiego czy kontynentalnego. Jednak one się zacierają i nie są tak wyraźne jak w przeszłości, a przyczyny należy upatrywać w procesach harmonizacji i standaryzacji rachunkowości.
Zatem obecnie występują dwa podstawowe standardy rachunkowości o charakterze ponadnarodowym:
-MSSR/MSSF
-US GAAP
| MSR/MSSF | US GAAP |
|---|---|
| Są dość ogólne i pozwalają w kilku przypadkach na alternatywne rozwiązania (ryzyko manipulacji sprawozdaniem finansowym) | Są bardziej szczegółowe niż MSR i bardziej szczegółowo interpretują kwestie dyskusyjne |
| Odznaczają się mniejszą szczegółowością prezentacji | Odznaczają się większą szczegółowością prezentacji |
| Mają zasięg międzynarodowy | Stanowią standardy krajowe |
| Wykorzystują opracowane standardy i interpretacje (nie ma precedensów) | Bazują na precedensach oraz szczegółowych wykładniach i interpretacjach |
Te różnice powodują potrzebę ich wyeliminowania- trwa proces konwergencji- opracowania zestawu wysokiej jakości międzynarodowych standardów- uniwersytetu języka sprawozdawczości finansowej. Wrzesień 2002r. Norwalk – rezolucja zobowiązująca do współpracy nad ujednoliceniem MSSF i US GAAP (pisemna deklaracja „Norwalk Agreement”). Odtąd sukcesywnie postępują prace na poziomie różnych państwa nad procesem konwergencji.
MSR/MSSF to obecnie na świecie najszerzej stosowana podstawa sporządzania sprawozdań finansowych (ale głównie w Unii Europejskiej). W 1995r. UE zezwoliła członkom na stosowania MSR (i US GAAP) przez spółki które notowały akcje na giełdach zagranicznych. Natomiast znaczącego wsparcia dla stosowania MSR/ MSSF udzieliła w 2000 roku organizacja zrzeszająca światowe giełdy IOSCO (Międzynarodowa Organizacja Komisji Papierów Wartościowych i Giełd).
HARMONIZACJA RACHUNKOWOŚCI W UNII EUROPEJSKIEJ
Początkowo poszczególne kraje tworzyły standardy rachunkowości wyłącznie na własny użytek (np. w USA na podstawie Amerykańskich Standardów Rachunkowości US GAAP