Ćwiczenia 9 – 13.01.2016

BANK NA RYNKU KAPITAŁOWYM

Banki w ramach prowadzonej działalności mogą wykonywać, obok czynności depozytowo-kredytowych, czynności z zakresu bankowości inwestycyjnej.

Pojęcie bankowości inwestycyjnej:
Bankowość inwestycyjna jest pojęciem bardzo szerokim.
W literaturze przedmiotu spotyka się wiele jej definicji. Do najbardziej popularnych zaliczamy:

Bankowość inwestycyjna to działalność banków na rynku finansowym, w tym rynku papierów wartościowych, polegająca na świadczeniu usług pośrednictwa finansowego poprzez alokację kapitału przy wykorzystaniu dostępnych technik, metod oraz instrumentów

Bankowość inwestycyjną możemy rozpatrywać w dwóch ujęciach:

• podmiotowym (szerokim i wąskim)

• przedmiotowym (wąskim i szerokim)

Bankowość inwestycyjna w ujęciu podmiotowym:

• szerokim – jest rozpatrywana z uwzględnieniem wszystkich możliwych przedsięwzięć i powiązań na rynku finansowym

• wąskim – występuje, gdy dotyczy ono banków działających wyłącznie na rynkach finansowych jako instytucji finansowo-bankowych czyli operatorów rynku pieniężnego i kapitałowego.
  Oznacza to, że banki występują tylko w roli pośrednika bankowo-finansowego, nie zarządzając kapitałami klientów i nie angażując się same na rynku kapitałowym. Oferują klientom takie usługi jak:
  - gwarantowanie i planowanie emisji
  - organizowanie fuzji i przejęć
  - doradztwo finansowe

Bankowość inwestycyjna w ujęciu przedmiotowym:

• wąskim – dzielimy ja na następujące obszary:

• instrumenty finansowe –
  operacje na rynku kapitałowym, w tym rynku papierów wartościowych dotyczące: usług działalności maklerskiej oraz dealerskiej, sprzedaży pośredniej wąskiej grupie pośrednictwa w sprzedaży papierów wartościowych, projektowania i sprzedaży instrumentów pochodnych, organizowanie własnych emisji, organizowania i gwarantowania emisji na zlecenie klientów,
  operacje na rynku pieniężnym obejmują: sprzedaż certyfikatów depozytowych, zawieranie transakcji na derywatach oraz przeprowadzanie transakcji repo

• zarządzanie aktywami – obejmuje zarządzanie towarzystwami otwartych i zamkniętych funduszy inwestycyjnych, zarządzanie papierami wartościowymi na zlecenie klienta, kreację i zarządzanie funduszami o podwyższonym ryzyku, tworzenie i zarządzanie funduszami wspólnego inwestowania.

• doradztwo finansowe – dotyczy:
  transakcji prywatyzacyjnych określanych jako pośrednictwo finansowe;
  transakcji polegających na przygotowaniu strategii, jej wdrażaniu w zakresie restrukturyzacji, fuzji i przejęć, sekurytyzacji; organizowania kredytów syndykalnych; wykonywania analiz dla prowadzonych projektów inwestycyjnych; czynności polegających na tworzeniu serwisu informacji Gospodarczej poprzez badanie koniunktury i rentowności dokonywanych inwestycji

• szerokim

• operacje na rynku papierów wartościowych – obejmują pośrednictwo w zakresie: publicznej emisji papierów wartościowych, prywatnego planowania emisji, tj. sprzedaży bezpośredniej, oraz na rynku wtórnym papierów wartościowych: działalność brokerska i dealerska, gwarantowanie emisji

• zarządzanie aktywami (majątkiem) – zarządzanie płynnymi aktywami i udziałami klientów oraz własnego zaangażowania kapitałowego, zarządzanie funduszami wspólnego inwestowania, tj. inwestycyjnymi i emerytalnymi, tworzenie i zarządzanie funduszami podwyższonego ryzyka

• doradztwo i inżynieria finansowa – tworzenie serwisu informacji Gospodarczej, doradztwo inwestycyjne (koniunktura, rentowność inwestycji, analiza techniczna i fundamentalna), analiza wykonalności projektów inwestycyjnych, organizacja fuzji i przejęć, przeprowadzanie sekurytyzacji

• operacje na rynku derywatów – dotyczą transakcji zabezpieczających przed ryzykiem oraz spekulację z wykorzystaniem instrumentów pochodnych.

Zakres prowadzenia działalności inwestycyjnej przez bank może być zróżnicowany, biorąc pod uwagę rodzaj świadczonych usług w ramach wyróżnionych obszarów aktywności. Oznacza to, że działalność banku może zostać ograniczona tylko do niektórych czynności inwestycyjnych wykonywanych na rzecz podmiotów niefinansowych, przykładowo organizowanie procesów fuzji i przejęć czy doradztwo inwestycyjne.

Prawo bankowe do usług inwestycyjnych zalicza:

• wykonywanie przez banki terminowych operacji finansowych

• wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych

• obejmowanie oraz nabywanie akcji i praw z akcji

• obejmowanie udziałów w innej osobie prawnej

• nabywanie jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych

• zaciąganie zobowiązań związanych z smisją papierów wartościowych

• świadczenie usług konsultacyjno-doradczych w sprawach finansowych dla podmiotów indywidualnych i instytucjonalnych

• inne usługi finansowe

Klienci bankowości inwestycyjnej

Klientami bankowości inwestycyjnej, czyli banków inwestycyjnych oraz banków komercyjnych specjalizujących się w bankowości inwestycyjnej, są przedsiębiorstwa produkcyjne i handlowe, instytucje finansowe, instytucje publiczne, inwestorzy instytucjonalni, zamożni klienci indywidualni oraz drobni inwestorzy.

Nadrzędne determinanty działalności inwestycyjnej banków komercyjnych

• otoczenie makrogospodarcze – jest nadrzędną determinantą wielokierunkowej i złożonej działalności inwestycyjnej banków, ponieważ jest wyznacznikiem podstawowych barier i bodźców jej rozwoju. Znaczenie tego otoczenia wynika z procesów integracji i globalizacji gospodarki oraz rynków finansowych, a także sytuacji polityczno-gospodarczej kraju. Ma ono wpływ na ogólny klimat działalności banków, będący wyznacznikiem stopnia aktywności i ryzyka banków w tym obszarze ich funkcjonowania. Duże znaczenie ma ocena: trendów gospodarczych (recesja, dobra koniunktura, stagnacja), wielkości PKB i dochodu narodowego, deficytu budżetowego i salda bilansu płatniczego, polityki pieniężnej i legislacyjnej, popytu krajowego i dochodów podmiotów.

• otoczenie sektorowe – jest wyznacznikiem rozwoju i barier działalności inwestycyjnej banków. Ocenia się sektory gospodarki, poszukując tych, które oferują wyższe od przeciętnych możliwości osiągania stopy zysku. Kondycja sektorów jest ważna z uwagi na korzyści i zagrożenia dla potencjalnych inwestorów lokujących swój kapitał w wybrane instrumenty różnych sektorów.

• regulacje prawne - uwarunkowania prawne są związane z regulacją i nadzorem działalności banków, w tym działalności inwestycyjnej. W tym zakresie istotna jest polityka państwa w zakresie ustawodawstwa dotyczącego ograniczeń inwestycyjnych banków, m.in. na rynkach finansowych. Szczególne znaczenie przypisuje się wymaganemu współczynnikowi wypłacalności, który jest podstawowym kryterium oceny kondycji finansowej banku. Ocena kształtowania się tego współczynnika jest podstawą podejmowania optymalnych decyzji w zakresie struktury aktywów banku, czyli wyboru proporcji pomiędzy portfelem kredytowym, a portfelem papierów wartościowych. Utrzymywanie wskaźnika na wyznaczonym poziomie zmusza banki komercyjne do unikania zbyt ryzykownych działań w ramach działalności inwestycyjnej.

• tendencje na rynkach finansowych – zmierza do identyfikacji przewartościowanych lub niedowartościowanych papierów wartościowych oraz ich płynności, wyraźnych tendencji wzrostu lub spadku ich cen (stóp zwrotu). Jej celem jest minimalizowanie ryzyka działalności inwestycyjnej banków w zakresie transakcji kupna/sprzedaży papierów wartościowych. Ocena ta dotyczy identyfikacji ryzyka systemowego, mającego istotny wpływ na osiąganie oczekiwanych stóp zwrotu, a także jest pomocna w podejmowaniu optymalnych decyzji dotyczących kierunku działalności inwestycyjnej banku.

• rynek konkurencyjnych usług inwestycyjnych – na rynku finansowym oprócz banków aktywną działalność inwestycyjną prowadzą fundusze inwestycyjne, fundusze emerytalne oraz towarzystwa ubezpieczeniowe. Wyznacznikiem konkurencyjności tych instytucji są m.in.: zróżnicowane oferty usług inwestycyjnych ze względu na oczekiwaną stopę zwrotu i ryzyko, jakość obsługi klientów, koszty zarządzania funduszami, koszty manipulacyjne oraz prowizje.

• polityka inwestycyjna banków – powinna mieć zarówno charakter strategiczny, jak i operacyjny w celu weryfikowania wcześniej przyjętych założeń, np. zmian preferencji inwestorów. Jest integralną częścią ogólnej strategii rozwoju banków i powinna sprzyjać generowaniu zysków dzięki właściwemu zarządzaniu ryzykiem aktywów finansowych. Polityka ta dotyczy przede wszystkim konstrukcji portfela inwestycyjnego banku i jego klientów oraz zarządzanie nim w celu optymalnego pomnażania kapitału, który pozostaje w dyspozycji banku. Banki w swojej polityce inwestycyjnej najczęściej realizują zasadę „złotego trójkąta inwestora”, tj. zasadę płynności, zyskowności i bezpieczeństwa. Jej przestrzeganie ma zapewnić utrzymanie odpowiedniej kondycji finansowej banku.

Działalność inwestycyjna banków komercyjnych na rynku pieniężnym – banki komercyjne mogą pełnić rolę emitentów, inwestorów czy też podmiotów pełniących funkcje usługodawców w zamian za wynagrodzenie.
Mogą zatem:

• organizować emisje i submisje krótkoterminowych papierów wartościowych

• zajmować się ich rozliczaniem kasowym

• przechowywać i rozliczać transakcje tymi papierami

• udzielać zabezpieczeń spłaty wierzytelności, na które opiewają papiery

• organizować rynek wtórny dla nich lub jedynie obrót nimi na danym rynku

Segmenty działalności inwestycyjnej banku komercyjnego na rynku pieniężnym:

• rynek bonów skarbowych

• rynek transakcji warunkowych

• rynek krótkoterminowych papierów dłużnych

• rynek lokat międzybankowych
  

Działalność inwestycyjna banku na rynku walutowym:

Transakcje na tym rynku to przede wszystkim kupno i sprzedaż określonych walut na rachunek własny banku oraz na rachunek klienta. Głównym powodem podejmowania tych transakcji jest chęć spekulacji (zysku) na zmianach kursu walutowego. Obok tych transakcji znaczną rolę odgrywają transakcje hedginowe (zabezpieczające przed niekorzystnymi zmianami kursu walutowego) oraz transakcje arbitrażowe. Dealerzy banku przeprowadzają operacje kupna/sprzedaży walut albo na giełdzie prowadzącej obrót walutami albo na platformach walutowych. Na tym rynku bank podaje kurs kupna i kurs sprzedaży walut z podziałem na transakcje natychmiastowe i transakcje terminowe.

Na rynku papierów wartościowych bank komercyjny może występować w roli:

• depozytariusza,
  W ramach roli depozytariusza bank komercyjny zajmuje się na podstawie umowy zawartej z klientem świadczeniem usługi polegającej na przechowywaniu aktywów tego klienta. Znaczenie tych czynności jest widoczne przy emisji kwitów depozytowych oraz działalności funduszy inwestycyjnych i emerytalnych.
  W ramach pełnienia funkcji depozytariusza banki komercyjne oferują także: prowadzenie rejestru aktywów funduszy, gwarancję właściwego obliczania wartości aktywów netto i rozliczania umów dotyczących aktywów funduszy, kontrolę działalności lokacyjnej funduszy

• powiernika
  Zadaniem banku komercyjnego jako powiernika jest przechowywanie papierów wartościowych w formie dokumentu oraz pośredniczenie w zakresie wprowadzania przechowywanych walorów do obrotu publicznego. Bank powiernik w ramach współpracy z bankiem depozytariuszem zajmuje się na podstawie umowy o prowadzenie rachunku papierów wartościowych zawartej z klientem, rozliczaniem dokonywanych transakcji. W Polsce przez bank powiernik rozumie się bank krajowy posiadający zezwolenie Komisji Nadzoru Finansowego na prowadzenie rachunków papierów wartościowych i rachunków zbiorczych.

• agenta transferowego
  W spełnianiu funkcji agenta transferowego przez bank komercyjny najważniejsze jest prowadzenie rejestru uczestników funduszy inwestycyjnych, a także świadczenie tych usług dla innych instytucji, np. towarzystw ubezpieczeniowych.
  Istotnym zadaniem w tej roli jest również:
  - obliczanie wartości aktywów i liczby jednostek uczestnictwa,
  - kontrola rozliczeń z członkami funduszy
  - generowanie raportów dla funduszy
  - prowadzenie ksiąg dla funduszy,
  - obsługa sieci dystrybucji funduszy,
  - szkolenia
  - naliczanie opłat
  - inne

Do operacji wykonywanych w ramach działalności inwestycyjnej przez bank komercyjny na rynku papierów wartościowych zalicza się:

• działalność brokerską i dealerską
  Usługi brokerskie to działalność polegająca na przyjmowaniu od klientów dyspozycji nabycia/sprzedaży określonych papierów wartościowych, przekazywaniu zleceń na rynek regulowany, a następnie na rozliczeniu transakcji.
  Działalność dealerska – obrót papierami wartościowymi na rynku wtórnym

• private placement  (emisja niepubliczna, zamknięta) – sprzedaż bezpośrednia wyselekcjonowanej, wąskiej grupie inwestorów.

• pośrednictwo w zakresie sprzedaży papierów wartościowych

• gwarantowanie emisji

• pełnienie roli depozytariusza, powiernika oraz agenta transferowego

• transakcje instrumentami pochodnymi
  Znaczną grupę transakcji przeprowadzanych przez bank komercyjny w ramach działalności inwestycyjnej stanowią transakcje oparte na instrumentach pochodnych (derywatach). W ramach tej funkcji banki komercyjne zajmują się tworzeniem i handlem derywatyw, co określa się mianem inżynierii finansowej. Do transakcji wymienianych w ramach instrumentów pochodnych należą: kontrakty terminowe (forward), futures, swapy, opcje a także pochodne tych instrumentów.
  Bank komercyjny na rynku instrumentów pochodnych może występować w kilku rolach do których zalicza się
  - tworzenie derywatyw
  - animator rynku – sale wystawia oferty kupna i sprzedaży, zapewniając przez to płynność rynku
  - doradca – doradza klientom odpowiednie strategie inwestycyjne

Sekurytyzacja:
Sekurytyzacja aktywów to skomplikowane pojęcie.
Najprostszym językiem, można stwierdzić, że sekurytyzacja to zamiana należności na papiery wartościowe.

Sekurytyzacja aktywów jest to proces w ramach którego dochodzi do emisji papierów wartościowych na podstawie zespołu scalonych, jednorodnych lub podobnych aktywów, w wyniku czego powstają papiery wartościowe nadające się do sprzedaży.

Innymi słowy polega ona na emisji krótkoterminowych dłużnych papierów wartościowych pod zastaw należności, którymi są najczęściej wierzytelności z tytułu udzielonych kredytów hipotecznych, pożyczek samochodowych, pożyczek na zakupy ratalne, należności z tytułu umów leasingowych itp.

Sekurytyzacja to taka nowoczesna operacja finansowa umożliwiająca pozyskanie kapitału, czyli technika refinansowania, w ramach której pula aktywów finansowych wraz ze strumieniami przepływów gotówkowych zostaje:

• wyizolowana z bilansu banku

• ubezpieczona przez podmioty zewnętrzne lub techniki wewnętrzne

• prawie usamodzielniona w tzw. spółce specjalnego przeznaczenia, a następnie refinansuje zakupioną pulę aktywów przez emisję papierów wartościowych na międzynarodowych lub krajowych rynkach bankowych

W procesie sekurytyzacji dochodzi do zamiany niejednokrotnie niepłynnych aktywów na płynne papiery wartościowe. W efekcie w aktywach bilansu pojawia się płynna gotówka, niezbędna prowadzenia normalnej działalności.
Wyodrębniona z bilansu banku zdywersyfikowana pula należności wraz z generowanymi przez nie strumieniami pieniężnymi, odpowiednio zabezpieczona i prawnie usamodzielniona, zostaje przeniesiona do drugiego podmiotu.
Aby uzyskać finansowanie nabycia aktywów, podmiot dokonuje emisji dłużnych lub udziałowych papierów wartościowych. Na świecie sekurytyzacja to jeden z najszybciej rozwijających się segmentów rynku finansowego.
Sekurytyzacja jest jednak procesem skomplikowanym i kosztownym. Szacuje się, że ekonomicznie jest uzasadniona dla wartości transakcji nie mniejszej niż 50 mln zł. 

Co uzyskuje bank, przeprowadzając niejednokrotnie trudny proces sekurytyzacji?
W przypadku banków mamy do czynienia z poprawą adekwatności kapitałowej. Pozbywając się niejednokrotnie trudnych należności, bank unika kosztownych procesów sądowych oraz windykacji. Prowadzenie takich spraw czasami trwa bardzo długo i absorbuje wielu pracowników przedsiębiorstwa. W efekcie sekurytyzacja daje niejednokrotnie szansę na złapanie oddechu, a w wielu przypadkach pozwala uniknąć bankructwa.

Do głównych instrumentów sekurytyzacyjnych zalicza się:

• ABS – papiery zabezpieczone wierzytelnościami

• MBS – instrumenty zabezpieczone kredytami hipotecznymi

• CDO – zabezpieczone skrypty dłużne, na które składają się obligacje zabezpieczone kredytami lub papierami wartościowymi)

ABS - To obligacje zabezpieczone aktywami o stałym dochodzie, gdzie podstawą emisji są należności z tytułu kredytów samochodowych, studenckich, dla przedsiębiorstw czy zadłużenia z tytułu kart kredytowych. / do dopowiedzenia - W praktyce ich emisja jest zwykle zabezpieczona należnościami z tytułu kart kredytowych i kredytów samochodowych/
Konstrukcja ABS pozwala na ich podział na:

• Papiery wartościowe oparte na zmotoryzowanych pożyczkach
  ( kredyty samochodowe, studenckie i mieszkaniowe )

• Papiery wartościowe oparte na kredytach nieuwzględniających amortyzacji
  (należności z kart kredytowych, kredyty konsumenckie)

CMO - Klasyczną formą ABS są CMO (obligacje zabezpieczone hipotecznie) - Stanowią one połączenie w jedną pulę różnych emisji hipotecznych listów zastawnych. Proces ich emisji dokonuje się poprzez spółkę celową przy zachowaniu zasad konstrukcji należności z puli listów zastawnych różniących się między sobą.

MBS
Są najstarszą formą emisji papierów wartościowych zabezpieczonych aktywami, jednak nie zawsze są kwalifikowane do procesu sekurytyzacji. Proces emisji MBS rozpoczyna się od sprzedaży puli aktywów finansowych pośrednikowi, który dokonuje emisji świadectw udziałowych, gromadząc kapitał finansujący zobowiązania wobec aranżera.
Podział MBS ze względu na rodzaj nieruchomości obciążonej hipoteką

• CMBS – instrumenty finansowe zabezpieczone na bazie nieruchomości generujących stałe przychody np. hotele, restauracje

• RMBS – instrumenty finansowe zabezpieczone na nieruchomościach, które nie generują swoim właścicielom wpływów pieniężnych.

CDO są rodzajem obligacji i jednocześnie strukturyzowanym produktem kredytowym, papierem wartościowym opartym na długu, instrumentem specjalnego przeznaczenia konstruowanymi przez instytucje finansowe i firmy zarządzające funduszami do wykorzystywania kredytów i innego rodzaju długów jako zabezpieczenia.

CDO dzieli się na trzy transze:

• Senior – te instrumenty dominują, ich ryzyko jest najmniejsze a ich ocena ratingowa wynosi AAA, jako pierwsze uprawniają do wypłaty dochodów

• Mezzanine (junior) – ryzyko jest tutaj wyższe, ich rating wynosi zwykle od A do B, jako drugie uprawniają do wypłaty dochodów

• Equity – instrumenty te stanowią niewielką część emisji, generują najwyższe ryzyko inwestycyjne oraz nie posiadają oceny ratingowej lecz są najbardziej dochodowe

Sekurytyzacja tradycyjna
Własność wierzytelności zabezpieczających późniejszą emisję papierów wartościowych zostaje prawnie przeniesiona przez bank do podmiotu emitującego, np. CDO. Następnie podmiot ten emituje oparte na nich papiery wartościowe i sprzedaje inwestorom.

Sekurytyzacja syntetyczna - zwana jest też subpartycypacją.
Cechą charakterystyczną tego typu transakcji jest to, że występuje tutaj przeniesienie na spółkę specjalnego przeznaczenia praw własności do wyodrębnionej puli wierzytelności.
Nie następuje zatem fizyczna sprzedaż aktywów, które pozostają w bilansie inicjatora.

Rodzaje sekurytyzacji syntetycznej:

• W pełni finansowana

• Częściowo finansowana

• Niefinansowana

Sekurytyzacja bilansowa - Polega na samodzielnej emisji papierów wartościowych w określonym terminie zapadalności i cenie wykupu, przy czym aktywa stanowiące zabezpieczenie papierów wartościowych pozostają w bilansie emitenta.

Sekurytyzacja pozabilansowa - Następuje tutaj wyodrębnienie grupy niepłynnych aktywów, a następnie przeniesienie praw do nich na specjalnie powołany podmiot, który dokonuje emisji papierów wartościowych zabezpieczonych tymi aktywami.

Przykłady sekurytyzacji:
Rynek sekurytyzacji wierzytelności w praktyce w Polsce nie funkcjonuje.
W ostatnich latach zostały na nim przeprowadzone przez banki zaledwie dwie znaczące transakcje. Żadna z transakcji nie dotyczyła jednak wierzytelności hipotecznych.

W 2006 r. Raiffeisen Bank Polska SA i czeski Raiffeisenbank a.s., spółki zależne Raiffeisen International Bank-Holding, oraz niemiecki bank Kreditanstalt für Wiederaufbau (KfW), przeprowadziły pierwszą i największą w Europie Środkowej i Wschodniej transakcję syntetycznej sekurytyzacji aktywów. Objęła ona portfel kredytów udzielonych małym i średnim przedsiębiorstwom w Polsce i Czechach o łącznej wartości 450 milionów euro, z czego na polski bank przypadło ok 270 mln euro. Transakcja dotyczyła portfela kredytów typu fixed term oraz kredytów odnawialnych dla małych i średnich przedsiębiorstw, udzielonych polskim i czeskim przedsiębiorstwom. Transakcja polegała na przeniesieniu ryzyka niewypłacalności z portfeli obu banków na KfW poprzez swapy kredytowe (credit default swap). Umowa sekurytyzacji Raiffeisen Bank SA obowiązuje do 2019 r.

W 2012 r. Getin Noble Bank SA przeprowadził pierwszą na polskim rynku transakcję sekurytyzacji portfela ok. 1 mld PLN kredytów samochodowych, skierowaną do profesjonalnych inwestorów na polskim rynku kapitałowym. Transakcję współorganizowali Bank Handlowy w Warszawie SA („BHW”) oraz spółki z grupy Citi, odpowiadając za jej strukturyzację. Bank handlowy w Warszawie pełnił rolę dealera obligacji na rynku lokalnym. Rolę inwestora strategicznego pełnił Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBRD).