Polska w NATO
Wraz z przystąpieniem Polski do NATO w 1999 roku Siły Zbrojne RP rozpoczęły proces dostosowywania się do standardów NATO. W Sojuszu Północnoatlantyckim standaryzacja oznacza osiąganie interoperacyjności poprzez tworzenie i wdrażanie koncepcji, doktryn, procedur i wzorów zapewniających osiągnięcie i utrzymanie pożądanego poziomu kompatybilności, zamienności bądź wspólności w obszarach operacyjnym, proceduralnym, materiałowym, technicznym i administracyjnym. Wspomniana interoperacyjność to dążenie do zwiększania zdolności sił zbrojnych Sojuszu oraz sił zbrojnych krajów partnerskich i krajów współdziałających w zakresie wspólnych szkoleń, ćwiczeń oraz skutecznego działania w trakcie wykonywanych zadań. Zasadniczym celem standaryzacji NATO jest zwiększanie efektywności operacyjnej sojuszu. Sojuszniczą politykę w zakresie standaryzacji określa i akceptuje Rada Północnoatlantycka, natomiast Organizacja Standaryzacyjna NATO (The NATO Standardization Organization NSO) odpowiada za koordynowanie przedsięwzięć standaryzacyjnych Sojuszu.

Proces standaryzacyjny składa się z kilku etapów. Obejmuje wnioskowanie, opracowywanie, uzasadnianie, ratyfikowanie, wprowadzanie (ogłaszanie), wdrażanie i uaktualnianie standardów NATO. Wnioski o wdrożenie standardu mogą być zgłaszane przez państwa członkowskie oraz wyższych dowódców NATO. Rady NSA (NATO Standarization Agency – NSA) przedstawiają te propozycje krajom i dowódcom do akceptacji. Dalszym opracowaniem zajmuje się odpowiednia grupa robocza lub prowadzący projekt w narodowym lub natowskim dowództwie. Po uzgodnieniu projektu standardu na poziomie roboczym i uzyskaniu poparcia odpowiedniej rady, następuje przekazanie projektu krajom członkowskim do ratyfikacji. Następnie rada ocenia, czy liczba krajów, które ratyfikowały porozumienie jest wystarczająca, czy projekt porozumienia wymaga skorygowania lub odrzucenia w całości. Jeżeli dokument zostaje ratyfikowany przez wystarczającą liczbę państw, przewodniczący NSA odpowiada za wprowadzenie wszystkich STANAG-ów i AP, z wyjątkiem Publikacji Sprzymierzonych dotyczących łączności (Allied Communication Publication). Efektem całej procedury standaryzacyjnej jest wdrożenie i implementacja Porozumienia standaryzacyjnego (Standardization Agreements - STANAGs) lub Publikacji Sprzymierzonych (Allied Publications - APs ). W praktyce oznacza to wypełnianie przez kraje członkowskie zobowiązań wynikających z treści porozumienia.

Osiągnięcie standardów jednakowych dla wszystkich państw członkowskich Sojuszu oceniane jest na podstawie kompleksowej kontroli taktycznej jednostki przez komisję wyznaczaną przez dowództwo sojusznicze prowadzące kontrolę. W jej kręgu zainteresowań są jednostki zgłoszone i wpisane do kwestionariusza planowania obronnego, które znajdują się w jednej
z określonych tam kategorii gotowości bojowej. Polityka dotycząca programu TACEVAL (Tactical Evaluation) opiera się na wspólnie uzgodnionych kryteriach przez państwa członkowskie NATO co do metody i zakresu kontroli, które zawarte są w podstawowych dokumentach Sojuszu. Celem kontroli jest ocena zdolności bojowej jednostek oraz ich przygotowania do wykonania przewidzianych dla nich zadań w okresie kryzysu i wojny. Program kontroli taktycznej TACEVAL może być prowadzony w dwóch formach: oceny operacyjnej OPEVAL (Operational Evaluation) lub opisu potencjału jednostki OPASSESS (Operational Assessment). W pierwszej z metod wystawiana jest konkretna ocena, natomiast w drugiej opisywany jest potencjał kontrolowanej jednostki do wykonania przewidzianych dla niej zadań bez wystawiania oceny. Do elementów składowych programu należy też ocena planów i uzgodnień, przygotowania i przebazowania oraz weryfikacja gotowości do działań. Przedmiotowa kontrola ocenia dwa zasadnicze działy – stan zasobów (osobowych, finansowych, majątkowych itp.) i sposób zarządzania nimi oraz działania taktyczne, a w każdym z nich trzy przedmioty - operacyjny (Ops.), logistyczny (Logs.) oraz zachowania żywotności bojowej (STO - Survive to Operate). W sferze operacyjnej - ocenia się zdolność jednostek i ich elementów wsparcia do przejścia ze struktury pokojowej na wojenną. Jednostki muszą zademonstrować gotowość do wykonania zadeklarowanych zadań wynikających z ich przeznaczenia. Kontrolowany jest cały proces od postawienia zadań do ich wykonania. W zakresie wsparcia logistycznego - sprawdzany jest system przetwarzania danych, łączność, magazyny części zamiennych, wyposażenie w zasadniczy sprzęt bojowy itd. W zakresie STO - ocenia się zdolność do ochrony i obrony jednostki przed atakami z użyciem broni konwencjonalnej oraz broni masowego rażenia. Ponadto ocenie podlega zdolność do odtworzenia gotowości bojowej tj. stworzenie warunków do prowadzenia dalszych działań zgodnie z przeznaczeniem jednostki.

Nieco inaczej wygląda sposób oceny gotowości sztabów do prowadzenia działań w układzie sojuszniczym. Swoje możliwości w zakresie spełnienia standardów NATO weryfikują one w trakcie udziału w ćwiczeniach sojuszniczych. Ten kilkuletni cykl przygotowania kończy się tak zwanym “ćwiczeniem akcesyjnym”, w którym oceniane jest wykonywanie zadań przez sztab zgodnie z przeznaczeniem. Takiej weryfikacji zostało poddane w 2002 r. Dowództwo 2 Korpusu Zmechanizowanego w trakcie sojuszniczego ćwiczenia dowódczo-sztabowego CANON CLOUD 2002.

Harmonogram TACEVAL znajduje swoje odzwierciedlenie w planach sojuszniczych na dany rok. Plany kontroli powstają na podstawie zgłoszeń określonych jednostek przez poszczególne państwa. Działalność w przedmiotowej sprawie początkuje zwykle wstępna ocena taktyczna. Prowadzi się ją w przypadku, gdy dana jednostka jest po raz pierwszy zgłoszona do dowódcy strategicznego (SACEUR - Supreme Allied Commander Europe) przez dany kraj członkowski lub też po zmianie lokalizacji (bazowania) jednostki bądź zmianie jej uzbrojenia. Ocena ta może być dokonana po 180 dniach od zgłoszenia jednostki. Ponadto władze krajowe powinny trzy miesiące wcześniej poinformować dowódcę określonego szczebla o terminie spodziewanego zgłoszenia jednostki. Przerwy pomiędzy kolejnymi kontrolami powinny wynosić co najmniej dwa lata, ale nie powinny przekraczać trzech lat. Skład zespołu kontrolnego ustala dowództwo sojusznicze prowadzące TACEVAL. Zespołowi mogą towarzyszyć: przedstawiciel dowództwa strategicznego SHAPE (Supreme Headquarter Allied Power Europe), przedstawiciele dowództw sojuszniczych zajmujących określone miejsca w hierarchii dowodzenia oraz obserwatorzy z innych państw i regionów. W skład zespołu wchodzi też przedstawiciel narodowy, tj. oficer głównego dowództwa kontrolowanej jednostki. Pełni on funkcję łącznika pomiędzy jednostką, szefem zespołu oceniającego i władzami państwowymi. Koordynuje tzw. narodowe wsparcie na rzecz zespołu kontrolującego. Przed rozpoczęciem oceny przekazuje szefowi zespołu dane dotyczące ograniczeń obowiązujących na terytorium danego państwa, mających wpływ na wykonanie konkretnych zamierzeń. Informuje też o narodowych kryteriach i normach mających wpływ na ocenę jednostki.

Zespoły kontrolne są dość liczne - np. jednostkę lotniczą liczącą około 600 osób personelu i posiadającą ok. 18 samolotów
z reguły ocenia komisja w składzie 150 specjalistów. Jednostka przewidziana do oceny taktycznej TACEVAL z odpowiednim wyprzedzeniem otrzymuje zestaw materiałów i kwestionariuszy do przestudiowania oraz udzielenia wyczerpujących odpowiedzi na zawarte tam pytania. Następnie na 90 do 180 dni przed kontrolą ma miejsce wizyta wstępna, w trakcie, której uzgodniony zostaje zakres kontroli i demonstrowanego pakietu możliwości. Po tym fakcie planowany jest scenariusz TACEVAL. Uwzględnia on m.in. czas, po którym jednostka jest gotowa do prowadzenia działań bojowych w zależności od kategorii gotowości obowiązującej daną jednostkę. Kontrola obejmuje całokształt działań stanu osobowego - a także postawę i inicjatywę poszczególnych osób personelu.
Z przeprowadzonej kontroli sporządzany jest protokół. Dowództwo prowadzące kontrole na zakończenie roku sporządza zbiorcze zestawienie wyników, które jest przesyłane do przełożonego. Wyniki poszczególnych kontroli dostarczane są również do dowództwa narodowego.

Problematyka związana z programem TACEVAL jest bardzo szeroka, obejmująca niemal wszystkie dziedziny życia wojskowego. Osiągnięcie wymaganego poziomu przygotowania jednostek do funkcjonowania w strukturach sojuszniczych wymaga wielu zabiegów organizacyjnych oraz zmian w procesie szkolenia. Wymaga też perspektywicznego planowania i nadzoru. W NATO, a także w większości państw członkowskich proces ten nadzorują dość duże zespoły do spraw programu TACEVAL, umiejscowione w strukturach dowództw wyższego szczebla organizacyjnego.

W Siłach Zbrojnych RP obowiązuje dokument pt. “Standardy NATO dla Sił Zbrojnych RP”. Została ona opracowana przez SG WP na podstawie normatywnych dokumentów sojuszniczych (ACE FORCES STANDARD, Vol. 3). Określone są w niej wymogi w zakresie dowodzenia, rozpoznania i logistyki dla całości sił zbrojnych oraz specyficzne wymagania dla poszczególnych rodzajów sił zbrojnych.

Zgodnie z założeniami polityki obronnej docelowo wszystkie siły operacyjne Wojska Polskiego mają być przygotowane do przejścia na czas wojny pod zwierzchnictwo zintegrowanego dowództwa NATO. Pod dowództwem narodowym pozostaną natomiast siły obrony terytorialnej.

Kryteria podziału oddziałów i pododdziałów wojskowych wydzielonych z SZ RP do użycia w operacjach NATO są następujące:
- dostępność w operacjach ( Siły Zdolne do Przerzutu i Siły na Miejscu);
- poziom gotowości (Siły Wysokiej Gotowości i Siły Niższej Gotowości, Siły o Wydłużonym Terminie Gotowości lub Siły Mobilizowane)
- kategorię przeznaczenia (Siły Pod Dowództwem NATO, Siły Przeznaczone do NATO, Siły Zarezerwowane dla NATO, Inne Siły dla NATO)