PSYCHOLOGIA I PEDAGOGIKA HUMANISTYCZNA

1. Wyjaśnienie pojęcia „humanizm”.

   HUMANIZM (łac. humanus – ludzki), wykształcenie humanistyczne.

   Humanitas – oznaczał u Rzymian wszechstronny rozwój wszystkich sił człowieka.

   HUMANIZM RENESANSOWY - prąd filozoficzny i artystyczny rozwijający się XIV – XVI w., stanowiący podstawę kultury umysłowej okresu odrodzenia.

   Humanistami nazywano przede wszystkim ludzi podejmujących studia w dziedzinie języków i literatury klasycznej, kształtujących postawę życiową wg starożytnych ideałów.

   Humanizm renesansowy nie polegał jednak wyłącznie na rozwijaniu studiów klasycznych.

   Powstał we Włoszech od końca XIII w. w związku z procesem przemian prowadzących do podważenia średniowiecznych koncepcji życia społecznego i człowieka, pobudzających do większej śmiałości w poznawaniu natury, państwa, własnej osobowości.

2. PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA

   Kierunek psychologii współczesnej.

   Psychologia humanistyczna interpretuje człowieka jako podmiot autonomiczny, który przyjmuje postawę badawczą wobec rzeczywistości, który obserwuje, przewiduje, planuje i wnioskuje i który zgodnie z posiadaną wiedzą przystosowuje się do świata i kształtuje go.

   CEL: koncentracja na opisie niepowtarzalnych właściwości indywiduum.

3. NARODZINY DYSCYPLINY

   Psychologia humanistyczna powstała w wyniku sprzeciwu wobec dominujących kierunków: psychoanalizy i behawioryzmu.

   PSYCHOANALIZA – uważa, że funkcjonowanie człowieka jest kształtowane przez impulsy i popędy natury biologicznej.

   - skupia się na negatywnych stronach człowieka

   - metody kliniczne

   BEHAWIORYZM – postrzega się człowieka jako bierny organizm, którego zachowanie jest całkowicie sterowane przez środowisko zewnętrzne

   - brak myśli o jednostce

   - techniki eksperymentalne

   Obie orientacje pomijały ludzkie możliwości i zdolności, jak:

   - twórczość

   - miłość

   - obiektywność

   - autonomia

   - tożsamość

   - odpowiedzialność

   - Zdowie psychiczne

   Kierunek psychologii humanistycznej zrodził się na gruncie amerykańskim w latach 50. XX w., mając za podstawę europejską fenomenologię, personalizm i egzystencjalizm

4. PRZEDATWICIELE PSYCHOLOGII HUMANISTYCZNEJ

   - ABRAHAM MASLOW

- Amerykański psycholog, autor teorii hierarchii potrzeb. Jeden z najważniejszych przedstawicieli nurtu psychologii humanistycznej i psychologii transpersonalnej.

- Uważał, że teorię osobowości należy rozwijać badając ludzi zdrowych „Studiowanie ludzi ułomnych, niedojrzałych i niezdrowych doprowadzić może do ułomnej psychologii i marnej filozofii”

- CARL ROGERS

amerykański psycholog i psychoterapeuta, jeden z głównych przedstawicieli psychologii humanistycznej, twórca psychoterapii zorientowanej na klienta oraz teorii organizmicznej.

- psycholog kliniczny

- pracował z ludźmi z problemami emocjonalnymi

ROGEROWSKA TEORIA Ludzie są w istocie dobrzy, podstawową potrzebą człowieka jest potrzeba uznania. Ludzie rodzą się z potrzebą rozwoju (dążą do aktualizacji)

Dzieła wydane po polsku

• O stawaniu się osobą

• Sposób bycia

• Terapia nastawiona na klienta. Grupy spotkaniowe

PSYCHOLOGICZNA HUMANISTYCZNA W POLSCE

W Polsce analogiczne idee psychologii humanistycznej podjął KAZIMIERZ DĄBROWSKI – lekarz, neurolog i psychiatra, psycholog i pedagog oraz psychoterapeuta.

1. POCZĄTKI PSYCHOLOGII HUMANISTYCZNEJ

• Anthony Sutich w 1961 r.założył czasopismo „The Journal of Humanistic Psychology”

• W 1963 r. grupa psychologów powołała Amerykańskie Towarzystwo Psychologii Humanistycznej

1. ZAŁOŻENIA I POSTULATY

Specjaliści analizujący psychologię humanistyczną wskazują, że można wyodrębnić jej sześć podstawowych postulatów:

• upodmiotowienie sytuacji badawczej (badacz i badany stanowią my);

• dialog zamiast manipulacji, ponieważ w każdej sytuacji badawczej ludzie mogą przejawiać odmienne właściwości;

• komunikacja – niezbędna nie tylko z osobami badanymi, ale także z odbiorcami;

• łączenie psychologii jako nauki z psychologią jako praktyką, czego przykładem jest psychoterapia;

• uwzględnianie perspektywy badanego (a nie tylko badacza), jako że zachowanie wyznaczone jest przez aktualny obraz rzeczywistości;

• odwołanie się do empatii jako najbardziej efektywnego kanału komunikacyjnego.

Psychologia humanistyczna odrzuca przekonania o zewnętrznej sterowności człowieka (typowe dla behawioryzmu), a wyraża przeświadczenie o istniejącym w każdym człowieku potencjale wewnątrzsterowności, który realizuje się wtedy, gdy nie ma blokad zewnętrznych wymuszających określone zachowania. Nadrzędnym interesem człowieka jest jego rozwój, a siłą napędową rozwoju jest potrzeba samoaktualizacji. Człowiek dysponuje także intuicją, która jest jego narzędziem rozwoju.

W toku rozwoju pojawiają się rozmaite sprzeczności między wewnętrznymi i zewnętrznymi kryteriami oceny danego zachowania. Wewnętrznym kryterium jest to, czy zachowanie sprzyja samoaktualizacji. Zewnętrzne kryterium to akceptacja - w tym wypadku ważne jest to, czy zachowanie zapewnia podmiotowi akceptację społeczną. Kierowanie się kryteriami zewnętrznymi jest często (a właściwie zawsze) destrukcyjne dla rozwoju, ponieważ blokuje możliwości zaspokojenia najważniejszych potrzeb i prowadzi do zaburzeń psychicznych. Kierując się kryterium wewnętrznym człowiek unika ograniczeń wolności. Człowiek sterowany od wewnątrz dysponuje swobodą wyboru zachowań. Człowiek wewnątrzsterowny jest podmiotem, a jego zachowanie wyrazem podmiotowości w odróżnieniu od człowieka-przedmiotu, którego zachowanie jest efektem manipulacji zewnętrznej.

1. NAJWAŻNIEJSZE ZAŁOŻENIA KONCEPCJI HUMANISTYCZNEJ

   1. Człowiek jest unikatową całością – osoba składa się z dwóch podsystemów, czyli „ja” (self) i z „organizmu” (organism), które stanowią jedność.

   2. Podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój.

   3. Główną tendencją, która decyduje o działaniu człowieka jest dążenie do samorealizacji.

   4. Człowiek z natury jest dobry.

   5. Zachowanie uwarunkowane jest przez teraźniejszość, przez aktualne przeżycia i doświadczenia, przez to, co dzieje się „tu i teraz”.

2. TEZY PSYCHOLOGII HUMANISTYCZNEJ

1. W centrum uwagi znajduje się osoba przeżywająca. W ten sposób doświadczenie jako najważniejsze zjawisko w poznawaniu człowieka przesuwa się w centrum.

2. Nacisk kładzie się na specyficzne cechy ludzkie, takie jak zdolność wyboru, kreatywność, wartościowanie i samourzeczywistnienie, w przeciwieństwie do mechanicznego i redukcjonistycznego pojmowania człowieka.

3. Wybór formułowanych pytań i metod badawczych jest adekwatny do ich znaczeń w przeciwieństwie do podkreślenia obiektywizmu kosztem sensów.

4. Głównym postulatem jest poszanowanie wartości i godności człowieka, zaś przedmiotem zainteresowania jest rozwój jego wewnętrznego potencjału i umiejętności.

1. ROZUMIENIE

   Według Diltheya poznanie życia psychicznego drugiej osoby polega na rozumieniu jego stanów. ROZUMIENIE to wczuwanie się w stany wewnętrzne i naśladowcze, przeżywanie ich przez badacza.

   Natomiast według Sprangera rozumienie polega na ujawnianiu stanów psychicznych jako elementów sensownych jako wartościowych całości.

   O akcie humanistycznego rozumienia można mówić, gdy są spełnione trzy warunki:

• Rozumienie dotyczy przedmiotów związanych z życiem duchowym człowieka

• Rozumienie polega na uświadomieniu sobie stosunku (stosunków), który wyznacza sens tego, co się rozumie

• Rozumienie jest stanem nacechowanym możnością odtwarzania lub stosowania w innych warunkach przedmiotu podlegającego rozumienia.

1. WOLNA WOLA I ODPOWIEDZIALNOŚĆ

   Koncepcja wolnej woli każe widzieć ludzką osobę jako aktywnie odpowiadającą na to,

   co na nią oddziałuje, niż jako biernie

   ulegającą tym czynnikom.

   Człowiek działa celowo, obdarzony

   wolną wolą i świadomością jest

   zdolny do nieustannego modelowania i przekształcania rzeczywistości.

2. CENTRALNE POJĘCIE „JA” i „JA IDEALNE”

   CENTRALNE POJĘCIE „JA” czyli informacje o własnych celach, wartościach, determinuje ono postrzeganie świata i własnych zachowań.

   „JA IDEALNE” – wizja własnej osoby

   - gdy postrzeganie przez podmiot „ja” i „ja idealne” są ze sobą zgodne – osoba jest zdrowa psychicznie

   - gdy rozbieżności między „ja” i „ja idealne” są zbyt duże mamy do czynienia z problemem psychicznym.

3. PIRAMIDA POTRZEB

   Istotnym składnikiem psychologii humanistycznej jest teoria potrzeb rozwinięta przez Maslowa. Mechanizmem sterującym ludzkimi zachowaniami są według niego potrzeby, pojmowane jako brak czegoś, wywołujący jednocześnie dążenie do zaspokojenia tego braku. Potrzeby tworzą układ hierarchiczny. Zaspokojenie potrzeb niższych jest warunkiem zaspokojenia potrzeb wyższych.

   PIRAMIDA składa się z 5 kategorii:

   1. Potrzeby fizjologiczne ( jedzenia, odpoczynku, przyjemne doznania zmysłowe)

      Gdy nie są zaspokojone, dominują nad wszystkimi innymi potrzebami.

   2. Potrzeby bezpieczeństwa (brak lęku, stabilizacja)

      Potrzeby tej grupy wyrażają się unikaniem tego co, co może przynieść śmierć lub cierpienie.

   3. Potrzeby przynależności i miłości Potrzeby tej grupy występują w usiłowaniach przezwyciężenia osamotnienia, eliminacji i obcości, tendencji do nawiązywania bliskich intymnych stosunków, uczestnictwa w życiu jakiejś grupy, w dążeniach do tworzenia gangów itp.

   4. Potrzeby uznania( szacunku) i prestiżu we własnych oczach i w oczach innych ludzi.

   5. Potrzeba samo aktualizacji wyraża się w dążeniu człowieka do rozwoju swoich możliwości.

      POTRZEBY TYPU D i B

      POTRZEBY TYPU D – służą do uzupełnienia naturalnych braków, powstających w wyniku działalności człowieka.

      Zaspokojenie potrzeb D prowadzi do redukcji napięcia motywacyjnego, niezaspokojenie – do schorzeń.

      POTRZEBY TYPU B – służą do rozwoju i doskonalenia.

      Zaspokojenie potrzeb B zwanych „metapotrzebami” wzbogaca osobowość, ale bywa źródłem napięcia.

      Niezaspokojenie potrzeb B prowadzi do meta chorób np. depresje, nerwice egzystencjalne.

      2 RODZAJE MIŁOŚCI WEDŁUG MASLOWA

• MIŁOŚĆ TYPU D

• MIŁOŚĆ TYPU B

  MIŁOŚĆ TYPU D

  - wynika z potrzeby zaspokojenie „głodu miłości”

  - egoistyczna, rządzona prawami konsumpcji

  - człowiek dąży do samorealizacji, odrzuca ją jako coś mało autentycznego

  MIŁOŚĆ TYPU B

  - autentyczny stosunek dwóch autonomicznych osób mających potrzebę zarówno brania jak i dawania

  - nie da się jej w pełni zaspokoić

  - odgrywa ważną rolę w kształceniu osobowości człowieka.

1. TEORIA SAMOAKTUALIZACJI

   Jest to proces stawania się tym, kim się jest, dążeniem

   do wewnętrznej spójności, jedności z samym sobą, spełnienia swojego przeznaczenia lub powołania.

2. METODOLOGIA PSYCHOLOGII HUMANISTYCZNEJ

   Metodologia psychologii humanistycznej korzysta z wszelkich metod psychologicznego badania zarówno ze statystycznie opracowanych kwestionariuszy i testów, jak i metod analizy wytworów.

   Sam proces badawczy ma charakter komunikacyjny. Należy zwrócić uwagę na relacji: nadawca – komunikat – odbiorca. W tej relacji należy przestrzegać 6 postulatów.

3. FORMY TERAPII WEDŁUG ROGERSA

• NIE PACJENT A KLIENT

• NIE TERAPEUTA A UŁATWIAJĄCY

  Terapia ta ma być skoncentrowana na kliencie i ma na celu uzyskanie sił i motywacji do poradzenia sobie z problemem przy sprzyjających warunkach stworzonych przez ułatwiającego.

  - Rogers był zwolennikiem terapii grupowych

1. ODDZIAŁYWANIA PSYCHOEDUKACYJNE

U ich podstaw leży optymistyczne założenie, że umiejętności społeczne i emocjonalne ukształtowane w dzieciństwie, nawet najgłębiej ugruntowane, mogą zostać uformowane ponownie w inny sposób. Dzięki plastyczności mózgu uczenie się emocjonalne jest procesem, który trwa przez całe życie

1. PEDAGOGIKA HUMANISTYCZNA

• Kierunek w pedagogice, kontynuujący założenia pedagogiki kultury, akcentujący głównie społeczne wartości kultury, powiązany z animacją kulturalną, upowszechnieniem kultury i uczestnictwem w kulturze.

• Pedagogika Humanistyczna zakłada, że człowiek rozwija się samoistnie, jego naturalnym dążeniem jest dążenie do aktualizacji wrodzonego potencjału człowieka.

• Pedagogika Humanistyczna została stworzona przez Carla Rogersa.

1. PEDAGOGIKA HUMANISTYCZNA I PEDAGOGIKA KULTURY

• stawiają sobie takie same cele edukacyjne

• operują tymi samymi kategoriami pojęciowymi

• podstawę stanowi kultura jako świat ducha i wartości w kształtowaniu humanistycznego rozwoju świata i człowieka

• uprawomocnione też są wszystkie dotychczasowe kategorie pedagogiki kultury: kształcenie, rozumienie, wybór, powinność, a w metodologii hermeneutyka i badania jakościowe.

  Pedagogika humanistyczna jednak w większym stopniu eksponuje rolę historii w kształtowaniu rzeczywistości wychowawczej, stoi na stanowisku określania na nowo celów edukacyjnych dla poszczególnych generacji i jej roli w budowaniu człowieczeństwa – kreowania wspólnotowych i indywidualnych cech jednostki.

  ŁĄCZENIE PSYCHOLOGII HUMANISTYCZNEJ I PEDAGOGIKI HUMANISTYCZNEJ.

  PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA – dostarcza zaplecza badawczo – teoretycznego

  PEDAGOGIKA HUMANISTYCZNA – jest bezpośrednio związana z praktyką

  AKCENTUJE SIĘ:

• Potencje kreatywne człowieka

• Podmiotowy charakter wychowania w procesie samourzeczywistnienia jednostki (osoby)z jej otwartością wobec drugiego człowieka i ludzkości

• W badaniach preferuje się przede wszystkim metody jakościowe

19. WARUNKI ROZWIJANIA TWÓRCZOŚCI WEDŁUG ROGERSA

Wewnętrzne:

• Otwartość na nowe doświadczenia, człowiek twórczy jest chłonny na to co nowe,

• Zdolność do bawienia się ideami, humorystyczne podejście do różnych sytuacji; pozwala to człowiekowi budować nowe pojęcia,

• Wewnętrzne źródło oceny. Nie jest tu ważne co inni powiedzą, ale to co dana osoba, ona ma wizję. Człowiek wie czego chce, dąży do osiągnięcia swojego celu.

Zewnętrzne:

• Psychologiczne bezpieczeństwo - akceptacje danej osoby takiej, jaką ona jest; jeśli jest krytyka to tylko konstruktywna (choć też nie jest wskazana), to akceptacja bez zastrzeżeń.

• Psychologiczna wolność – dana osoba jest wolna w swoich decyzjach i nie spełnia oczekiwań innych, nie czuje presji innych. Wolność oznacza to, iż otoczenie nie stawia wymagań.

19. SZKOŁA I NAUCZYCIEL

Chciałabym teraz zestawić różnice między podejściem ukierunkowanym na nauczyciela a ukierunkowanym na osobę.

PODEJŚCIE UKIERUNKOWANE NA NAUCZYCIELA – model tradycyjny

PODEJŚCIE UKIERUNKOWANE NA OSOBĘ – model skoncentrowany na osobie ucznia

Podejście ukierunkowane na nauczyciela

-> Nauczyciel posiada wiedzę, która ma być przekazana uczniom

-> Najważniejsze metody: wykłady, podręcznik,

ustne pouczenie

-> Egzaminy są miarą przyswojonej wiedzy

-> Nauczyciel posiada wiedzę, uczniowie są

posłuszni

-> Uznana zasada w klasie brzmi: porządek

ustalony przez autorytet

-> Uczniowie pracują w zadawalający sposób tylko pod ciągłym nadzorem nauczyciela

-> Uczniami można najlepiej kierować, gdy czują strach

-> Jest tylko miejsce dla rozsądku, nie ma miejsca dla człowieka

Podejście ukierunkowane na osobę:

-> Zakłada się, iż uczniowie potrafią myśleć

i uczyć się dla siebie

-> Pomoce naukowe w postaci osoby

nauczyciela i jego doświadczeń, oraz

książek, materiałów lub wspólnych

doświadczeń

-> Głównie uczeń ocenia siebie samego

-> Odpowiedzialność za proces uczenia ponoszą nauczyciel, uczeń i ewentualnie rodzice lub członkowie wspólnoty

-> Dyscyplina potrzebna do osiągnięcia celu to samodyscyplina, za którą odpowiedzialność ponoszą sami uczniowie

-> Uczniowie rozwijają własny program nauki, sami lub we współpracy z innymi

-> W atmosferze wiarygodności, troski o innych i wzajemnego słuchania uczenie się jest łatwiejsze

-> W uczeniu się z własnej inicjatywy bierze udział cały człowiek ( z jego uczuciami i namiętnościami)

19. SZKOŁA WEDŁUG ROGERSA

Według Rogersa szkoła powinna zapewnić: bezpieczeństwo, akceptację i przynależność a w tedy dziecko będzie chciało się uczyć i poznawać świat.

W szkole Rogersa powinna panować atmosfera: wolna, ukształtowanie zdrowego i szczęśliwego dziecka, które będzie się samorealizować. Rogers opracował również warunki terapeutycznego klimatu uczenia się, według którego powinno być: nagradzanie, akceptacja, zaufanie i apatia, nauczyciel i uczeń to partnerzy.

ROZWÓJ CZŁOWIEKA

Według Rogersa człowiek, aby dobrze się rozwijał musi się, samorealizować a powinno wyglądać to tak: zawsze uśmiechnięty, szczery, sprawiedliwy, ma poczucie humoru, pomaganie innym, zainteresowanie społeczne, zainteresowanie holistyczne. Według Pedagogiki Humanistycznej na rozwój człowieka ma również wpływ środowisko, w jakim żyje jednostka: Środowisko ma bardzo duży wpływ na rozwój jednostki, jeśli odpowiednio będzie wpływać na rozwój człowieka to będzie wszystko dobrze, jednostka będzie dobrze się uczyć, będzie miała dobre kontakty z nauczycielami i rodziną. Ale za to środowisko nie może przeszkadzać, jeśli tak się stanie to będą odwrócone skutki.

19. NAUCZYCIEL WEDŁUG ROGERSA

• W szkole Rogersa nauczyciel to facyfikator- tworzy warunki dla nauczania.

• Nauczyciel musi być: autentyczny (ma być sobą), uspołeczniony, zachowujący się odpowiednio do okoliczności, twórczy, stale zmieniający się, rozwijający, zawsze odkrywający siebie w każdym nadchodzącym momencie życia.

19. GŁÓWNE ZAŁOŻENIA PEDAGOGIKI HUMANISTYCZNEJ

1. Nauka na podstawie rzeczywistych problemów ( ważnych dla ucznia )

2. Wykorzystywanie środków pomocniczych, przy czym najważniejszym źródłem wiedzy jest nauczyciel.

3. Zawieranie kontraktów ( jako rodzaj doświadczenia tymczasowego )

4. Organizowanie grup osób uczących się.

5. Uczenie się od osób w tym samym wieku.

6. Przeprowadzanie wspólnych projektów.

7. Programowe wprowadzanie pomocy w nauce.

8. Wdrażanie samooceny.

9. Przeprowadzanie badań naukowych.

19. ZADANIA WYCHOWANIA HUMANISTYCZNEGO

1. Dążenie do integracji osobowości

(zgodność myśli i działań)

2. Rozwój autonomiczny jednostki

3. Kształtowanie postaw

ALLOCENTRYCZNYCH ( koncentrowanie

uwagi na innych)

4. Rozszerzenie świadomości (zdolność do refleksji nad życiem)

5. Formułowanie tożsamości (poszukiwanie odpowiedzi na pytanie „kim jestem?”

19. PEDAGOGIKA HUMANISTYCZNA W POLSCE

    Jednym z najwybitniejszych pedagogów humanistycznych w Europie a na pewno największym w kraju jest uczony – humanista, pedagog i kulturolog Bogdan Suchodolski. Zajmował się humanistyką szeroko rozumianą a w szczególności: historią antropologicznej myśli filozoficznej i współczesną filozofią człowieka, historią myśli pedagogicznej i współczesną pedagogiką, historią nauki powszechnej i polskiej oraz historią kultury polskiej.
    Centralnym problemem filozoficznym i pedagogicznym dla Bogdana Suchodolskiego był problem nowego człowieka w nowych warunkach życia społecznego i cywilizacji współczesnej. „Proces wychowania – to proces naszego życia”, historia kultury – to „historia rozwoju człowieka”, bo osobowość ludzka kształtuje się w procesie życia jako odpowiedź na sytuacje, w jakich człowiek się znajduje. „Wychowanie jest zawsze racjonalną nadzieją”.

20. WYCHOWANIE WEDŁUG BOGDANA SUCHODOLSKIEGO

    Człowiek kształtuje się w toku swojej różnorodnej działalności, a przekształcając zewnętrzne warunki swego istnienia wyraża siebie w swoich dziełach.

    Suchodolski proponuje integralne wychowanie człowieka przez naukę, technikę, sztukę, pracę, sport, bo na tej płaszczyźnie człowiek przekracza warunki i siebie, ludzie dorastają do zadań twórczych.