Dziechcińska, s. 39 - 79
Wizja ciała ludzkiego jest sposobem komunikacji. Andre Chastela uważa, że w kulturze zachodu ciało pojawia się jako model organizacji, jako forma jednolita i system. Pełni więc rolę wyjaśniania, przekonywania, jest zrozumiałym schematem. Ciało miało różnorakie zastosowania w dziejach idei, w sztukach plastycznych, w piśmiennictwie epoki. Ciało miało nieraz funkcję metaforyczną i wyrażać mogło myśl polityczną, religijną, metafizyczną. Ciało – forma idealnie wewnętrznie zorganizowana, np. ciało człowieka stawało się miarą rzeczy, rolę jaką pełnią członki i organy ludzkie przeniesiono na wizję organizacji politycznej i socjalnej państwa, gdzie każdy ma swoje wyznaczone miejsce i funkcję, przykład: w ideologii kontrreformacji – obraz władcy boskiego, wiernego kościołowi katolickiemu, który jest GŁOWĄ, SERCEM i DUSZĄ i któremu przysługuje prawo panowania nad poszczególnymi CZĘŚCIAMI CIAŁA wspólnoty, aby utrzymać porządek i jedność. XVI – XVII w – rozwój wiedzy anatomicznej.
Użyteczność metafory cielesnej w propagandzie politycznej. Król jako głowa (monarchie absolutne). Rękopiśmienny opis Filipa II, autor Lorenzo da San Pedro, ok. 1580: rysunki wyrażające kulturę epoki, np. dłoń Filipa II ma znaczenie symboliczne: otwarta ręka wraz z okiem oznaczała czujność i mądrość monarchii, każdy z 4 wyprostowanych palców odnosi się do księstw chrześcijańskich, palec zgięty – brakująca do całości Portugalia. Twórczość Antonia de Guevara: posłuszeństwo ciała wobec głowy – porządek i miłość do władcy, mistyczna unia władcy i poddanych, szyja, ramiona i nogi są ministrami, prawnikami, szlachtą itd., król jest duszą, sercem – zapewnia te same funkcje życiowe co głowa, lecz w formie nie wertykalnej, a promienistej. Metafora cielesna w prezentacjach krytycznych i polemicznych dotyczących sytuacji społ. – politycz. w Rzeczpospolitej, np. Piotr Skarga w Kazaniach Sejmowych mówił o CHOROBIE Rzeczypospolitej, Stanisław Orzechowski w podstawie trójkąta plasuje króla z prawej strony, a na równi z lewej dostojnika Kościoła.
Metafora cielesna w religii: ciało święte, ciało pielgrzyma – przechodzenia od ciała fizycznego do duchowego. Literackie metafory cielesne: znaczące w kontrreformacji, w barokowym staropolskim czasie, w nurcie metafizycznym, metafor takich używał Ignacy Loyola i zakon jezuitów (oprócz literackich wizualne środki przekazu, np. obrazowe, teatralne).
Metamorficzność była też w twórczości Zbigniewa Morsztyna: „Microkosmos i Z „Adona” – Architektura ludzkiego ciała: przedmiot refleksji i punkt odniesienia – ciało (np. „rozum, co w głowie wysoki panuje”), odwołania do wszystkich form ciała, jakie budziły zainteresowanie w czasach nowożytnych, ślady wiedzy anatomicznej i medycznej na temat funkcji i układu ciała, ciało jako doskonałość, odbicie, kalka mikrokosmosu, odniesie do traktatów architektonicznych Witruwiusza i Albertiego. Ciało jako świat, dom harmonijnie stworzony. „Ciało ludzkie – forteca, rozum jej załoga” – Wacław Potocki – ciało jest fortecą, którą obronić może tylko rozum. Zbigniew Morsztyn: ciało jako na garniec, ciało zbadane i poznane dzięki anatomii, nie kryjące żadnych tajemnic, utożsamiane z mikrokosmosem stało się w czasach nowożytnych czynnikiem pobudzającym wyobraźnię poetycką, wyzwalało dyskurs metaforyczny, satyryczny, komiczny, transmitowało np. podziw, miłość, erotyzm.
Francja, XVI w – blason – gatunek wypowiedzi literackiej: na temat ciała kobiet, charakter utworu satyryczny lub pochwalny (poeta Clement Marot – konkurs na napisanie blasons w czasie schronienia na dworze w Ferrarze), opisywane ciało kobiety podzielne było na części, np. oko, rzęsy, ząb, polski przykład: Daniel Naborowski „Na oczy królewny angielskiej” oraz J. A. Morsztyn „Oczy i piersi”. Porównanie kultury sarmackiej i zachodnioeuropejskiej: ZACHODNIOEUROPEJSKA: miłość jako materia rozważań natury filozoficzno – estetycznej, SARMACKA: konkretność, szczegółowość, panegiryzm, moralizacja, beztroska zabawa. Porównanie „Rosolanek” B. Zimorowicza do fragmentu utworu Johna Denne: pierwszy bez namiętności i napięcia, drugi rozpalający serce. W literaturze staropolskiej ciało stanowiło integralny składnik, towarzyszył jej zawsze „rubaszny rechot”.
KULTURA LUDYCZNA: jej składnikiem była obsceniczność, utwory zwane obscenami – składnik kultury sarmackiej, liczy się tam erotyzm, skatologia. O obsceniczności bardziej decyduje wyposażenie językowe tekstu niż sam temat (porównania, zaskakujące koncepty) – np. fraszki Jana Kochanowskiego „Do dziewki”, „Do Petryła”. Inne wyposażenie językowe to: niecenzuralne słowa, drastyczne określenia, wulgarność. Twórczość obsceniczna stanowi dla nas cenny dokument ilustrujący sarmackie upodobania i mentalność. Obsceniczność miała intencje zabawowe, a ich transmisją było ciało człowieka.
KARYKATURA: podkreślenie dosłowności i autentyzmu, komizm, szyderstwo, ośmieszenie, termin uformowany w poł. XVII w przez Agostina Mossiniego z włos. Słowa caricare – przeładować, przejaskrawić. W karykaturze deformacja rysów ludzkich, wynaturzenia, jednak nie można stracić podobieństwa do modela. 3 rodzaje karykatury: pierwszy ma za zadanie wzbudzić odrazę odbiorcy do reprezentowanej osoby, drugi usiłuje wzbudzić negatywny stosunek do postaci przedstawionej, lecz równocześnie może wywołać wesołość, trzeci zmierza jedynie do zabawnej, konstruowanej bez intencji wywołania krytyki i nagany. Zazwyczaj pisarz ogranicza się do ukazania wad postaci – akcentacja odstępstwa postaci od przyjętych norm etycznych i estetycznych. Karykatura – sztuka par reference: odwołuje się do określonego modela, nie istnieje bez niego. Wykorzystywana była w reformacji. Sięganie do sfery fizjonomii, zwłaszcza w pamfletach (ułomności fizyczne, np. nadmierny wzrost lub tusza).
Postrzeganie ludzkiego ciała było uwikłane za każdym razem w kontekst intelektualny. Ciało w czasach nowożytnych było użytecznym i niezbędnym elementem przekonań i idei.