Joanna Janton

WPiNP, 1 rok, II stopień, tryb niestacjonarny

Numer indeksu : 378066

Cztery sposoby komunikowania się dziecka w wieku wczesnoszkolnym z nauczycielem

Mówieni

Jednym z najważniejszych zadań szkoły jest rozwijanie u dziecka umiejętności posługiwania się językiem. Dzieci od najmłodszych lat czują potrzebę uczenia się języka, chcą w ten sposób komunikować się z innymi i przekazywać swoje myśli. Proces porozumiewania się z innymi jest złożony, zarówno nadawca jak i odbiorca muszą wiedzieć jak poprawnie tworzyć treści aby były one zrozumiałe dla innych. Umiejętność komunikowania się z innymi wymaga nie tylko sprawności leksykalnej oraz gramatycznej ale też do gotowości nawiązania kontaktu z drugą osobą.

Dzieci w wieku wczesnoszkolnym rezygnują ze swobodnej, żywej wypowiedzi i zaczynają stosować się do reguł gramatycznych mowy. Stosują podręcznikowe sformułowania, ogólniki, naśladują gotowe wzory językowe, unikają formułowania myśli własnymi słowami. Sposób komunikowania się nauczyciela z uczniami cechuje dyrektywność, narzucanie przez nauczyciela „jedynego słusznego” punktu widzenia, brak możliwości formułowania przez uczniów dłuższych wypowiedzi i prezentowania własnego zdania. Dominuje wymiana komunikatów inicjowana przez nauczyciela zwykle z całą klasą lub pojedynczymi uczniami : nauczyciel zadaje pytanie uczeń udziela odpowiedzi. Pytanie maja charakter zamknięty i wymagają jednoznacznych odpowiedzi, na które nakierowuje dzieci nauczyciel. Nauczyciel nie wspiera aktywności uczniów, nie zachęca do samodzielnego działania, nie inspiruje do poszukiwań. Odpowiedzi dzieci na pytania są zazwyczaj ubogie, powierzchowne. Dzieci odpowiadają pojedynczymi wyrazami, rzadko formułują zdania.

W momencie wypowiedzi ucznia, kiedy nauczyciel czuje się w obowiązku poprawić błąd formalny , dostarcza on tym samym informacje, że to jak się mówi jest znacznie ważniejsze od tego, co się mówi. Dziecko zastanawiając się nad swoim błędem w efekcie zapomina co chciało powiedzieć. Myśli że w szkole nikt go nie słucha, nie słucha tego co ma do powiedzenia i tym samym blokuje się komunikacyjnie.

W szkole przeważnie mówi się do dzieci niż z nimi rozmawia, nie ma czasu na skomplikowane sytuacje komunikacyjne co sprawia że coraz częściej można zaobserwować nieporadność językową uczniów. Zadawanie uczniom pytań, zaciekawienie ich sprawia że nieśmiali uczniowie pewniej udzielają odpowiedzi, a Ci którzy mimo niepewności udzielają odpowiedzi przekonują się że warto było i że doceniony został ich wkład w lekcję.

Słuchanie

Słuchanie jest najważniejszą sprawnością na pierwszym etapie edukacyjnym, ponieważ dzieci rozpoczynając naukę, nie potrafią na ogół jeszcze czytać ani pisać. Rozwijanie kompetencji językowej w początkowej fazie będzie się opierało na umiejętności słuchania, tym bardziej że faza samodzielnych wypowiedzi bardzo często następuje u dzieci po długiej fazie słuchania. Dzieci słuchają, gdy mają ku temu określony powód: chcą zrozumieć interesującą historię, dowiedzieć się, jak kończy się bajka trzymająca w napięciu, wreszcie chcą poprawnie wykonać polecenia nauczyciela. Ważną zasadą w rozwijaniu sprawności jest rozwijanie umiejętności słuchania globalnego: koncentrowania uwagi na tym, co jest naprawdę interesujące lub niezbędne. Nauczyciel powinien odpowiednio zainteresować uczniów do słuchania. Przyjęcie przez nauczycieli postawy aktywnego słuchania może przyczynić się do poprawy stosunków z uczniami poprzez dostrzeganie faktycznych problemów podopiecznych.

Niemówienie niczego, oznacza akceptację. Milczeniem akceptujemy ucznia, a to zachęca go do dalszego mówienia i otwarcia się przed nami. Dziecko jednak nie otrzymuje od nas jednoznacznego komunikatu że go słuchamy dlatego ważne jest aby posługiwać się bezsłownymi oraz słownymi sygnałami wskazującymi, że nasza uwaga jest na nim skupiona. Sygnały którymi możemy się posługiwać to m.in. skinienie głową, uśmiech, zmarszczenie czoła, inne ruchy mimiczne twarzy, sygnały słowne typu „aha” „no tak” itp. Są to sygnały niezwykle ważne dla ucznia mówiące mu, że jest słuchany, zachęcamy go do kontynuowania wypowiedzi.

Aby zachęcić uczniów do wypowiedzi albo do rozwinięcia wypowiedzi nauczyciel powinien posługiwać się pytaniami, twierdzeniami, uwagami otwartymi. Uczeń mówiący ma pewną potrzebę uzewnętrznienia się, chce żeby inni go słuchali. Aktywne słuchanie zakłada współdziałanie z uczniem. Nauczyciel próbuje interpretować wypowiedzi ucznia, wysyłając informacje zwrotne.

Nauczyciel przebywa z dziećmi kilka godzin w ciągu dnia, uczniowie starają się mu zaufać i komunikują o swoich problemach nie zawsze wprost – nie chcą albo nie potrafią poprawnie sformułować swoich potrzeb. Ważne jest natomiast to że mówią, że zwracają się bezpośrednio do nauczycieli. Zatem istotne są ich spontaniczne wypowiedzi.

Pisanie

Pisanie to przede wszystkim uczenie się nowego języka, które zajmuje w życiu i rozwoju dziecka równie ważne miejsce jak czytanie. Sama nauka pisania sprowadza się do poprawnego wzoru danej litery, analizy jej elementów składowych, sposobu kreślenia oraz ćwiczenia ręki dziecka w poprawnym kreśleniu poszczególnych liter, zespołów liter, wyrazów itp. Nauka jest najbardziej efektywna kiedy jest zabawą, dlatego ostre zasady przeszkadzają w nauce. Nauczyciel powinien pozwolić dzieciom na kreatywność. Niewielkie odchylenie od wzorowego stylu pisania, powinny być tolerowane i akceptowane ponieważ każdy z biegiem czasu wykształca własny styl pisania. Dzieci powinny odnaleźć rytm pisania, ćwiczyć go gdyż proste powtarzanie kształtów nie prowadzi do płynnego rytmu pisania. Nauczyciel może wykorzystać obrazy które są pomocne, aby skupić uwagę uczniów lub pokazać im, gdzie pojawia się problem. Nauczyciel ma za zadanie obserwować drogę, którą dzieci muszą pokonać by nauczyć się pisać. Dzieci nie umieją czasem stworzyć pewnej własnej strategii stawiania liter.

W pierwszym etapie zdobywania umiejętności pisania, należy : zapoznać dziecko z kształtem i sposobem pisania małych i wielkich liter, utrwalić oraz doskonalić pisanie liter w wyrazach ( biorąc pod uwagę ustalony wzór liter oraz odpowiednie łączenie). W drugim roku nauki występuje już pisanie pod dyktando, ze słuchu. Prowadzi się ćwiczenia w kształtnym pisaniu małych i wielkich liter w grupach, wyrabia się umiejętność prawidłowego łączenia liter w wyrazach oraz ćwiczy płynność i czytelność pisma. Dzieci na tym etapie nauki powinny zdobywać nawyk prawidłowego przepisywania, aby jak najrzadziej spoglądali do tekstu i przepisywali od razu całe wyrazy lub krótkie zdania. Uczeń musi mieć wyobrażenie wzrokowe litery oraz musi prawidłowo słyszeć dźwięki wchodzące w skład tego słowa. W III klasie utrwala się wszystkie wiadomości poznanie w I i II klasie, przyspiesza się tempo pisania, dąży do osiągnięcia czytelnego i estetycznego pisma z uwzględnieniem właściwego rozmieszczenia na stronie, pisania liter ruchem całościowym, łączenie ich prawidłowo.

Najczęstszymi błędami w pisowni popełnianymi przez uczniów na etapie edukacji wczesnoszkolnej są błędy konstrukcyjne czyli naruszenie w pisaniu kształtu danej litery w konfrontacji ze wzorem, błędy w łączeniu danej litery z innymi literami, błędy w proporcjach kreślonych liter.

Czytanie

Umiejętność czytania jest powiązana z umiejętnością pisania, dziecko najpierw zdobywa umiejętność czytania, a dopiero później pisania. Czytanie polega na rozpoznawaniu symboli i przywoływaniu znaczeń nagromadzonych wcześniej lub tworzeniu nowych. Najważniejszym elementem czytania jest rozumienie tekstu napisanego. Dzieci muszą znać litery i rozszyfrowywać je kompleksowo. Czytanie „po literze” znacznie utrudnia proces rozumienia czytanego tekstu, należy dążyć do czytania „wyrazowego”. Cechy dobrego czytania to : płynność, czytanie całościowe, poprawność, staranne i poprawne wymawianie wszystkich głosek, biegłość, ważne indywidualne tempo czytania odpowiadające tempu mowy ustnej, wyrazistość czyli czytanie z zachowaniem pauz gramatycznych, logicznych, czytanie z naturalną intonacją, właściwe modelowanie głosu z pokazaniem uczuć, nastroju, tempa i rytmu. Warunki sprzyjające rozumieniu tekstu to dostosowanie stopnia trudności czytanego tekstu do poziomu czytelnika, przygotowanie do czytania, odpowiednia motywacja oraz właściwa atmosfera, umożliwiająca skupienie podczas czytania.

Dziecko które ma trudności w czytaniu ma również trudności w rozumieniu treści. Na etapie edukacji wczesnoszkolnej uczy się najpierw samodzielnie głośno czytać następnie próbuje czytać cicho ze zrozumieniem. Jedną z form czytania głośnego którą nauczyciel powinien stosować jest czytanie zbiorowe, występujące we wszystkich klasach nauczania początkowego. Czytanie zbiorowe powinno się organizować po omówieniu treści czytanki oraz po omówieniu sposobu czytania, gdy wszyscy uczniowie rozumieją jej treści i wszyscy poprawnie ją czytają. Nauczyciel powinien systematycznie stosować ćwiczenia rozwijające czytanie ze zrozumieniem, stosując zasadę stopniowania trudności w zależności od wieku i poziomu rozwoju dziecka.

Bibliografia:

A. Brzezińska, Czytanie i pisanie – nowy język dziecka, Warszawa 1987.

M.Cackowska, Nauka czytania i pisania w klasach początkowych, Warszawa1984

I.Adamek B.Pawlak, Doświadczenia poznawania świata przez dzieci w młodszym wieku szkolnym, Kraków 2012

Małgorzata Żytko, Pozwólmy dzieciom mówić i pisać – w kontekście badan umiejętności językowych trzecioklasistów, Warszawa 2010