SAMOOBRONA PRZEZ SAMOOSZUKIWANIE SIĘ

Każdy organizm dąży do przetrwania. W toku ewolucji zostaliśmy wyposażeni w narządy, procesy i wzory zachowań umożliwiające ucieczkę, walkę lub inne formy samoobrony w sytuacjach fizycznego zagrożenia. Człowiek zaś nie jest tylko istotą biologiczną ale też istotą psychiczną i społeczną.

Struktury psychiczne jednostki stanowią mechanizm w służbie biologicznego trwania jednostki i gatunku. Jednak nie pełnią jedynie funkcji służebnych. Struktury psychiczne, które są raz utrwalone , stale wymagają podtrzymywania i potwierdzania jako autonomiczne już byty.

Aparat psychiczny człowieka to coś jak zbiór-osobistych i zbiorowych doświadczeń emocjonalnych i poznawczych. Są one zakodowane w formie obrazków/słów/symboli. Ten aparat jest stale aktywny cały czas współuczestniczy w zapisie i odtwarzaniu tego co minęło. Szczególne miejsce w tym aparacie zajmuje zapis doświadczeń związanych z własną osobą. Właściwie pojęcie własnej osoby pełni na ogół centralną rolę w tworzeniu czy też odtwarzaniu indywidualnych doświadczeń -stanowi jakby ośrodek dowodzenia. Jednym z podstawowych warunków sprawnego funkcjonowania całego aparaty psychicznego jest względna stabilność oraz spójność struktury „JA”. Ta struktura więc będzie się bronić przed wszelkimi niebezpieczeństwami. Struktura ”JA” nie tylko dąży do utrzymania tej stabilności czy też spójności ale wymaga nieustannych dowodów, iż jest dobra i wartościowa. W tym przypadku mówimy o dążeniu do utrzymania POZYTYWNEJ SAMOOCENY oraz POCZUCI WŁASNEJ WARTOŚCI.

DLACZEGO LUDZIE OSZUKUJĄ SAMYCH SIEBIE?

1. Koncepcja psychoanalityczna

2. Obrona poprzez ucieczkę od własnego prawdziwego ”ja”

Ad 1.Koncepcja psychoanalityczna-

Psychoanaliza-pierwsza koncepcja psychologiczna wyjaśniająca dlaczego ludzie oszukują samych siebie.

Etapy rozwoju mechanizmów obrony psychicznej wg. Zygmunta Freuda;

1. Koncepcja HEDONISTYCZNA - konflikt między pragnieniami człowieka ja jego normami moralnymi i etycznymi np. mam żałobę ale strasznie chcę iść na ślub koleżanki.

2. Koncepcja HOMEOSTATYCZNA – w wielu okolicznościach popędy instynktowne nie mogą znaleźć bezpośredniego ujścia ponieważ;

1. Brak realnych możliwości zaspokojenia popędu

2. Dane zaspokojenie jest społecznie nie aprobowane

Źródłem mechanizmów obronnych są okoliczności zewnętrzne blokujące swobodne ujście popędów instynktownych, a skutkami ich działania są brak świadomości popędu i lęku. Samooszukiwanie się polega na odrzuceniu istotnego elementu wiedzy o samym sobie.

1. Struktury psychiczne; id- siedlisko popędów i energii życiowej. Ego- instancja koordynująca i integrująca. Superego- zbiór uniwersalnych nakazów i zakazów społecznych oraz wzorów idealnych własnej osoby.

Według koncepcji psychoanalitycznej mechanizmy obronne są narzędziami obrony przed lękami i cierpieniami wywołanymi różnymi sytuacjami przykrymi lub kojarzącymi się z przykrymi zdarzeniami z własnego dzieciństwa.

Te wczesnodziecięce przykrości wiążą się z tym, że dziecko jest przez otoczenie społeczne zmuszane do okiełznania swoich popędów. Natomiast jeśli te popędy nie znajdą zastępczego i społecznie aprobowanego ujścia to ceną będzie nie tylko brak wiedzy o samym sobie, ale nerwica z licznymi objawami.

W nowych kierunkach psychoanalitycznych odrzucono biologiczne popędowo- instynktowne źródło mechanizmów obronnych.

Ad.2 Obrona poprzez ucieczkę od własnego ja

• Podstawową kategorią w poznaniu świata i własnej osoby jest WIEDZA.

• Wiedza dotycząca samego siebie to SAMOWIEDZA

• Zdobywając pewną wiedzę o sobie budujemy pewien system uogólnień zwany REPREZENTACJĄ SIEBIE SAMEGO

• Uporządkowany system reprezentacji doświadczeń dotyczącej własnej osoby to STRUKTURA JA

Wyznaczniki naszego JA

1. Obrazy/ twierdzenia/ zdania/ wyobrażenia/ odczucia, które pozwalają nam określić kim jesteśmy wyznaczają naszą TOŻSAMOŚĆ.

2. Wartościowanie samego siebie jako ważny wyznacznik naszego „ja” jest SAMOWIEDZA.

Nasze „ja” będzie zagrożone, gdy podstawowe aspekty tożsamość i samoocena oraz podstawowe zadania- kontrola i integracja zachowań będą zagrożone.

Jednym ze sposobów radzenia sobie jest oszukiwanie samego siebie poprzez usuwanie ze świadomości tych elementów wiedzy o sobie, które są niewygodne, sprzeczne, bądź niezgodne z tym jakim siebie człowiek widzi lub chciałby widzieć.

Rola i narzędzia samoobrony

1. Obronność percepcyjna- mechanizm obronny, który polega na niedostrzeganiu, czy też utrudnionym dostrzeganiu tego co zagraża lub z zagrożeniem się kojarzy.

2. Często jednak źródło zagrożenia tkwi w naszych pragnieniach, uczuciach, postawach. Kiedy tak się dzieje obrona może polegać na zaprzeczeniu zagrażającym pragnieniom.

W obronny zaprzeczeniu naprawdę wierzymy w to, że jest inaczej. Na tym polega samooszukiwanie się- chcemy czegoś i nie chcemy tego, ale nie zdajemy sobie sprawy, że naprawdę czegoś chcemy, wiemy tylko, że nie chcemy.

1. Reakcja upozorowana- mechanizm obronny polegający na przesadnym, sztywnym i niedostosowanym do wymogów sytuacji manifestowaniu na zewnątrz postaw, motywów i uczuć przeciwnych do tych, które są nieświadomie odczuwane.

Czasami w chwilach osłabienia obrony reakcja upozorowana załamuje się i otoczenie jest zaskakiwane bardzo silnym wybuchem utajonego pragnienia, czy też uczucia.

Tak dzieje się z matką, która z przesadą troszczy się o swe dziecko, maskując skrywaną niechęć stara się spełnić wszystkich pragnienia dziecka- wybucha silną złością czy też niekontrolowanym biciem, gdy dziecko odrzuci pomoc matki.

1. Wyparcie- celowe usuwanie ze świadomości niepożądanych treści. Myśli, wspomnienia, fantazję mogą być świadomie usuwane, jeżeli ich uświadomienie sobie rodzi ból lub konflikt moralny.

Freud postawił tezę, iż wyparcie obronne prowadzi do uwięzienia w organizmie energii życiowej, która w sposób naturalny dąży do uzewnętrznienia się. Ta uwięziona energia przemieszcza się w organizmie prowadząc do rozmaitych zaburzeń i do lęku.

Specyfika tego mechanizmu obronnego polega na jego automatyzmie- na tym, że działa on poza naszą kontrolą. Drugą specyficzną cechą wyparcia jest to, że musi ono działać stale, nie może ono osłabnąć ani na chwilę, bo wtedy straciłoby to skuteczność i wyparte treści zostałyby po prostu uświadamiane.

1. Mechanizm anulowania- symboliczne lub rytualne obracanie w niwecz nieakceptowanych czynników, zarówno przyszłych, jak i potencjalnych.

Pokuta, czy też wynagrodzenie komuś wyrządzonej krzywdy mają na celu zmazanie winy za przewinienia.

1. Fantazjowanie – ucieczka w marzenia

Samo fantazjowanie nie ma charakteru obronnego, jeśli natomiast staje się ono jedyną formą radzenia sobie z poczuciem wartości własnej- świadomość granicy między fantazją, a rzeczywistością ulega zamazaniu to mamy do czynienia z obronnym samooszukiwaniem się.

1. Idealizacja- wyolbrzymianie wartości i znaczenia jakieś osoby, grupy, rodziny, narodu, w celu niedopuszczenia do świadomości bolesnych i nieakceptowanych aspektów tego obiektu związanych z nimi, czy też agresji wobec niego.

2. Obronna identyfikacja- ktoś kogo spostrzegamy, jako wzór cnót może stać się obiektem swoistego naśladownictwa.

3. Izolacja- symboliczne unieszkodliwianie zagrożenia po przez oddzielanie naszych uczuć od naszych działań lub inne formy pozbawiania doświadczeń ich negatywnej otoczki emocjonalnej.

Człowiek stosujący izolację może wiedzieć, że zrobił coś złego, ale nie odczuwać w związku z tym żadnych emocji. Może też próbować teoretyzować na temat tej sytuacji.

1. Kompensacja- mechanizm obronny polegający na zastępczym pokonywaniu swoich braków, czy defektów. Służy ona redukcji napięcia wynikającego z uświadomienia sobie własnych niedociągnięć po przez szczególne rozwijanie słabych stron.

2. Projekcja- rozumiana jako przypisywanie innym własnych nieakceptowanych i nieuświadamianych cech, motywów, czy emocji, w celu redukcji lęku lub cierpienia wynikających z posiadania tych właściwości.

3. Racjonalizacja- usprawiedliwienie bądź mylne usiłowanie uzasadnienia nieakceptowalnych impulsów, potrzeb, uczuć, zachowań, motywów tak by mogły być tolerowane i akceptowane

Tym stanem rzeczy może być zarówno coś co sami zrobiliśmy, pomyśleliśmy, czego zapragnęliśmy, a czego nie aprobujemy, lub też coś, co się nam wydarzyło, a sprawiło nam ból i zawód.

Wszystkie techniki i mechanizmy obronne mają jednak pewne cechy wspólne. Nie są to przypadkowe błędy w postrzeganiu i rozumowaniu rzeczywistości wewnętrznej, ale są to błędy i zniekształcenia celowe motywowane i ukierunkowane. Występują wtedy, gdy zagrożone jest nasze „ja” i służą unieszkodliwieniu tego zagrożenia.

Skuteczność samooszukiwania się jako środka samoobrony psychicznej

Hans Sjőback przedstawił mechanizmy obronne, które mogą prowadzić do trzech podstawowych konsekwencji:

1. Pierwotnych korzyści wewnętrznych w postaci osłabienia bolesnej emocji.

2. Pierwotnych korzyści zewnętrznych w postaci ograniczonego i zniekształconego zaspokojenia wypartego popędu.

3. Korzyści wtórnych w postaci innych zysków osiąganych z przejawianych objawów neurotycznych, jeżeli dojdzie do ich uszkodzenia się w wyniku działania mechanizmów obronnych.

Wydaje się więc, że mechanizmy obronne mogą w pewnych przypadkach pełnić pozytywne funkcje przystosowawcze. Często jednak pomagają tylko pozornie i w głębi, choć nie całkiem świadomie człowieka nadal trapi przekonanie, że nie wszystko jest w porządku. Odzyskane dzięki zastosowaniu mechanizmów obronnych spokój i poczucie własnej wartości są pozorne i chwiejne. Tylko akceptacja faktu, że ani my, ani świat nie jesteśmy doskonali może nas uchronić przed złudnymi mirażami, doskonałości i obłudnymi meandrami oszukiwania się.