Temat: Rośliny motylkowe drobnonasienne

1. Znaczenie gospodarcze

Rośliny motylkowe drobnonasienne pastewne uprawia się głównie na zielonkę (bezpośrednio do skarmiania i jako surowiec na siano, susz i kiszonkę). Na nasiona rośliny te uprawia się tylko w celach reprodukcyjnych.

Zaletą roślin motylkowych jest:

• że odrastają po skoszeniu, dzięki czemu można uzyskać 2-5 pokosów w ciągu jednego roku, szczególnie dwuletnich i wieloletnich,

• zielonka roślin zawiera dużo białka — w fazie kwitnienia średnio 18% białka surowego w suchej masie,

• pasza uzyskana z tych roślin dostarcza wielu składników mineralnych (CaO, K₂O, P₂O₅) oraz witamin (B, C, D i K) i karotenu,

• wzbogacanie gleby w azot i zwiększenie zawartości substancji organicznej w glebie (dostarczają 80 - 200 kg N/ha),

• polepszenie fizycznych właściwości gleby, głównie jej struktury (silne i głęboko sięgające korzenie spulchniają głębsze warstwy gleby),

• ochronę gleby przed ujemnym wpływem czynników klimatycznych, przed erozją.

1. Budowa i wzrost roślin

• sys­tem korzeniowy silnie rozwinięty, sięgający znacznych głębokości (koniczyna do 1,5 m, lucerna mieszańcowa do 2-3 m, a koniczyna biała i seradela do 50 - 60 cm). Na korzeniach znajdują się liczne bakterie brodawkowe, które wiążą azot z powietrza. Poza korzeniem palowym niektóre gatunki, jak np. koniczyna biała, mają zdolność wy­twarzania korzeni przybyszowych z pąków na węzłach płożących się łodyg.

• występowaniem szyjki korzeniowej zgrubienia łodygi głównej w miejscu jej przechodzenia w korzeń. Na szyjce korzeniowej znajduje się duża liczba pączków dających co roku nowe pędy nadziemne (zdolność odrastania rośliny po skoszeniu). Jest ona magazynem składników pokarmowych, przede wszystkim cukrów, co decyduje o wytrzymałości tych roślin na niskie temperatury. Również proces zagłębiania szyjki korzeniowej w glebie ma wpływ na zimotrwałość roślin. Szyjka zagłębia się dzięki zdolności kurczenia się korzenia głównego,

• łodygi roślin mogą być:

• wzniesione, prosto stojące (esparceta, koniczyna czerwona,

• wyprostowane lub wyrastające ukośnie (lucerna),

• wzniesione lub płożące się, koniczyna biała, seradela.

• liście większość roślin są trójlistkowe (koniczyna, lucer­na), 3-5 dzielne (komonica) lub pierzaste (esparceta, serade­la).

• kwiatostan w posta­ci główki (koniczyna i komonica) lub grona (lucerna, esparceta), kwiaty mają obcopylne, z wyjątkiem seradeli, która ma kwiaty samopylne.

• owocem jest strąk jedno- lub wielonasienny.

Po wysianiu nasion wschody ukazują się po ok. 14 dniach. Wzrost korzeni po wschodach jest szybki, natomiast części nad­ziemnej powolny (przez ok. 3 ty­godnie) i wtedy są narażone na zachwaszczenie. Potem rośliny mają przyspieszony wzrost części nadziemnej.

1. Wymagania glebowo – klimatyczne

• wymagania glebowe roślin motylkowych drobnonasiennych można podzielić na:

• duże wymagania glebowe, tzn. powinny być uprawiane na glebach żyznych, o pH powyżej 6,0, dostatecznie uwilgotnionych, np. koniczyna czerwona, perska, białoróżowa i lucerna mieszańcowa;

• średnie wymagania glebowe, np. koniczyna biała, lucerna chmielowa i es­parceta, przy czym esparceta wymaga gleb wapiennych;

• mniejsze wymagania glebowe, np. komonica, przelot, seradela, przy czym seradela w odróżnieniu od pozostałych motylkowych dobrze rośnie na glebach kwaśnych i wilgotnych.

• wymagania wodne motylkowych są duże.

Największe wymagania mają koniczyna i seradela, nieco mniejsze esparceta i lucerna mieszańcowa, a najmniejsze komonica i przelot. Na wyprodukowanie 1 jednostki suchej masy rośliny te zużywają dwukrotnie więcej wody niż zboża. Potrzebują one do prawidłowego rozwoju co najmniej 500- 550 mm opadów w ciągu roku.

Odporność tych roślin na brak wody w okresie wegetacji jest związana z systemem korzeniowym. Gatunki wytwarzające głęboki system korzeniowy mogą korzystać z wody zawartej w głębszych warstwach i w ten sposób przetrwać suszę bez większych zakłóceń. Wytrzymałość na suszę gatun­ków płytko korzeniących się jest znacznie mniejsza. Do roślin wytrzymałych na suszę należą: lucerna mieszańcowa, komonica, esparceta i przelot.

• wymagania cieplne są stosunkowo niewielkie.

Kiełkują one już w temp. ok. 2-3°C, a po wschodach wykazują wytrzymałość na przymrozki w granicach temperatury od - 3°C do - 5°C. Wyjątek stanowi koniczyna perska, która jest wrażliwa na wiosenne przymrozki i należy ją wysiewać na początku maja.

Rośliny o właściwie wykształconych korzeniach i odpowiednio zagłębionej szyjce korzeniowej wykazują dużą wytrzymałość na niskie tem­peratury w zimie. Najbardziej wytrzymałe na wymarzanie w czasie zimy są koniczyny: czerwona, biała i białoróżowa oraz lucerna mieszańcowa, komoni­ca i esparceta. Rośliny te nie ulegają wyprzeniu pod śniegiem.

Rośliny motylkowe wieloletnie rozwijają się dobrze w strefie klimatu umiarkowanego.

1. Stanowisko

Stanowiska przeznaczone pod uprawę tych roślin muszą być dobrze odchwaszczone, a gleba powinna być zasobna w fosfor i potas. Wymagają one w większości, poza seradelą, pH 6-7. Najlepiej wysiewać je po okopowych na oborniku, a na glebach żyznych i w kulturze można również po zbożach w drugim i trzecim roku po oborniku. Dobrym przedplonem jest także rzepak. Seradela ma mniejsze wymagania glebowe i przedplonowe, uprawia się ją z reguły po zbożach. Nie wolno uprawiać ich po innych roślinach motyl­kowych ze względu na niebezpieczeństwo wystąpienia „zmęczenia gleby" wywołanego rozwojem pasożytów niszczących bakterie brodawkowe oraz nasilenia się chorób tych roślin przenoszonych przez glebę.

1. Uprawa roli

Wymagają roli czystej, w dobrej kulturze, zawierającej w wierzchnich warstwach dostateczna ilość wody potrzebnej do napęcznienia i skiełkowania nasion. Uprawa pod te rośliny zależy od przedplonu oraz sposobu i terminu siewu.

Rośliny motylkowe drobnonasienne wysiewa się najczęściej w roślinę ochronną jako wsiewki, a znacznie rzadziej bez rośliny ochronnej.

Jeśli są one uprawiane jako wsiewki, uprawę roli wykonuje się tak, jak pod rośliny ochronne. Rośliną ochronną może być roślina ozima i wówczas uprawa roli jest taka jak pod oziminy. Jeżeli zaś rośliną ochronną jest zboże jare, to system uprawy jest analogiczny jak np. pod jęczmień jary.

Lucerna mieszańcowa, komonica i niektóre koniczyny (perska) mogą być wysiewane bez rośliny ochronnej. Wówczas w stanowisku po okopowych uprawa jest taka jak po okopowych pod inne rośliny jare. Natomiast po zbożowych w drugim roku, po oborniku, zaraz po zbiorze, należy wykonać pełny zespół uprawek pożniwnych i potem głęboką orkę przedzimową. Wio­senny zespół uprawek jest taki jak pod wszystkie zboża jare. Niekiedy po rzepaku ozimym, jęczmieniu ozimym i wczesnych ziemniakach stosuje się siew letni motylkowych wieloletnich. Uprawa roli musi być wtedy skrócona, aby zapewnić możliwie wczesny ich zasiew. Po ziemniakach stosuje się kultywator, a po rzepaku i jęczmieniu talerzówkę z broną. Na tak uprawione pole należy rozsiać nawozy fosforowe i potasowe i wykonać staranną orkę siewną z wałem kolczastym lub strunowym. Przed siewem pole trzeba wyrównać agregatem składającym się z brony i wału pierścieniowego a następnie wysiać daną roślinę.

Rośliny motylkowe drobnonasienne można uprawiać nie tylko w siewach czystych, ale również mieszanych z trawami. Mieszanki z trawami wysiewa się identycznie jak rośliny motylkowe w siewie czystym (tzn. w roślinę "ochronną lub bez rośliny ochronnej). Należy pamiętać, że udział traw nie może być większy niż 15%.

1. Nawożenie roślin

Wymagają gleby zasobnej w składniki pokarmowe.

• Azot – nawożenie mineralne nie jest konieczne przy uprawie motylkowych, ponieważ azot jest pobierany przez rośliny z powietrza atmosferycznego w 70 – 90 %. Stosuje się go przedsiewnie w małych dawkach 30 - 50 kg N/ha w celu dostarczenia tego składnika w początkowych fazach rozwoju roślin.

• Fosforem i potasem - zależy od oczekiwanych plonów i zawartości w glebie przyswajalnych form tych składników. Ich roczne dawki wynoszą: 50 - 120 kg P₂O₅ oraz 80 - 140 kg K₂O na 1 ha. Stosuje się je jesienią, pod orkę poprzedzającą zasiew lub wiosną przed kultywatorowaniem pola. Uprawiając rośliny motylkowe jako wsiewkę w roślinę ochronną dawki potasu i fosforu w I roku należy zwiększyć o 20 - 40 kg. W kolejnych latach użytkowania dawki nawozów potasowych i fosforowych dzieli się i wysiewa się wiosną przed ruszeniem wegetacji roślin, a następnie po sprzęcie kolejnych pokosów.

• Wapniem - szczególnie duże znaczenie w uprawie motylkowych drobnonasiennych ma wapnowanie, gdyż wymagają one środowiska glebowego obojętnego lub lekko zasadowego (pH 6 – 7) i pobierają w okresie wegetacji duże ilości wapnia. Wapnowanie działa najskuteczniej, jeżeli zastosujemy je pod przedplon, a na­wet 2-3 lata wcześniej.

• Mikroskładnikami – bor, mangan, miedź, cynk, są to składniki pokarmowe, których rośliny potrzebują stosunkowo mało, ale niedobór tych składników wywołuje choroby powodujące gorszy wzrost i plonowanie motylkowych.

1. Siew roślin motylkowych

• Materiał siewny – są to nasiona, które powinny być dobrze wypełnione, mieć odpowiednią barwę, kształt i połysk charakterystyczne dla danego gatunku. Materiał siewny w zależności od stopnia kwalifikacji powinien mieć: czystość 96 – 98%, zdolność kiełkowania 75 – 86%, wilgotność 13 – 14%.

Na polach, na których nigdy nie uprawiano lub uprawiano dawno, odpowiedniego gatunku roślin motylkowatych, zalecane jest szczepienie nasion. Szczepienie nasion preparatem bakteryjnym (Nitragina) przyspiesza okres tworzenia się brodawek korzeniowych, zapewniając właściwy przebieg symbiozy.

• Rośliny motylkowe drobnonasienne mogą być wysiewane w roślinę ochronną lub bez rośliny ochronnej. Roślina ochronna powinna: nie wyczerpywać gleby z wody, niezbyt silnie ocieniać i wcześnie schodzić z pola. Warunki te spełnia jęczmień jary, żyto i gorczyca biała. Ilość wysiewu rośliny ochronnej powinna być zmniejszona o 20%, gdyż rzadziej wysiana słabiej zacienia wsiewkę i mniej wylęga.

• Termin siewu -

• wczesnowiosennym (marzec, kwiecień), wysiewamy:

• w zboża ozime siewnikiem w międzyrzędzia, rzędowo lub rzutowo,

• w zboża jare (oddzielny siew zboża, a potem w międzyrzędzia lub prostopadle do kierunku rzędów zboża wysiać nasiona motylkowych drobnonasiennych),

• bez rośliny ochronnej;

• późnowiosennym, zwykle w maju, tylko na glebach żyz­nych oraz wilgotnych i mogą być wykonywane następująco:

• w zboża jare, przed bronowaniem, w fazie 3-4 liści, siewnikiem rzędowo w międzyrzędzia lub rzutowo,

• w zboża ozime rzutowo, zwiększając ilość wysiewu o 20%,

• bez rośliny ochronnej;

• letnim, po zbiorze wcześnie dojrzewających roślin ozimych i jarych (po jęczmieniu ozimym, rzepaku i ziemniakach wczesnych); do 10 sierpnia, wykonując siew siewnikiem lub rzutowo, bez rośliny ochronnej.

• Ilość wysiewu - zależy od gatunku, terminu oraz sposobu siewu
  Wynosi następująco (w kg/ha):

• lucerna mieszańcowa 18 - 23,

• koniczyna czerwona 12 - 18,

• koniczyna biała i białoróżowa 8 - 12,

• koniczyna inkarnatka 20 - 25,

• koniczyna perska 13 - 15,

• esparceta (strąki) 60 - 70,

• komonica 12 - l5,

• seradela (część strąka) 50 - 60.

Przy siewach wczesnowiosennych ( gdy w glebie jest dostateczna ilość wody) stosuje się niższe od podanych ilości wysiewu, a przy siewie w roślinę ochronną i siewach późniejszych stosuje się ilości wyższe.

• Najkorzystniej jest wysiewać rośliny w rzędy szerokości 15-20 cm i na głębokości 1-2 cm.

1. Zabiegi pielęgnacyjne

W pierwszym roku użytkowania roślin motylkowych z rośliną ochronną, zabiegi pielęgnacyjne są ograniczone. Zabiegi te polegają na zwalczaniu chwastów w początkowym okresie przez stosowanie odpowiednich herbicydów. Ponadto, gdy roślina ochronna wylegnie, to trzeba ją zbierać wcześniej. Zbiór rośliny ochronnej powinien być przeprowa­dzony sprawnie. Snopy lub słoma po kombajnie muszą być szybko usunięte z pola, aby nie spowodowały wyginięcia wsiewki.

W roku siewu należy zwrócić uwagę na termin zbioru jesiennego pokosu motylkowych, tzw. ściernianki. Termin jej zbioru wpływa silnie na zimotrwałość roślin, rozwój ich korzeni, a także na odrastanie wiosną następnego roku. Pokos ściernianki powinien być zebrany przed zakwitnięciem, gdy rośliny zaczynają tworzyć pąki kwiatowe. Nie może to być później niż na 4 tygodnie przed terminem występowania silniejszych przymrozków w danym rejonie. Wysokość koszenia ściernianki wynosi ok. 10 cm. Zamiast kosić ścierniankę można także wypasać bydłem. Po skoszeniu pole trzeba zawałować, natomiast po wypasie nie ma takiej konieczności.

W pierwszym roku uprawiania roślin motylkowych bez rośliny ochronnej, wymagają one bardziej intensywnych zabiegów pielęgnacyjnych. Przed wschodami roślin niszczy się skorupę glebową wałem pierścieniowym lub kolczatką. Uprawiając motylkowe drobnonasienne w wąskie rzędy, chwasty niszczy się po wschodach przez przykaszanie. Gdy rośliny zakrywają międzyrzędzia, kończymy te prace. Chwasty w tych roślinach można niszczyć również przy użyciu herbicydów, gdy rośliny wytworzą 2-3 trójlistki.

Pielęgnowanie w dalszych latach użytkowania. Polegają głównie na bronowaniu i usu­waniu chwastów. Bronuje się wiosną w momencie ruszenia wegetacji roślin oraz po zbiorze każdego pokosu. Koszenie 2-3-krotne w kolejnych latach przeprowadza się na wysokość 5 cm nad powierzchnią gleby.

1. Ochrona

Podstawowym sposobem ochrony roślin przed chorobami i szkodnikami jest ścisłe przestrzeganie zaleceń agrotechnicznych dotyczących terminu siewu i zabiegów pielęgnacyjnych, stosowanie prawidłowego płodozmianu, niszczenie chwastów i resztek pożniwnych, wprowadzanie do uprawy odmian odpornych, także stosowanie dostępnych na rynku środków ochrony roślin.

1. Zbiór

Wartość pokarmowa zielonki motylkowych drobnonasiennych oraz siana, suszu lub kiszonki zależy od fazy rozwojowej rośliny w czasie zbioru oraz od gatunku i odmiany, a także od sposobu zbioru i przechowywania.

Zbiór roślin na zielonkę, siano lub kiszonkę przeprowadza się przeważnie w końcu fazy pakowania lub na początku kwitnienia. Natomiast we wcześniejszej fazie wzrostu rośliny przeznaczone na susz powinny być koszone, gdyż wtedy mają wysoką zawartość białka. Rośliny motylkowe w zależności od gatunku dają jeden pokos (seradela), 2-3 (koniczyna czerwona, komonica, esparceta) lub 3-5 (koniczyna perska, lucerna mieszańcowa). Koniczyna biała jest prze­znaczana na wypas (użytkowanie pastwiskowe). Zbyt częste koszenie roślin motylkowych wieloletnich zmniejsza ich trwałość, ponieważ ogranicza groma­dzenie w korzeniach i szyjce korzeniowej odpowiednich ilości substancji zapasowych.

Rośliny motylkowe drobnonasienne uprawiane na paszę ścina się kosiar­kami konnymi i ciągnikowymi. Rośliny po skoszeniu można przeznaczyć do bezpośredniego spasania i wówczas zielonkę należy jak najszybciej zebrać z pola. Zieloną masę koniczyny, komonicy, esparcety oraz częściowo lucerny przeznacza się zwykle na siano. Gdy suszy się na pokosach, a potem dosusza w kopkach, to straty składników pokarmowych są duże, jak również powoduje to gnicie roślin pod kopkami. Straty można zmniejszyć, stosując dosuszanie na kozłach, daszkach lub płotkach szwedzkich. Najmniejsze straty są, gdy suszy się w stodołach zimnym lub podgrzanym powietrzem.

Zielonka z roślin motylkowych do produkcji wysoko-białkowego suszu. Aby przygotować taki susz, należy po skoszeniu i rozdrob­nieniu na sieczkarniach wysuszyć zielonkę w suszarniach podłogowych, bęb­nowych lub pneumatycznych.

Rośliny motylkowe przeznaczone na kiszonkę, należy przed zakiszeniem dodać melasę lub zielonkę roślin o dużej zawartości cukrów, np. zbóż, kukurydzy albo liści buraków cukrowych, gdyż duża zawartość białka w zielonce roślin motylkowych utrudnia zakiszanie.

1. Uprawa roślin motylkowych drobnonasiennych na nasiona

Do roślin, które w naszych warunkach glebowo - klimatycznych dobrze wiążą i osadzają nasiona należą: koniczyna biała, białoróżowa, inkarnatka, komonica, przelot, esparceta i saradela

Rośliny motylkowate drobnonasienne na nasiona uprawia się w siewie czystym. W płodozmianie umieszcza się je na ogół w trzecim roku po nawożeniu obornikiem. Uprawa bezpośrednio po zastosowaniu obornika może powodować nadmierny wzrost części nadziemnej prowadzący do wylegania roślin, zmniejszenie liczby wytwarzanych pędów nasiennych, a także sprzyja silnemu zachwaszczeniu plantacji. Dobrym przedplonem dla upraw nasiennych są rośliny pastewne zbierane na zieloną masę, z wyjątkiem roślin motylkowatych oraz zboża.

W uprawach nasiennych konieczne jest zachowanie izolacji przestrzennej od plantacji tego samego lub innego gatunku, którego pyłek może prowadzić do zapylenia.

Przygotowanie stanowiska dla plantacji nasiennej wymaga dużej staranności i powinno zmierzać do możliwie głębokiego spulchnienia gleby. Okres jesienny powinien być wykorzystany na dokładne niszczenie chwastów, wysiew nawozów oraz wykonanie orki przedzimowej. Wiosenne zabiegi uprawowe powinny prowadzić do ograniczania strat wody, niszczenia kiełkujących chwastów oraz spulchnienia wierzchniej warstwy gleby i wyrównania powierzchni pola.

Najczęściej nasiona uzyskuje się z upraw użytkowych na paszę przeznaczając na nasiona jeden pokosów. Przeważnie pozostawia się drugi pokos, gdyż kwitnienie tych roślin przypada wówczas na okres lepszego nasłonecznienia, wyższych temperatur i lepszego zapylenia przez owady.

Zbiór nasion. Z uwagi na nierównomierny sposób dojrzewania większości gatunków roślin motylkowatych drobnonasiennych i powstające w związku z tym straty nasion, wynikające z osypywania się dojrzałych strąków, zaleca się przeprowadzenie jednoetapowego zbioru przy użyciu kombajnu. Zbiór nasion należy rozpocząć, gdy około 60-70% strąków przybrało barwę brunatną. Należy wcześniej wykonać zabieg desykacji, w zależności od stopnia bujności roślin i warunków pogodowych, wykonuje się na ok. 8-12 dni przed planowanym terminem zbioru. Zbiór należy rozpoczynać rano, gdy rośliny są jeszcze wilgotne zmniejsza to bowiem osypywanie się nasion.