Sposoby ustalania jakości sortymentów tartych ogólnego przeznaczenia (wg norm PN i PN-EN).
Materiały ogólnego przeznaczenia
Są to materiały o różnym zastosowaniu, produkowane w szerokim asortymencie w wielu znormalizowanych wymiarach. W chwili produkcji sposób ich przyszłego wykorzystania jest nieznany, decyduje o tym konsument, dlatego powinny się charakteryzować dużą zmiennością takich cech jak: gatunek ,wymiary, jakość, kształt. Wymagania techniczne są tak ustalone aby tarcica ta mogła być racjonalnie wykorzystana na różne nieokreślone cele.
Jakość drewna
Pod tym pojęciem należy rozumieć pewien układ (zespół cech, właściwości i wad drewna) wskazujący na przydatność do określonego sposobu użycia. W praktyce ustalanie jakości odbywa się przy zastosowaniu kryteriów. Dla sortymentów specjalnych jest to łatwiejsze natomiast znaczne trudności sprawia wyznaczenie kryteriów dla materiałów ogólnego przeznaczenia.
W zależności od sposobu wykorzystania drewna jakość sortymentów ustala się na podstawie różnych kryteriów takich jak:
właściwości mechaniczne drewna;
przydatność do określonych sposobów obróbki;
walory dekoracyjne;
składu chemiczny.
Dla materiałów tartych ogólnego przeznaczenia za kryterium oceny jakości przyjmuje się:
wytrzymałość mechaniczną;
przydatność, np. do obróbki.
Wskaźnikiem stanowiącym o jakości materiałów tartych są podstawowe wady drewna do których zalicza się:
sęki,
pęknięcia,
zabarwienia,
zgniliznę,
wady kształtu i budowy anatomicznej drewna (krzywiznę, skręt włókien, występowanie rdzenia, pęcherze żywiczne i zakorki),
chodniki owadzie,
zranienia i uszkodzenia przez pociski i odłamy metalu.
Ponadto przy określaniu jakości materiałów tartych zwraca się uwagę na wady obróbki:
oblinę,
krzywiznę podłużną i poprzeczną,
wichrowatość,
nierównoległość płaszczyzn i boków,
nieprostopadłość czół w stosunku do długości materiału,
głębokość rys (rzazu).
Ocena jakości
To porównanie wyprodukowanych sortymentów z wzorcami, sprowadza się zwykle
do kwalifikowania czyli zaliczenia każdej sztuki tarcicy najpierw do sortymentu a w sortymencie do klasy. Klasę sztuki tarcicy ustala się badając rodzaj, liczbę, wymiar oraz stopień nasilenia wad drewna i wad obróbki występujących w tej sztuce.
Sposoby kwalifikacji jakościowej opisują dokładnie polskie normy:
PN-D-96002:1972 „Tarcica liściasta ogólnego przeznaczenia”,
PN-D-96000:1975 „Tarcica iglasta ogólnego przeznaczenia”,
oraz normy europejskie:
PN-EN 1611-1:2002/A1:2003 „Tarcica. Klasyfikacja drewna iglastego na podstawie wyglądu. Część 1: Europejskie świerki, jodły, sosny i daglezje”,
PN-EN 975-1:2002 „Tarcica. Klasyfikacja drewna liściastego na podstawie wyglądu. Część 1: Dąb i buk.”
Sposoby wg PN-D-96000:1975
Według tej polskiej normy wyróżnia się indywidualny sposób ustalania jakości dla różnych sortymentów tarcicy iglastej. Różna jest także liczba klas jakości tych sortymentów. Dla obrzynanych i nieobrzynanych desek i bali wyróżnia cztery klasy jakości. Dla łat, krawędziaków i belek norma przewiduje tylko dwie klasy jakości. Podstawą do oceny jakości jest stopień nasilenia wad. Dla I klasy są to dwa zgrupowania wad, dla II klasy trzy ,dla III klasy cztery , dla IV klasy pięć.
Sposoby ustalania jakości wg sortymentu
Nieobrzynane deski i bale
Podstawą oceny jakości dla tych sortymentów jest występowanie wad na lepszej płaszczyźnie, przy czym płaszczyzna gorsza powinna odpowiadać co najmniej warunkom niższej klasy. W przypadku krańcowych różnic jakości przeciwległych płaszczyzn sztukę tarcicy zalicza się do klasy o jeden stopień wyższej niż gorsza płaszczyzna. Dopuszczalne jest pominięcie wady na gorszej płaszczyźnie gdy występuje ona pojedynczo i decyduje o zakwalifikowaniu tej płaszczyzny do niższej klasy jakości.
Obrzynane deski, bale i łaty
Podstawą oceny jakości jest gorsza płaszczyzna i bok. Jednakże gdy lepsza płaszczyzna jest pozbawiona wad a gorsza znajduje się w drugiej klasie jakości, wtedy sztukę tarcicy zaliczyć można
do pierwszej klasy jakości. Jeżeli w tarcicy drugiej klasy jakości jedna wada przekracza granicę przewidzianą w normie a pozostałe wady występują w stopniu niewiększym niż dopuszcza norma wtedy wada ta nie dyskwalifikuje całej sztuki z tej klasy(nie dotyczy to jednak obliny). Ustalając jakość na podstawie sęków bierze się pod uwagę odcinek tarcicy o długości 1m w którym nasilenie tej wady jest największe.
Krawędziaki i belki
Podstawą oceny jakości jest najgorsza powierzchnia podłużna.
Sposoby wg PN-D-96002:1972
Inna polska norma także wyróżnia indywidualny sposób ustalania jakości dla różnych sortymentów tarcicy tym razem jednak liściastej. Norma ta dla nieobrzynanych
i obrzynanych desek i bali przewiduje trzy klasy jakości. Dla listew, łat, krawędziaków i belek dwie klasy jakości. Podstawą do oceny jakości jest udział powierzchni wolnej od wad. I klasa ma powyżej 80% powierzchni bez wad, II klasa powyżej 65% a III klasa powyżej 60%.
Sposoby ustalania jakości wg sortymentu
Nieobrzynane deski i bale
Podstawą oceny jakości jest lepsza płaszczyzna sztuki natomiast płaszczyzna gorsza powinna odpowiadać co najmniej warunkom niższej klasy jakości. W przypadku krańcowych różnic jakości przeciwległych płaszczyzn (1 i 3) sztukę zalicza się do drugiej klasy jakości, a więc o klasę wyżej niż klasa jakości gorszej płaszczyzny.
Obrzynane deski i bale
Podstawą oceny jakości jest lepsza płaszczyzna i bok sztuki.
Listwy, łaty, krawędziaki i belki
Podstawą oceny jakości jest najgorsza powierzchnia podłużna.
Sposoby wg PN-EN 1611-1:2002/A1:2003
Ta europejska norma jest odpowiednikiem polskiej normy PN-D-96000:1975. Norma ta nie uwzględnia podziału tarcicy na poszczególne sortymenty. Dla wszystkich rodzajów materiałów tartych przewiduje pięć klas jakości (najlepsza oznaczana jako 0, najgorsza jako 4). Przewiduje natomiast dwa rodzaje postępowania przy określaniu jakości: G2 oraz G4.
Postępowanie G2
Przy tej metodzie sztukę tarcicy klasyfikuje się na podstawie wad występujących tylko na jej płaszczyznach. Sztukę zalicza się do klasy o jeden stopień wyższej niż gorsza płaszczyzna, za wyjątkiem sytuacji gdy obie płaszczyzny są tej samej jakości.
Postępowanie G4
Przy tej metodzie natomiast sztukę tarcicy kwalifikuje się na podstawie wad występujących na jej wszystkich podłużnych powierzchniach. Jeśli jedna z płaszczyzn należy do niższej klasy niż pozostałe strony to cała sztuka zaliczana jest do klasy o stopień wyższej niż jakość gorszej płaszczyzny. Jeżeli jeden z boków jest niższej klasy jakości niż pozostałe to klasa całej sztuki jest określana dla najgorszego z boków. Jeśli wszystkie strony są tej samej jakości sztuka tarcicy przyjmuje tę właśnie klasę jakości.
Sposoby wg PN-EN 975-1:2002
Ta europejska norma jest odpowiednikiem polskiej normy PN-D-96002:1972. Norma ta przewiduje następujące klasy jakości:
Dla nieobrzynanej tarcicy – 4 klasy jakości (A, I, II, III);
Dla obrzynanej tarcicy – 5 klas jakości (A, IA, IB, II, III);
Krawędziaki dębowe i bukowe – 3 klasy jakości (A, I, II).
Zasada oceny jakości przedstawiona w tej normie jest podobna do klasyfikacji listew, łat
i krawędziaków wg normy polskiej.
Notatki z wykładów z przedmiotu Towaroznawstwo Drzewne,
Notatki z wykładów i ćwiczeń z przedmiotu Tartacznictwo,
Notatki z wykładów i ćwiczeń z przedmiotu Technologia Wyrobów Tartacznych.