Determinanty rozwoju regionalnego

1. Podstawy rozwoju regionalnego

Każda teoria rozwoju regionalnego przyjmuje istnienie różnic międzyregionalnych za coś obiektywnego. Występowanie różnic międzyregionalnych wiąże się z podziałem regionów na silne i słabe. Kryteriami tego podziału wg Kuklińskiego mogą być:

• Wielkość potencjału demograficznego lub gospodarczego

• Efektywność regionalnych struktur gospodarczych

• Jakość życia w poszczególnych regionach

Klasyfikacja regionów Klaassena:

• Regiony wyżej rozwinięte i szybciej się rozwijające

• Regiony niżej rozwinięte i wolniej się rozwijające

• Regiony niżej rozwinięte i szybciej się rozwijające

• Regiony wyżej rozwinięte i wolniej się rozwijające

Klasyfikacja wg Gorzelaka:

• Regiony silne

• Wyzyskujące

• Wyzyskiwane

• Słabe

1. Czynniki rozwoju regionalnego

• Ekonomiczne (tradycyjne i nowoczesne)

• Przestrzenne

• Ekologiczne

• Lokalne

• Społeczne

Szczegółowe czynniki:

• Surowce mineralne, rolnicze i leśne oraz woda

• Zasoby pracy, w tym pracy kwalifikacyjnej

• Kapitał, zwłaszcza inwestycyjny

• Przedsiębiorstwa lokalne (własne) i zewnętrzne

• Zagospodarowanie transportowe i komunikacyjne

• Istniejący potencjał produkcyjny i usługowy, szczególnie przemysłowy

• Walory środowiska przyrodniczego

• Nowoczesne technologie wytwarzania

• Rynek lokalny i zewnętrzny

• Umiejętności i chęci samorządy terytorialnego

• Wielkość jednostki terytorialnej, a szczególnie powierzchnia terenów wolnych (do zagospodarowanie)

• Istnienie sił społecznych popierających rozwój

• Możliwość uzyskania dotacji, subwencji i ulg (lokalnych, regionalnych i krajowych)

• Międzynarodowa sytuacja i współpraca

1. Koncepcje rozwoju regionalnego

• Teoria lokalizacji – rozwój regionu jest następstwem kierowanych do niego inwestycji. Teoria lokalizacji opracowana została przez Webera. Twierdził on, iż każde przedsiębiorstwo zakłada minimalizację kosztów i poszukuje takiego miejsca na lokalizację, w którym możliwe jest osiągnięcie tego celu. Weber rozpatrywał Take, oprócz kosztów transportu, wpływ kosztów osobowych (płac) oraz tzw. korzyści aglomeracji na lokalizację przedsiębiorstw. W analizie lokalizacyjnej rozpatrywane są także takie czynniki, jak dostępność komunikacyjna, ceny surowców, podaż siły roboczej, chłonność rynku i inne.

• Teoria biegunów wzrostu – twórcą był Perroux. Podstawę rozwoju stanowią tzw. bieguny wzrostu, którymi są przemysły (firmy) napędowe. Istota spolaryzowanego rozwoju regionalnego sprowadza się do twierdzenia, że różnice w rozwoju regionów mogą zostać zmniejszone poprzez tworzenie biegunów wzrostu i mechanizmy polaryzacji powodujące rozszerzenie wzrostu na obszary nierozwinięte. Jednostka gospodarcza pełniąca role siły napędowej odznaczać się powinna następującymi cechami: mieć duże rozmiary pozwalające wywierać bezpośredni lub pośredni wpływ na gospodarkę, należeć do dynamicznie rozwijającej się gałęzi, mieć liczne i intensywne powiązania z innymi gałęziami. Drugie podejście do koncepcji biegunów wzrostu, określone jako regionalne, za biegu wzrostu uznawało jednostkę terytorialną zlokalizowaną w określonej przestrzeni geograficznej. Biegunem wzrostu nazywano pewną masę inwestycji i infrastruktury zlokalizowaną w konkretnym miejscu, zdolną do wpływania na rozwój regionu i przekształcenie jego struktury gospodarczej.

• Koncepcja rozwoju egzogenicznego – uznaje rolę popytu za decydującą w pobudzaniu dynamiki wzrostu. Paradygmat egzogenicznego rozwoju regionalnego nawiązuje do teorii Keynesa i zakłada dużą rolę państwa. Mechanizmy rynku uzupełnione interwencyjnym działaniem państwa, zapewniają najbardziej efektywne funkcjonowanie całej gospodarki. Pojawienie się nowych tendencji w rozwoju gospodarczym (nowe technologie i postęp w organizacji, dynamiczny rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, spadek znaczenia tradycyjnych czynników lokalizacji produkcji itp.) spowodowało, że zakwestionowano koncepcje rozwoju egzogenicznego.

• Koncepcja rozwoju endogenicznego – źródła ten koncepcji należy widzieć m.in. w wysiłkach krajów trzeciego Świata dążących do wyjścia z głębokiego niedorozwoju i zacofania. Koncepcję tę przeniesiono następnie na grunt polityki regionalnej. Stanowiła ona zaprzeczenie zasad rozwoju egzogenicznego nie uwzględniających jakościowych i przestrzennych aspektów rozwoju. Rozwój regionalny powinien być stymulowany przez potrzeby lokalne, a postęp techniczny i technologiczny winien bazować na umiejętnościach i wiedzy społeczności lokalnych. Źródłem innowacji nie SA przedsiębiorstwa przemysłowe, lecz środowiska lokalne stymulujące postęp. Tak radykalne paradygmaty nie znalazły powszechnego uznania i spotkały się z krytyką.

• Koncepcja rozwoju zdecentralizowanego - powstała jako kompromis pomiędzy koncepcjami rozwoju egzogenicznego i endogenicznego. Powstanie tej koncepcji wiązało się z procesami decentralizacyjnymi w administracji francuskiej w latach 1982-83 oraz uznaniu regionu za drugi samodzielny szczebel planowania. Rozwój zdecentralizowany oznaczał uznanie komplementarności koncepcji rozwoju egzogenicznego i endogenicznego oraz konieczność ich łączenia, syntetycznego ujęcia. Istota koncepcji rozwoju zdecentralizowanego polega na harmonijnym łączeniu „oddolnych” interesów społeczności lokalnych z priorytetami „odgórnej” polityki ogólnokrajowej, które winny znajdować swój wyraz w planach regionów.

Koncepcje rozwoju endogenicznego i egzogenicznego powinny wzajemnie się uzupełniać. Pierwsze ujęcie wpływa na wzrost efektywności w skali lokalnej, drugie zaś preferuje ujęcie sektorowe, pozwalające na jak najlepsze włączenie się kraju w gospodarkę światową. Należy więc łączyć priorytety narodowe z priorytetami regionalnymi (lokalnymi). Czynnikiem decydującym jest tutaj odpowiednie wykorzystanie mobilności i przedsiębiorczości społeczności lokalnych i zaangażowania różnych podmiotów gospodarczych w rozwój regionalnych, dające efekty synergii.