PIOTR DUDZIEC

PODSTAWOWE PRIORYTETY „ZAŁOŻEŃ

NARODOWEJ STRATEGII ROZWOJU

REGIONALNEGO POLSKI W LATACH 2000 –

2006”

KWIECIEŃ 2002

2

Polityka rozwoju regionalnego jest istotnym elementem, a jednocześnie

warunkiem powodzenia prowadzonej przez Polskę polityki społecznogospodarczej.

Należy do dziedzin interwencji publicznej zyskujących

szczególnie na znaczeniu na przełomie wieków. Znaczenie to wynika ze

skoncentrowanych przestrzennie problemów restrukturyzacji i rozwoju,

postępującego procesu decentralizacji państwa oraz procesu przygotowawczego

do integracji z Unią Europejską.

Bez sprawnego i efektywnego wykorzystania regionalnie zróżnicowanych

szans i predyspozycji rozwojowych nie jest możliwe osiągniecie przez Polskę

wysokiej dynamiki rozwoju społeczno-gospodarczego i włączenie jej w proces

budowy konkurencyjnego społeczeństwa informacyjnego. W ramach polityki

regionalnej istnieje możliwość uruchomienia działań tworzących trwale

infrastrukturalne i instytucjonalne fundamenty stymulowania rozwoju Polski.

„Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego Polski w latach 2001-2006”

(NSRR) została opracowana z uwzględnieniem uwarunkowań społecznogospodarczych

i trendów rozwojowych określonych w przyjętych wcześniej

dokumentach rządowych, takich jak: „Polska 2025 – Długookresowa Strategia

Trwałego i Zrównoważonego Rozwoju”, „Strategia Finansów Publicznych”,

„Koncepcja Średniookresowego Rozwoju Gospodarczego Kraju do 2002 roku”,

„Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju”.

Na początku XXI wieku do głównych czynników wpływających na wybór

celów, priorytetów i sposobów prowadzenia polityki regionalnej w Polsce

należą:

- postęp procesu integracyjnego i związane z tym zwiększenie oddziaływania

polityki spójności Unii Europejskiej na kształtowanie się systemu

programowania i wdrażania polityki regionalnej,

- konsekwentna decentralizacja funkcji państwa, która zaowocowała

wprowadzeniem z dniem 1 stycznia 1999 roku dwóch nowych jednostek

samorządu terytorialnego: powiatu i województwa. Po przeprowadzeniu

reformy administracji publicznej funkcjonuje prawie 2,5 tys. gmin, 308

powiatów i 65 miast na prawach powiatu oraz 16 województw. Przyjęcie

zdecentralizowanego modelu funkcjonowania państwa ma wpływ na

możliwości i sposoby współfinansowania projektów oraz kształtowanie się

partnerskiego i w pełni subsydiarnego modelu polityki regionalnej w Polsce,

- historycznie ukształtowana struktura i stan zagospodarowania kraju oraz

poszczególnych regionów, a także względne zróżnicowanie sytuacji w tym

zakresie wewnątrz kraju oraz w stosunku do Unii Europejskiej; wraz z postępem

reform makroekonomicznych i wynikającej z nich znacznej polaryzacji

przebiegu procesów restrukturyzacyjnych i rozwojowych w układzie

przestrzennym oraz ich konsekwencji społecznych, na znaczeniu nabierają

działania ukierunkowane regionalnie; wpływa to na zakres i zasadność

stosowania zasady koncentracji środków w odniesieniu do poszczególnych

3

obszarów kraju oraz ustalanie maksymalnych stawek pomocy w kontekście

regionalnym i sektorowym.

Cele polityki rozwoju regionalnego zostały sformułowane z perspektywy

potrzeb ogólnokrajowych. Pierwszeństwo mają: utrzymanie wysokiego tempa

wzrostu gospodarczego, tworzenie nowych miejsc pracy, stymulowanie

przekształceń strukturalnych oraz nowoczesnych form działalności, przy

umożliwieniu rozwoju gospodarczego i zaspokojenia potrzeb życiowych

mieszkańców wszystkich regionów Polski.

NSRR zakłada pełną zgodność działań z polską polityką ekologiczną oraz

zobowiązaniami międzynarodowymi podpisanymi przez Polskę. Jest

równocześnie jedną z podstawowych średniookresowych strategii strukturalnych

do 2006 r., nad którymi Rząd podjął prace na początku 1999 r., w celu

zharmonizowania rozwoju w Polsce z programowaniem w Unii Europejskiej.

Do strategii tych należą: Narodowa Strategia Zatrudnienia i Zasobów Ludzkich,

Narodowa Strategia Rolnictwa i Rozwoju Terenów Wiejskich, Narodowa

Straregia Rybołóstwa, Narodowa Strategia Ochrony Środowiska

Przyrodniczego, Narodowa Strategia Transportowa.

W szerokim zakresie wzięto pod uwagę podstawowe dokumenty odnoszące

się do procesu integracji europejskiej: „Narodowy Program Przygotowania do

Członkostwa w Unii Europejskiej”, „Wstępny Narodowy Plan Rozwoju

Województw”. Uwzględniają one polskie stanowisko negocjacyjne w obszarze

polityki regionalnej i koordynacji instrumentów strukturalnych.

Osiąganie tego celu odbywa się przy poszanowaniu podstawowych zasad

polityki strukturalnej UE:

- Programowania - co znajduje odzwierciedlenie w obowiązku

przygotowywania wieloletnich strategii i planów rozwojowych na szczeblu

krajowym wojewódzkim oraz tam gdzie jest to uzasadnione potrzebami

społeczności lokalnych, na poziomie powiatowym i gminnym. ( ustawa z dnia 5

czerwca 1999 o samorządzie wojewódzkim Dz. U. Nr 91, poz. 576, ustawa z

dnia 26 listopada 1998 o finansach publicznych Dz.U. nr 155, poz. 1014, projekt

ustawy o zasadach wspierania rozwoju regionalnego),

- Subsydiarności - co znajduje odzwierciedlenie w jasnym określeniu

kompetencji organów władzy wykonawczej różnych szczebli i nadania na mocy

odpowiednich ustaw uprawnień do programowania i realizacji polityki rozwoju

województwa samorządom wojewódzkim.

- Partnerstwa - co znajduje odzwierciedlenie w ustawowym obowiązku

konsultacji polityki rozwoju z partnerami społecznymi i podmiotami

prywatnymi na wszystkich szczeblach zarządzania. W wymiarze

instytucjonalnym stosowanie tej zasady prowadzi do obowiązkowego tworzenia

komitetów sterujących i monitorujących oraz licznych ciał doradczych i

konsultacyjnych na wszystkich poziomach programowania, wdrażania i

monitorowania programów rozwoju regionalnego.

4

- Koncentracji - co znajduje odzwierciedlenie w ustaleniu hierarchii priorytetów

w ramach programów operacyjnych oraz zgodnie z tym przeznaczania

zwiększonych środków na priorytetowe kierunki działań oraz w układzie

przestrzennym, zwiększenie środków dla obszarów przeżywających problemy

społeczno-gospodarcze (ustawa z dnia 14 grudnia 1994 o zatrudnieniu i

przeciwdziałaniu bezrobociu - Dz.U. nr 25, poz. 128 z 1997 r. - tekst jednolity)

oraz obszarów opóźnionych w rozwoju. Zasada koncentracji będzie także

wyrażona poprzez dopuszczanie na wyznaczonych obszarach problemowych

większego niż gdzie indziej maksymalnego poziomu pomocy publicznej.

(projekt ustawy o warunkach dopuszczalności pomocy publicznej dla

przedsiębiorców).

Także inne zasady polityki regionalnej Unii Europejskiej będą stosowane w

Polsce, co swój praktyczny wymiar będzie znajdywać w zapisach programów

operacyjnych, zarówno krajowych jak i powstających na poziomie

wojewódzkim Programy te będą określały także instrumenty realizacyjne,

zasady pomocy, system implementacyjny oraz minimalne warunki techniczne

dotyczące projektów przedstawianych w ich ramach do realizacji .

Najważniejszym wyzwaniem stającym przed polityką rozwoju

regionalnego państwa jest zachowanie spójności celów polityki rozwoju

regionalnego z polityką społeczno-gospodarczą rządu. Implikuje to potrzebę

uruchomienia odpowiednich i trwałych mechanizmów współpracy i koordynacji

- zarówno międzyresortowej, jak i w relacji rząd - samorząd wojewódzki.

Nieodzowne, w tym wypadku, staje się również włączenie się w ten proces

organizacji społecznych, naukowych i gospodarczych.

Odpowiednio realizowana polityka regionalna powinna doprowadzić do

wzrostu zamożności wszystkich województw, tak aby w 2006 r. średni poziom

PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca wyniósł 47% aktualnego poziomu

unijnego. Takie założenia upoważniają do stwierdzenia, że w najsłabszym

województwie świętokrzyskim poziom PKB wyniesie 33%., a w mazowieckim

71%.

Kolejne założenia, jakie uwzględnia NSRR to: przeciwdziałanie

nadmiernemu wzrostowi zróżnicowań regionalnych poprzez ograniczanie

bezrobocia, stymulowanie zdolności konkurencyjnej obszarów o mniej

korzystnych warunkach rozwojowych, wspieranie infrastruktury i rozwoju

zasobów ludzkich, a także: przygotowanie struktur administracji centralnej i

regionalnej do najbardziej efektywnego wdrażania polityki rozwoju

regionalnego, współfinansowanej przez odpowiednie instrumenty finansowe

Unii Europejskiej.

Wykorzystując reformę terytorialną do przyspieszenia rozwoju społecznogospodarczego,

istotne jest stopniowe zwiększanie ilości środków własnych

oraz racjonalizacja użytkowania środków publicznych przez samorządy

terytorialne. Naczelnym założeniem dla NSRR, uwzględniającym ten problem,

jest tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów oraz

5

przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów w taki sposób, aby

sprzyjać długofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju, jego spójności

ekonomicznej, społecznej i terytorialnej oraz integracji z Unią Europejską.

Poniżej omówiłem w sposób szczegółowy główne priorytety, o których

wspomniałem we wstępie.

I. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu

konkurencyjności regionów. W porównaniu z krajami członkowskimi UE

istnieje wyraźna różnica na niekorzyść Polski w zakresie wyposażenia

infrastrukturalnego kraju. Dobrze jest ona widoczna w zakresie infrastruktury

transportowej ale obejmuje także podsystem infrastruktury telekomunikacji,

środowiska, edukacji, naukowo-technicznej. Hamuje to możliwości rozwoju

całego kraju. Zróżnicowanie sytuacji w układzie przestrzennym wpływa na

wyraźne zmniejszenie szans rozwojowych województw, w których sytuacja pod

tym względem jest najgorsza. Dla włączenia się regionów w procesy rozwojowe

kraju i umożliwienie im konkurowania w skali krajowej i europejskiej,

największe znaczenie ma oddziaływanie na infrastrukturę o charakterze

ponadlokalnym oraz infrastrukturę techniczną i społeczną ośrodków miejskich

mogących odgrywać rolę lokomotyw rozwojowych. Inwestycje w infrastrukturę

o charakterze regionalnym wpływają na podwyższenie jakości życia

mieszkańców (np. poprzez poprawę stanu środowiska przyrodniczego),

zwiększenia stopnia dostępności do edukacji, jak i dla zwiększenia atrakcyjności

lokalizowania się różnego typu działalności biznesowej, w tym bezpośrednich

inwestycji zagranicznych. W dłuższej perspektywie rozbudowa i modernizacja

infrastruktury technicznej i społecznej w miastach oraz poprawa połączeń

pomiędzy ośrodkami regionalnymi może skutkować zwiększeniem mobilności

przestrzennej mieszkańców, co ma kluczowe znaczenie w procesie

restrukturyzacji obszarów przemysłowych i wiejskich.

W ramach priorytetu definiuje się dwa podstawowe komponenty, których

wyróżnienie odnosi się do dwóch podstawowych obszarów budujących siłę

konkurencyjności regionów Polski:

1. Rozwój infrastruktury o znaczeniu ponadlokalnym. W ramach komponentu

realizowane będą działania mające na celu budowę i rozbudowę infrastruktury

technicznej o znaczeniu ponadlokalnym. Interwencja będzie koncentrować się

na współfinansowaniu infrastruktury transportowej (regionalnej, ponadlokalnej)

jako podstawowego elementu budowy potencjału endogenicznego rozwoju i

zwiększania mobilności przestrzennej ludności, infrastrukturze

telekomunikacyjnej, informatycznej, edukacyjnej (ponadpodstawowej i

wyższej), projektów z zakresu infrastruktury ochrony środowiska, które

przyczynią się do znaczącej poprawy sytuacji ekologicznej w województwie.

Zgodnie z priorytetami polityki ekologicznej państwa priorytet będą miały

projekty z zakresu gospodarki odpadami, ochrony przed zanieczyszczeniem wód

i powietrza, gospodarki wodnej.

6

Wsparcie państwa dla rozbudowy i modernizacji infrastruktury technicznej w

ramach realizacji Narodowego Planu Rozwoju będzie dotyczyć:

- infrastruktury transportowej, w tym przede wszystkim drogowej, w

uzasadnionych przypadkach wsparcie może dotyczyć innej infrastruktury

transportowej o znaczeniu regionalnym: rozbudowy i utrzymania sieci

kolejowej, dróg wodnych, lotnisk, miejskich systemów transportowych,

transportu multimodalnego,

- systemów i sieci telekomunikacyjnych i informatycznych,

- infrastruktury ochrony środowiska,

- infrastruktury szkolnictwa i edukacji, w tym w szczególności infrastruktury

szkolnictwa wyższego o znaczeniu wojewódzkim,

- infrastruktury badawczej, rozwoju technologicznego i innowacji,

- infrastruktury biznesu, w tym przede wszystkim rozbudowy infrastruktury

lokalnej niezbędnej dla funkcjonowania i rozwoju infrastruktury rozwoju

gospodarczego (giełd, hal wystawienniczych, inkubatorów przedsiębiorczości,

centrów biznesu, parków przemysłowych), instytucji przekazywania wiedzy

rynkowej (ośrodków wspierania biznesu, centrów informacji biznesowej, szkół

biznesu), infrastruktury służącej zachęcaniu przedsiębiorstw, w tym MSP do

lokalizowania działalności na danym terenie (uzbrojenie terenu, modernizacja i

rozbudowa budynków przeznaczonych na lokale do działalności produkcyjnej

oraz usługowej),

- infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej o znaczeniu regionalnym,

- obiektów historycznych i zabytkowych,

- innej infrastruktury o ile będzie to zgodne z priorytetowymi kierunkami

działań wyznaczonymi w wojewódzkich strategiach rozwoju regionalnego.

2. Rozwój funkcji metropolitalnych wybranych miast. W ramach tego

komponentu realizowane będą działania polegające na rozbudowie i

modernizacji infrastruktury technicznej i społecznej miast wojewódzkich, w

celu zwiększenia ich roli jako ośrodków o znaczeniu regionalnym, krajowym i

europejskim. W pierwszym rzędzie działania będą koncentrować się na

modernizacji infrastruktury komunikacyjnej, telekomunikacyjnej, szkolnictwa

wyższego, kultury i sztuki, tak aby przyczyniając się do zwiększenia

konkurencyjności poszczególnych regionów umożliwić tym ośrodkom

efektywny udział w konkurowaniu oraz w wymianie kulturalnej i ekonomicznej

zachodzącej pomiędzy miastami w Unii Europejskiej.

Wsparcie w ramach tego komponentu dotyczyć będzie:

- promocji inwestycji,

- tworzenia warunków do lokalizowania się firm poprzez uzbrojenie terenu,

wsparcie dla tworzenia międzynarodowych i regionalnych giełd, instytucji

otoczenia biznesu,

- rozbudowy i modernizacji bazy edukacyjnej, w tym przede wszystkim

szkolnictwa wyższego,

- infrastruktury ochrony środowiska związanej z poprawą jakości życia

7

- infrastruktury rekreacyjnej i sportowej,

- infrastruktury transportowej, w tym przede wszystkim infrastruktury drogowej,

lotnisk, systemów komunikacji zbiorowej,

- infrastruktury kultury i sztuki decydującej o wizerunku miasta.

II. Restrukturyzacja bazy ekonomicznej regionów i tworzenie warunków do jej

dywersyfikacji.

Wsparcie dla restrukturyzacji i dywersyfikacji bazy ekonomicznej regionów ma

na celu zarówno zwiększanie produktywności i rentowności istniejących gałęzi

gospodarki regionalnej, jak i promowanie nowych form działalności

sprzyjających zmianie wizerunku ekonomicznego regionu.

Obecnie istnieje pilna potrzeba uzupełnienia tych działań państwa o centralnym

charakterze, projektami na rzecz restrukturyzacji gospodarek regionalnych

zdominowanych przez schyłkowe przemysły, kreowanych i realizowanych na

poziomie regionalnym, zgodnie z logiką potrzeb regionów i spójnych z innymi

elementami powstających regionalnych programów operacyjnych. Programy

operacyjne będą obejmowały działania zintegrowane wokół najważniejszych

priorytetów w regionach, w tym: rozwoju lokalnej przedsiębiorczości; ochrony

środowiska i rekultywacji obszarów post-przemysłowych; przyciągania

inwestycji zewnętrznych i rozwoju kluczowych (z punktu widzenia ich roli na

regionalnym rynku pracy) pracodawców; wzrostu liczby przedsiębiorstw

bazujących na wiedzy, nowoczesnej technologii i innowacyjności; rozwoju

nowych sektorów działalności; rozwoju zasobów ludzkich; rozwoju

społeczności lokalnych i poprawy jakości życia, jak również innych celów. W

pierwszym rzędzie działania w ramach tego priorytetu dotyczyć będą regionów

monostrukturalnych, w których zlokalizowane są stare okręgi przemysłowe z

koncentracją sektorów o niskiej konkurencyjności i innowacyjności oraz

obszary o niskiej dochodowości rolnictwa.

Kierunki działań w ramach tego priorytetu polegać będą zarówno na

oddziaływaniu na rozwój i powstawanie nowych firm w sektorach

zdefiniowanych jako kluczowe z punktu widzenia potrzeb gospodarek

regionalnych, wspieraniu transferu technologii oraz absorpcji innowacji a także

wsparciu rozwoju turystyki, co może być istotnym elementem restrukturyzacji

obszarów przemysłowych i rolniczych o dużych walorach środowiskowych i

kulturowych. Głównym podmiotem działań w ramach tego komponentu będą

małe i średnie firmy na obszarze wszystkich województw.

Realizacja priorytetu będzie odbywała się za pomocą trzech podstawowych grup

instrumentów (komponentów):

- Wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw (MSP).

Wsparcie dla MSP może odegrać istotną rolę w stabilizacji i dywersyfikacji

zawodowej na lokalnych rynkach pracy, zarówno na obszarach restrukturyzacji

przemysłu, jak rolnictwa. Rozwój MSP ma także kluczowe znaczenie dla

rozwijania kultury przedsiębiorczości na obszarach mniej rozwiniętych, które

nie mogą liczyć na duże inwestycje zewnętrzne. Pomoc udzielana będzie

8

zarówno na tworzenie nowych MSP, jak wsparcie dla już istniejących, w tym na

wsparcie procesów prywatyzacyjnych. Instrumenty wsparcia MSP będą

ograniczone do kilku podstawowych rozwiązań stosowanych w Unii

Europejskiej, których efektywność została już dostatecznie zweryfikowana w

warunkach polskich. Obejmują one zarówno instrumenty bezpośredniego

wsparcia finansowego dla poszczególnych podmiotów, jak i wspierania

instytucji otoczenia biznesu. Główne grupy instrumentów stosowane w ramach

tego komponentu obejmują:

Granty na zakładanie nowych podmiotów, zwiększenie poziomu inwestycji i

modernizację MSP. Granty będą przeznaczane na zakładanie nowych MSP w

sektorach zdefiniowanych w wojewódzkich strategiach rozwoju regionalnego,

inwestycje modernizacyjne (w tym wymianę parku maszynowego) lub/i w

wyniku których zostaną utworzone nowe stanowiska pracy. Preferowane będą

inwestycje, w wyniku których przedsiębiorstwo zastosuje rozwiązania

innowacyjne, energooszczędną i sprzyjającą ochronie środowiska technologię.

Dokapitalizowanie regionalnych i lokalnych systemów pożyczkowych oraz

systemów poręczeń kredytowych dla MSP Wspieranie kredytowe MSP w

ramach Wstępnego Narodowego Planu Rozwoju odbywać się będzie za

pośrednictwem regionalnych i lokalnych funduszy pożyczkowych oraz systemu

poręczeń kredytowych. Zakłada się, że dotacje będą dokapitalizowywać przede

wszystkim istniejące regionalne i lokalne pozabankowe systemy wsparcia MSP.

Tylko w wyjątkowych wypadkach, w województwach, w których w ogóle brak

takich systemów wspomagane będzie tworzenie nowych podmiotów.

Dofinansowanie mogą uzyskać wyłącznie tylko te systemy, które uzyskają

pozytywną ocenę działalności po przeprowadzeniu audytu przez dysponenta

środków. Preferowane formy wspierania MSP w ramach tego instrumentu

obejmują dopłaty do inwestycji modernizacyjnych, tworzących nowe miejsca

pracy oraz redukcję oprocentowania kredytów bankowych, zarówno w formie

bezpośrednich poręczeń jak i poręczeń wzajemnych MSP.

Instrumenty doradcze oraz informacyjne dla MSP. Subsydiowanie dostarczania

usług doradczych, informacyjnych i szkoleniowych dla MSP jest elementem

komplementarnym w stosunku do stosowania instrumentów bezpośredniego

wsparcia dla MSP, ale w zależności od potrzeb może być także stosowany

samodzielnie. Wdrażanie tego instrumentu odbywać się będzie za pomocą

istniejących, specjalistycznych regionalnych i lokalnych instytucji wsparcia

biznesu - ośrodków wspierania przedsiębiorczości, centrów wspierania

przedsiębiorczości, inkubatorów przedsiębiorczości, agencji rozwoju

regionalnego i lokalnego.

Wsparcie dla stymulowania lokalizacji nowych przedsiębiorstw, w tym

inwestycji zagranicznych, tworzących jakościowe i konkurencyjne miejsca

pracy w przemyśle. Stymulowanie lokalizacji nowych przedsiębiorstw jest

jednym z podstawowych elementów strategii rozwoju regionalnego

ukierunkowanej na zwiększenie wzrostu gospodarczego i wykorzystanie

9

potencjału endogenicznego rozwoju. Pomoc będzie przekazywana w formie

dotacji na budowę i przystosowanie infrastruktury biznesu, w tym przede

wszystkim rozbudowy obiektów niezbędnych dla funkcjonowania i rozwoju

przedsiębiorstw regionalnych (giełdy, hale wystawiennicze, inkubatory

przedsiębiorczości, centra biznesu, parki przemysłowe), instytucji

przekazywania wiedzy rynkowej (ośrodków wspierania biznesu, centrów

informacji biznesowej, szkół biznesu), infrastruktury służącej zachęcaniu

przedsiębiorstw, w tym MSP, do lokalizowania działalności na danym terenie

(uzbrojenie terenu, modernizacja i rozbudowa budynków przeznaczonych na

lokale do działalności produkcyjnej oraz usługowej), obiektów przeznaczonych

na lokale dla działalności produkcyjnej lub rzemieślniczej oraz usługowej

(usługi przemysłowe).

- Rozwój turystyki, rekreacji i ochrona dziedzictwa kulturowego.

Dla dywersyfikacji działalności gospodarczej istotne znaczenie ma rozwój

usług, w tym w szczególności rozwój turystyki i różnych form rekreacji. W

warunkach wzrostu gospodarczego, postępujących procesów zmian

strukturalnych oraz wzrostu kontaktów międzynarodowych pojawiają się

sprzyjające warunki dla rozwoju tego sektora usług. Rozwój sektora turystyki w

Polsce w latach dziewięćdziesiątych następował w specyficznym kontekście

rynkowym, instytucjonalnym i prawnym. Otwarcie granic i wzrost

zainteresowania Polską jako celem podróży (turystycznych, biznesowych,

handlu przygranicznego) doprowadził do ponad pięciokrotnego wzrostu liczby

cudzoziemców odwiedzających Polskę oraz zwiększenia czasu pobytu - do

ponad pięciu dni. Praktycznie wszystkie polskie regiony dysponują dużymi

niewykorzystanymi możliwościami turystycznymi związanymi z warunkami

przyrodniczymi i kulturowymi. Niezbędne są także działania modernizacyjne

tam, gdzie infrastruktura turystyczna już istnieje. Rozwój turystyki może być

istotnym czynnikiem wzrostu zatrudnienia szczególnie na obszarach wiejskich,

natomiast ochrona dziedzictwa kulturowego przyczynia się do budowy

tożsamości regionalnej, co jest podstawą spójności przekształceń społecznokulturowych

współczesnej Europy.

Celem realizacji komponentu jest rozwój sektora turystycznego jako

nowoczesnego i konkurencyjnego sektora gospodarki, tworzącego trwałe

miejsca pracy i wnoszącego znaczący wkład do dochodów generowanych w

regionie. W ramach komponentu realizowane będą działania mające na celu

rozbudowę i modernizację infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej, promocję

alternatywnych form turystyki oraz wykorzystywanie możliwości

gospodarczych, społeczno-kulturowych oferowanych przez środowisko

naturalne, stanowiska archeologiczne i obiekty historyczne.

Komponent będzie realizowany poprzez projekty rozwoju regionalnych

produktów i pakietów produktów zidentyfikowanych marek turystycznych,

konkurencyjnych także na rynku krajowym i międzynarodowym. Wsparcie

uzyskają regionalnie zdefiniowane: projekty ukierunkowane na rozwój MSP

10

sektora turystycznego; projekty podmiotów zamierzających rozpocząć

działalność turystyczną; projekty przedsiębiorstw oferujących usługi

turystyczne, ze szczególnym zwróceniem uwagi na podejmujących działalność

w nowych miejscach i sektorach turystycznych, oferujących nowe produkty

turystyczne; projekty z zakresu turystyki alternatywnej; projekty instytucji

sektora publicznego; projekty z zakresu komunalnej infrastruktury turystycznej i

rekreacji; projekty z zakresu zagospodarowania turystycznego obiektów

historycznych i środowiskowych; projekty z zakresu promocji i informacji

turystycznej.

III. Działania wspierające rozwój zasobów ludzkich.

Poprawa jakości zasobów ludzkich oraz ich mobilności, w tym mobilności

migracyjnej jest niezbędnym warunkiem powodzenia procesów rozwoju i

restrukturyzacji w poszczególnych województwach. Poprawa jakości zasobów

ludzkich zapewnia wzrost przedsiębiorczości wszystkim regionom, natomiast

zwiększenie mobilności przestrzennej ludności jest warunkiem powodzenia

restrukturyzacji na obszarach wiejskich i regionach przeżywających trudności

związane z regresem przemysłów tradycyjnych. Obok obszarów wiejskich (ze

względu na rozdrobnioną strukturę agrarną, w szczególności w Polsce

wschodniej i południowo-wschodniej) zindywidualizowane zapotrzebowanie na

działania interwencyjne na rynku pracy i edukacji wykazują województwa, w

których realizowane są procesy przekształceń w górnictwie węgla kamiennego

oraz hutnictwie metali (koncentracja na Górnym Śląsku, w kilku powiatach na

Dolnym Śląsku oraz w pojedynczych miastach - Krakowie, Stalowej Woli,

Ostrowcu Świętokrzyskim i innych) oraz obszary i pojedyncze miasta, w

których występuje przemysł zbrojeniowy oraz lekki (w tym włókienniczy).

Odrębnym zagadnieniem związanym z rynkiem pracy jest wspieranie

aktywizacji zawodowej młodych i bezrobotnych na obszarach zagrożonych

bezrobociem strukturalnym oraz trwale zagrożonych społeczną marginalizacją.

Obok województw rolniczych Polski południowo-wschodniej taka sytuacja

występuje na znacznym terenie województw pasa północnego.

Priorytet jest podzielone na dwa komponenty:

1. Rozwój zasobów ludzkich i edukacji. W ramach tego komponentu

realizowane będą działania z obszaru polityki zatrudnienia (m.in. doskonalenie

zawodowe i kształcenie ustawiczne) mające charakter uzupełniający w stosunku

do horyzontalnych części WNPR. Inwestycje w rozwój kadr gospodarki

regionu, inicjowane przez samorządy województw, będą także ważnym

uzupełnieniem działań podejmowanych w tej dziedzinie przez służby

zatrudnienia w ramach programów ogólnopolskich. Projekty inwestycyjne

współfinansowane ze środków programu na rzecz spójności społeczno-

gospodarczej będą dotyczyć: wspierania kształcenia ustawicznego i rozwoju

kadr przedsiębiorczości; Przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu; Promocji

równości szans na rynku pracy; Aktywnych działań na rynku pracy.

11

Komponent będzie realizowany poprzez następujące rodzaje instrumentów:

szkolenia specjalistyczne i przekwalifikowania zawodowe, doradztwo i

informację zawodową, staże i praktykę zawodową dla młodzieży, stypendia dla

młodzieży należącej do grupy szczególnego ryzyka na zidentyfikowanych

obszarach problemowych.

Oczekiwane rezultaty obejmują:

- lepsze dostosowanie kwalifikacji kadr gospodarki regionu do zmieniających

się potrzeb gospodarki - a tym samym lepsze dostosowanie przedsiębiorstw

(zwłaszcza MSP) do wymagań rynku oraz zwiększenie ich konkurencyjności i

innowacyjności,

- przeciwdziałanie bezrobociu wśród grup ryzyka i absolwentów,

przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, promocja równości szans na rynku

pracy

- pozytywny wpływ na przebieg procesów restrukturyzacji (obszary wiejskie,

schyłkowe przemysły),

- rozwój instytucji kształcenia ustawicznego a tym samym przygotowanie

polskich regionów do absorpcji środków Europejskiego Funduszu Społecznego

po przystąpieniu Polski do UE.

2. Wzmocnienie umiejętności kadr administracji publicznej dla programowania i

udziału w polityce spójności. Podniesienie kwalifikacji kadr administracji

rządowej i samorządowej jest niezbędnym warunkiem uczestniczenia w polityce

spójności Unii Europejskiej oraz korzystania w jej ramach z zasobów funduszy

strukturalnych. Zakres dostosowań w tym obszarze jest olbrzymi i obejmuje

podwyższanie umiejętności do programowania, monitorowania, kontroli

finansowej, stosowania procedur współfinansowania oraz zarządzania

programami i projektami. W celu sprawnej absorpcji środków strukturalnych

oblicza się, że łącznie działaniami ukierunkowanymi na te zagadnienia musi

zostać objętych w Polsce do roku 2002 na wszystkich poziomach zarządzania

kilka tysięcy osób.

W ramach tego komponentu będą realizowane działania mające na celu

zwiększenie zdolności regionów do programowania i realizacji polityki

regionalnej. Wsparcie może dotyczyć także działań ukierunkowanych na

włączanie partnerów społecznych w proces formułowania i realizacji polityki

spójności.

Wsparcie udzielane będzie w formie pomocy technicznej, organizacji

seminariów i wizyt studyjnych, a także zakupów wyposażenia związanego z

realizowanym projektem szkoleniowym. Dla osiągnięcia dużej efektywności

działań szkoleniowych ukierunkowanych na administrację publiczną, część

działań w ramach komponentu będzie wdrażana na zasadach partnerstwa

instytucji publicznych z krajów kandydujących i członkowskich tzw. twinningu.

Oczekiwane rezultaty obejmują: podwyższenie umiejętności kadr i

wzmocnienie instytucjonalne wojewódzkiej i krajowej administracji publicznej

dla programowania, monitorowania i kontroli polityki spójności społeczno-

12

gospodarczej finansowanej przy udziale wspólnotowych funduszy

strukturalnych.

IV. Wsparcie obszarów wymagających pomocy i zagrożonych marginalizacją.

Znaczne obszary Polski zagrożone są zjawiskami trwałej peryferyliacji i

marginalizacji dużych grup społecznych. Przejawem tych zjawisk jest

utrzymujące się długotrwałe bezrobocie, patologie społeczne, niski poziom

wykształcenia ludności, niskie dochody, duży udział dochodów ze źródeł

socjalnych. W największym stopniu zjawiska te dotyczą monokulturowych

miast dotkniętych upadkiem przemysłu - dominującego dotychczas źródła

utrzymania ludności. Zagrożone tymi zjawiskami są także pojedyncze dzielnice

największych miast, w przeważającej części o charakterze robotniczym oraz

znaczne obszary Polski wschodniej o charakterze rolniczym, na których

istniejąca ułomna i słaba sieć miejska nie spełnia żadnej roli aktywizującej. W

przypadku województw w najgorszej sytuacji społeczno-ekonomicznej

rozbudowa i modernizacja infrastruktury musi dotyczyć także podstawowej

infrastruktury na obszarach wiejskich i małych miast (z zakresu ochrony

środowiska, transportu, edukacji), gdzie występujące olbrzymie dysproporcje w

układzie miasto-wieś hamują możliwości zmian strukturalnych na wsi i są jedną

z przyczyn niskiego poziomu przedsiębiorczości.

W odniesieniu do projektów infrastrukturalnych realizacja priorytetu będzie

mogła odbywać się za pomocą funduszu małych dotacji. Wynika to ze struktury

zapotrzebowania gmin wiejskich oraz z bardzo niskich możliwości

współfinansowania dużych projektów przez najbiedniejsze gminy wiejskie i

miejskie, do których ten komponent jest adresowany.

Realizację priorytetu podzielono na dwa główne komponenty:

1. Aktywizacja obszarów wiejskich.

Ludność zamieszkała na wsi w porównaniu do ludności miejskiej ma znacznie

gorsze warunki życia. Prawie wszystkie wskaźniki wyposażenia

infrastrukturalnego zarówno w zakresie infrastruktury technicznej jak i

społecznej wskazują, że utrzymują się olbrzymie dysproporcje na korzyść miast

w tym zakresie. Szczególnie dramatyczna sytuacja jest na obszarach Polski

wschodniej, gdzie istniejące historycznie nawarstwione opóźnienia w zakresie

możliwości dostępu ludności wiejskiej do podstawowych urządzeń

infrastrukturalnych skutkują słabymi perspektywami rozwoju działalności

pozarolniczej, niskim poziomem edukacji oraz w kontekście nieuchronnych

przekształceń strukturalnych na wsi, bardzo ograniczonymi perspektywami

rozwojowymi młodzieży. Podobnie trudna sytuacja, ale o innej genezie,

występuje na obszarach Polski północnej, na których pomimo relatywnie

dobrych wskaźników wyposażenia infrastrukturalnego, utrzymuje się problem

społeczny polegający na braku perspektyw zatrudnienia i rozwoju dla pewnej -

ograniczonej liczebnie grupy mieszkańców osiedli popegerowskich. Problem

ten, prawie wyłącznie o charakterze społecznym, wywoływany jest przez niski

poziom wykształcenia mieszkańców osiedli, niskie kwalifikacje oraz względną

13

izolację ośrodków lokalizowanych w znacznej odległości od ośrodków

miejskich.

Pomimo znacznych nakładów przeznaczanych na rozbudowę i modernizację

sieci infrastruktury na wsi (od roku 1990 w niektórych rodzajach infrastruktury

nastąpiło nawet podwojenie długości sieci np. w zakresie budowy przyłączy do

sieci wodociągowej, telefonizacji i gazyfikacji wsi), nadal utrzymuje się bardzo

duże zróżnicowanie przestrzenne w zakresie zaspokojenia podstawowych

potrzeb.

W wojewódzkich strategiach rozwoju regionalnego aktywizacja i

wielofunkcyjny rozwój terenów wiejskich są jednymi z priorytetowych

obszarów interwencji. Działania podejmowane na poziomie regionalnym w tym

obszarze są postrzegane zarówno jako wypełnianie jak i uzupełnienie realizacji

spójnej polityki strukturalnej rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa. W

ramach działań współfinansowanych w okresie przedakcesyjnym przez

fundusze UE przeznaczone na realizację regionalnych programów operacyjnych

(Phare rozwój regionalny i społeczny) będą finansowane wyłącznie te projekty o

charakterze strukturalnym, które nie będą objęte programem SAPARD, a będą

przyczyniały się do tworzenia nowych miejsc pracy poza rolnictwem i których

realizacja będzie miała wymierny wpływ na powodzenie całej strategii

restrukturyzacji i rozwoju realizowanego przez województwo. W celu

zapewnienia maksymalnej spójności i efektywności działań projekty tego

samego typu, których realizację dopuszcza zarówno program SAPARD, jak i

Phare będą posiadały te same zasady i kryteria selekcji.

Działania w ramach programów rozwoju regionalnego z zakresu aktywizacji

terenów wiejskich będą dotyczyły trzech głównych obszarów:

- rozwój i modernizacja infrastruktury na obszarach wiejskich i w małych

miastach; działania będą ukierunkowane zarówno na wsparcie rozbudowy

infrastruktury technicznej (w pierwszym rzędzie sieci wodociągowej wraz z

uzdatnieniem, budowie i modernizacji kanalizacji i oczyszczalni ścieków,

budowie dróg lokalnych, gospodarce odpadami stałymi, dywersyfikacji źródeł

energii), jak i infrastruktury społecznej (w pierwszym rzędzie modernizacji i

wyposażenia szkół oraz ochrony dorobku kulturowego i tożsamości wsi),

- tworzenie nowych miejsc pracy poza rolnictwem umożliwiające

zagospodarowanie nadwyżek sił roboczej występującej w większości terenów

rolniczych Polski. Te działania mogą być prowadzone jako element programów

wsparcia dla MSP w ramach komponentu "Wspieranie rozwoju małych i

średnich przedsiębiorstw" w formie wsparcia dla funduszy dotacji i

pożyczkowych,

- aktywizacja zawodowa ludności wiejskiej będzie polegała na dostarczaniu

szkoleń i możliwości przekwalifikowania się ludności wiejskiej, w tym przede

wszystkim młodzieży. Środki na ten cel będą uruchamiane w ramach

komponentu "Rozwój zasobów ludzkich i edukacji".

2. Rewitalizacja bazy ekonomicznej miast

14

Miasta są podstawowym elementem tkanki ekonomicznej kraju. Na skutek

procesów rynkowych w latach 90-tych wiele miast średniej wielkości zostało

dotkniętych upadkiem przemysłu, na którym opierał się byt mieszkańców.

Równocześnie procesy degradacji społecznej zaczęły być widoczne także w

miastach dużych, o zrównoważonej strukturze ekonomicznej.

W szczególnie trudnej sytuacji są miasta, które utraciły dotychczasową bazę

ekonomiczną opartą w większości na funkcjonowaniu jednego dużego, niekiedy

zatrudniającego kilka tysięcy osób zakładu przemysłowego. Koncentracja tego

typu zjawisk mających poważne konsekwencje dla rynku pracy i możliwości

rozwojowych całych regionów występuje na terenie Polski południowowschodniej

(województwo podkarpackie) oraz Polski wschodniej. Inną

kategorią miast problemowych są niewielkie ośrodki, w przeważającej mierze

położone na terenach województw wschodnich, o niedorozwiniętych funkcjach,

nie zapewniające ani własnym, ani tym bardziej mieszkańcom okolicznych

terenów wiejskich, dostępności do podstawowej infrastruktury edukacyjnej,

kulturalnej i zdrowotnej. W miastach tych brak jest odpowiednio

przygotowanych instytucji otoczenia biznesu oraz odpowiedniej infrastruktury

technicznej.

W ramach komponentu wspierane będą kompleksowe działania mające na celu

tworzenie i rozbudowę bazy ekonomicznej małych miast, rozbudowę i

modernizację infrastruktury lokalnej, infrastruktury edukacji, ochronę zabytków

kultury materialnej i dziedzictwa kulturowego. Szczególna uwaga powinna być

poświęcona tym funkcjom miast, które służą obsłudze procesów

restrukturyzacyjnych i rozwojowych na wsi.

V. Zapewnienie współpracy regionów. Międzynarodowa współpraca regionów

jest jednym z motorów spójności społeczno-gospodarczej współczesnej Europy,

a także ważnym czynnikiem budowania jej tożsamości kulturowej. Polska od

początku przemian ustrojowych aktywnie zaangażowała się w procesy

współpracy regionów europejskich, w tym współpracy w ramach euroregionów,

ale reforma organizacji terytorialnej kraju i ustanowienie na poziomie

regionalnym ciał wybieranych odpowiadających za prowadzenie polityki

rozwoju rozszerzyła istotnie możliwości intensyfikacji takiej współpracy.

Działania z zakresu inwestycyjnego wsparcia rozwoju współpracy

przygranicznej są prowadzone w Polsce na dużą skalę od roku 1994 (w ramach

Programu Współpracy Przygranicznej Phare-Crossborder) poprzez wsparcie dla

rozbudowy infrastruktury, głównie transportowej i ochrony środowiska, rozwoju

MSP oraz zasobów ludzkich. Działania te koncentrują się na granicy polskoniemieckiej,

ale stopniowo także są rozszerzane na inne granice Polski. Biorąc

pod uwagę rozwój procesów integracji europejskiej, konieczność aktywizacji

wymiany społeczno-gospodarczej z innymi sąsiadami Polski oraz konieczność

uzupełniania realizowanych programów rozwoju regionalnego o wymiar

współpracy międzynarodowej, działania inwestycyjne w ramach priorytetu

"Rozwój międzynarodowej współpracy regionów" w latach 2000-2002

15

udostępniane poprzez Program Phare-Crossborder będą dotyczyły pasa dwóch

powiatów graniczących ze wszystkimi krajami członkowskimi oraz

kandydującymi do Unii Europejskiej (Niemcy, Czechy, Słowacja, Litwa),

podczas gdy wsparcie z zakresu wzmocnienia instytucjonalnego oraz inwestycji

na współfinansowanie projektów z zakresu transgranicznego planowania

przestrzennego, wymiany gospodarczej, społecznej i kulturalnej pomiędzy

regionami Polski i Europy, może objąć całe województwa graniczne. Konieczne

jest jednocześnie rozszerzenie programu współpracy przygranicznej na

wszystkie polskie granice.

W ramach priorytetu realizowane będą działania z zakresu budowy i

modernizacji infrastruktury transportowej, przejść granicznych, ochrony

środowiska, współpracy gospodarczej (w tym wsparcie dla MSP i organizacji

targów), kulturalnej i naukowo-technicznej, mające wymierny wpływ

transgraniczny.

Wskazane w projekcie ,,Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego”

instrumenty wzmocnienia instytucji polityki rozwoju regionalnego to:

- Długoterminowa pomoc doradcza dla instytucji programujących politykę

rozwoju regionalnego. Ma ona służyć w przygotowaniu i realizacji strategii oraz

programów operacyjnych przy wykorzystaniu wiedzy i doświadczenia unijnych

ekspertów.

- Krótkoterminowa pomoc doradcza dla instytucji uczestniczących w realizacji

NSRR. Ma ona pomóc m.in. w przygotowaniu aspektów technicznych

wdrażanych projektów oraz merytorycznych konsultacji opracowanych już

projektów strategii i programów. Może być również wykorzystywana w celu

przygotowania i realizacji projektów inwestycyjnych, w przypadku których

niezbędne jest opracowanie wniosków przez beneficjentów, którzy nie posiadają

odpowiedniego doświadczenia.

- Szkolenia kadry instytucji uczestniczących w programowaniu, realizacji,

monitorowaniu i ocenie strategii, programów i projektów rozwoju regionalnego.

Seminaria, wykłady, konferencje, wyjazdy studialne lub staże mają dotyczyć

pracowników urzędów administracji państwowej i samorządowej wszystkich

szczebli, środowisko naukowe, kadrę instytucji otoczenia biznesu i promocji

rozwoju regionalnego, przedstawicieli organizacji społecznych, np. zrzeszeń

rolników i przedsiębiorców.

Lista obszarów wymagających wsparcia jest każdorazowo ustalana w

specjalnych programach wsparcia- proporcjonalnie do możliwości finansowych

budżetu państwa. Przewiduje się, ze realizacja NSRR będzie przebiegała w

dwóch fazach: pierwsza obejmie okres przedakcesyjny, realizacja drugiej fazy

nastąpi po uzyskaniu członkostwa Polski w UE.

Za ogólną realizację i koordynacje polityki rozwoju regionalnego państwa

odpowiada Rada Ministrów oraz Komitet Rady Ministrów ds. Polityki

Regionalnej i Zrównoważonego Rozwoju. Minister właściwy ds. rozwoju

16

regionalnego jest odpowiedzialny za realizacje narodowej strategii rozwoju,

przygotowanie programów wsparcia oraz kontraktów wojewódzkich.

Finansowanie NSRR odbywa się z pomocowych funduszy Unii

Europejskiej, budżetu państwa, środków własnych jednostek samorządu

terytorialnego, funduszy i agencji oraz innych podmiotów publicznych, a także

ze środków podmiotów prywatnych.

Na poziomie województw istotną rolę w podejmowaniu decyzji przez

samorząd województwa powinny odgrywać Regionalne Komitety Sterujące. Do

zadań wojewody należy udział w rokowaniach dotyczących zawarcia kontraktu

wojewódzkiego, nadzorowanie transferu środków budżetowych przeznaczonych

na program wsparcia i odpowiedzialność za przebieg wydatkowania tych

środków (sposób wykorzystania dotacji, przebieg realizacji inwestycji

finansowanych z tych funduszy itp.). Niezbędne w związku z tym jest

monitorowanie i ocena sposobów wykorzystania środków finansowych -

budżetowych i pomocowych Phare. Funkcje monitorowania realizacji NSRR

realizowane są przez komitety monitorujące na dwóch poziomach - krajowym i

regionalnym. W działania monitorujące są włączone: Komisja Wspólna Rządu i

Samorządu Terytorialnego i, powołana na mocy ustawy o zasadach wspierania

rozwoju regionalnego z 12 maja 2000 r., Rada Polityki Regionalnej.