St. Międzynarodowe II ST, II rok

ORGANIZACJA, FUNKCJE I UPRAWNIENIA POLICJI

(NA PODSTAWIE USTAWY Z DN.6 KWIETNIA 1990 R. O POLICJI).

Słowo policja pochodzi od greckiego słowa politeia i łacińskiego politia. W świecie nowożytnym po raz pierwszy pojawiło się  około roku  1500 we Francji jako police. W XVI, XVII w policją nazywano całą wewnętrzną administrację (wyłączano z niej jednak sądownictwo, skarbowość i wojskowość). Pojęcie to wraz z biegiem czasu ulegało skrystalizowaniu i tak dziś,  zgodnie z ustawą z dnia 6 kwietnia 1990 r. Policja jest umundurowaną i uzbrojoną formacją służącą społeczeństwu i przeznaczoną do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego. W skład Policji wchodzą następujące służby: kryminalna, wspomagająca, prewencyjna (również oddziały prewencji oraz pododdziały antyterrorystyczne), śledcza, wodna, sądowa (jej zadaniem jest zapewnianie prawidłowego przebiegu postępowania karnego), lotnictwa policji, a Wyższa Szkoła Policji wraz z ośrodkami szkolenia i szkołami policyjnymi. Istnieje ponadto służba do spraw walki z przestępczością gospodarczą.

              Ustawa o Policji wyznacza zakres jej zadań. Do podstawowych czynności każdego policjanta należą między innymi: ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia, ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego (w tym zapewnienie spokoju w miejscach publicznych np. w środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej), współdziałanie z organami państwowymi, samorządowymi  i organizacjami społecznymi w zakresie zjawisk kryminogennych; wykrywanie przestępstw, a co za tym idzie - ściganie ich sprawców; nadzór nad strażami gminnymi; kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych; współpraca z policjami innych państw, realizacja zadań wynikających z podpisanych umów międzynarodowych i odrębnych przepisów;  zarządzanie informacją kryminalną, poprzez prowadzenie baz danym Systemu Informacyjnego Schengen.

Projekt ustawy o Policji określił zasady funkcjonowania Policji i podstawowe metody którymi Policja posługuje się przy ochronie porządku publicznego, bezpieczeństwa powszechnego, oraz zasady przebiegu służby w Policji i związane z tym indywidualne obowiązki i uprawnienia policjantów. Obowiązującą ustawę z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji nowelizowano juz ponad czterdzieści razy, dodając 66 nowych artykułów i jednocześnie skreślając 22. W kilku przypadkach zakres zmian był dość rozległy i e radykalny. Niezamierzonym skutkiem tak częstych nowelizacji okazało się pogorszenie spójności i komunikatywności ustawy. Nowelizacje nie objęły bowiem wszystkich już ujawnionych luk regulacyjnych oraz spraw wymagających innego ujęcia prawnego. Znaczna liczba nowelizacji nie wynikała ze zmian realiów funkcjonowania Policji, ale była rezultatem niedoskonałości legislacyjnej ustawy o Policji z 1990 r., co między innymi zdeterminowały szczególne okoliczności, w jakich ta ustawa powstawała. Policja była organizowana w czasie wprowadzania zasadniczych zmian zasad funkcjonowania państwa, określanych jako transformacja ustrojowa. Zmiany, które miały miejsce do 1995 r., nie wprowadzały jednak żadnych zasadniczych zmian w strukturze organizacyjnej Policji. Ogromne znaczenie miała natomiast ustawa zmieniająca ustawę o Policji z 21 lipca 1995 r.2, która weszła w życie 12 października 1995 r.

Ustawa powstała w wyniku narastającej i już pilnej potrzeby kompleksowego i wybiegającego w przewidywalną przyszłość, a nie fragmentarycznego dostosowania uregulowań prawnych ustalających zasady funkcjonowania Policji, do realiów zwalczania przestępczości i ochrony porządku publicznego. Liczba i zakres zmian, jakich trzeba dokonać w ustawie o Policji nie pozostawiają wątpliwości co do słuszności rezygnacji z ich wprowadzania metodą kolejnych nowelizacji. Przy projektowaniu norm ustawy o Policji uwzględniono postanowienia zawarte w Europejskim Kodeksie Etyki Policyjnej, przyjętym z udziałem przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej przez Komitet Ministrów Rady Europy 19 września 2001 r. i będącym prawnym instrumentem Rady Europy o randze rekomendacji. W myśl tych postanowień głównymi celami Policji w demokratycznym społeczeństwie podlegającym rządom prawa powinna być, m. in. ochrona fundamentalnych praw i wolności jednostki oraz pełnienie funkcji pomocniczych i usługowych wobec społeczeństwa. Przepisy prawa regulujące działalność Policji muszą być odpowiednio przejrzyste i precyzyjne. Podczas realizacji swoich zadań Policja powinna mieć wystarczającą niezależność operacyjną od innych instytucji państwa, a w organizacji policyjnej istnieć musi wyraźny łańcuch dowodzenia zapewniający w każdym przypadku wskazanie przełożonego odpowiedzialnego za działania podejmowane przez policjantów. Organizacja Policji powinna posiadać skuteczne środki służące zapewnieniu uczciwości i prawidłowości działań Policji oraz zapobiegające korumpowaniu policjantów i zwalczające tę sferę korupcji. Środki dyscyplinarne stosowane wobec policjantów i pracowników policji powinny być nadzorowane przez sąd, ale władze publiczne są obowiązane udzielać pomocy policjantom, wobec których wniesiono nieuzasadnione oskarżenia dotyczące ich czynności służbowych. Uznano także za celowe, aby przepisy regulujące tzw. pragmatykę służbową policjantów, tj. przebieg służby w Policji, obowiązki i prawa policjanta, korpusy i stopnie policyjne, uprawnienia policjanta do mieszkania służbowego, uposażenie i inne świadczenia policjanta oraz zasady odpowiedzialności dyscyplinarnej policjanta, były zawarte w projekcie nowej ustawy w taki sposób, aby miały charakter odrębny, jednakże spójny z całością materii regulowanej tą ustawą. Przez wszystkie lata zachował się Plan ramowy ustawy który przedstawia się następująco:

Dział I - Przepisy ogólne, Dział II - Organizacja i uprawnienia Policji, Dział III - Służba w Policji, Dział IV - Zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy przejściowe i końcowe, powinna sprzyjać czytelności projektu ustawy.

Ustawa została opracowana po konsultacjach we wszystkich jednostkach Policji więc stanowi sumę wszechstronnych doświadczeń służby policyjnej na każdym szczeblu wykonawczym i zarządzającym. Przy jego tworzeniu korzystano także z opinii autorytetów prawa, socjologii i mediów publicznych skupionych w Komitecie Opiniodawczo - Doradczym Komendanta Głównego Policji.

Policja składa się z rodzajów służb takich jak: kryminalna, prewencyjna oraz wspomagająca działalność Policji w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym. W jej skład wchodzi policja sądowa. Szczegółowy zakres zadań i zasady organizacji policji sądowej określa, w drodze rozporządzenia, minister właściwy do spraw wewnętrznych, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw sprawiedliwości. W skład Policji wchodzą również:

1) Wyższa Szkoła Policji, ośrodki szkolenia i szkoły policyjne;

2) wyodrębnione oddziały prewencji i pododdziały antyterrorystyczne;

3) instytuty badawcze

Centralnym organem administracji rządowej, właściwym w sprawach ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego, jest Komendant Główny Policji, podległy ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Ten z kolei jest przełożonym wszystkich funkcjonariuszy Policji. Komendanta Głównego Policji powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych a zastępców Komendanta Głównego Policji, w tym I Zastępcę, powołuje i odwołuje minister właściwy do spraw wewnętrznych na wniosek Komendanta Głównego.

W przypadku zwolnienia stanowiska Komendanta Głównego Policji, minister właściwy do spraw wewnętrznych, do czasu powołania nowego komendanta, powierza pełnienie obowiązków Komendanta Głównego Policji, na okres nie dłuższy niż 3 miesiące, jednemu z jego zastępców.

Do podstawowych zadań policji należą:

1. Ochrona życia i zdrowia obywateli przed bezprawnymi zamachami na te dobra.
2. Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym również zapewnienie spokoju w miejscach publicznych w środkach komunikacji publicznej w ruchu drogowym, i na wodach przeznaczonych do powszechnego korzystania.

3. Inicjowanie i organizowanie działań, mających na celu zapobieganie popełnieniu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z instytucjami państwowymi, samorządowymi, i społecznymi.

4. Wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie sprawców tych czynów.

5. Kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych.

6. Ponadto Policja realizuje polecenia sądu, prokuratury, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego.

7. Współdziałanie z Policjami innych państw.

W toku wykonywanych przez czynności służbowych Policjanci mają obowiązek respektowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka.

Policjanci wykonując ustawowe zadania mają prawo do:

1. Legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości.

2. Zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego.

3. Zatrzymywania osób pozbawionych wolności, które w wyznaczonym terminie nie powróciły z przepustki do aresztu śledczego lub zakładu karnego.

4. Przeszukania osób i pomieszczeń zgodnie z przepisami prawa.

5. Dokonywanie kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagażu i sprawdzania zawartości ładunku w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary.

6. Żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz jednostek prowadzących działalność z zakresie użyteczności publicznej.

7. Zwracanie się o niezbędną pomoc do innych jednostek i osób o udzielenie doraźnej pomocy.

W razie niepodporządkowania się wydanym na podstawie prawa poleceniom organów Policji, lub jej funkcjonariuszy policjanci mogą stosować następujące środki przymusu bezpośredniego:

1. Fizyczne, techniczne i chemiczne środki służące do obezwładniania bądź konwojowania osób oraz do zatrzymywania pojazdów.

2. Pałki służbowe.

3. Wodne środki obezwładniające.

4. Psy służbowe.

5. Pociski niepenetracyjne, miotane z broni palnej.

Policjanci mogą stosować jedynie środki przymusu bezpośredniego, odpowiadające potrzebom wynikającym z istniejącej sytuacji i niezbędne do osiągnięcia podporządkowanie się wydanym poleceniom.

Jeżeli środki przymusu bezpośredniego okazały się niewystarczające lub ich użycie ze względu na okoliczności danego zdarzenia, nie jest możliwe policjant ma prawo użycia broni palnej w przypadkach które również określa ustawa o Policji.

Literatura

1. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji; (Dz.U. z 2002 r., nr 7, poz. 5)

2. A. Misiuk, Administracja porządku i bezpieczeństwa publicznego.Zagadnienia prawno-ustrojowe, Warszawa 2008;

3. M. Batóg., I. Charko., K. Nowicki., Zadania Policji w sytuacjach kryzysowych (materiał dydaktyczny), Słupsk 2012.

4. A. Jóźwiak ., Rola i zadania policjantów – ratowników w systemie zarządzania kryzysowego RP, [w:] Podmioty wykonawcze w zarządzaniu kryzysowym. II Ogólnopolska konferencja naukowa z cyklu Zarządzanie Kryzysowe w Systemie Bezpieczeństwa Narodowego, red.: B. Pacek i in., Warszawa 2012.