UNIWERSYTET ŚLĄSKI W KATOWICACH

WYDZIAŁ PRAWA I ADMINISTRACJI

NIESTACJONARNE STUDIA ADMINISTRACYJNE I STOPNIA

ORGANIZACJA I FUNKCJONOWANIE POLICJI

AGNIESZKA KWIATEK

NUMER ALBUMU: 223774

ORGANIZACJA I FUNKCJONOWANIE POLICJI

PRACA LICENCJACKA

NAPISANA POD KIERUNKIEM

DR MARCINA JANIKA

KATOWICE 2008

Spis treści

Wstęp…………………………………………………………………………...............4

Rozdział 1. Ewolucja policyjnej funkcji administracji…………………...…………6
1.1. Geneza pojęcia „policja”………………………………………………………….6
1.2. Nauka policji we Francji……………………………………………...…………10
1.3. Pojęcie policji administracyjnej w ujęciu doktryny okresu
międzywojennego…………………………………………………………………..…12

1.4. Miejsce policji administracyjnej w strukturze pojęciowej doktryny prawa administracyjnego okresu PRL - u………………………………………………….15 1.5. Policja a reglamentacja………………………………………………………….25

Rozdział 2. Organy wykonujące funkcję policyjną..........…………………………..33 2.1. Systematyka organów pełniących funkcję policji administracyjnej………….33 2.1.1. Straże gminne (miejskie)………………………………………………………34 2.1.2. Podmioty prywatne (przedsiębiorcy), wewnętrzne służby ochrony oraz służby porządkowe organizatora imprezy masowej………………………………..38 2.1.3. Straż Ochrony Kolei……………………………………………………...……40 2.1.4. Straż Marszałkowska………………………………………………..………...42 2.1.5. Państwowa Inspekcja Pracy…………………………………………………..42 2.1.6. Inspekcja Handlowa……………………………………………...……………45 2.1.7. Państwowa Inspekcja Sanitarna………………………………………...……47 2.2. Funkcja wojewody i starosty w sferze ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego……………………………………………………………………………50 2.2.1. Wojewoda jako zwierzchnik administracji zespolonej w województwie…...51 2.2.2. Funkcja starosty w sferze ochrony bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego………………………………………………………………………….....55 2.3. Straż Graniczna……………………………………………………………...…..59 2.4. Policja państwowa……………………………………………………………….65

Rozdział 3. Organizacja Policji……………………………………………………...69 3.1. Policja jako organ administracji o kompetencjach szczególnych……………..69 3.2. Policja w strukturze administracji rządowej w województwie……………….72

3.3. Policja a samorząd terytorialny……………………………………………..….74

3.4. Zarys prawnych form działania Policji……………………………………...…76

3.5. Schemat organizacyjny Policji………………………………………………….80 Podsumowanie…………………………………………………………………….….83 Bibliografia………………………………………...………………………………….85 Spis załączników……………………………………………………...………………89

Wstęp

Zagadnienie policji i jej funkcjonowania stanowi jeden z najważniejszych przedmiotów zainteresowania w państwie. Organy pełniące funkcję policyjną mają za zadanie służbę społeczeństwu poprzez ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego. W systemie tych jednostek znajdują się zarówno formacje uzbrojone, zorganizowane w sposób wojskowy (na przykład Policja, Straż Graniczna), jak również wyspecjalizowane organy cywilne administracji publicznej (na przykład inspekcje). Wśród policji administracyjnych znajdziemy także inne podmioty, działające na podstawie odrębnych ustaw. Mogą to być na przykład służby porządkowe organizatora imprezy masowej. Mimo to, Policja pozostaje nadal jedną z najważniejszych instytucji społecznych i pełni szczególną rolę w państwie.

Niniejsze opracowanie obejmuje organizację i funkcjonowanie organów o charakterze

policyjnym, ze szczególnym wyróżnieniem Policji.

Rozdział pierwszy przedstawia genezę pojęcia „policja” i jego rozwój od czasów starożytnych aż do powstania nauki policji we Francji. Opisuje również miejsce policji administracyjnej w strukturze pojęciowej okresu międzywojennego, a następnie PRL-u. W tym rozdziale omówiono też działania policji, które mogą prowadzić do reglamentacji praw i wolności człowieka i obywatela.

Rozdział drugi przedstawia systematykę organów pełniących funkcję policji administracyjnej, omówione zostały przykładowe podmioty, między innymi straże gminne (miejskie), podmioty prywatne i niektóre inspekcje (na przykład Państwowa Inspekcja Pracy czy Inspekcja Handlowa). Następnie opisano funkcję wojewody i starosty w sferze ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego. Skupiono się również na funkcjonowaniu Straży Granicznej i Policji państwowej.

Rozdział trzeci został w całości poświęcony Policji. Opisuje on jej organizację, wyjaśnia, dlaczego kompetencje Policji mają charakter szczególny, a także wskazuje miejsce Policji w strukturze administracji rządowej w województwie i administracji samorządowej. Rozdział ten traktuje również o prawnych formach działania Policji. Na końcu przedstawiono schemat organizacyjny Policji.

Pracę otwiera wstęp, zamyka podsumowanie wraz z wnioskami końcowymi.

W podsumowaniu przedstawiono wnioski, jakie wynikają z omówienia powyższych

zagadnień. Ponadto praca zawiera wykaz pozycji bibliograficznych i załączniki

Serdecznie dziękuję
dr Marcinowi Janikowi
za pomoc w napisaniu pracy
oraz okazaną życzliwoś

ROZDZIAŁ 1

Ewolucja policyjnej funkcji administracji

1.1. Geneza pojęcia „policja”

Pod pojęciem „policja” rozumie się działalność administracyjną, a także korpus zorganizowany w sposób wojskowy. Termin „policja” po raz pierwszy pojawił się w starożytności, w postaci greckiego słowa „politeia”, które określało ustrój państwa ateńskiego i formy rządzenia, czyli niemal całą regulację życia państwowego. Tak rozumieli je zarówno Ksenofont, jak i Arystoteles1. Politeia miała gwarantować jednostkom dobre - jak na czasy starożytne - warunki życia obywatelskiego. Mimo tego, że starożytne państwa greckie charakteryzowały się silną władzą, to jednostki były samodzielne, a samodzielność ta wyrażała się poprzez obywatelstwo. Wprawdzie wolność obywatelska nie został ujęta wprost (nie była prawnie ustanowiona) i zawsze spoglądano na nią przez pryzmat państwa, ale można to umotywować pierwszeństwem wzglądu na całe społeczeństwo, w którym to jednostki dostosowywały się do organizacji życia państwowego.

Ten ideał był niejednokrotnie przywoływany w źle zorganizowanych państwach średniowiecznych, gdzie niejednolita władza została rozdarta pomiędzy dwa stany (dualizm) i w dużym stopniu zależała od kościoła. Pojęcie władzy państwowej oznaczało wówczas prawo przeniesione na oznaczoną osobę, ilość uprawnień (tzw. praw zwierzchniczych), jakie posiadał panujący, aby móc wypełniać zadania państwowe. Z kolei kościół uzależniał od siebie władzę państwa, niszczył jego jedność. Większość zadań państwowych, takich jak na przykład szkolnictwo czy opieka nad ubogimi, wykonywał właśnie kościół, podczas gdy państwo miało wyłącznie utrzymywać porządek prawny i ochraniać jednostki przed niebezpieczeństwami zewnętrznymi.

Taki stan rzeczy wynikał zarówno z rozbicia stanowego, jak i z zależności władzy państw średniowiecznych od kościoła. Jeśli idzie o zadania państwa co do bezpieczeństwa wewnętrznego, koncentrowały się one na ochronie obywateli przed rozbójnikami panoszącymi się na drogach publicznych. Pomimo tego szczupłego zakresu zadań, państwa średniowieczne starały się dbać o porządek.

Początkowo zapewnienie bezpieczeństwa i porządku należało do miast, a następnie przerodziło się w obowiązek państwa. Określając te czynności, używano słowa „politesse”, pochodzącego od „polir” - dobrze urządzać, porządkować.

W XIV wieku zaczęły się zmiany wewnętrzne państw, również w odniesieniu do kościoła. We Francji rozwinął się ruch mający na celu umocnienie władzy państwowej, poszerzył się katalog zadań państwa. Równocześnie pojawił się wyraz „politia” („policite”, „police”), oznaczający działalność państwa, która dążyć miała do realizacji porządku, bezpieczeństwa i dobrobytu.

Wieki XIV i XV to czas wzmacniania się władzy państwowej - zmieniły się zapatrywania na cele i zadania państwa, które wreszcie zaczęło działać w tym kierunku. W XV wieku słowo „politia” przywędrowało z Francji do Niemiec, zawierało już wtedy element wzmocnienia władzy państwowej, a panujący wykorzystywali wszelkie możliwości, aby łamać stany i utwierdzać swoją pozycję. W wyniku zainteresowania kulturą starożytną, między innymi dziełami Arystotelesa i Platona, ale także pod wpływem kościoła i prawa natury, uregulowane zostały przez naukę prawa i obowiązki panujących. Ich zwierzchnicze prawa ulegały rozszerzaniu, w związku z tym nie przywiązywano już tak dużej wagi do praw dobrze

nabytych, chociaż jeszcze je uznawano. Jednocześnie zwiększył się treściowo zakres terminu „politia”(ius politiae) - oznaczał teraz bezpieczeństwo, porządek publiczny, dobrobyt, które stały się celem państwowym, wykonywanym przez panującego.

Zwierzchnik państwa posiadał tak zwane „ius eminens” - uprawnienie, które mógł

wykorzystywać w przypadkach wyższej konieczności, realizując zadania państwowe,

w interesie dobra obywateli (jako ogółu). W istocie odpowiadało ono przymusowi administracyjnemu. Działalność władzy państwowej podzielona została na sprawy sądowe, w których orzekały sądy, oraz sprawy policyjne. Szczególny charakter ius eminens polegał na tym, że panujący mógł w każdej chwili zamienić sprawę sądową na policyjną, stosując to uprawnienie. Władca zatem był zdolny uczynić właściwie wszystko, co - jego zdaniem - przyczyniłoby się do osiągnięcia dobrobytu swoich poddanych. Warto zaznaczyć, że owa „dbałość” o dobrobyt rozciągnęła się od początku XIV wieku również na sferę religijną, co spowodowało, iż zaczął się tworzyć nowy rodzaj państwa.

Znaczny wzrost znaczenia ius politiae spowodował, że zainteresowała się nim szkoła

prawa naturalnego, która dała mu podstawy teoretyczne i spowodowała, że absolutyzm

i państwo policyjne stały się terminami uzasadnionymi naukowo2.

Wykorzystywali to zresztą panujący, ograniczając swobody ludności niemal w każdej dziedzinie życia. Państwo przejęło z powrotem swoje zadania, zagarnięte uprzednio przez kościół, pogrążony teraz w problemach związanych z reformacją.

To dało podstawy do stworzenia tak zwanego państwa policyjnego (jego

teoretyczną podstawę stanowiło dzieło Jana Bodina „Sześć ksiąg o rzeczypospolitej”,

a także wywody Hugo de Groot, zwanego Grotiusem). Istotny element państwa w tym systemie stanowiła przede wszystkim silna władza panującego (a więc konieczna była władza absolutna), a także bezwarunkowe posłuszeństwo poddanych. Dzięki temu możliwe było osiągnięcie pokoju, dobrobytu (dobra powszechnego) i szczęśliwości poddanych. Szczęśliwość ogólna niejako „na rozkaz”, była głównym celem ideologii państwa policyjnego. Władcy ograniczali sferę wolności jednostek w sposób bardzo drobiazgowy, prawo było zmienne (bowiem każde oświadczenie woli panującego mogło stać się prawem), poddani nie mieli praw, a jedynie obowiązki. W znikomym stopniu jednostka posiadała ochronę prawną - w osobie fiskusa, czyli podmiotu reprezentującego prawa majątkowe państwa. Fiskusa można było pociągnąć do odpowiedzialności za naruszenie przez organy publiczne praw dobrze nabytych, a podlegał on prawu prywatnemu. Jeśli okazało się, że prawa dobrze nabyte zostały faktycznie naruszone, jednostce przysługiwało odszkodowanie. Okazuje się jednak, że wadliwego aktu administracyjnego nie korygowało się. Warto dodać, że ów fiskus nie występował w ogóle we Francji, w której państwo będące prywatnym podmiotem oddzielono w ogóle od zakresu sądownictwa powszechnego.

W systemie policyjnym wyklarowało się już pojęcie władzy suwerennej. Władcy opierali się na ius politiae, stanowiącej generalną legitymację do tworzenia „szczęśliwego” państwa, w którym panował porządek publiczny i dobrobyt.

Można stwierdzić, że dzięki ius politiae wykreowała się władza absolutna.

Charakterystyczną cechą monarchii absolutnej było skupienie w rękach monarchy pełni władzy, jak również utożsamienie osoby panującego z najwyższym organem państwa. Monarcha był równocześnie ustawodawcą, wykonawcą praw oraz sędzią - wyrażało się to w stwierdzeniu Ludwika XIV „państwo - to ja”. Należy dodać, że aparat administracyjny, który podlegał rządzącemu, odgrywał bardzo dużą rolę w sprawowaniu przez niego władzy - dobrze zorganizowana administracja, opierająca się między innymi na zasadach biurokratyzmu i centralizmu, gwarantowała stabilizację, bezpieczeństwo i porządek w państwie.

Administracja państwa absolutnego szczególnie rozwinęła się za panowania Ludwika XIV, którego władza od końca XV wieku była coraz silniejsza. Na początku XVI wieku opracowano teoretyczne podstawy dla absolutyzmu monarszego. Przede wszystkim przyczynili się to tego:

− Jan Bodin - w dziele „Sześć ksiąg o rzeczypospolitej” (1576);

− kardynał Armand du Plessis de Richelieu, pierwszy minister na dworze Ludwika

XIII, twórca „Testamentu politycznego” (1688);

− a także sam król Ludwik XIV, który był autorem „Rozważań nad rzemiosłem

królewskim”3.

Wszyscy wyżej wymienieni opowiadali się za pełnią władzy panującego, niczym nie

skrępowanej.

U schyłku francuskiego absolutyzmu można było zaobserwować pewnego rodzaju decentralizację w administracji, częściowo miała na ten fakt wpływ opinia publiczna. W 1787 roku, w wyniku edyktu wydanego przez Ludwika XVI, powstała administracja prowincjonalna, która reglamentowała uprawnienia intendentów na rzecz zgromadzeń lokalnych (owi intendenci objęli funkcje królewskich komisarzy przy tych zgromadzeniach). Członkowie zgromadzeń pochodzili z wyboru, co sprawiło, że czynny udział w administracji mieli obywatele (dlatego na sesjach często dochodziło do konfliktów). Organami wykonawczymi i zarządzającymi były kolegialne komisje, które pracowały pomiędzy sesjami zgromadzeń. Jednocześnie pozostawiono dawny podział administracyjny państwa, co powodowało, że prowincje zaczęły się domagać swojej niezależności, żądając, aby Francja została przekształcona w federację.

W 1789 roku rozpoczęła się Wielka Rewolucja Francuska, niosąca za sobą nowe poglądy i sprzeciw władzy absolutnej. W wyniku rosnącej krytyki absolutyzmu próbowano dostosować tę formę władzy do istniejących warunków. W 1748 powstało dzieło Karola Monteskiusza „O duchu praw”, zawierające teorię trójpodziału władz. Spowodowało to powstanie absolutyzmu oświeconego, który rozwinął się w XVIII wieku między innymi w Prusach, Austrii, Rosji i państwach skandynawskich.

1 W. Kawka, Policja w ujęciu historycznym i współczesnym, Wilno 1939, str. 3.

2 W. Kawka, Policja w ujęciu historycznym i współczesnym, Wilno 1939, str. 11.

3 W dziele tym przedstawił przede wszystkim główną ideę swojego działania - uważał, że należy zespolić państwo w jeden organizm w sensie politycznym, gospodarczym i religijnym. Słynne powiedzenie Ludwika XIV ”Państwo - to ja” oznaczało utożsamienie jedności władzy w rękach monarchy, który jednak równocześnie czuł się za nie odpowiedzialny.
Ludwik XIV traktował prawo jako formę rozkazu. Był przekonany, że władza powinna troszczyć się w pierwszej kolejności o swoich poddanych, nie zaś o własne interesy. Jednocześnie głęboko ingerował niemal w każdą dziedzinę życia poddanych. Między innymi w tym celu stworzył policję, która miała zapewnić porządek oraz dyscyplinę w każdej sferze życia społecznego. Ominął on jednak Francję, stanowiącą jego kolebkę.

1.2. Nauka policji we Francji

W XVIII wieku klasycznym wzorem dla formowania aparatu administracyjnego państwa absolutnego była nauka policji (z niem. Polizeilehre, z fr. science de la police). Źródło nauki policji stanowiła niemiecka doktryna kameralistyczna, obejmująca wszak o wiele szerszy zbiór zagadnień (oprócz problemów administracyjnych interesowała się ona również finansami państwa i ekonomią polityczną). W dziełach z lat 1740 - 1749 Christian Wolff4 wyłożył istotę państwa policyjnego. Do wyodrębnienia się na przełomie XVII i XVIII wieku niemieckiej nauki policji przyczynili się w szczególności dwaj pisarze:

− Johann Heinrich von Justi w swoim dziele „Zasady nauki policji”5, traktującym o

roli policji w państwie jako pośrednika pomiędzy państwem a społeczeństwem;

− Joseph von Sonnenfels - twórca „Zasad nauki policji, handlu i finansów”6, wyróżnił

on cztery główne zadania państwa, jakimi są: polityka, policja, handel, finanse.

Pojęcie „policja” oznaczało wówczas zarówno ochronę bezpieczeństwa, porządku publicznego i spokoju (czyli sprawy dziś identyfikowane z policją), jak i sferę administracji wewnętrznej państwa - a zatem było synonimem słowa „administracja”. Niemiecka nauka policji stanowiła raczej obiekt rozważań teoretycznych, podczas gdy we Francji stworzono z niej rodzaj wzoru polityki administracyjnej.

Wiek XVIII przyniósł Francji zupełnie nowe prądy teoretyczne, których podstawą były dwa poprzednie stulecia. Myślą polityczną zaczęły się interesować wszystkie warstwy społeczeństwa, nie tylko literaci i uczeni. Tworzono nowe ideologie, odrzucając dawne teorie. W 1748 roku powstało dzieło Ch. Montesquieu „O duchu praw”, posiadające wartość szczególną, ponieważ wiele wniosło do ustroju państwa, w tym również administracji. Montesquieu stworzył „systematyzację ustrojów”, polegającą na zestawieniu dwóch kryteriów:

− natury rządu, będącej w istocie strukturą organizacyjną państwa, oraz

− zasadach rządu, a więc trybie działania państwa.

Swoją teorię wyłożył Montesquieu na przykładzie rządów monarchii angielskiej, która

- według niego - zapewniała rządy umiarkowane z poszanowaniem prawa.

Słynna teoria trójpodziału władzy polegała na podziale władzy na: władzę ustawodawczą, należącą do dwuizbowego parlamentu; władzę wykonawczą, należącą do króla; oraz władzę sądowniczą, należącą do niezawisłych sądów.

Poglądy zbliżone do Montesquieu głosili także Voltaire i D. Diderot. Natomiast przedstawicielem bardziej radykalnego frontu był J. J. Rousseau. Wszyscy ci twórcy analizowali ogólnie ustroje polityczne jeszcze przed wybuchem rewolucji w 1789 roku.

Francuska nauka policji skupiła się na faktycznym funkcjonowaniu administracji, między innymi na klasyfikacji i opracowaniu obowiązujących aktów normatywnych. Do rozwoju tego kierunku przyczynił się Nicolas Delamare, autor dzieła „Traktat o policji”, spisanego w latach 1705 - 17107, a wydanego w latach 1719 - 1722. Policysta ten przez wiele lat pracował w paryskiej policji, toteż jego dzieło miało charakter praktyczny, stanowiło rodzaj podręcznika. Miało ono między innymi wyznaczać kryteria, dzięki którym policja pracowałaby sprawnie i skutecznie. „Traktat o policji” mieścił w sobie dzieje policji, omówione zostały także wnikliwą analizę dziedzin, które według autora miały być poddane nadzorowi policyjnemu. Delamare, jak większość policystów, uważał, że policja ma uszczęśliwiać poddanych - a więc dobro poszczególnych jednostek miało się wiązać z interesem państwa. Stąd krąg działań policji stał się bardzo szeroki. Zadania policji według Delamare'a to między innymi:

− walka ze zbytkiem;

− zapobieganie epidemiom,

− ochrona przeciwpożarowa,

− rozwój szpitalnictwa i służby medycznej,

− nadzór budowlany,

− zapobieganie i walka z klęskami żywiołowymi,

− nadzór nad prowadzeniem gier hazardowych,

− zapewnienie bezpieczeństwa publicznego.

Oprócz powyższych zagadnień Delamare chciał zawrzeć w swoim dziele również rozważania o policji ogniowej i budowlanej. Planował także rozwinąć w dalszej części podręcznika (w jego kolejnych tomach) zagadnienia związane z bezpieczeństwem, walką z żebractwem czy kwestią dobroczynności, ale plany te przerwała jego śmierć.

Poglądy Delamare'a zostały przedstawione w „Traktacie o policji” w formie wykładu, a jego celem było informowanie o policji. Było to dzieło całkowicie niezależne od niemieckiej nauki policji.

Wśród innych policystów francuskich można wskazać również mniej znanego Jacoba - Nicolasa Moreau, inicjatora akcji porządkowania dokumentów prawa publicznego (czyli także prawa policji). Akcja porządkowania dokumentów prawa publicznego w 1762 roku przyczyniła się do jego unifikacji w końcu XIX wieku.

Warto również zwrócić uwagę na dzieło „Traktat o prawach”8 autorstwa Jeana Domata,

jednego z prekursorów nauki o policji budowlanej.

4 Wolff wyodrębnił naukę o policji w osobną dziedzinę. Jego wielotomowe dzieło Ius naturae et gentium methodo scientifico pertractatum zmierzało do stworzenia państwa dobrobytu, w którym funkcja monarchy i podporządkowanego mu aparatu administracyjnego miała się sprowadzać do sprawowania opieki nad całym społeczeństwem. Ta „opiekuńczość” zapewniała dobrobyt, szczęście i bezpieczeństwo narodu. Wolff podzielił policję na policję dobrobytu (która miała troszczyć się o sprawy „ogólne”, na przykład warunki bytowe społeczeństwa, zdrowie czy edukację) i policję bezpieczeństwa (która miała być ściśle związana z wymiarem sprawiedliwości).
T. Maciejewski, Historia administracji, Wyd. CH Beck, Warszawa 2002, str. 132.

5 Dzieło zostało wydane w 1756 roku. Justi twierdził, że policja nie jest wyłącznym narzędziem władzy absolutnej. Według niego policja miała być pośrednikiem pomiędzy społeczeństwem i państwem, co sprawiało, że nie mogła ona używać środków przymusu (bo istniała przecież po to, aby zapewnić ludności bezpieczeństwo publiczne i doprowadzać do rozwoju gospodarki). Poprzez „Zasady nauki Policji” Justi skrytykował absolutystyczny model zarządzania państwem.

6 Napisana w latach 1765 - 1769 książka była podstawą wykładów uniwersyteckich (na niektórych uczelniach nawet do połowy XIX wieku). Łączyła ona w sobie tradycje katolicko - absolutystyczne, idee prawa natury i humanitaryzmu, a policja w tej teorii miała zapewnić przestrzeganie prawa i bezpieczeństwo publiczne.

7 T. Maciejewski, Historia administracji, Wyd. CH Beck, Warszawa 2002, str. 131

1.3. Pojęcie policji administracyjnej w ujęciu doktryny okresu

międzywojennego

W 1918 roku Polska po ponad stu latach niewoli odzyskała niepodległość. Panujący w kraju nieład był rezultatem między innymi niejednolitej struktury prawa w trzech państwach zaborczych, co wskazywało na konieczność ich jak najszybszego ujednolicenia. W filozofii prawa dominował wówczas tak zwany pozytywizm prawniczy, przejawiający się w postrzeganiu prawa jako norm postępowania. Przyjmowano, że treść norm była wyznaczana wyłącznie przez odpowiednie akty stanowienia lub też przez uznanie tych norm przez państwo (a więc treść aktów prawnych wyznaczały decyzje organów państwowych). Według teorii pozytywizmu prawniczego prawem można nazwać tylko taki zespół norm postępowania, który wynika z działania organów państwowych. Już wtedy zauważono, że realizacja tych norm musiała zostać poparta przymusem państwowym.

W dniu 5 grudnia 1918 wydano dekret o organizacji państwowej Milicji Ludowej9, co było rezultatem ujednolicania prawa w odzyskanych państwach zaborczych. Artykuł 1 tego dekretu głosił, że Milicję Ludową powołuje się „dla ochrony i zapewnienia spokoju i bezpieczeństwa ludności miast i wsi oraz walki z wszelkimi przejawami bezładu społecznego, dla przeprowadzenia zarządzeń władz państwowych”10. Z kolei wydany w dniu 9 stycznia 1919 roku dekret o organizacji policji komunalnej11 stanowił, że wszystkie milicje samorządowe, miejskie i komunalne przemianowuje się na policję komunalną, która była podporządkowana Naczelnej Inspekcji Policji Komunalnej. Uregulowania tych dekretów odnosiły się jedynie do terenów byłego Królestwa Kongresowego12, podczas gdy pozostałe prowincje posiadały nadal oddzielne organizacje policyjne. Szukano zaś takich rozwiązań prawnych, które dotyczyłyby całej administracji. W tym celu 24 lipca 1919 Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił ustawę o Policji Państwowej13. Obejmowała ona jednak, podobnie jak dwa wyżej wspomniane dekrety, jednie tereny byłego Królestwa Kongresowego. Policja Państwowa, nazywana powszechnie „policją granatową”, jako organ wykonawczy władz państwowych, miała ochraniać bezpieczeństwo, spokój i porządek publiczny14. Na mocy ustawy, Policja Państwowa była jednolitym korpusem, zorganizowanym na wzór wojskowy, na którego czele stał Komendant Główny, podległy służbowo Ministrowi Spraw Wewnętrznych.

Komendanta Głównego mianował Naczelnik Państwa na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych. Komendant mógł wydawać przepisy, rozkazy lub regulaminy oraz zarządzał podległą mu Komendą Główną.

Jednostkami organizacyjnymi Policji Państwowej były:

− komendy okręgowe (od 1924 roku - komendy wojewódzkie);

− komendy powiatowe;

− komisariaty (w większych miastach);

− posterunki (w mniejszych miastach i na wsiach).

Utworzenie komisariatów i posterunków zgłaszał wojewoda, a wniosek jego zatwierdzany był przez Ministra Spraw Wewnętrznych w uzgodnieniu z Komendantem Głównym.

Jeśli idzie o uprawnienia Policji Państwowej:

− w sprawach ścigania i dochodzenia przestępstw była ona organem władz sądowych

i prokuratorskich;

− w zakresie przestępstw z oskarżenia prywatnego, na żądanie oskarżyciela Policja przyjmowała jego skargę (zabezpieczała również dowody”) oraz kierowała ją do sądu;

− w sprawach bezpieczeństwa, porządku i spokoju publicznego, była podległa

władzom administracji ogólnej;

− w zakresie przestępstw ściganych przed sądami grodzkimi z urzędu, Policja była

oskarżycielem publicznym (działała w zastępstwie prokuratora).

Władze samorządowe posiadały dosyć rozległe uprawnienia w stosunku do Policji Państwowej, bowiem na wezwanie tych władz Policja musiała wykonywać zadania z zakresu ich kompetencji (a jednocześnie działanie Policji musiało być zgodne z jej zadaniami, określonymi w art. 14 ustawy). Organy samorządowe były zobowiązane zwrócić państwu czwartą część wszystkich kosztów utrzymania Policji.

Z uwagi na fakt, że administrację wewnętrzną w Polsce dopiero rozpoczęto odbudowywać, ustawę o Policji Państwowej wyparło Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 marca 1928 o Policji Państwowej15, które całkowicie uregulowało organizację oraz zakres działania Policji Państwowej. I tak, przywołując art.1, utworzono Policję jako „jednolity, zorganizowany na wzór wojskowy korpus, przeznaczony do utrzymania bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego”16.

Policja Państwowa podlegała:

− władzom administracji ogólnej - w sprawach bezpieczeństwa i porządku

publicznego;

− swoim policyjnym przełożonym - w sprawach kadrowych, szkoleń, wykonywania

służby i zaopatrzenia technicznego.

Jeśli zachodziła taka konieczność, przełożeni policji byli zobowiązani do składania sprawozdań i wyjaśnień władzom administracji ogólnej. W razie mobilizacji policja miała się przekształcić w część składową sił zbrojnych państwa (stawała się wojskowym korpusem służby bezpieczeństwa, na mocy art. 28).

Policję utrzymywał w całości Skarb Państwa, a jedynie gminy były odpowiedzialne za

dostarczenie lokali na posterunki policji.

W 1928 roku, w związku ze zmianami spowodowanymi przewrotem majowym w 1926 roku, doprowadzono do zreorganizowania Policji Państwowej. Podstawą tych zmian było rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 marca 1928 roku. Przepisy zawarte w owym rozporządzeniu między innymi ograniczyły sferę oddziaływania władz samorządowych i terenowych władz administracji ogólnej na policję, w związku z liczną krytyką modelu policji jako zbyt zdecentralizowanego.

W efekcie formacja ta stała się bardziej scentralizowana, dano jej jednakże większą autonomię w systemie organów administracji. Policję Państwową rozwiązano dekretem PKWN z dnia 15 sierpnia 1944 roku17.

8 Spisany u schyłku XVII wieku.

9 Dz. Pr. Nr 19, Poz. 53.

10S. Pieprzny: Policja. Organizacja i funkcjonowanie, Oficyna Wydawnicza Wolters Kluwer, Warszawa

2007 - str. 10, 11.

11Dz. Pr. Nr 5, Poz. 98.

12Tzw. „Kongresówka”.
13Dz. Pr. Nr 61, Poz. 363.
14Miesięcznik Policja 997, Wydanie 13/2004, artykuł pt. Specyficzna służba przedwojennego policjanta

15Dz. U. Nr 28, Poz. 257 z późniejszymi zmianami.

16S. Pieprzny: Policja. Organizacja i funkcjonowanie, Oficyna Wydawnicza Wolters Kluwer, Warszawa 2007 - str. 12.

17Dz. U. z 1944 roku, Nr 2, Poz. 6.

18Dz. U. RP Nr 7, Poz. 33.

1.4. Miejsce policji administracyjnej w strukturze pojęciowej doktryny

prawa administracyjnego okresu PRL - u

Okupację hitlerowską ziem polskich przerwało „wyzwolenie” ich przez wojska Armii Czerwonej. W ten sposób Polska po raz kolejny utraciła suwerenność i została podporządkowana Związkowi Socjalistycznych Republik Radzieckich. Oznaczało to zmianę nazwy państwa na: Polska Rzeczpospolita Ludowa, co miało odzwierciedlać stalinizację ustroju wewnętrznego nie tylko Polski, ale również innych państw Europy Środkowo - Wschodniej (na przykład Czechosłowacji, Węgier, Bułgarii czy Rumunii). Socjalizm w swej podstawowej formie przejawiał się między innymi przez posiadanie monopolu władzy państwowej przez jedną partię polityczną, której struktura wewnętrzna była scentralizowana i hierarchicznie zbudowana; a także poprzez poddanie centralnemu zarządzaniu niemal całej gospodarki narodowej. Ideologia głosiła obietnice dobrobytu i równości, zarówno wobec prawa, jak i pod względem warunków bytowych. Oficjalna propaganda przekonywała, że podstawą istnienia Polski jest przyjaźń właśnie ze Związkiem Radzieckim, choć znaczna część Polaków uważała, że kraj nie jest suwerenny. Na straży przestrzegania założeń polityki socjalistycznej stał rozległy aparat przymusu, na który składały się przede wszystkim Milicja, cenzura i wszechobecne komórki partyjne (tak zwane „oczy i uszy” władzy).

7 października 1944 roku Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego przyjął

dekret o Milicji Obywatelskiej18, który był pierwszym uregulowaniem prawnym, jakie

dotyczyło porządku publicznego po II wojnie światowej. Tym sposobem działalność

Milicji Obywatelskiej została prawnie unormowana.

Zgodnie z dekretem Milicję Obywatelską utworzono na wzór formacji wojskowej. Podlegała ona kierownikowi resortu Bezpieczeństwa Publicznego (a od 1954 roku - Ministrowi Bezpieczeństwa Publicznego)19, co skutkowało znacznym scentralizowaniem decyzji organizacyjno - prawnych. Możliwość sprawowania kontroli społecznej nad działalnością milicji przez odpowiednie terytorialnie rady narodowe akcentowała natomiast ludową specyfikę tej formacji, wskazywała jej miejsce w systemie organów władzy ludowej i w rzeczy samej pokrywała się z istotą tworzonego państwa socjalistycznego.

Dekret przedstawiał Milicję Obywatelską jako „prawno - publiczną formację służby

bezpieczeństwa publicznego”20, do której należały:

− ochrona bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego;

− dochodzenie i ściganie przestępstw;

− wykonywanie zleceń władz administracyjnych, sądów i prokuratury w zakresie prawem przewidzianym (jako, że doktryna okresu PRL - u odrzuciła model trójpodziału władzy, sądownictwo i prokuratura praktycznie nie działały).

Pierwsze jednostki Milicji Obywatelskiej organizowano niejednokrotnie z zalążków oddziałów partyzanckich Armii Ludowej lub Armii Krajowej, jakie znajdowały się na terenach „wyzwolonych”. Przemianowywano je na jednostki milicyjne, a rady narodowe właściwe miejscowo mianowały pierwszych komendantów oraz wydawały decyzje co do tworzonych jednostek w formie uchwał. Znaczny udział w tworzeniu milicji miały rady narodowe o szczeblu niższym niż wojewódzki, np. powiatowe, miejskie, a także powstające samorządy mieszkańców miast i osiedli. Wydawały one uchwały i zarządzenia, powołując coraz większą liczbę oddziałów Milicji Obywatelskiej. Zadania i metody pracy jednostek milicji określał Komendant Główny w rozkazach i instrukcjach.

W marcu 1945 roku aparat milicji był już zorganizowany w dziesięciu województwach, a także w Warszawie i Łodzi, a jej struktura nie ulegała większym zmianom. W gminach i małych miastach powstały posterunki, w miastach - komisariaty i komendy miejskie, natomiast w powiatach i województwach - komendy powiatowe i wojewódzkie.

Jeśli idzie o wewnętrzną organizację Milicji, modyfikowano ją w zależności od

potrzeb państwa, co świadczy o tym, że posiadała ona cechy policji administracyjnej.

I tak, w 1945 roku w Gdańsku i Gdyni (a następnie w Szczecinie i paru innych miastach portowych) powstała Milicja Morska21, która miała ochraniać polską granicę (patrolować porty i wody przybrzeżne); kontrolować statki obcych bander, które cumowały w portach, przeprowadzać kontrolę paszportów ich pasażerów, a także wydawać przepustki zezwalające załogom statków na wyjście do miast, nadzorować i przeprowadzać odprawy statków odpływających z portów, ochraniać mienie znajdujące się na magazynach portowych, zapobiegać kradzieżom tego mienia i ścigać sprawców przestępstw; Milicja Morska brała także udział w pracach przy oczyszczaniu brzegu morskiego.

W grudniu 1945 roku Milicja Morska zadania z zakresu ochrony granicy morskiej przekazała służbie granicznej Wojsk Ochrony Pogranicza22, a z upływem czasu wytworzyły się jej terenowe jednostki, które zajmowały się ochroną porządku i bezpieczeństwa ogólnego, ochroną bezpieczeństwa osób korzystających z kąpielisk czy plaż, jak również zwalczanie przestępczości.

Widocznym jest fakt, że Milicja Obywatelska umiała dostosować swą strukturę do aktualnych potrzeb i zadań. Kolejnym przykładem jest powołanie służby ruchu drogowego, konieczne ze względu na wzrastający ruch uliczny. Rozwiązaniem było utworzenie w komendach wojewódzkich sekcji ruchu drogowego, a nawet pojedyncze stanowiska referentów. Komórki te miały mobilizować jednostki terenowe do sprawowania nadzoru nad bezpieczeństwem i porządkiem na drogach oraz do współdziałania z określonymi jednostkami administracji terenowej, a nawet z organizacjami społecznymi. Warto zaznaczyć, iż w ówczesnych warunkach było to zadanie trudne, ponieważ Milicja Obywatelska do 1948 roku nie posiadała żadnych pojazdów mechanicznych - dopiero w 1948 na stanie Milicji znalazły się motocykle.

O ile w miastach wystarczyło przeszkolenie grupy funkcjonariuszy, którzy kierowaliby

ruchem ulicznym, to na drogach publicznych nadzór nad bezpieczeństwem ruchu był

19Dekret z dnia 20 lipca 1954 roku o Milicji Obywatelskiej (Dz. U. Nr 34, Poz. 143).

20Ochrona bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego w Polsce 1944 - 1988, praca zbiorowa pod

redakcją naukową Tadeusza Walichnowskiego, Akademia Spraw Wewnętrznych, Warszawa 1989, str. 19

21Ochrona bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego w Polsce 1944 - 1988, praca zbiorowa pod

redakcją naukową Tadeusza Walichnowskiego, Akademia Spraw Wewnętrznych, Warszawa 1989, str. 28.

22W skrócie WOP, formacja mająca na początku lat czterdziestych XX wieku chronić granice, podległa na podstawie rozkazu organizacyjnego nr 205 z 4 grudnia 1948 roku ministrowi bezpieczeństwapublicznego i zreorganizowana. Od 1949 roku głównym celem WOP, obok ochrony granic, stała sięwspółpraca z organami bezpieczeństwa publicznego i władzami administracji państwowej w związkuz aktywizacją obcych ośrodków dywersyjno - szpiegowskich.

jednak ograniczony.

Jeszcze jedną ważną kwestię stanowiły dzieci pozostawione bez opieki, których opiekunowie zginęli lub zaginęli podczas wojny. Problem ten uregulował rozkaz Komendanta Głównego Milicji Obywatelskiej o organizacji w milicji ogniw śledczych23. Na jego podstawie w komendach wojewódzkich utworzono sekcje do walki z nierządem i przestępczością nieletnich. Sekcje te sprawowały nadzór nad dziećmi pozbawionymi opieki, rozpoznawały dzieci wymagające pomocy, a także zapobiegały demoralizacji nieletnich. W dużych miastach powstawały milicyjne izby dziecka24.

Również działalność milicji w sprawach ochrony bezpieczeństwa i porządku na kolei i na wodach zostały uregulowane rozkazem Komendanta Głównego z 3 kwietnia 1945 roku25, w którym podjęto decyzję o utworzeniu posterunków i komisariatów kolejowych oraz wodnych. Jednostki te wypełniały funkcję prewencyjną, a także zapewniały bezpieczeństwo i porządek.

W celu wzmocnienia aparatu władzy, samoobrony przed atakami podziemia zbrojnego i przestępcami, postanowiono już w 1946 roku o wyodrębnieniu przy Milicji Obywatelskiej oddziałów Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej26, która miała walczyć z przestępstwami (między innymi na tle rabunkowym) oraz wspomagać ochronę porządku publicznego. Oddziały ORMO tworzono przy wojewódzkich i powiatowych komendach Milicji Obywatelskiej, którym zresztą podlegały. ORMO pomagała organom milicji, była też odpowiedzialna za przygotowywanie rezerw do uzupełniania szeregów milicji. Służba w ORMO była honorowa. W latach pięćdziesiątych ORMO w dalszym ciągu pomagała milicji i urzędom bezpieczeństwa wewnętrznego w likwidacji resztek podziemia zbrojnego, a także ochraniała majątek państwowy i spółdzielczy przed kradzieżami i zniszczeniem (to nowe zadanie było wynikiem wzrostu wartości mienia społecznego) - członkowie ORMO pełnili służbę patrolową, wartowniczą i konwojową, samodzielnie lub wraz z funkcjonariuszami milicji. Z biegiem czasu władze polityczne ustalały coraz to nowe zadania dla ORMO, między innymi: propagowanie idei spółdzielczości (w szczególności na wsiach), udzielanie pomocy milicji w zapewnieniu porządku na drogach publicznych, od członków formacji wymagano również uczestnictwa we współzawodnictwie pracy, kampaniach politycznych i gospodarczych. W wyniku zmian podziału

23Rozkaz nr 188 z dnia 17 września 1946 r.

24Problem milicyjnych izb dziecka uregulował rozkaz nr 306 Komendanta Głównego MO z dnia 15 października 1948 roku, który zezwolił na ich tworzenie w całym kraju.

25Rozkaz nr 88.

26W skrócie ORMO, zorganizowanie jej zlecono ministrowi bezpieczeństwa publicznego.

administracyjnego w 1950 roku struktura ORMO uległa zmianie, w miejsce gminnych jednostek powstały jednostki gromadzkie, w skład których wchodziły drużyny, działające w poszczególnych wsiach, państwowych gospodarstwach rolnych i rolniczych spółdzielniach produkcyjnych. Zostały zniesione jednostki ORMO w zakładach pracy, natomiast ich członków włączono do jednostek istniejących w miejscach ich zamieszkania. Jednocześnie społeczeństwo twierdziło, że organizacja ta straciła atrakcyjność i nie jest już autorytetem. Ostatecznie nawet organy państwowe, jak również sama milicja ostro krytykowały działalność ORMO (między innymi za nieprzestrzeganie zasady praworządności w kontaktach z obywatelami). W celu zapobieżenia krytyce w listopadzie 1955 roku wydany został Statut ORMO, który miał rozluźnić powiązania z Milicją Obywatelską. Wprowadzono nowy podział formacji na jednostki, drużyny i placówki. Zmieniono też sposób wybierania komendantów - komendanci byli wybierani na rok, wybór zapadał zwykłą większością głosów (głosowano na zebraniach). Jednak w 1956 roku podjęta została decyzja o likwidacji Głównego Inspektoratu ORMO i inspektorów do spraw ORMO w wojewódzkich komendach milicji, co spowodowało pogłoski o rozwiązaniu i znaczne osłabienie formacji. Warto jednak zaznaczyć, że w latach sześćdziesiątych nastąpił ponowny szybki rozwój tej organizacji.

Istotną rolę pełnił w systemie administracyjnym także Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego, ukształtowany w latach 1944 - 1948. W początkowym okresie działania podstawowym zadaniem KBW była walka z reakcyjnym podziemiem zbrojnym, jednak w pierwszej połowie lat pięćdziesiątych XX wieku na plan pierwszy wysunęła się działalność ochronno - konwojowa. W sierpniu 1949 roku organy bezpieczeństwa wewnętrznego poleciły dowódcy KBW zorganizowanie służby ochronnej w obiektach gospodarczych specjalnego znaczenia, a także nawiązanie ścisłej współpracy z Departamentem IV Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, jego organizacjami w terenie oraz kierownikami resortów gospodarczych27. Akcję przejmowania obiektów pod ochronę KBW rozpoczęto 1 września 1949 roku, a w roku 1950 pod ochroną KBW znajdowało się już 55 najważniejszych przedsiębiorstw przemysłowych. Jednocześnie Korpusowi podporządkowano Straż Przemysłową, która do tej pory pełniła służbę w

27Polecenie to było wynikiem Uchwały Biura organizacyjnego KC PZPR z kwietnia 1949 roku, która nakładała na ogniwa aparatu państwowego, a w szczególności na Państwową Komisję Planowania Gospodarczego i Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, obowiązek ochrony gospodarki narodowej przed szpiegostwem, sabotażem i dywersją. W wyniku powyższej uchwały Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego podjęło w maju 1949 roku decyzję o rozbudowie ogniw odpowiedzialnych za ochronę przemysłu

obiektach nie ochranianych przez KBW. Aby sprawnie kierować tak liczną formacją (Straż Przemysłowa liczyła w roku 1953 około 32 300 strażników!), utworzono w dowództwie KBW Inspektorat Ochrony28, a w terenie - Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony. Do zadań inspektoratów należało między innymi nadzorowanie, kontrolowanie, szkolenie i wydawanie wytycznych dla Straży Przemysłowej. W 1956 roku ochronę obiektów przemysłowych w całości przekazano Straży Przemysłowej, gdyż nie notowano żadnych prób napadów na te obiekty. Straż nadal podlegała w części Inspektoratowi Ochrony KBW, natomiast częściowo żołnierze KBW nadal ochraniali gmachy i magazyny Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, wojewódzkich urzędów bezpieczeństwa publicznego, budynki sądów, prokuratur, dorywczo również siedziby określonych władz administracyjnych, a także radiostacje, mosty, linie wysokiego napięcia.

Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego odpowiedzialny był ponadto za konwojowanie, jednak działalność ta rozwinęła się właściwie w latach pięćdziesiątych XX wieku, choć KBW prowadził ją od chwili swojego powstania. W latach 1950 - 1955 przeprowadzono łącznie około 9457 konwojów, wśród których można było wyróżnić - ze względu na charakter osób i rzeczy konwojowanych - konwoje osób pozbawionych wolności, konwoje mienia państwowego oraz konwoje ładunków. Dane wskazują, że dominowały w tych latach konwoje osób pozbawionych wolności.

KBW zwalczał również pozostałości podziemia zbrojnego, przekształcające się z czasem w bandy terrorystyczno - rabunkowe. Organizowano wiele operacji, powstawały grupy operacyjne. Od 1953 roku nie przeprowadzano już operacji z powodu zakończenia walk z bandami i ich ostateczną likwidacją, choć grupy operacyjne działały jeszcze w terenie.

Jesienią 1953 roku, w związku z zakończeniem walk z podziemiem, przeprowadzono reorganizację struktury Korpusu i zlecono mu nowe zadania. Podzielono więc jednostki KBW na pododdziały ochronne i pododdziały operacyjne. Powstało 17 batalionów ochronnych, 18 kompanii ochronnych, 23 bataliony operacyjne i 7 kompanii operacyjnych. W 1954 roku rozpoczęto redukcje etatów głównie w pionie operacyjnym, a stopniowo sukcesywnie zmniejszano liczbę żołnierzy pełniących służbę w Korpusie.

W połowie lat pięćdziesiątych XX wieku pojawiły się trudności spowodowane ogromnym wzrostem tempa budownictwa przemysłowego przy jednoczesnym pogorszeniu się stanu gospodarki żywnościowej. Wznowiono akty szpiegostwa i

283 listopada 1949 roku

dywersji, spadły realne płace, niezadowoleni robotnicy przestali ufać władzom, które niejednokrotnie łamały prawo. W lutym 1956 roku, na XX Zjeździe Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego potępiony został kult jednostki, a równocześnie patia wypowiedziała walkę jakimkolwiek odstępstwom od zasad leninowskich. W wyniku tego doszło do wybuchu niezadowolenia społecznego, który miał miejsce w Poznaniu 28 czerwca 1956 roku. W walkach zginęło kilkadziesiąt osób.

Wydarzenia poznańskie doprowadziły do zmian w polityce partii, obradowano nad nimi na VII i VIII Plenum KC PZPR. Zmieniły się struktury i sposoby działania wielu organów państwowych. Na podstawie ustawy o zmianie organizacji naczelnych organów administracji publicznej w zakresie bezpieczeństwa publicznego29 zlikwidowany został Komitet do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego przy Radzie Ministrów, natomiast sprawy z zakresu ochrony ustroju ludowodemokratycznego i interesów państwa przed działalnością szpiegowską i terrorystyczną przekazano Ministrowi Spraw Wewnętrznych ( a w terenie wojewódzkim i powiatowym komendom Milicji Obywatelskiej). Zintegrowano Służbę Bezpieczeństwa30 z Milicją Obywatelską poprzez między innymi zespolenie ogniw organizacyjnych obu tych formacji. Jednocześnie Milicja Obywatelska unowocześniała i doskonaliła formy i metody swojej pracy.

W połowie lat sześćdziesiątych kierownictwo partyjno - rządowe zdecydowało o wyłączeniu Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego ze struktury resortu spraw wewnętrznych. Podporządkowano go Ministrowi Obrony Narodowej (podobnie jak Wojska Ochrony Pogranicza, które jednak zachowały swoją odrębność). Do końca 1965 roku KBW zlikwidowano, a jego jednostki przemianowane zostały na Wojska Obrony Wewnętrznej.

W latach 1971 - 1972 Wojska Ochrony Pogranicza ponownie podporządkowano

Ministrowi Spraw Wewnętrznych. W roku 1975 nastąpiła reforma administracyjna

29Ustawa z dnia 13 listopada 1956 roku.

30Nazwa ta obowiązywała od 1956 roku. Była to formacja powołana do rozpoznawania, ujawniania i likwidowania szpiegowskiej działalności obcych wywiadów oraz działalności wymierzonej w socjalistyczną przebudowę kraju. Według uchwały nr 781 Rady Ministrów z 13 grudnia 1956 roku, która zawierała statut organizacyjny Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Służba Bezpieczeństwa działała w obrębie trzech podstawowych departamentów operacyjnych: do spraw wywiadu, kontrwywiadu i walki z działalnością antypaństwową oraz wspomagających je biur. Kierownictwo natomiast w komendach wojewódzkich należało do pierwszych zastępców komendantów wojewódzkich MO do spraw SB, a w komendach powiatowych zostały utworzone referaty do spraw bezpieczeństwa, koordynowane przez komendantów powiatowych MO do spraw SB

kraju, w rezultacie której doszło również do zmiany organizacji WOP. W tym samym czasie uchwalono ustawę o ochronie przeciwpożarowej31, która na długi okres uregulowała problemy związane z ochroną i obroną przeciwpożarową. Ustawa stanowiła, że zwierzchni nadzór nad działalnością straży pożarnych sprawować miał naczelny organ administracji państwowej w zakresie ochrony przeciwpożarowej, którym był Minister Spraw Wewnętrznych, odpowiedzialny za ogół ochrony przeciwpożarowej w kraju.

W latach sześćdziesiątych zauważyć można było narastający kryzys społeczno - polityczny. Wpływ na taki stan rzeczy miało między innymi ogłoszenie 12 grudnia 1970 roku uchwały Rady Ministrów o zmianie cen detalicznych artykułów pierwszej potrzeby, ceny wielu dóbr wzrastały nawet o 90%. Rezultatem tej operacji było obniżenie się stopy życiowej głównie robotników i wzrastające niezadowolenie z powodu znacznego pogorszenia się sytuacji materialnej wielu ludzi.

Rozpoczęły się manifestacje na Wybrzeżu - w Gdańsku (14 grudnia 1970 roku rozpoczęli manifest pracownicy Stoczni Gdańskiej), w Gdyni, Elblągu, Słupsku i Szczecinie. 20 grudnia 1970 roku na czele PZPR stanął Edward Gierek, który dotychczas pełnił funkcję pierwszego sekretarza Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Katowicach. Zapewniał on, że jedną z zasad polityki partii jest konsultacja rozwiązań problemów gospodarczo - społecznych z narodem.

24 czerwca 1976 roku Prezes Rady Ministrów zapowiedział jednak kolejną podwyżkę cen artykułów spożywczych i rolnych, co wywołało realne zagrożenie strajkami i manifestacjami ulicznymi. Wzrastało niezadowolenie załóg pracowniczych. Od 1976 roku działał Komitet Samoobrony Społecznej - Komitet Obrony Robotników. W tym samy roku powstało Polskie Porozumienie Niepodległościowe, które proponowało całkowitą zmianę ustroju gospodarki narodowej. W 1980 roku ogłoszono kolejną podwyżkę cen (komercyjna sprzedaż artykułów mięsnych), która stała się ogniwem zapalnym do rozpoczęcia strajków w całym kraju. Rozpoczął się kryzys społeczno - polityczny. Powstał Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”, dążący do obalenia władzy ludowej. W dniu 13 grudnia 1981 roku wprowadzono w Polsce stan wojenny, który zniesiono dopiero 22 lipca 1983 roku.

14 lipca 1983 roku Sejm, kierując się przemianami zachodzącymi w życiu społecznym oraz koniecznością zmiany aktów prawnych regulujących działalność resortu spraw wewnętrznych, uchwalił ustawę o urzędzie Ministra Spraw

31Ustawa z dnia 12 czerwca 1975 roku

Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów32. Zarówno ta ustawa, jak i wydane w późniejszym czasie przepisy wykonawcze stały się podstawą prawną do funkcjonowania SB, MO i wojsk MSW. Wyodrębnione zostały funkcje podstawowe ministra jako naczelnego organu administracji państwowej: ochrona bezpieczeństwa państwa oraz ochrona porządku publicznego. Zostały one rozwinięte w art. 2 ust. 1, który wymieniał niemal wszystkie sfery działania ministra.

Minister Spraw Wewnętrznych był odpowiedzialny za:

− szeroko rozumianą ochronę bezpieczeństwa państwa, między innymi zwalczanie terroryzmu, szpiegostwa, sabotażu i tym podobnych, a także za kierowanie działaniami z zakresu tajemnicy państwowej i służbowej;

− ochronę porządku publicznego, spokoju w miejscach publicznych i środkach

komunikacji publicznej, bezpieczeństwa w ruchu drogowym;

−

ochronę życia, zdrowia obywateli, mienia obywateli i społecznego przed zamachami

na to mienie;

− zwalczanie przestępstw i wykroczeń, podejmowanie środków zapobiegających popełnianiu przestępstw i wykroczeń, współdziałanie z organami państwowymi oraz organizacjami społecznymi i spółdzielczymi w tej materii;

− sprawy organizacyjno - mobilizacyjne i obronne resortu spraw wewnętrznych;

− wykonywanie zadań z zakresu obronności, zawartych w przepisach o powszechnym

obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej;

− ochronę granic państwa, między innymi organizowanie kontroli ruchu granicznego

oraz zabezpieczanie nienaruszalności znaków i urządzeń granicznych;

− zwierzchni nadzór nad ochroną przeciwpożarową i współpracę w zakresie usuwania

skutków klęsk żywiołowych i innych zdarzeń;

− nadzór nad Ochotniczą Rezerwą Milicji Obywatelskiej, Strażą Przemysłową oraz innymi uzbrojonymi formacjami specjalistycznymi (zakres tego nadzoru był określony w odrębnych przepisach);

− nadzór nad kolegiami do spraw wykroczeń, sporządzanie wytycznych do polityki

orzecznictwa w sprawach o wykroczenia.

Ustawa stanowiła, że Minister Spraw Wewnętrznych wykonywał swoje zadania poprzez Służbę Bezpieczeństwa, Milicję Obywatelską, podległe jednostki wojskowe oraz straż pożarną. Ustalała również, że funkcjonariusze SB i MO w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania działań godzących w bezpieczeństwo

32Dz. U. Nr 38, Poz. 172

państwa lub porządek publiczny (przestępstw, wykroczeń i innych) mogli w przypadkach niezbędnych podejmować czynności operacyjno - rozpoznawcze, dochodzeniowo - śledcze i administracyjno - prawne. Funkcjonariusze mogli na przykład legitymować osoby lub w inny sposób ustalać ich tożsamość, zatrzymać osoby (w przypadkach przewidzianych w przepisach kodeksu postępowania karnego), przeszukiwać osoby i pomieszczenia, dokonać kontroli osobistej i przeglądać zawartość bagaży, sprawdzać ładunek w portach i na dworcach oraz w środkach komunikacji lotniczej, drogowej, kolejowej i wodnej (w razie istnienia podejrzenia o popełnienie przestępstwa), mogli także żądać pomocy od kierowników instytucji państwowych, dozorców i administratorów domów, sołtysów, członków MO, jak również od każdego obywatela o udzielenie pomocy doraźnej w wypadkach nagłych.

Mogłoby się wydawać, iż sytuacja w kraju znormalizowała się, jednak już w kwietniu 1988 roku odbywały się strajki z powodu obniżenia stopy życiowej części społeczeństwa. W latach osiemdziesiątych zwiększyły się uprawnienia ORMO, która w niemal niezmienionym stanie funkcjonowała przez dwadzieścia lat. Zmniejszył się stopień konfrontacji militarnej w strefie dziewięciu państw, pozostających pod wpływem Związku Radzieckiego. Jednocześnie „Solidarność” pozostawała zwarta i nie zamierzała ustąpić. Związek zbliżył się do kresu swojego istnienia. Zaistniała możliwość rozwoju konstruktywnego współdziałania państw w Organizacji Narodów Zjednoczonych, odprężyły się również stosunki Wschód - Zachód. U progu lat dziewięćdziesiątych natomiast opracowano nową koncepcję, opierającą się na demokratycznym państwie prawnym. Powstała wolna III Rzeczpospolita.

1.5. Policja a reglamentacja

„Reglamentacja oznacza różnorodną sferę działalności administracji, której istotą jest ograniczenie w dziedzinie wykorzystania składników procesu wytwarzania, świadczenie usług i obrotu towarowego, swobody działalności podmiotów gospodarujących w imię szeroko pojętego interesu społeczno - ekonomicznego”33.

Według powyższej definicji reglamentacja to prawniczo wykształcone zjawisko, usytuowane obok policji administracyjnej, które ma uniwersalne znaczenie. Reglamentacja istnieje bowiem nie tylko w sferze gospodarki rynkowej, ale także wobec obywatela, będącego również prywatnym podmiotem gospodarczym.

33A. Chełmoński, T.Kocowski, 1985

Jeśli idzie o reglamentację administracyjną wobec obywatela i narzucanie mu woli państwa, odbywa się ona każdorazowo na podstawie szczegółowych podstaw prawnych i ma znaczenie konkretne34. Ingerencja reglamentacyjna, którą można postrzegać także jako ograniczenie praw podmiotowych obywateli wynikających z powszechnego porządku prawnego, powinna być uregulowana w drodze ustawowej.

Działania Policji w większości są realizowane za pomocą form władczych. Sprowadza się to do faktu, że może ona kształtować sytuację prawną podmiotu i zastosować przymus państwowy. Według Z. Niewiadomskiego działania zagwarantowane przymusem państwowym należą do form jednostronnych, o charakterze publicznoprawnym, podejmowanych na podstawie konkretnych norm upoważniających35. Takie działania wyróżniają się możnością jednostronnego, władczego kształtowania sytuacji prawnej podmiotu tego działania oraz obowiązkiem podporządkowania się im - pod rygorem zastosowania przez organ przymusu państwowego. Przymusem natomiast doktryna określa „wszechobecne zjawisko w życiu społecznym, polegające na przełamywaniu ludzkiej woli i narzucaniu określonych zachowań poprzez tworzenie sytuacji przymusowych, tj. sytuacji określających złamanie woli przymuszonego w wypadku jego oporu w realizacji woli przymuszającego”36.

Policja w granicach swych zadań, w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń, wykonuje czynności operacyjno - rozpoznawcze, dochodzeniowo - śledcze oraz administracyjno - porządkowe. Policja wykonuje również czynności na polecenie sądu, prokuratury, organów administracji państwowej oraz samorządu terytorialnego (w takim zakresie, w jakim jest to uregulowane w odrębnych ustawach). W celu realizacji zadań ustawowych funkcjonariusze Policji mogą korzystać z danych osobowych (także w formie zapisu elektronicznego), które uzyskały inne organy, służby i instytucje państwowe w toku prowadzonych czynności operacyjno - rozpoznawczych. Mogą również przetwarzać te dane bez wiedzy i zgody osoby, której te dane dotyczą. W razie potrzeby Policja może też korzystać z informacji kryminalnej zgromadzonej w Krajowym Centrum Informacji Kryminalnych, w zakresie koniecznym do prawidłowego wykonania swych ustawowych zadań.

Formy władcze to działania prawne, posiadające wyczerpującą regulację prawną

34J. Boć (red.), Prawo administracyjne, Wyd. Kolonia Limited, Wrocław 2003, str. 353.
35Z. Niewiadomski, Z. Cieślak, I. Lipowicz, Prawo administracyjne, część ogólna, Warszawa 2000.
36J. Niesiołowski, R. Paszkiewicz, Zagadnienia przymusu w prawie, PiP 1989, z. 10, str. 58-60.

(bo są adresowane do jednostki bezpośrednio)37. Natomiast towarzyszące im działania faktyczne mają charakter pomocniczy, ponieważ dotyczą kwestii techniczno - organizacyjnych, a więc wszelkich działań z zakresu prowadzenia kartotek, rejestrów, sprawozdań, protokołów, sprawy biurowe i tym podobne. Mogą one oczywiście wpływać na jednostkę zarówno w sposób pośredni, jak i bezpośredni, bo również kształtują sytuację prawną jednostki poprzez uzasadnienie nałożenia nań obowiązków prawnych w drodze decyzji administracyjnej (a więc działania prawnego).

Jeśli idzie o działania władcze, podstawowe znaczenie ma w działalności Policji wydawanie aktów administracyjnych, również w formie bezpośrednich rozstrzygnięć. Wydawanie aktów administracyjnych stwarza Policji możliwość do władczego oddziaływania i kształtowania praw i obowiązków jednostki w sposób bezpośredni. Istnieje tu sfera imperium, czyli władztwa administracyjnego, które polega na możliwości przymusowej realizacji aktu przez samą administrację (nie ma pośrednictwa sądu). Według art. 15 pkt 1 ustawy o Policji38, funkcjonariusze Policji, wypełniając czynności z zakresu ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, mają prawo:

− legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości,

− zatrzymywania osób w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu

postępowania karnego i innych ustaw,

− zatrzymywania osób pozbawionych wolności, które na podstawie zezwolenia właściwego organu opuściły areszt śledczy albo zakład karny i w wyznaczonym terminie nie wróciły do niego,

− zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie

dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia,

− pobierania od osób wymazu ze śluzówki policzków w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego oraz w celu identyfikacji osób o nieustalonej tożsamości i osób usiłujących ukryć swoją tożsamość, jeśli ustalenie tożsamości w inny sposób nie jest możliwe,

− przeszukiwania osób i pomieszczeń w trybie i przypadkach określonych w

przepisach Kodeksu postępowania karnego i innych ustaw,

− dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży i sprawdzania ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu lądowego, powietrznego i wodnego, w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia

37S. Pieprzny, Policja. Organizacja i funkcjonowanie, Oficyna Wydawnicza Wolters Kluwer, Warszawa

2007, str. 82.

38Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 roku, Dz. U. z 2007 roku, Nr 43, Poz. 277 z późniejszymi zmianami)

popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary,

− obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych, a w przypadku czynności operacyjno - rozpoznawczych i administracyjno - porządkowych podejmowanych na podstawie ustawy - także i dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom,

− dokonywania kontroli rodzaju używanego paliwa przez pobranie próbek paliwa ze

zbiornika pojazdu mechanicznego.

Policjanci mogą stosować środki przymusu bezpośredniego oraz broni palnej. Zgodnie z ustawą o postępowaniu egzekucyjnym w administracji39, przymus bezpośredni polega na doprowadzeniu do wykonania obowiązku podlegającego egzekucji drogą zagrożenia zastosowania (lub zastosowania bezpośrednio) skutecznych środków, w tym siły fizycznej, w celu usunięcia oporu zobowiązanego, a także oporu innych osób, które utrudniają wykonanie tego obowiązku. W przypadku niepodporządkowania się poleceniom organów Policji oraz jej funkcjonariuszy, wydanym na podstawie prawa, policjanci są uprawnieni do zastosowania następujących środków przymusu bezpośredniego:

− fizycznych, technicznych i chemicznych środków służących do obezwładniania lub

konwojowania osób i do zatrzymywania pojazdów,

− pałek służbowych,

−

wodnych środków obezwładniających,

− psów i koni służbowych,

− pocisków niepenetracyjnych miotanych z broni palnej40.

Funkcjonariusze mogą stosować tylko takie środki przymusu, które odpowiadają potrzebom wynikającym z zaistniałej sytuacji i są niezbędne do tego, aby podmiot tych czynności podporządkował się wydanym poleceniom. Jeśli w określonej sytuacji środki przymusu bezpośredniego nie są wystarczające lub ich użycie nie jest możliwe ze względu na okoliczności danego zdarzenia, policjant ma prawo użyć broni palnej, jednak następuje to wyłącznie:

−

w celu odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność policjanta albo innej osoby oraz w celu przeciwdziałania czynnościom bezpośrednio zmierzającym do takiego zamachu,

−

przeciwko osobie, która nie chce się podporządkować wezwaniu do

39Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 roku, Dz. U. z 2005 roku, Nr. 229, Poz. 1954 (z późniejszymi

zmianami), art. 148§ 1.

40Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 roku, art. 16 pkt. 1

natychmiastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego narzędzia, mogącego spowodować zagrożenie dla życia, zdrowia lub wolności funkcjonariusza albo innej osoby,

−

przeciwko osobie usiłującej bezprawnie, przemocą odebrać broń palną policjantowi

lub innej osobie uprawnionej do posiadania broni palnej,

−

w celu odparcia bezpośredniego, gwałtownego zamachu na obiekty i urządzenia ważne dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, na siedziby naczelnych organów władzy, naczelnych i centralnych organów administracji państwowej lub wymiaru sprawiedliwości, na obiekty gospodarki lub kultury narodowej oraz na przedstawicielstwa dyplomatyczne i urzędy konsularne państw obcych albo organizacji międzynarodowych, a także na obiekty dozorowane przez uzbrojoną formację ochronną utworzoną na podstawie innych przepisów,

−

w celu odparcia zamachu na mienie, który jednocześnie stwarza bezpośrednie

zagrożenie dla życia, zdrowia lub wolności człowieka,

−

w bezpośrednim pościgu za osobą, wobec której użycie broni palnej było dopuszczalne, albo za osobą, wobec której istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia: zabójstwa, zamachu terrorystycznego, uprowadzenia osoby w celu wymuszenia okupu lub określonego zachowania, rozboju, kradzieży rozbójniczej, wymuszenia rozbójniczego, umyślnego ciężkiego uszkodzenia ciała, gwałtu, podpalenia lub umyślnego spowodowania w inny sposób niebezpieczeństwa powszechnego dla życia albo zdrowia ludzkiego,

−

w celu ujęcia osoby, która schroniła się w miejscu trudno dostępnym, a z okoliczności towarzyszących wynika, że osoba ta może mieć w posiadaniu broń palną lub inne niebezpieczne narzędzie, mogące zagrażać życiu lub zdrowiu,

−

w celu odparcia gwałtownego, bezpośredniego i bezprawnego zamachu na konwój ochraniający osoby, dokumenty zawierające wiadomości stanowiące tajemnicę państwową, pieniądze albo inne wartościowe przedmioty,

−

w celu ujęcia albo udaremnienia ucieczki osoby zatrzymanej, tymczasowo aresztowanej lub odbywającej karę pozbawienia wolności, jeśli: ucieczka osoby pozbawionej wolności stwarza zagrożenie dla życia albo zdrowia ludzkiego; istnieje uzasadnione podejrzenie, że osoba pozbawiona wolności może używać broni palnej, materiałów wybuchowych, niebezpiecznego narzędzia; pozbawienie wolności nastąpiło w związku z uzasadnionym podejrzeniem lub stwierdzeniem popełnienia

ściśle określonych rodzajów przestępstw41.

Używając broni palnej funkcjonariusze powinni wyrządzać możliwie jak najmniejszą

szkodę osobie, przeciwko której jej używają.

Szczególną kompetencję Policji, jaka została na nią nałożona przez ustawodawcę (obok funkcji kontrolnej), jest możliwość sprawowania pozasądowego wymiaru sprawiedliwości w postępowaniu mandatowym. Policja może nakładać mandatem grzywnę za każde wykroczenie42. Natomiast w postępowaniu mandatowym, jeśli ustawa nie stanowi inaczej, policjant uprawniony do nałożenia grzywny może nałożyć grzywnę w postaci mandatu karnego jedynie, gdy:

−

schwytano sprawcę wykroczenia na gorącym uczynku lub bezpośrednio po

popełnieniu wykroczenia,

−

stwierdzi popełnienie wykroczenia naocznie pod nieobecność sprawcy albo za pomocą urządzenia pomiarowego lub kontrolnego i równocześnie nie zachodzi wątpliwość co do osoby sprawcy czynu (w tym również po przeprowadzeniu w razie potrzeby, w niezbędnym stopniu, czynności wyjaśniających, które zostały podjęte niezwłocznie po ujawnieniu wykroczenia)43.

Funkcjonariusz, który nakłada grzywnę, musi ustalić jej wysokość, określa wykroczenie zarzucone sprawcy, a także informuje sprawcę wykroczenia o prawie do odmowy przyjęcia mandatu karnego i o skutkach prawnych tej odmowy. W razie odmowy przyjęcia mandatu przez sprawcę wykroczenia, lub gdy nie uiści on we wskazanym terminie grzywny nałożonej mandatem zaocznym, organ, którego funkcjonariusz nałożył grzywnę, występuje z wnioskiem o ukaranie do sądu. Wskazuje to na fakt, ze rozstrzygnięcie wydane w takim postępowaniu przez organy Policji ma charakter warunkowy. Jeśli okaże się, że grzywnę nałożono za czyn nie będący czynem zabronionym jako wykroczenie, to prawomocny mandat karny podlega uchyleniu, które następuje z urzędu lub na wniosek ukaranego i wtedy musi być on wniesiony w zawitym terminie siedmiu dni od daty uprawomocnienia się mandatu. Uprawniony do uchylenia prawomocnego mandatu karnego jest sąd, który jest właściwy do rozpoznania sprawy i na którego obszarze została nałożona grzywna. Jeśli idzie o ściąganie grzywny nałożonej w drodze mandatu karnego, to następuje ono na mocy przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

41Ustawa o policji, art. 17 pkt. 1.

42Na podstawie art. 95 i innych ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 roku Kodeks postępowania w sprawach

o wykroczenia (Dz. U. Nr 106, Poz. 1148 z późniejszymi zmianami).

43Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dni 22 lutego 2002 roku w sprawie nakładania grzywien w

drodze mandatu karnego, Dz. U. Nr 20, Poz. 201 z późniejszymi zmianami

Policja jest także uprawniona do wydawania nakazów i zakazów na podstawie wielu przepisów prawa powszechnie obowiązującego. Nakazy i zakazy to rozstrzygnięcia bezpośrednie, natychmiastowe. Dotyczą one sytuacji szczególnych, w których zagrożone jest życie, zdrowie lub mienie ludzkie. Gwarancję podporządkowania się adresatów tym zakazom czy nakazom daje możliwość zastosowania środków przymusu bezpośredniego, określona prawem. Przykładem takiej działalności może być kierowanie przez policjantów ruchem drogowym, które odbywa się na podstawie ustawy Prawo o ruchu drogowym44. Zgodnie z powyższą ustawą użytkownicy drogi mają obowiązek podporządkować się poleceniom wydawanym przez osoby uprawnione do kierowania ruchem lub do kontroli ruchu drogowego.

W przypadku zagrożenia bezpieczeństwa publicznego albo niebezpiecznego zakłócenia porządku publicznego Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych, a w wypadkach nie cierpiących zwłoki - sam minister właściwy do spraw wewnętrznych, może zarządzić użycie uzbrojonych oddziałów lub pododdziałów Policji w celu zapewnienia bezpieczeństwa bądź przywrócenia porządku. Oprócz tego, w razie klęski żywiołowej albo nadzwyczajnego zagrożenia środowiska, Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych uzgodniony z Ministrem Obrony Narodowej, może zarządzić użycie żołnierzy Żandarmerii Wojskowej do pomocy Policji, gdyby siły Policji okazały się niewystarczające do wykonania zadań z zakresu ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego45.

Policja jest również uprawniona do przeprowadzenia kontroli operacyjnej. Polega ona na kontrolowaniu treści korespondencji i zawartości przesyłek, a także na stosowaniu środków technicznych, które umożliwiają uzyskiwanie dowodów i informacji oraz ich utrwalanie. Dotyczy to w szczególności treści rozmów telefonicznych i innych informacji przekazywanych za pośrednictwem sieci telekomunikacyjnych. Kontrolę operacyjną prowadzi się w sposób niejawny i w przypadkach przewidzianych ustawą46, między innymi w wypadku zapobieżenia, wykrycia przestępstw umyślnych przeciwko życiu, zamachu na życie lub napaści na Prezydenta, pozbawienia innego człowieka wolności, czynnej napaści na funkcjonariusza publicznego, płatnej protekcji, wzięcia i przetrzymywania zakładnika,

44Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 (Dz. U. z 2005 roku, Nr. 108, Poz. 908 z późniejszymi zmianami).

45J. Bodio, G. Borkowski, T. Demendecki, Ustrój organów ochrony prawnej. Część szczegółowa,

Warszawa 2007, str. 244 - 245.

46Ustawa o Policji z dnia 6 kwietnia 1990 roku, art. 19 pkt. 1.

handlu ludźmi, udziału w zorganizowanej grupie bądź związku przestępczym, sabotażu komputerowego, rozboju, kradzieży i wymuszenia rozbójniczego, przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu (jeśli powodują szkodę majątkową lub są skierowane przeciwko mieniu i jeśli wysokość szkody albo wartość mienia przekracza pięćdziesięciokrotną wysokość najniższego wynagrodzenia za pracę, określonego na podstawie odrębnych przepisów), a także przestępstw skarbowych (jeżeli wartość przedmiotu czynu lub uszczuplenie należności publicznoprawnej przekraczają pięćdziesięciokrotną wysokość najniższego wynagrodzenia za pracę, określonego na podstawie odrębnych przepisów), nielegalnego wytwarzania, posiadania lub obrotu bronią, amunicją, materiałami wybuchowymi czy środkami odurzającymi, jak również ściganych z mocy umów i porozumień międzynarodowych.

Kontrolę operacyjną zarządza w drodze postanowienia sąd okręgowy, na pisemny wniosek Komendanta Głównego Policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego (albo na pisemny wniosek komendanta wojewódzkiego Policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody właściwego miejscowo prokuratora okręgowego), gdy inne środki okazały się bezskuteczne albo zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że będą nieskuteczne lub nieprzydatne. Postanowienie takie wydaje sąd okręgowy właściwy miejscowo ze względu na siedzibę organu Policji, składającego wniosek47. Natomiast w przypadkach niecierpiących zwłoki, jeśli na skutek biegu czasu byłoby możliwe utracenie informacji albo zatarcie lub zniszczenie dowodów przestępstwa, Komendant Główny Policji lub komendant wojewódzki Policji może zarządzić kontrolę operacyjną po uzyskaniu pisemnej zgody właściwego prokuratora, przy czym jednocześnie zwraca się do sądu okręgowego właściwego miejscowo z wnioskiem o wydanie postanowienia w powyższej sprawie. Jeżeli sąd nie udzieli zgody w ciągu pięciu dni od dnia zarządzenia kontroli operacyjnej, to organ, który zarządził kontrolę, wstrzymuje ją oraz dokonuje komisyjnego, protokolarnego zniszczenia materiałów, jakie zgromadził podczas jej stosowania48. Kontrolę operacyjną zarządza się na okres nie dłuższy niż trzy miesiące, jednak można ją przedłużyć.

Jak wynika z powyższego opisu, wiele czynności wykonywanych przez Policję wymaga zastosowania środków prawnych gwarantujących szybką i skuteczną likwidację niebezpieczeństwa grożącemu ludziom i działań zakłócających porządek publiczny. Uprawnienia ze sfery imperium Policji mogą być wykorzystywane w różny

47Ustawa o Policji z dnia 6 kwietnia 1990 roku, art. 19 pkt. 2.

48Ustawa o Policji z dnia 6 kwietnia 1990 roku, art. 19 pkt. 3

sposób, mniej lub bardziej uciążliwy dla jednostki. Zawsze jednak te formy reglamentacji praw obywateli powinny być dostosowane do rodzaju zdarzenia i stopnia zagrożenia.

sposób, mniej lub bardziej uciążliwy dla jednostki. Zawsze jednak te formy reglamentacji praw obywateli powinny być dostosowane do rodzaju zdarzenia i stopnia zagrożenia.

ROZDZIAŁ 2

Organy wykonujące funkcję policyjną

2.1. Systematyka organów pełniących funkcję policji administracyjnej

W obowiązującym prawie klasyfikuje się policję w oparciu o różne kryteria, choć najczęściej wyodrębnia się policję w sensie materialnym oraz formalnym. Jeśli idzie o policję w znaczeniu materialnym, są tak nazywane organy, które stawiają sobie za cel w szczególności ochronę porządku i bezpieczeństwa publicznego, ładu, spokoju publicznego, ochronę przed zagrożeniami życia, zdrowia, działanie w stanach zagrożenia. Nie ma jednak znaczenia, jak organy te nazwie ustawodawca. Natomiast w znaczeniu formalnym policją będzie każdy organ nazwany tak przez ustawę.

Istnieje również pojęcie policji w sensie funkcjonalnym, ono z kolei polega na tym, że organ nazwany „policją” wykonuje pewne zadania państwa i organów administracji publicznej. W takim rozumieniu jest więc policja funkcją, jednym z

rodzajów działalności, którego celem jest zwalczanie i zapobieganie naruszeniom porządku publicznego. Według A. Matana49 dla wyróżnienia pojęcia takiej policji mają znaczenie trzy cechy:

−

po pierwsze, środek, w który wyposażona jest administracja, czyli przymus,

−

po drugie, cel działalności, a więc utrzymanie porządku publicznego,

−

po trzecie, metoda realizacji celu - to zapobieganie niebezpieczeństwom lub

zwalczanie naruszeń porządku prawnego, które już zostały dokonane.

Jeśli by przyjąć takie rozumienie policji, to okazuje się, że jest ona tylko kierunkiem działalności administracji i wcale nie stanowi osobnego działu administracji, ale jest obecna we wszystkich sferach administracji i pojawia się tam, gdzie naruszono porządek prawny lub istnieje zagrożenie takiego naruszenia. I tak, wyróżnia się policję budowlaną, sanitarną, leśną, łowiecką, wodną, gospodarczą, skarbową, celną, „prywatną” i inne. W tym znaczeniu funkcje policyjne sprawują różne organy administracji, które zapewniają bezpieczeństwo i porządek publiczny.

Można podzielić tak rozumiane organy policyjne na „wojskowe” (na przykład Policja państwowa czy Straż Graniczna), które są zorganizowane na wzór wojskowy, umundurowane i uzbrojone, a także na „cywilne”, czyli organy administracji publicznej wzorowane na formacjach wojskowych (to tak zwana policja administracyjna sensu largo). Schemat organizacyjny policji administracyjnej przedstawia Załącznik nr 1.

W wąskim rozumieniu policję z reguły utożsamia się z resortem spraw wewnętrznych, jako formację zorganizowaną w sposób wojskowy, która jest wyposażona w środek przymusu bezpośredniego.

Spośród licznych organów pełniących funkcję policji administracyjnej na potrzeby

niniejszego opracowania omówione zostaną:

−

Policja państwowa,

−

Straż Graniczna,

−

policja samorządowa (straże gminne - miejskie),

−

podmioty prywatne (przedsiębiorcy), wewnętrzne służby ochrony oraz służby

porządkowe organizatora imprezy masowej,

−

Straż Ochrony Kolei,

−

Straż Marszałkowska,

−

Państwowa Inspekcja Pracy,

−

Inspekcja Handlowa,

49A. Matan, Policja administracyjna jako funkcja administracji publicznej, str. 3.

−

Państwowa Inspekcja Sanitarna.

Zagadnienia związane z organizacją i funkcjonowaniem Policji państwowej i Straży

Granicznej będą przedmiotem rozważań w punktach 3 i 4 niniejszego rozdziału.

2.1.1. Straże gminne (miejskie)

Straż gminna to policja samorządowa, utworzona w celu wykonywania przez samorząd gminny czynności z zakresu ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego. Jest to formacja uzbrojona, umundurowana, mająca chronić porządek publiczny na terenie gminy, wyposażona w szereg uprawnień o charakterze władczym.

Według S. Pieprznego50 w Polsce liczba jednostek straży miejskich utrzymuje się na podobnym poziomie, a dynamiczny przyrost tych straży widoczny był w latach 1990 - 1999.

Oczywiście działanie straży gminnej zależy od gmin i zasobności ich budżetów, ponieważ to one powołują i ponoszą koszty utrzymania tych straży. Straże mają znaczny wpływ na porządek publiczny i bezpieczeństwo w gminach. Zadania straży gminnych ujęte w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 roku o strażach gminnych, jednak nie mają one charakteru katalogu zamkniętego.

Artykuł 11 powyższej ustawy wymienia przykładowe zadania straży gminnych. Są to

między innymi:

−

ochrona spokoju i porządku w miejscach publicznych,

−

czuwanie nad porządkiem oraz kontrola ruchu drogowego, w zakresie określonym

w przepisach o ruchu drogowym,

−

współdziałanie w właściwymi podmiotami w zakresie ratowania życia i zdrowia obywateli, pomocy w usuwaniu awarii technicznych i skutków klęsk żywiołowych oraz innych miejscowych zagrożeń,

−

zabezpieczenie miejsca przestępstwa, katastrofy lub innego zdarzenia albo miejsc zagrożonych takim zdarzeniem przed dostępem osób postronnych lub zniszczeniem śladów i dowodów, do momentu przybycia właściwych służb, a także ustalenie w miarę możliwości, świadków zdarzenia,

−

ochrona obiektów komunalnych i urządzeń użyteczności publicznej,

−

współdziałanie z organizatorami i innymi służbami w ochronie porządku podczas

50S. Pieprzny, Samorządowa policja administracyjna (zagadnienia podstawowe), [w:] Prawo do dobrej

administracji, praca zbiór. pod red. Z. Niewiadomskiego i Z. Cieślaka, Warszawa 2003, str. 479

zgromadzeń i imprez publicznych,

−

doprowadzanie osób nietrzeźwych do izby wytrzeźwień lub do ich miejsca zamieszkania, jeśli osoby te swoim zachowaniem dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym, znajdują się w okolicznościach zagrażających ich życiu lub zdrowiu albo zagrażają życiu i zdrowiu innych osób,

−

informowanie społeczności lokalnej o stanie i rodzajach zagrożeń, a także inicjowanie i uczestnictwo w działaniach mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi,

−

konwojowanie dokumentów, przedmiotów wartościowych lub wartości pieniężnych

dla potrzeb gminy.

Otwarcie katalogu zadań straży gminnych powoduje, że straż musi wykonywać wszystkie zadania z zakresu ochrony porządku publicznego, jakie wynikają z ustaw i aktów prawa miejscowego51. Na możliwość ustanawiania nowych zadań dla straży gminnych w ramach ochrony porządku publicznego wskazują również: art. 1 ust. 1 ustawy o strażach gminnych, określający straż jako samorządową formację stworzoną właśnie do ochrony porządku publicznego na terenie gminy (norma kompetencyjna), a także art. 7 ustawy o samorządzie gminnym52, zgodnie z którym gmina w zakresie zadań własnych może tworzyć zadania dla straży gminnych. W wykonywaniu swoich zadań straż gminna (miejska) ma obowiązek współpracować z Policją. Zasady tej współpracy reguluje rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie zakresu i sposobu współpracy Policji ze strażami gminnymi (miejskimi) oraz zakresu sprawowania przez Komendanta Głównego Policji nadzoru nad działalnością tych straży53. Szczegółowy sposób współpracy właściwych terytorialnie jednostek Policji i straży określa porozumienie, które zawierają właściwy terytorialnie komendant Policji i wójt (burmistrz, prezydent miasta). Obowiązek współpracy Policji i straży powstaje z chwilą powołania straży i przekazania regulaminu tej straży komendantowi wojewódzkiemu Policji, właściwemu terytorialnie. Współpraca Policji i straży skupia się na ich ustawowych zadaniach i polega w szczególności na:

−

ciągłej wymianie informacji na temat zagrożeń, jakie mogą wystąpić na określonym

terenie w zakresie bezpieczeństwa ludzi, mienia, porządku i spokoju publicznego,

51Art. 10 ust. 1 ustawy o strażach gminnych.
52Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku (Dz. U. z 2001 roku, Nr 142, Poz. 1591 z późniejszymi zmianami).
53Rozporządzenie z dnia 12 sierpnia 2004 roku (Dz. U. Nr 187, Poz. 1943).

−

utrzymywaniu stałej łączności pomiędzy jednostkami Policji i straży (w tym celu Policja i straż organizują specjalny system łączności, dostosowany do ich potrzeb oraz możliwości),

−

rozmieszczaniu służb policyjnych i straży stosownie do zagrożeń, jakie istnieją na

danym obszarze,

−

wspólnym wykonywaniu działań porządkowych tak, aby zagwarantować spokój i porządek w miejscach zgromadzeń, imprez rozrywkowych, sportowych, artystycznych oraz w innych miejscach publicznych,

−

organizowaniu wspólnych ćwiczeń i szkoleń policjantów i strażników,

−

wymianie informacji zebranych w ramach obserwacji i rejestracji obrazu zdarzeń w

miejscach publicznych, przy użyciu środków technicznych.

Straż gminna jest formacją umundurowaną, lecz nie uzbrojoną (ponieważ nie jest ona instytucją militarną, ale ma służyć społeczności lokalnej oraz działać z poszanowaniem godności i praw obywateli). Z zasady strażnicy nie posiadają broni palnej, choć istnieje taka możliwość - strażnicy mogą zostać wyposażeni w broń palną bojową, na wniosek komendanta straży i w drodze decyzji administracyjnej, jaką wydaje komendant wojewódzki Policji. Uprawnieni do posiadania broni będą tylko strażnicy przydzieleni do takich zadań jak: ochrona obiektów komunalnych i urządzeń użyteczności publicznej oraz konwojowanie dokumentów, wartości pieniężnych lub przedmiotów wartościowych dla potrzeb gminy, na podstawie wcześniejszej zgody uprawnionego organu Policji na wykonywanie zadań z bronią palną. Możliwość posiadania broni jest więc w stosunku do strażników straży miejskich znacznie uszczuplona w porównaniu na przykład z funkcjonariuszami Policji czy pracownikami firm ochrony osób i mienia. W celu wykonywania zadań straże gminne mają jednak do wyboru wiele środków prawnych, w tym również środków o charakterze władczym. I tak, strażnicy mają prawo do:

−

udzielania pouczeń i wydawania poleceń,

−

legitymowania osób w celu ustalenia tożsamości (w uzasadnionych przypadkach),

−

ujęcia osób i doprowadzenia ich do najbliższej jednostki Policji, gdy stwarzają one w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego albo mienia,

−

nałożenia grzywny w postępowaniu mandatowym za wykroczenia w trybie

zgodnym z przepisami o postępowaniu w sprawach o wykroczenia,

−

usuwania pojazdów i ich unieruchomienia za pomocą blokady kół (na zasadach

określonych w przepisach o ruchu drogowym),

−

kierowania wniosków o ukaranie do sądu, oskarżania przed sądem i wnoszenia środków odwoławczych, a także dokonywania czynności wyjaśniających (na zasadach określonych w przepisach o postępowaniu w sprawach o wykroczenia),

−

żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych i samorządowych oraz zwracania się w nagłych przypadkach o pomoc do jednostek gospodarczych, prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej, a także do organizacji społecznych i do każdej osoby, o udzielenie doraźnej pomocy (na zasadach określonych w ustawie o Policji),

−

obserwacji oraz rejestracji obrazu zdarzeń w miejscach publicznych za pomocą

środków technicznych.

Straż gminna może także przetwarzać dane osobowe (bez wiedzy i zgody osoby, której te dane dotyczą), uzyskane w wyniku czynności wykonywanych w postępowaniu w sprawach o wykroczenia bądź w wyniku dostępu na podstawie odrębnych przepisów do rejestrów, zbiorów i ewidencji.

Odrębne uprawnienie stanowi możliwość stosowania przez strażników gminnych (miejskich) przymusu bezpośredniego względem osób utrudniających lub uniemożliwiających im wykonywanie zadań określonych ustawą. Straż gminna została wyposażona między innymi w takie środki przymusu bezpośredniego, jak: siła fizyczna (chwyty obezwładniające oraz inne techniki obrony), kajdanki, pałki obronne wielofunkcyjne, psy obronne, paralizatory elektryczne (na które nie jest wymagane pozwolenie na posiadanie broni), konie służbowe, ręczne miotacze gazu. Oczywiście strażnicy każdorazowo powinni uzależniać wybór określonego środka od wielu czynników, między innymi od stanu zagrożenia i rodzaju zdarzenia, a więc rzetelnie ustalić stan faktyczny.

Mogłoby się wydawać, że straże gminne (miejskie) mają bardzo wąski zakres uprawnień w porównaniu z Policją państwową, strażnicy nie są przecież uprawnieni na przykład do dokonywania kontroli osobistej czy przeglądania podręcznych przedmiotów osoby podejrzanej o popełnienie czynu zabronionego pod groźbą kary. Nie mogą przeszukiwać pomieszczeń, bagaży, osób. Nie mają również prawa do użycia broni palnej bojowej w przypadku wykonywania wspólnego patrolu z funkcjonariuszem Policji. Mimo to, obserwując ich działalność, można stwierdzić, że wykonują swoje zadania skutecznie i szybko, a ich obecność i rozwój wpływa korzystnie na porządek i spokój publiczny.

2.1.2. Podmioty prywatne (przedsiębiorcy), wewnętrzne służby ochrony

oraz służby porządkowe organizatora imprezy masowej

Podmioty prywatne, tak zwane wewnętrzne służby ochrony oraz służby porządkowe organizatora imprezy masowej stanowią policję administracyjną prywatną. Kompetencje policyjne wykonują tutaj podmioty spoza sfery administracji publicznej (podmioty prywatne - stąd nazwa „policja prywatna”) na podstawie funkcji zleconych54.

Jeśli idzie o zlecenie funkcji policyjnych podmiotom prywatnym, odbywa się to w ten sposób, że na podstawie aktu koncesyjnego podmioty prowadzące działalność w zakresie ochrony osób i mienia mają prawo do wyłącznego wykonywania tych funkcji. Koncesję na wykonywanie usług w zakresie ochrony osób i mienia może otrzymać taki przedsiębiorca, który:

−

jest osobą fizyczną i jednocześnie posiada licencję drugiego stopnia pracownika

ochrony lub licencję pracownika zabezpieczenia technicznego,

−

nie jest osobą fizyczną, ale licencję drugiego stopnia pracownika ochrony lub licencję pracownika zabezpieczenia technicznego posiada przynajmniej jedna osoba będąca wspólnikiem spółki cywilnej, jawnej lub komandytowej, członkiem zarządu, prokurentem albo pełnomocnikiem ustanowionym przez przedsiębiorcę do kierowania działalnością, jaka została określona w koncesji.

Powyższe jest zgodne z zasadą stanowiącą, że działalność gospodarcza (bo działalność koncesjonowana jest przecież działalnością gospodarczą) ma być wykonywana w sposób zawodowy. Oznacza to, że osoba podejmująca taką działalność nie musi się wprawdzie legitymować umiejętnościami czy wykształceniem niezbędnymi do jej prowadzenia (jeśli nie działa jako osoba fizyczna w obrocie gospodarczym), ale ma zapewnić, że będzie ją wykonywać osoba kompetentna, w sposób fachowy. W podmiotach nie będących osobami fizycznymi zwykle będzie to właśnie zatrudnienie pracownika, który posiada wymaganą przepisami prawa licencję.

Przedsiębiorcy prowadzący działalność koncesjonowaną w zakresie ochrony osób i mienia działają na podstawie ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 roku o ochronie osób i mienia. Według regulacji tej ustawy, przy wykonywaniu zadań z zakresu funkcji

54A. Matan, Policja administracyjna jako funkcja administracji publicznej, str. 4.

policyjnych pracownicy danego podmiotu powinny zostać oznaczeni w sposób jednolity, który zapewnia zarówno rozpoznanie tych pracowników ochrony, jak i ich pracodawcy (może to być na przykład ubiór umożliwiający identyfikację poszczególnych osób, identyfikator czy logo przedsiębiorcy). To z kolei zapewnia realizację zasady jawności działalności gospodarczej, wedle której podmiot działający na rynku musi być rozpoznawalny.

Wewnętrzne służby ochrony funkcjonują jako uzbrojone i umundurowane zespoły pracowników przedsiębiorców albo jednostek organizacyjnych. Mają one obowiązkowo zapewniać ochronę obszarów, urządzeń i obiektów określonych ustawie o ochronie osób i mienia, a także w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie wewnętrznych służb ochrony. Aby utworzyć takie służby, potrzebne jest zezwolenie właściwego komendanta wojewódzkiego Policji, a tworzy je kierownik danej jednostki. Działalność wewnętrznych służb ochrony skupia się przede wszystkim na ochronie mienia w granicach chronionych obszarów i obiektów, ochronie ważnych urządzeń danej jednostki, jakie znajdują się poza granicami chronionych obszarów i obiektów, a także konwojowaniu mienia jednostek. Służby wykonują również inne zadania jakie wynikają z planu ochrony określonego podmiotu.

Służby porządkowe organizatora imprezy masowej to jednostki mające zapewnić bezpieczeństwo osobom obecnym na imprezie, a także porządek i spokój podczas trwania tej imprezy. Obowiązek zagwarantowania obecności służby porządkowej spoczywa na organizatorze imprezy masowej, po uprzednim uzyskaniu zezwolenia na jej zorganizowanie. Wniosek o uzyskanie zezwolenia organizację imprezy masowej powinien sporządzić organizator i powinien on posiadać następujące elementy:

−

informację na temat stanu liczebnego danej służby,

−

organizację służby porządkowej,

−

oznakowanie i wyposażenie,

−

sposób rozmieszczenia służby porządkowej na imprezie.

Zadania służby powinien również określić sam organizator, w tym celu sporządza on pisemną instrukcję. Porządkowi muszą również posiadać identyfikatory, które powinny być umieszczone w widocznym miejscu, tak, aby mogli być oni rozpoznawalni, wykonując swoje zadania.

Na podstawie powyższej przedstawionych podmiotów widocznym jest fakt, iż w

istocie zadania policyjne wykonywane przez podmioty prywatne mają jednak charakter

publiczny. Ich realizacja odbywa się na podstawie zlecenia im funkcji policyjnej i coraz

częściej poprzez pewnego rodzaju prywatyzację zadań administracji publicznej.

2.1.3. Straż Ochrony Kolei

Straż ochrony Kolei to wyspecjalizowana, umundurowana i uzbrojona formacja, która działa na podstawie ustawy o transporcie kolejowym55. Jest ona powołana do ochrony porządku i ładu oraz mienia, tworzy ją zarządca lub przewoźnik kolejowy za zgodą Ministra Transportu w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych (w drodze decyzji). Do zadań Straży Ochrony Kolei należy w szczególności:

−

kontrola przestrzegania przepisów porządkowych na obszarze kolejowym, w

pociągach i innych pojazdach kolejowych,

−

ochrona życia, zdrowia ludzi i mienia na obszarze kolejowym, w pociągach i innych

pojazdach kolejowych.

Wykonując swoje zadania, funkcjonariusze straży mają prawo do:

−

legitymowania osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia, a

także świadków przestępstwa lub wykroczenia, w celu ustalenia ich tożsamości,

−

ujęcia, w celu niezwłocznego doprowadzenia do najbliższej jednostki Policji, osób, w stosunku do których zaistniała uzasadniona potrzeba podjęcia czynności wykraczających poza uprawnienia straży,

−

zatrzymania i dokonania kontroli pojazdu samochodowego poruszającego się na obszarze kolejowym i przyległym pasie gruntu w przypadku uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia przy użyciu tego pojazdu,

−

nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (na zasadach określonych w

przepisach Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia),

−

przeprowadzenia czynności wyjaśniających, występowania z wnioskiem do sądu o ukaranie, oskarżania przed sądem i wnoszenia środków odwoławczych w trybie określonym w przepisach Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia,

−

stosowania środków przymusu bezpośredniego: siły fizycznej w postaci chwytów obezwładniających i podobnych technik obrony, miotaczy gazowych, pałek służbowych, kajdanek i psów służbowych. Funkcjonariusze mogą również w razie potrzeby użyć broni palnej, między innymi w celu odparcia bezpośredniego,

55Ustawa z dnia 28 marca 2003 roku, Dz. U. Nr 86, Poz. 789.

bezprawnego zamachu na życie własne lub innej osoby, przeciwko osobie próbującej siłą odebrać broń funkcjonariuszowi czy w celu odparcia zamachu na mienie, obiekty i urządzenia znajdujące się na obszarze kolejowym, stwarzającego zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego56.

Na podstawie „Porozumienia o współdziałaniu w zakresie strategii zmierzającej

do poprawy stanu bezpieczeństwa na obszarach kolejowych”57, Straż Ochrony Kolei

współpracują z Policją, Strażą Graniczną i Żandarmerią Wojskową. Strategia objęła między innymi takie sfery działań jak: bezpieczeństwo w pociągach pasażerskich, na dworcach, przystankach i stacjach, bezpieczeństwo przewozów przesyłek towarowych, działalność profilaktyczno - zapobiegawczą, przeciwdziałanie, rozpoznawanie i neutralizowanie zagrożeń terrorystycznych oraz współpraca z mediami. W efekcie zawartego porozumienia na obszarach kolejowych pojawiła się większa ilość patroli, a do działań włączyli się strażnicy miejscy, funkcjonariusze Urzędu Kontroli Skarbowej oraz Izby Celnej. Straż Ochrony Kolei prowadzi także działania profilaktyczne, organizując prelekcje w placówkach oświatowych i podając w mediach stosowne informacje. Na uwagę zasługują również niewątpliwie grupy operacyjne i operacyjno - interwencyjne, które wykonują zadania specjalne (są to zwykle działania doprowadzające do zatrzymania sprawców przestępstw). Są oni szkoleni przez instruktorów oddziałów antyterrorystycznych Policji, co sprawia, że sprawnie i fachowo wykonują powierzone im funkcje.

2.1.4. Straż Marszałkowska

Straż Marszałkowska to jedna z komórek organizacyjnych Kancelarii Sejmu. Głównym zadaniem straży jest zagwarantowanie porządku i bezpieczeństwa na terenie parlamentu, a w szczególności w czasie trwania posiedzeń Sejmu i Senatu. W dawnej Polsce Straż Marszałkowska była formacją quasi - policyjną, jej zadaniem była ochrona bezpieczeństwa i porządku na królewskim dworze i w jego sąsiedztwie. Obecnie komórka ta zajmuje się przede wszystkim czuwaniem nad zapewnieniem spokoju obrad Sejmu i Senatu, aby nie zostały one zakłócone przez niepowołane osoby. Również pracownicy mediów i wszelkie osoby z zewnątrz mają obowiązek wykonywać polecenia straży, jeśli idzie o poruszanie się po obiektach parlamentu.

56www.sokwarszawa.pkp.com.pl/przepisy.html

57Porozumienie z lipca 2004 roku.

2.1.5. Państwowa Inspekcja Pracy

Państwowa Inspekcja Pracy to wyspecjalizowany centralny organ państwowy, sprawujący w imieniu państwa kontrolę i nadzór przestrzegania przepisów w zakresie prawa pracy nad wszystkimi pracodawcami, a także nad innymi podmiotami, na rzecz których osoby fizyczne świadczą pracę. W szczególności jest to kontrola i nadzór nad przestrzeganiem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Podstawą prawną działania Państwowej Inspekcji Pracy jest ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy58, według której Inspekcja jest niezależna od administracji państwowej i nie wchodzi w jej skład. Podlega ona Sejmowi.

Państwową Inspekcję Pracy tworzą :

−

Główny Inspektorat Pracy (główny Inspektor Pracy),

−

okręgowe inspektoraty pracy (okręgowi inspektorzy pracy oraz inspektorzy pracy

działający w ramach terytorialnej właściwości okręgowych inspektoratów pracy).

Jednostkami organizacyjnymi są natomiast Główny Inspektorat Pracy i okręgowe

inspektoraty pracy.

Państwowa Inspekcja Pracy współdziała przy wykonywaniu swojej działalności ze związkami zawodowymi, z organizacjami pracodawców, organami samorządu załogi, a także ze społeczną inspekcją pracy.

W sferze działania Inspekcji znajdują się przede wszystkim takie zadania, jak:

−

kontrola i nadzór przestrzegania przepisów prawa pracy, a szczególnie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę, czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników powiązanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych, niepełnosprawnych, innych świadczeń z tytułu pozostawania w stosunku pracy,

−

kontrola legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej i wykonywania działalności (przez obywateli polskich) oraz kontrola legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej i wykonywania pracy przez cudzoziemców,

−

kontrola wyrobów wprowadzanych do obrotu pod względem spełniania przez nie wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, określonych w odrębnych przepisach oraz uczestnictwo w przejmowaniu do eksploatacji wybudowanych (przebudowanych) obiektów budowlanych albo ich części, w zakresie ustalonym w

58Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 roku, Dz. U. Nr 89, Poz. 589

odrębnych przepisach,

−

kontrola przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy projektowaniu budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy, a także będących na ich wyposażeniu urządzeń technicznych i maszyn,

−

podejmowanie działań polegających na zapobieganiu i eliminowaniu zagrożeń w

środowisku pracy, a w szczególności:

•

badanie i analiza okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz kontrola

stosowania środków, które zapobiegają tym wypadkom,

•

analiza przyczyn chorób zawodowych i kontrola środków im zapobiegającym,

•

udzielanie porad i informacji technicznych, które mogą eliminować zagrożenia

dla życia czy zdrowia pracowników,

•

udzielanie informacji i porad w zakresie przestrzegania prawa pracy,

•

inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie

indywidualnym,

•

inicjowanie prac badawczych z zakresu przestrzegania prawa pracy.

−

współdziałanie z organami ochrony środowiska w zakresie kontroli przestrzegania

przez pracodawców przepisów o przeciwdziałaniu zagrożeniom dla środowiska,

−

opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu prawa pracy,

−

możliwość wnoszenia powództw, a także (za zgodą osoby zainteresowanej) uczestnictwo w postępowaniu przed sądem pracy w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy,

−

udzielanie na pisemny wniosek osoby zainteresowanej informacji o minimalnych warunkach zatrudnienia pracowników, określonych w Rozdziale IIa Działu drugiego kodeksu pracy59,

−

ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika, określonym w kodeksie pracy i kodeksie wykroczeń, wykonywanie innych zadań określonych w ustawie i przepisach szczególnych.

Państwowa Inspekcja Pracy czuwa ponadto nad zapewnieniem bezpiecznych i higienicznych warunków pracy między innymi: osobom fizycznym wykonującym pracę na podstawie innej niż stosunek pracy, osobom wykonującym działalność gospodarczą na własny rachunek w miejscu wskazanym przez pracodawcę (lub przedsiębiorcę, nie będącego pracodawcą), osobom przebywającym w zakładach karnych i poprawczych,

59Chodzi o pracowników skierowanych do pracy na terytorium Rzeczypospolitej z państwa będącego

członkiem Unii Europejskiej

wykonującym pracę, żołnierzom w czynnej służbie, wykonującym prace im powierzone. Inspekcja sprawuje też nadzór i kontrolę nad zapewnieniem bezpiecznych i higienicznych warunków zajęć dydaktycznych, odbywanych przez uczniów i studentów. Może ona również badać i analizować czynniki szkodliwe i uciążliwe, jakie występują w określonym środowisku pracy60.

Kontrola dokonywana przez Państwową Inspekcję Pracy ma na celu sprawdzenie, czy pracodawca przestrzega przepisów prawa pracy, a w szczególności bezpieczeństwa i higieny pracy. Inspektorzy są uprawnieni do przeprowadzenia takiej kontroli bez wcześniejszego zgłoszenia. Kontrolę prowadzi się bądź w siedzibie albo miejscu wykonywania działalności przez podmiot kontrolowany, bądź w siedzibie jednostki organizacyjnej Państwowej Inspekcji Pracy, jeśli specyfika podejmowanych przez inspektora czynności na to pozwala. Kontroler ma prawo do swobodnego poruszania się i wstępu na teren kontrolowanego podmiotu, nie musi posiadać przepustki i nie jest poddawany rewizji osobistej. W czasie prowadzenia kontroli inspektor współpracuje z organami samorządu załogi, ze związkami zawodowymi oraz społeczną inspekcją pracy. Po dokonanej kontroli sporządza się protokół i wyciąga wnioski (zarządzenie i wystąpienie pokontrolne) związane z ustaleniem stanu faktycznego co do przestrzegania prawa pracy przez podmiot kontrolowany. Inspekcja ma możliwość sprawdzenia, czy dany podmiot wypełnił zadania wynikające z wystąpienia pokontrolnego (jeśli oczywiście inspektor stwierdził uchybienia w przestrzeganiu przez pracodawcę przepisów prawa pracy). W razie niedostosowania się pracodawcy do postanowień wypływających z wniosków inspektora, istnieje możliwość przeprowadzenia następnej kontroli (sprawdzającej wykonanie wystąpienia pokontrolnego). Widać zatem, że Państwowa Inspekcja Pracy ma dość rozległe uprawnienia nadzorcze i kontrolne, jeśli idzie o weryfikację przestrzegania przepisów z zakresu prawa pracy przez podmioty zatrudniające pracowników.

2.1.6. Inspekcja Handlowa

Inspekcja Handlowa to wyspecjalizowany organ kontroli, którego celem jest ochrona interesów konsumentów i interesu gospodarczego państwa. Czuwa ona nad przestrzeganiem reguł handlu, bezpieczeństwa produktów, rzetelności i legalności

60J. Bodio, G. Borkowski, T. Demendecki, Ustrój organów ochrony prawnej. Część szczegółowa,

Warszawa 2007, str. 278

działań pomiędzy producentami, sprzedawcami i konsumentami. Stoi na straży praw konsumenta, który dąży do nabycia towaru pełnowartościowego, spełniającego europejskie normy jakościowe.

Inspekcja Handlowa jako organ administracji rządowej została powołana na mocy ustawy z dnia 15 grudnia 2000 roku o Inspekcji Handlowej61, regulującą jej zadania oraz organizację.

Uproszczony schemat organizacji Inspekcji został przedstawiony w Załączniku nr 2. Inspekcja podlega Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Organami Inspekcji są:

−

Główny Inspektor Inspekcji Handlowej - w sprawach związanych z wykonywaniem

zadań i kompetencji Inspekcji Handlowej,

−

wojewódzki inspektor inspekcji handlowej - jako kierownik wojewódzkiej inspekcji handlowej, która wchodzi w skład zespolonej administracji rządowej w województwie.

Główny Inspektor Inspekcji Handlowej kieruje działalnością Inspekcji przy pomocy Głównego Inspektoratu, natomiast wojewódzki inspektor inspekcji handlowej - przy pomocy wojewódzkiego inspektoratu inspekcji handlowej.

Do ustawowych zadań Inspekcji Handlowej należy między innymi:

−

kontrola legalności i rzetelności działania przedsiębiorców prowadzących

działalność gospodarczą w zakresie handlu, produkcji i usług,

−

kontrola produktów wchodzących na rynek (wprowadzanych do obrotu) w zakresie zgodności z wymaganiami określonymi w odrębnych przepisach, chyba, że produkty te podlegają już nadzorowi innych organów,

−

kontrola produktów w zakresie spełniania przez nie wymogów dotyczących

bezpieczeństwa,

−

kontrola przestrzegania przez sprzedawców detalicznych i hurtowych niektórych

przepisów ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym,

−

kontrola produktów już znajdujących się w obrocie towarowym lub przeznaczonych do wprowadzenia na rynek, a w szczególności oznakowania i zafałszowań oraz kontrola usług,

−

działalność mediatorska - prowadzenie mediacji mających na celu ochronę

interesów i praw konsumentów,

−

organizowanie i prowadzenie stałych polubownych sądów konsumenckich,

61Dz. U. z 2001 roku Nr 4, Poz. 25 z późniejszą zmianą

prowadzenie poradnictwa konsumenckiego,

−

wykonywanie innych zadań określonych w ustawie lub innych przepisach.

Organy Inspekcji dokonują kontroli na podstawie okresowych planów kontroli, ale mogą również przeprowadzać kontrole doraźne, które nie były wcześniej zaplanowane, jeśli wymaga tego interes konsumentów bądź interes gospodarczy państwa. W zakresie realizacji swoich zadań Inspekcja współdziała z powiatowym (miejskim) rzecznikiem praw konsumentów, organami administracji (zarówno rządowej, jak i samorządowej), organami kontroli i organizacjami pozarządowymi, które reprezentują interesy konsumentów.

Jeśli idzie o przebieg kontroli, jest ona bardzo zbliżona do kontroli przeprowadzanej przez Państwową Inspekcję Pracy (choć oczywiście badana jest inna materia). Inspektorzy również mają prawo wstępu i swobodnego poruszania się po obiekcie podmiotu kontrolowanego na podstawie legitymacji służbowej, nie podlegają też rewizji osobistej. Dotyczą ich natomiast przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, obowiązujące w jednostce kontrolowanej. Inspektorzy mogą badać akta, dokumenty, żądać sporządzenia ich kopii, dokonywać oględzin obiektów, pomieszczeń, żądać udzielenia pisemnych i ustnych wyjaśnień, a także przesłuchiwać osoby w charakterze świadka lub strony, zasięgać opinii biegłych, pobierać nieodpłatnie próbki produktów do badań i zbierać inne niezbędne materiały w zakresie objętym kontrolą.

Podobnie jak w przypadku Państwowej Inspekcji Pracy, kontrola kończy się sporządzeniem protokołu i wydaniem zarządzenia pokontrolnego, a następnie wystąpienia pokontrolnego. Inspekcja posiada również szczególne prawo, nadane jej na podstawie rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 8 kwietnia 2003 roku - uprawnienie do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego62.

2.1.7. Państwowa Inspekcja Sanitarna

Państwowa Inspekcja Sanitarna podlega ministrowi właściwemu do spraw zdrowia, a podstawę prawną jej funkcjonowania stanowi ustawa z dnia 14 marca 1985 roku o Państwowej Inspekcji Sanitarnej63. Inspekcją kieruje Główny Inspektor Sanitarny, który jest centralnym organem administracji rządowej. Organem doradczym i opiniodawczym Głównego Inspektora jest Rada Sanitarno - Epidemiologiczna,

62Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w sprawie nadania inspektorom Inspekcji Handlowej

uprawnień do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego, Dz. U. z 2003 roku Nr 63, Poz. 587.

63Dz. U. z 2006 roku, Nr 122, Poz. 851 ze zmianą

składająca się z przewodniczącego, sekretarza i piętnastu członków - pracownicy nauki i wybitni specjaliści z dziedziny sanitarno - epidemiologicznej. W pracach Rady uczestniczą przedstawiciele centralnych organów administracji rządowej, jednostek samorządu terytorialnego, związków zawodowych, organizacji pracodawców i organizacji społecznych, których celem statutowym są problemy sanitarno - epidemiologiczne. Organy Inspekcji stanowią: Główny Inspektor Sanitarny, państwowy wojewódzki inspektor sanitarny, państwowy powiatowy inspektor sanitarny oraz państwowy graniczny inspektor sanitarny.

Główny Inspektor Inspekcji Sanitarnej nadzoruje i kieruje pracą działalnością państwowych inspektorów sanitarnych, wyznacza ogólne kierunki działania organów Inspekcji, a także zasady współpracy z innymi organami kontroli państwowej. Główny Inspektor określa również szczegółowe zasady postępowania państwowych inspektorów sanitarnych, gdy zagrożone jest bezpieczeństwo sanitarne.

Państwowy wojewódzki, powiatowy i graniczny inspektor sanitarny koordynują działalność odpowiednio wojewódzkiej, powiatowej i granicznej stacji sanitarno - epidemiologicznej, które są zakładami opieki zdrowotnej. W jednostkach organizacyjnych podległych i nadzorowanych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych, na przykład w Policji czy Straży Pożarnej, zadania Państwowej Inspekcji Sanitarnej wykonuje Państwowa Inspekcja Sanitarna Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Państwowemu powiatowemu i granicznemu inspektorowi sanitarnemu mogą być zlecone w drodze porozumienia sprawy z zakresu właściwości państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, w tym również wydawanie w jego imieniu decyzji administracyjnych.

Zadania Państwowej Inspekcji Sanitarnej skupiają się wokół realizacji zadań z zakresu zdrowia publicznego, Inspekcja wypełnia je między innymi poprzez sprawowanie nadzoru nad warunkami higieny środowiska, pracy w zakładach pracy, higieny procesów nauczania i wychowania, wypoczynku i rekreacji, higieniczno - sanitarnymi, jakie powinien spełniać personel medyczny, sprzęt i pomieszczenia, w których udzielane są świadczenia zdrowotne, a także zapobieganie powstawaniu chorób, w tym również chorób zakaźnych i zawodowych. Inspekcja sprawuje nadzór sanitarny, a także prowadzi działalność zapobiegawczą i przeciwepidemiologiczną w sferze chorób zakaźnych i innych chorób, które powodują warunki środowiska. Działa również w sferze oświatowo - zdrowotnej, organizuje, koordynuje i nadzoruje tego

rodzaju działalność. Państwowa Inspekcja Sanitarna może prowadzić dochodzenie w sprawach karnych podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym oraz ma prawo do nakładania grzywien w drodze mandat karnego za wykroczenia.

Państwowy inspektor sanitarny jest uprawniony do kontroli zgodności budowanych obiektów z wymogami higienicznymi i zdrowotnymi, określonymi w obowiązujących przepisach, a w szczególności w związku z przeprowadzaną kontrolą ma prawo między innymi do: wstępu o każdej porze do zakładów pracy oraz wszystkich pomieszczeń i urządzeń wchodzących w ich skład, obiektów użyteczności publicznej, obiektów handlowych, ogrodów działkowych i nieruchomości, środków transportu, w tym również na statki morskie oraz obiekty powietrzne, do obiektów będących w trakcie budowy; może także żądać pisemnych lub ustnych informacji, wzywania i przesłuchiwania osób, ma prawo do żądania okazania dokumentów i udostępniania danych oraz pobierania próbek do badań laboratoryjnych. Inspektor ma prawo wstępu do mieszkań, gdy stwierdzi bądź podejrzewa istnienie choroby zakaźnej, zagrożenia zdrowia czynnikami środowiskowymi, a także gdy w mieszkaniu jest lub ma być prowadzona działalność produkcyjna lub usługowa.

Jeśli inspektor sanitarny stwierdzi, że zostały naruszone wymagania higieniczne i zdrowotne, to nakazuje w drodze decyzji, usunięcie stwierdzonych uchybień (w oznaczonym terminie). W przypadku gdy naruszenie to było powodem bezpośredniego naruszenia życia lub zdrowia ludzkiego, inspektor nakazuje unieruchomienie zakładu pracy bądź jego części, na przykład określonego stanowiska pracy, maszyny, zamknięcie obiektu użyteczności publicznej, wyłączenie z eksploatacji środka transportu, wycofanie z obrotu produktu spożywczego, przedmiotu użytku, materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, kosmetyków lub innych wyrobów mogących mieć wpływ na zdrowie ludzi; likwidację hodowli lub chowu zwierząt, a także podjęcie bądź zaprzestanie innych działań.

Ważnym środkiem, jaki może zostać wykorzystany przez inspektora sanitarnego, jest prawo zgłoszenia sprzeciwu przeciw uruchomieniu wybudowanego albo przebudowanego zakładu pracy lub innego obiektu budowlanego, przeciw wprowadzeniu nowych technologii lub zmian w technologii, dopuszczeniu do obrotu materiałów stosowanych w budownictwie, a także innych wyrobów, jakie mogą mieć wpływ na zdrowie ludzi - jeśli w toku wykonywanych czynności kontrolnych stwierdzi on, że mogłoby nastąpić zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego z powodu nieuwzględnienia przez podmiot wymagań zdrowotnych i higienicznych wynikających

z obowiązujących przepisów64. Wniesienie takiego sprzeciwu wstrzymuje dalsze działania, aż do czasu wydania decyzji przez państwowego inspektora sanitarnego wyższego stopnia.

Stwierdzenie przez inspektora sanitarnego istotnych uchybień w działalności kontrolowanej jednostki skutkuje zawiadomieniem kierownictwa tej jednostki lub organ powołany do sprawowania nadzoru nad nią, o tych uchybieniach. Kierownictwo lub organ nadzorujący jednostkę ma trzydzieści dni, aby powiadomić właściwego państwowego inspektora sanitarnego o podjętych bądź wykonanych czynnościach zmierzających do wyeliminowania istniejących uchybień.

Na podstawie powyższych informacji można wyrazić przekonanie, że Państwowa Inspekcja Sanitarna ma wielki wpływ na działalność jednostek, ponieważ przeprowadzona przez nią kontrola może doprowadzić nawet do zamknięcia zakładu pracy lub wycofania określonych produktów czy wyrobów z obrotu. Z pewnością jednak działania podejmowane przez Inspekcję mają na celu ochronę życia i zdrowia ludzkiego. Dzięki Państwowej Inspekcji Sanitarnej wielu ludziom zapewniono bezpieczne i higieniczne warunki pracy i jeśli nie zapewnił ich pracodawca, to na pewno w wyniku kontroli i czynności zaleconych przez państwowego inspektora sanitarnego doszło do znacznej ich poprawy.

2.2. Funkcja wojewody i starosty w sferze ochrony bezpieczeństwa i porządku

publicznego

W 1990 roku rozpoczęła się reforma administracji publicznej, która polegała na utworzeniu podstawowej jednostki podziału terytorialnego państwa, czyli gminy. Trwała ona osiem lat, w jej wyniku rozbudowano struktury samorządowe i zdecentralizowano zadania i kompetencje na rzecz samorządu terytorialnego. Skutkiem było przekazanie na rzecz samorządu znacznej części zadań publicznych, realizowanych wcześniej przez administrację rządową.

W 1998 roku uchwalono tzw. ustawy samorządowe oraz ustawę o administracji

rządowej w województwie. Zgodnie z nimi podstawowymi jednostkami podziału

64J. Bodio, G. Borkowski, T. Demendecki, Ustrój organów ochrony prawnej. Część szczegółowa,

Warszawa 2007, str. 290

terytorialnego są gminy, powiaty i województwa. Administracja rządowa została ograniczona, a w rezultacie administracja rządowa ogólna działa w województwie poprzez urząd wojewody oraz związaną z wojewodą wojewódzką administrację zespoloną. Widać zatem, że utworzył się nowy system administracji publicznej, którego podstawą stały się jednostki samorządu terytorialnego, funkcjonujące na każdym szczeblu podziału terytorialnego, z wojewodą na szczeblu wojewódzkim i bardzo ograniczoną administracją niezespoloną (wcześniej - specjalną)65.

Odpowiedzialność za wyniki działania całości administracji określonego stopnia podziału terytorialnego (w tym służb, inspekcji i straży) spadła na wojewodę (na stopniu wojewódzkim) i na starostę (w powiecie). Od 1999 roku to właśnie te jednostki ponoszą odpowiedzialność polityczną za skutki działań własnych i służb, których są zwierzchnikami.

2.2.1. Wojewoda jako zwierzchnik administracji zespolonej w województwie

Zadania i ustrój administracji rządowej w województwie zostały uregulowane

przez ustawę z dnia 5 czerwca 1998 roku o administracji rządowej w województwie66.

W myśl art. 4 ustawy wojewoda jest zwierzchnikiem zespolonych służb, inspekcji i straży w administracji rządowej w województwie. O ile ustawa nie stanowi inaczej, zespolenie to następuje w jednym urzędzie (czyli w strukturze urzędu wojewódzkiego). Nie jest to jednak konieczne, ponieważ ustawa przewiduje możliwość zaistnienia wyjątków - a zatem możliwy jest brak zespolenia organizacyjnego w funkcjonowaniu tych służb (inspekcji, straży). Organizację całej tej administracji zespolonej w województwie określa natomiast statut urzędu wojewódzkiego, który nadaje wojewoda. To statut zawiera między innymi nazwy stanowisk kierowników zespolonych służb (inspekcji, straży) i nazwy jednostek, jakie stanowią aparat pomocniczy tych kierowników oraz zakres ich działania. Natomiast bardziej szczegółową organizację i tryb pracy urzędu wojewódzkiego zawiera regulamin, który wojewoda ustala w formie zarządzenia. Część tego regulaminu stanowią regulaminy komend, inspektoratów i innych jednostek organizacyjnych, które z kolei są ustalane przez kierowników tychże jednostek, a następnie zatwierdzane przez wojewodę (chyba, że przepisy ustaw, na podstawie których działają te jednostki, stanowią inaczej). Wyjątkiem od zasady

65Policja w strukturach administracji publicznej, materiały poseminaryjne pod red. Aleksandra

Babińskiego i Piotra Bogdalskiego, Szczytno 2005.

66Dz. U. z 2001 roku, Nr 80, Poz. 872 z późniejszymi zmianami

zespolenia jest regulacja dotycząca Policji - bowiem regulaminy komisariatów, komend i innych jednostek nie stanowią części regulaminu urzędu wojewódzkiego. Regulaminy te ustala właściwy dla tych jednostek komendant Policji w uzgodnieniu ze swoim przełożonym.

Zwierzchnictwo (nie - kierownictwo!)67 wojewody można postrzegać w dwóch postaciach: zwierzchnictwa osobowego oraz zwierzchnictwa służbowego. Zwierzchnictwo osobowe ma swoją podstawę we włączeniu inspekcji, służb i straży w strukturę urzędu wojewódzkiego. Natomiast zwierzchnictwo służbowe przejawia się przede wszystkim w uprawnieniu do kierowania, wydawania poleceń służbowych oraz odpowiedzialności za działalność inspekcji, straży i służb.

Zgodnie z art. 15 pkt 4 i 4a ustawy o administracji rządowej w województwie „wojewoda jako przedstawiciel Rady Ministrów odpowiada za wykonywanie polityki rządu na obszarze województwa, a w szczególności zapewnia współdziałanie wszystkich jednostek organizacyjnych administracji rządowej i samorządowej działających na obszarze województwa i kieruje ich działalnością w zakresie:

−

zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia,

−

zapobiegania zagrożeniom środowiska,

−

bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku publicznego,

−

ochrony praw obywatelskich,

−

zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz

zwalczania i zapobiegania ich skutkom na zasadach określonych w ustawach,

a także dokonuje oceny zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa, opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy”.

Pozycja wojewody na szczególne znaczenie w sferze ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, ponieważ jest on koordynatorem wszystkich działań, jakie podejmują organy administracji publicznej na obszarze województwa68. Dlatego jest on uprawniony do stosowania narzędzi koordynacyjnych i nadzorczych, które zapewniają sprawne wykonywanie zadań ze sfery utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego przez wojewodę.

67Zwierzchnictwo można dostrzec w układach koordynacyjnych w administracji publicznej (układ

poziomy), podczas gdy kierownictwo występuje jako element hierarchicznego podporządkowania

(układ pionowy). S. Pieprzny, Policja. Organizacja i funkcjonowanie, Warszawa 2007, str. 57.

68Zadania jednostek samorządu terytorialnego w zakresie ochrony porządku i bezpieczeństwa

publicznego, materiał przygotowany w 2004 roku przez Departament Porządku Publicznego MSWiA,

Departament Administracji Publicznej MSWiA oraz Komendę Główną Policji, str. 49

Wojewoda ma możliwość wydania poleceń obowiązujących wszystkie organy administracji rządowej, działając jako przedstawiciel Rady Ministrów. W sytuacjach nadzwyczajnych polecenia te mogą również obowiązywać organy samorządu terytorialnego (wojewoda ma obowiązek niezwłocznego poinformowania właściwego ministra o wydanych poleceniach). Oczywiście nie jest dopuszczalne, aby dotyczyły one rozstrzygnięć, które są co do istoty załatwiane w drodze decyzji administracyjnej.

Wojewoda jest także uprawniony, w sytuacjach nadzwyczajnych, do żądania wszczęcia postępowania dyscyplinarnego względem każdego pracownika rządowej administracji niezespolonej69, a także pracownika samorządowego, jeśli dopuścili się oni naruszenia prawa.

Jeśli idzie o administrację niezespoloną, wojewoda wnioskuje lub wyraża zgodę na powołanie i odwołanie organów tej administracji. Organy administracji niezespolonej mają również obowiązek uzgadniania z wojewodą projektów aktów stanowionego przez nie prawa miejscowego, a także muszą zapewnić zgodność swoich działań z poleceniami wojewody.

Specjalne uprawnienia przysługują wojewodzie w czasie stanu klęski żywiołowej, bo - zgodnie z art. 11 ustawy o sanie klęski żywiołowej70 - wojewoda kieruje działaniami, jakie są prowadzone w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia na obszarze województwa. Oznacza to podporządkowanie mu organów i jednostek organizacyjnych administracji rządowej i samorządu województwa, działających na obszarze województwa, a także innych sił i środków wydzielonych do dyspozycji wojewody (łącznie z oddziałami i pododdziałami Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej), które są skierowane do wykonywania tych działań na obszarze województwa.

Natomiast w przypadku administracji zespolonej, wojewoda zazwyczaj (z

określonymi w art. 31 wyjątkami)71 powołuje i odwołuje kierowników zespolonych

69Zgodnie z Załącznikiem do ustawy o administracji rządowej w województwie administrację

niezespoloną stanowią: 1) dowódcy okręgów wojskowych, szefowie wojewódzkich sztabów
wojskowych, wojskowi komendanci uzupełnień; 2) dyrektorzy izb skarbowych, naczelnicy urzędów
skarbowych, dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej; 3) dyrektorzy okręgowych urzędów górniczych
i specjalistycznych urzędów górniczych; 4) dyrektorzy okręgowych urzędów miar i naczelnicy
obwodowych urzędów miar; 5) dyrektorzy okręgowych urzędów probierczych i naczelnicy
obwodowych urzędów probierczych; 6) dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej; 7)
dyrektorzy izb celnych i naczelnicy urzędów celnych; 8) dyrektorzy urzędów morskich; 9) dyrektorzy
urzędów statystycznych; 10) dyrektorzy urzędów żeglugi śródlądowej; 11) komendanci oddziałów
Straży Granicznej, komendanci placówek i dywizjonów Straży Granicznej; 12) okręgowi inspektorzy
rybołóstwa morskiego; 13) państwowi inspektorzy sanitarni; 14) powiatowi i graniczni lekarze
weterynarii.

70Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 roku, Dz. U. Nr 62, Poz. 558 z późniejszymi zmianami.

71Wyjątek stanowi powołanie i odwołanie: 1) komendanta wojewódzkiego Policji, którego powołuje się

służb, inspekcji i straży wojewódzkich. Jednostki te, będące przeważnie wojewódzkimi komendantami i inspektorami, działają w imieniu wojewody z ustawowego upoważnienia (chyba, że przepis szczególny każe im działać we własnym imieniu albo gdy dana kompetencja może być przypisana wyłącznie wojewodzie). Wojewoda jest zwierzchnikiem tej administracji, koordynuje jej działalność. Policja jest również częścią wojewódzkiej administracji zespolonej, ponieważ według art. 6 pkt 1 ustawy o Policji „organami administracji rządowej na obszarze województwa w sprawach ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego” są:

−

wojewoda przy pomocy komendanta wojewódzkiego Policji działającego w jego imieniu bądź komendant wojewódzki Policji działający w imieniu własnym w sprawach wykonywania czynności operacyjno - rozpoznawczych, dochodzeniowo - śledczych i czynności z zakresu ścigania wykroczeń, a także wydawania indywidualnych aktów administracyjnych (jeżeli ustawy tak stanowią),

−

komendant powiatowy (miejski) Policji,

−

komendant komisariatu Policji.

Przy wojewodzie działa kolegium doradcze (art. 37 ustawy o administracji rządowej w województwie), w którego skład wchodzą: wicewojewodowie, dyrektor generalny urzędu wojewódzkiego, komendant wojewódzki Policji, komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej, a także inne osoby wymienione w statucie urzędu wojewódzkiego lub zaproszone przez wojewodę do udziału w posiedzeniach i pracach, a w szczególności kierownicy zespolonych służb, inspekcji oraz straży wojewódzkich i dyrektorzy wydziałów. Udział wyżej wymienionych jednostek w posiedzeniach kolegium pozwala wojewodzie na sprawne kierowanie działaniami zespolonej administracji w sferze ochrony bezpieczeństwa i utrzymania porządku publicznego.

Wojewoda, na mocy art. 40 ustawy o administracji rządowej w województwie, jest również uprawniony do wydawania rozporządzeń porządkowych w zakresie nieuregulowanym w ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących. Wojewoda wydaje rozporządzenie porządkowe, jeśli jest to niezbędne dla ochrony życia, zdrowia albo mienia, a także dla zapewnienia porządku, spokoju oraz bezpieczeństwa publicznego. Takie rozporządzenie może przewidywać karę grzywny za

po zasięgnięciu opinii wojewody; 2) Komendanta Stołecznego Policji, którego powołuje się po
zasięgnięciu opinii wojewody oraz opinii Prezydenta miasta stołecznego Warszawy; 3) komendanta
wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej, który jest powoływany za zgodą wojewody.

naruszenie jego przepisów, wymierzaną na podstawie uregulowań zawartych w prawie o wykroczeniach. Wojewoda niezwłocznie przekazuje rozporządzenie porządkowe Prezesowi Rady Ministrów, marszałkowi województwa, starostom, prezydentom miast, burmistrzom oraz wójtom, na terenie których to rozporządzenie ma być stosowane.

W przypadku, gdy rozporządzenie porządkowe okazuje się niezgodne z ustawami lub aktami wykonawczymi, Prezes Rady Ministrów uchyla je w trybie nadzoru. Może również uchylić takie rozporządzenie, które wprawdzie jest zgodne z ustawami lub aktami wykonawczymi, ale kłóci się z polityką rządu albo narusza zasady gospodarności i rzetelności.

Na uwagę zasługuje również uprawnienie wojewody, zawarte w art. 13 ustawy o

bezpieczeństwie imprez masowych72. Według tego przepisu wojewoda ma prawo do

wprowadzenia dla określonego organizatora imprezy masowej zakaz przeprowadzania przez niego imprez masowych na terenie: województwa, jego części, w określonych obiektach lub na oznaczonych terenach. Zakaz może być wydany na czas określony lub do odwołania. Wojewoda może również zezwolić na przeprowadzenie imprezy masowej, ale bez udziału widzów, jeżeli stwierdzi, że stan bezpieczeństwa i porządku publicznego w związku z przeprowadzaną imprezą nie zasługuje na ocenę pozytywną. Taki zakaz wydaje się w formie decyzji administracyjnej, a kopię decyzji wojewoda przesyła niezwłocznie po jej wydaniu następującym podmiotom: właściwemu miejscowo komendantowi powiatowemu (miejskiemu) Policji i Państwowej Straży Pożarnej, kierownikowi pomocy doraźnej (pogotowia ratunkowego), właściwemu miejscowo inspektorowi sanitarnemu, wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta), a także właściwemu zarządowi powiatu.

Na podstawie powyższych rozważań można twierdzić, że „władza” wojewody jest dość rozległa, a jednak w ciągu ostatnich kilku lat uległa ona i tak pewnemu ograniczeniu73. Warto jednak zaznaczyć, że te (spore) uprawnienia, w jakie został

72Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 roku, Dz. U. z 2001 roku Nr 120, Poz. 1298.

73Na przykład w latach 1999 - 2002 zespolenie osobowe na szczeblu wojewódzkim przejawiało się nie

(jak obecnie) w konieczności uzyskania opinii wojewody na powołanie komendanta wojewódzkiego
Policji, ale wymaga była jego zgoda. Powodowało to, że wojewoda miał decydujący wpływ na obsadę
stanowiska komendanta wojewódzkiego. Taka sama sytuacja miała miejsce, gdy starosta nie mógł
osiągnąć porozumienia z komendantem wojewódzkim przy wyborze komendanta powiatowego -
wtedy wojewoda wskazywał osobę na powyższe stanowisko, a komendant wojewódzki musiał ją
powołać. W wyniku zmiany ustawy z dnia 13 listopada 2002 roku ograniczono prawo wojewody
(zapewne niejednokrotnie nadużywane) do współdecydowania o obsadzie powyższych stanowisk.
Wojewoda nie może już także żądać przywrócenia stanu zgodnego z porządkiem prawnym lub
podjęcia działań zapobiegających naruszeniu prawa - na mocy art. 11 pkt 1 ustawy o Policji
uprawnienie to zostało przekazane staroście (lub wójtowi, burmistrzowi, prezydentowi miasta). Nie
oznacza to jednak, że wojewodę zupełnie pozbawiono takiego uprawnienia (bo chociażby stwierdza
nieważność tych żądań w drodze zwierzchnictwa). Można stwierdzić, iż raczej starosta będzie

wyposażony wojewoda służą między innymi skutecznemu zapewnieniu bezpieczeństwa

i porządku publicznego w województwie.

2.2.2. Funkcja starosty w sferze ochrony bezpieczeństwa obywateli i porządku

publicznego

Starosta jest odpowiedzialny za wyniki działalności całej administracji na szczeblu powiatowym. Ponosi on odpowiedzialność za skutki działań własnych, a także powiatowych służb (inspekcji, straży), nad którymi sprawuje zwierzchnictwo.

W powiecie jednak, w odróżnieniu od województwa, organy zespolone działają we własnym imieniu, natomiast kompetencje organów powiatu względem organów administracji zespolonej ściśle wyznaczają ustawy. Według art. 33 b ustawy o samorządzie powiatowym, powiatową administrację zespoloną stanowią:

−

starostwo powiatowe,

−

powiatowy urząd pracy (który jest jednostką organizacyjną powiatu),

−

jednostki organizacyjne stanowiące aparat pomocniczy kierowników powiatowych

służb, inspekcji i straży.

Wedle przepisów ustawy o samorządzie powiatowym, powiat wykonuje między innymi zadania publiczne w zakresie „porządku publicznego” i „bezpieczeństwa obywateli”.

Tak samo jak wojewoda, starosta opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią, a także ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy. Podobnie jak w przypadku wojewody, również starosta (lub wójt, burmistrz, prezydent) musi wydać swoją opinię w sprawie powołania i odwołania komendanta powiatowego (miejskiego) Policji. Wyjątkiem jest stanowisko Komendanta Stołecznego Policji, którego powołanie (odwołanie) następuje po uzyskaniu opinii Wojewody Mazowieckiego i Prezydenta miasta stołecznego Warszawy.

Starosta może również wydawać polecenia komendantom (Policji, Państwowej Straży Pożarnej) oraz powiatowemu inspektorowi nadzoru budowlanego w sytuacjach bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa.

Istotną rzecz stanowi również zapis art. 10 ustawy o Policji, który stanowi, że komendant powiatowy (miejski) Policji jest zobowiązany do składania rocznych sprawozdań ze swojej działalności oraz informacji o stanie porządku i bezpieczeństwa

korzystał z tej instytucji.

odpowiednio staroście, radzie powiatu oraz wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) i radzie gminy. Jeżeli zostanie naruszone bezpieczeństwo albo zakłócony porządek, to organy powyższych jednostek samorządu terytorialnego mogą wezwać komendanta do niezwłocznego przedstawienia tych sprawozdań oraz informacji. Wyjątek stanowi miasto stołeczne Warszawa74, gdzie Komendant Stołeczny Policji składa sprawozdania i informacje (w zakresie dotyczącym działalności Policji na obszarze miasta stołecznego Warszawy) Prezydentowi Warszawy i Radzie Miasta, natomiast komendanci rejonowi nie muszą już składać odrębnych sprawozdań.

Obowiązek składania sprawozdań i informacji ma ogromne znaczenie dla działalności rady powiatu (miasta) oraz rady gminy, ponieważ mogą one przyjąć uchwałę, na podstawie której zostaną ustalone istotne dla wspólnoty samorządowej zagrożenia związane z bezpieczeństwem i porządkiem publicznym. Nie ma wątpliwości, że ustalenia takie nie mogą dotyczyć wykonania określonej (konkretnej) czynności służbowej czy wpływać na sposób wykonywania zadań przez Policję, ale na pewno mają one znaczenie dla kierunku działań określonych przez władze samorządu. Do uprawnień starosty względem Policji należy między innymi:

−

zatwierdzanie programów działania,

−

uzgadnianie wspólnych działań tych jednostek na terenie powiatu i kierowanie tymi

działaniami (w sytuacjach szczególnych),

−

zlecanie przeprowadzenia kontroli w uzasadnionych przypadkach.

Oprócz tego, na podstawie art. 11 pkt 1 ustawy o Policji, starosta (lub wójt, burmistrz, prezydent miasta) „może żądać od właściwego komendanta Policji przywrócenia stanu zgodnego z porządkiem prawnym lub podjęcia działań zapobiegających naruszeniu prawa, a także zmierzających do usunięcia zagrożenia bezpieczeństwa i porządku publicznego”. Oczywiście uprawnienie to jest obwarowane szeregiem zastrzeżeń (najprawdopodobniej w celu zapobieżenia nadużywania tego prawa), na przykład:

−

musi być wyrażone na piśmie (a w przypadku przekazania ustnego - koniecznie

potwierdzone na piśmie),

−

nie może dotyczyć wykonania konkretnej czynności służbowej, a także określać

sposobu wykonania zadań przez Policję,

−

w przypadku naruszenia prawa przez to żądanie - zostaje ono uchylone przez

wojewodę,

74Art. 10 pkt. 1austawy o Policji.

−

jeśli w ocenie organu Policji żądanie jest sprzeczne z prawem - następuje

wstrzymanie jego wykonania do czasu uzyskania decyzji wojewody w tej sprawie,

−

żądanie nie może dotyczyć wykonania czynności operacyjno - rozpoznawczych,

dochodzeniowo - śledczych, a także czynności z zakresu ścigania wykroczeń.

Jeśli komendant powiatowy (miejski) lub komendant komisariatu Policji po otrzymaniu żądania stwierdzi, że nie jest w stanie go wykonać, przedkłada je niezwłocznie komendantowi Policji wyższego stopnia, czyli komendantowi wojewódzkiemu bądź komendantowi powiatowemu (miejskiemu).

Kolejnym rozwiązaniem prawnym, wprowadzonym w 2002 roku, jest powstanie na szczeblu powiatowym komisji bezpieczeństwa i porządku publicznego, którą tworzy się dla realizacji zadań starosty w zakresie zwierzchnictwa nad powiatowymi służbami, inspekcjami, strażami, a także w celu wykonania zadań dotyczących porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, wynikających z ustaw. Według art. 38a pkt 5 ustawy o samorządzie powiatowym, w skład komisji wchodzą:

−

starosta (jako jej przewodniczący),

−

dwaj radni delegowani przez radę powiatu,

−

trzy osoby powołane przez starostę spośród osób wyróżniających się wiedzą o problemach będących przedmiotem prac komisji oraz cieszących się wśród miejscowej społeczności osobistym autorytetem i zaufaniem publicznym (w szczególności mogą to być przedstawiciele samorządów gminnych, organizacji pozarządowych, pracownicy oświaty, a także przedstawiciele instytucji zajmujących się walką ze zjawiskami patologii społecznych i zapobieganiem bezrobociu),

−

dwaj przedstawiciele delegowani przez komendanta powiatowego (miejskiego) Policji, a w przypadku miasta stołecznego Warszawy - delegowani przez Komendanta Stołecznego Policji.

Art. 38a pkt 6 stanowi, że również prokurator wskazany przez właściwego prokuratora okręgowego może brać udział w pracach komisji. Starosta może też powołać do prac w komisji (jako głos doradczy) funkcjonariuszy i pracowników innych niż Policja powiatowych służb, inspekcji i straży, a także pracowników innych organów administracji publicznej, które wykonują zadania w zakresie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli.

Jeśli powiat i miasto na prawach powiatu graniczą ze sobą, to na mocy art. 38a pkt 3 prezydent tego miasta i starosta powiatu graniczącego z nim mogą w drodze porozumienia utworzyć wspólną komisję dla miasta i powiatu. Wtedy prezydent miasta

na prawach powiatu i starosta powiatu są współprzewodniczą takiej komisji.

Do zadań komisji bezpieczeństwa i porządku publicznego należy między innymi: ocena zagrożeń porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli na obszarze powiatu; opiniowanie pracy Policji i innych służb, inspekcji, straży, jak również jednostek organizacyjnych wykonujących zadania w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego; przygotowywanie projektu powiatowego programu zapobiegania przestępczości oraz bezpieczeństwa i porządku publicznego; opiniowanie projektów programów współdziałania Policji i innych jednostek wykonujących zadania w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego; a także opiniowanie projektów przepisów prawa miejscowego i budżetu powiatu (w sprawach bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz w innych sprawach wskazanych przez starostę). Przewodniczący komisji może zażądać od Policji (i innych powiatowych służb, inspekcji i straży, a także od powiatowych i gminnych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego) w celu wykonania zadań komisji, dokumentów i informacji o pracy tych jednostek (z wyjątkiem akt personalnych, materiałów operacyjnych bądź dochodzeniowo - śledczych i akt w indywidualnych sprawach administracyjnych).

Warto wspomnieć również o fakcie, że starosta jako zwierzchnik administracji zespolonej w powiecie ma wpływ na obsadę stanowisk powiatowych komendantów (Policji i Państwowej Straży Pożarnej) oraz inspektora nadzoru budowlanego. Starosta wykonuje również (zgodnie z art. 35 ust. 3 pkt 1) czynności z zakresu prawa pracy względem kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży. Wydaje się zatem, że istnieje domniemanie kompetencji starosty do wykonywania czynności związanych z treścią stosunku pracy, unormowanych szczegółowo przez Kodeks pracy (o ile przepisy ustaw szczególnych nie stanowią inaczej).

2.3. Straż Graniczna

Straż Graniczna to uzbrojona i umundurowana formacja, powołana do obrony granicy państwowej na lądzie i na morzu oraz do kontroli ruchu granicznego. Organizację oraz zasady funkcjonowania określa ustawa z dnia 12 października 1990 roku o Straży Granicznej75.

75Najnowsza zmiana została wprowadzona ustawą o zmianie ustawy o Straży Granicznej i niektórych

innych ustaw z 2007 roku (Dz. U. z 2007 roku Nr 82, Poz. 558)

Podstawą organizacji Straży Granicznej jest centralizacja i hierarchiczne podporządkowanie. Organem centralnym administracji rządowej, który jest właściwy w sprawach z zakresu ochrony granicy państwowej oraz kontroli ruchu granicznego, jest Komendant Główny Straży Granicznej. Podlega on ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Komendanta Głównego Straży Granicznej powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Na wniosek Komendanta Głównego minister właściwy do spraw wewnętrznych może powołać Zastępców Komendanta Głównego.

Komendant Główny Straży Granicznej jest przełożonym wszystkich funkcjonariuszy Straży Granicznej. Kieruje on działaniami prowadzonymi przez Straż, przede wszystkim w zakresie ochrony granicy państwowej i kontroli ruchu granicznego, ale także nadaje regulaminy organizacyjne komendom oddziałów Straży Granicznej i jednostkom organizacyjnym Komendy Głównej Straży Granicznej, nadaje statuty ośrodkom szkoleniowym Straży Granicznej. Komendant Główny Straży Granicznej jest również odpowiedzialny za organizację i określanie zasad szkolenia zawodowego funkcjonariuszy i pracowników Straży, sprawuje nadzór nad organami terenowymi i ośrodkami szkoleniowymi Straży Granicznej, bierze udział w przygotowaniu projektu budżetu państwa (w części dotyczącej Straży Granicznej na podstawie odrębnych przepisów), współpracuje też z właściwymi organami państwa, jednostkami samorządu terytorialnego i organizacjami społecznymi w zakresie realizowanych zadań. Ponadto Komendant Główny koordynuje współpracę międzynarodową z organami i instytucjami, które są właściwe w sprawach ochrony granic państwowych. Działa on przy pomocy podległego mu urzędu Komendy Głównej Straży Granicznej.

W terenie organami Straży Granicznej są komendanci oddziałów Straży

Granicznej, a także komendanci placówek i dywizjonów Straży Granicznej.

Komendantów oddziałów Straży Granicznej powołuje (odwołuje) minister właściwy do spraw wewnętrznych na wniosek Komendanta Głównego, natomiast ich zastępców - Komendant Główny na wniosek komendantów oddziałów Straży. Jeśli zwolni się stanowisko komendanta oddziału, to pełnienie jego obowiązków powierza się (na okres nie dłuższy niż trzy miesiące) jednemu z zastępców tego komendanta lub wyznaczonemu funkcjonariuszowi Straży Granicznej. Natomiast jeżeli komendant oddziału nie może sprawować swojej funkcji przez określony czas, to Komendant Główny powierza pełnienie obowiązków tego komendanta jednemu z jego zastępców lub wyznaczonemu funkcjonariuszowi Straży Granicznej (do czasu ustania przeszkody

w sprawowaniu tej funkcji, jednak na okres nie dłuższy niż sześć miesięcy).

Komendantów placówek i dywizjonów Straży Granicznej powołuje (odwołuje)

Komendant Główny Straży Granicznej na wniosek komendantów oddziałów Straży.

Komendanci oddziałów, placówek i dywizjonów Straży Granicznej są przełożonymi podległych im funkcjonariuszy. Działają oni przy pomocy podległych im urzędów - komend oddziałów, placówek i dywizjonów Straży Granicznej.

Do zadań ustawowych Straży Granicznej należy między innymi:

−

ochrona granicy państwowej,

−

organizacja i dokonywanie kontroli ruchu granicznego,

−

rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw i wykroczeń, a także

ściganie ich sprawców (w ramach określonych ustawą),

−

zapewnienie bezpieczeństwa w komunikacji międzynarodowej,

−

gromadzenie i przetwarzanie informacji z zakresu ochrony granicy państwowej i

udostępnianie ich właściwym organom państwowym,

−

ochrona granicy państwowej w przestrzeni powietrznej oraz sprawowanie nadzoru nad eksploatacją polskich obszarów morskich, a także nad przestrzeganiem przez statki przepisów obowiązujących na tych obszarach,

−

zapobieganie przemieszczaniu (bez wymaganego zezwolenia) przez granicę państwową środków odurzających, substancji psychotropowych, a także broni, amunicji i materiałów wybuchowych,

−

zapobieganie transportowaniu (bez wymaganego zezwolenia) przez granicę państwową odpadów, szkodliwych substancji chemicznych, materiałów jądrowych i promieniotwórczych,

−

zapobieganie zanieczyszczaniu wód granicznych.

Powyższe zadania Straży Granicznej zostały rozszerzone zmianą do ustawy o Straży

Granicznej z dnia 13 kwietnia 2007, w związku z wejściem Polski do strefy Schengen.

W rezultacie powstały nowe funkcje, polegające przede wszystkim na zapewnieniu bezpieczeństwa i porządku publicznego, a także zwalczaniu korupcji związanej z wykonywaniem zadań przez funkcjonariuszy i pracowników Straży Granicznej. W związku ze zniesieniem kontroli na granicach Polski zadania Straży Granicznej rozszerzają się o ochronę przed przestępczością szlaków komunikacyjnych o szczególnym znaczeniu międzynarodowym. Drogi oraz dworce autobusowe i kolejowe kontrolują specjalnie utworzone mobilne jednostki Straży Granicznej.

Układ z Schengen to porozumienie znoszące kontrolę osób przekraczających

granice pomiędzy państwami członkowskimi układu. Jego celem jest wzmocnienie współpracy w zakresie bezpieczeństwa i polityki azylowej. Obowiązuje on również przy współpracy przygranicznej.

Porozumienie zostało zawarte w miejscowości Schengen w Luksemburgu 14 czerwca 1985 roku76. Podpisały je rządy krajów Unii Gospodarczej Beneluksu (Holandia, Belgia, Luksemburg), Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej, poza wspólnotowym porządkiem prawnym. Według Układu kontrola na wspólnych granicach miała być znoszona stopniowo (tak zwany Schengen I). Od 1986 roku przeprowadzano tylko kontrolę wzrokową w stosunku do pojazdów (przekraczały one granicę jedynie ze zmniejszoną prędkością).

Aktem wykonawczym do Układu z Schengen jest Konwencja Wykonawcza do Układu z Schengen, podpisana w 1990 roku. Ustanawia ona jednolite zasady kontroli na granicach zewnętrznych, a także wymienia tak zwane „środki wyrównawcze” - mają one na celu wyrównanie powstałego w ten sposób „deficytu bezpieczeństwa”. Do środków tych zalicza się między innymi ujednolicenie standardów kontroli na granicach zewnętrznych (również wymogów wizowych oraz postępowania wobec cudzoziemców), współpraca pomiędzy narodowymi służbami policyjnymi, a także współpraca sądowa i administracyjna, jednolita polityka wobec handlu narkotykami i innymi środkami odurzającymi oraz stworzenie elektronicznego Systemu Informacji Schengen (SIS - zapewnia on dostęp do danych, które umożliwiają identyfikację konkretnych osób i rzeczy).

Konwencja Wykonawcza weszła w życie w 1995 roku, w związku z czym zniesiono całkowicie kontrolę na granicach. Włączono ją również do systemu prawnego Unii Europejskiej - na podstawie Traktatu Amsterdamskiego z 1997 roku. Traktat ten uregulował, że cały dorobek Schengen będzie częścią integralną wspólnotowego porządku prawnego. Na ten dorobek składają się (poza Układem i Konwencją Wykonawczą): Protokoły Akcesyjne i Porozumienia do Układu z 1985 roku, Porozumienie Wykonawcze z 1990 roku (zawarte z Włochami, Hiszpanią, Portugalią, Grecją, Austrią, Danią, Szwecją i Finlandią), decyzje i oświadczenia ustanowione przez Komitet wykonawczy (powołany na podstawie postanowień Porozumienia Wykonawczego), a także akty stanowione przez organy, które na podstawie upoważnienia Komitetu wykonawczego mają kompetencje decyzyjne do wdrażania Porozumienia Wykonawczego.

76www.msz.gov.pl/Schengen.Info.12588.html (broszura informacyjna „Polska w strefie Schengen”).

Do Układu należą obecnie 22 państwa Unii Europejskiej. Układ jest otwarty dla wszystkich członków Unii, a przyjęcie przepisów, jakie wynikają z Układu, jest obecnie jednym z wymogów, które muszą spełnić państwa ubiegające się o członkostwo w Unii Europejskiej. Z powyższego faktu wynika, że swoboda przepływu osób wewnątrz tak zwanej Strefy Schengen dotyczy nie tylko obywateli państw - sygnatariuszy, ale wszystkich osób (wszystkich narodowości i dowolnego obywatelstwa), przekraczających granice wewnętrzne terenu objętego porozumieniem. Oznacza to niekontrolowany, swobodny przepływ osób, obejmujący niemal całą Europę.

Polska zobowiązała się do stosowania dorobku prawnego Schengen, przystępując w 2004 roku do Unii Europejskiej. Do Strefy Schengen Polska weszła 21 grudnia 2007 roku. Od tego dnia istnieje zatem pełna swoboda przemieszczania się po terytoriach wszystkich państw należących do tej strefy. Dla Polski oznacza to przede wszystkim zniesienie kontroli paszportowych, które są za to bardziej szczegółowe na granicy zewnętrznej. Wejście do Strefy Schengen ułatwia Straży Granicznej i Policji ściganie przestępców dzięki europejskiemu nakazowi aresztowania, którego procedura jest bardziej uproszczona od ekstradycji. Ponadto powyższe organy mają dostęp do komputerowej bazy SIS 2, zawierającej informacje o osobach niepożądanych na terenie strefy. Granice można przekraczać niemal w dowolnym miejscu (ograniczenia występują na terenie parków narodowych i rezerwatów przyrody) i o dowolnej porze. Jednocześnie osoby przemieszczające się mogą być jednak kontrolowane przez służby graniczne albo policję innych państw. Funkcjonariusze ci mogą żądać od takich osób okazania paszportu lub dowodu osobistego nowego typu (dotyczy to również dzieci), a także przeprowadzić kontrolę samochodu (limity związane z przewozem alkoholu czy papierosów nie uległy zmianie). Za brak wymaganego dokumentu funkcjonariusz może nałożyć grzywnę.

Funkcjonariusze Straży Granicznej mają prawo do77:

−

dokonywania kontroli granicznej,

−

dokonywania kontroli osobistej (w tym przeglądania zawartości bagaży, sprawdzania ładunków na dworcach i w portach, w środkach komunikacji drogowej, kolejowej, lotniczej i wodnej. Ma to na celu wyeliminowanie możliwości popełniania przestępstw i wykroczeń,

−

pełnienia wart ochronnych na pokładzie statku powietrznego, a także stosowania

środków niezbędnych do unieszkodliwienia osoby stanowiącej bezpośrednie

77Art. 11 pkt 1 ustawy o Straży Granicznej

zagrożenie dla bezpieczeństwa lotu, życia czy zdrowia pasażerów i załogi (można

zastosować również przymus bezpośredni i broń służbową),

−

legitymowania osób lub ustalania ich tożsamości w inny sposób,

−

wydawania wiz (lub innych zezwoleń na przekroczenie granicy) na podstawie

odrębnych przepisów,

−

dokonania przeszukania osób, rzeczy, pomieszczeń, środków transportu w przypadkach i w trybie określonym w przepisach Kodeksu postępowania karnego i innych ustaw, a także zatrzymania osób i doprowadzania ich do właściwego organu Straży Granicznej, sądu lub prokuratury,

−

dokonywania obserwacji i rejestracji zdarzeń na drogach i w innych miejscach

publicznych,

−

zatrzymywania pojazdów i wykonywania innych czynności w zakresie kontroli ruchu drogowego (w przypadkach i trybie określonych w przepisach Prawa o ruchu drogowym),

−

przebywania i poruszania się na gruntach bez uzyskania zgody ich właścicieli czy użytkowników, a także przechodzenia przez pole uprawne w czasie bezpośredniego pościgu, jeżeli nie ma możliwości skorzystania z drogi,

−

zatrzymania i cofnięcia z granicy państwowej do nadawcy szkodliwych materiałów

jądrowych i promieniotwórczych, środków biologicznych i chemicznych, odpadów,

−

żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, organów administracji rządowej, samorządu terytorialnego i jednostek gospodarczych prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej,

−

zwracania się o niezbędną pomoc do innych jednostek gospodarczych i organizacji społecznych, a także do każdej osoby (o udzielenie doraźnej pomocy w nagłych wypadkach).

W razie zagrożenia nienaruszalności granicy, niepodporządkowania się wydanym poleceniom lub bezpośredniego zagrożenia dla życia bądź zdrowia własnego lub innej osoby, funkcjonariusze Straży Granicznej mogą używać środków przymusu bezpośredniego, między innymi psów i pałek służbowych, fizycznych i technicznych środków służących do obezwładniania bądź konwojowania osób lub do zatrzymywania pojazdów, indywidualnych chemicznych środków obezwładniających, pocisków niepenetracyjnych miotanych z broni palnej, a także paralizatorów elektrycznych. Oczywiście funkcjonariusze mogą stosować jedynie środki odpowiadające potrzebie wynikającej z zaistniałej konkretnej sytuacji, niezbędne do osiągnięcia

podporządkowania się osób, względem których te środki zostały zastosowane. Gdyby powyższe środki przymusu bezpośredniego okazały się nieskuteczne, funkcjonariusze Straży Granicznej mają jeszcze prawo do użycia broni palnej, jednak przypadki takiego użycia są ściśle określone przepisami ustawy.

2.4. Policja państwowa

Policja jest umundurowaną i uzbrojoną formacją, której celem jest służba społeczeństwu, ochrona bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymywanie bezpieczeństwa i porządku publicznego. Jak już wspomniano wcześniej, działa ona na podstawie ustawy o Policji z 1990 roku.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy, Policja składa się z następujących rodzajów służb:

−

kryminalnej,

−

prewencyjnej,

−

wspomagającej działalność Policji w zakresie organizacyjnym, logistycznym i

technicznym78.

W skład Policji wchodzi również policja sądowa, której zadaniem jest zapewnianie prawidłowego przebiegu postępowania karnego. Szczegółowy zakres zadań i zasady organizacji policji sądowej określa Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 sierpnia 2007 roku79. Ma ona za zadanie ochraniać sądy powszechne, wojewódzkie sądy administracyjne, Naczelny Sąd Administracyjny i Sąd Najwyższy. Funkcjonariusze policji sądowej zapewniają ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego w budynkach sądów i prokuratur, ochronę życia i zdrowia sędziów, prokuratorów oraz innych osób, gdy wykonują one czynności wynikające z realizacji wymiaru sprawiedliwości. Wykonują oni także czynności zlecone przez sąd lub prokuratora, zarządzenia porządkowe sądu wydane w celu utrzymania powagi sądu oraz konwojują i doprowadzają osoby na polecenie sądu,

78Podział ten został wprowadzony w 1995 roku - wcześniej Policja składała się z: policji kryminalnej,

policji ruchu drogowego i prewencji, oddziałów prewencji i pododdziałów antyterrorystycznych,
policji specjalistycznej (w tym kolejowej, wodnej i lotniczej), a także policji lokalnej. Równocześnie
Minister Spraw Wewnętrznych mógł powoływać inne rodzaje policji, w uzasadnionych przypadkach i
za zgodą Rady Ministrów. Według S. Pieprznego był to podział niecelowy i sztuczny, gdyż ustawa nie
regulowała organizacji ani zakresu działania poszczególnych policji, ale „policję” jako całość.

79Rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu zadań i zasad organizacji policji sądowej (Dz. U.

Nr 155, Poz. 1093)

prokuratury i właściwych komendantów Policji.

W skład Policji wchodzą również80:

−

Wyższa Szkoła Policji, ośrodki szkolenia i szkoły policyjne,

−

wyodrębnione oddziały prewencji i pododdziały antyterrorystyczne,

−

jednostki badawczo - rozwojowe.

Organizację i zakres działania Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie reguluje Prawo o szkolnictwie wyższym81. W strukturze Policji działają również: Centralne Biuro Śledcze oraz Biuro Spraw Wewnętrznych.

Komendant Główny Policji może w uzasadnionych przypadkach powoływać również inne rodzaje służb. Czyni to za zgodą ministra właściwego do spraw wewnętrznych, jednocześnie określając właściwość terytorialną, organizację i zakres działania tych służb.

Według art. 4a ustawy pracowników na stanowiskach administracyjnych, technicznych i gospodarczych w komendach i komisariatach Policji (z włączeniem stanowisk określonych przez Komendanta Głównego Policji) zatrudnia się na zasadach określonych w przepisach o pracownikach urzędów państwowych - chyba, że mają do nich zastosowanie przepisy ustawy o służbie cywilnej.

Obecnie Policja jest oparta na zasadzie hierarchicznego podporządkowania, a jej centralnym organem, właściwym w sprawach ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania porządku publicznego i bezpieczeństwa jest Komendant Główny Policji. Podlega on Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji, powołuje go Prezes Rady Ministrów na wniosek tego ministra. Komendant Główny Policji jest przełożonym wszystkich funkcjonariuszy Policji.

Zastępców Komendanta Głównego (w tym I Zastępcę) powołuje także Minister Spraw Wewnętrznych, na wniosek Komendanta Głównego Policji. Minister powierza pełnienie obowiązków Komendanta Głównego Policji jednemu z jego zastępców, gdy zwolni się stanowisko Komendanta Głównego. Okres pełnienia tych obowiązków przez zastępcę nie może być dłuższy niż trzy miesiące i trwa do czasu powołania nowego komendanta. Zastępca pełni obowiązki Komendanta Głównego również wtedy, gdy komendant ten nie może sprawować swojej funkcji - przez okres nie dłuższy niż sześć miesięcy.

Terenowymi organami Policji są komendanci wojewódzcy, powiatowi (miejscy),

80Art. 4 ust. 3 ustawy o Policji.

81Ustawa z dnia 27 lipca 2005 (Dz. U. Nr 164, Poz. 1365)

rejonowi oraz komendanci komisariatów Policji.

Służbę w Policji może pełnić obywatel nie karany, o nieposzlakowanej opinii, który korzysta z pełni praw publicznych i posiada co najmniej średnie wykształcenie oraz zdolność fizyczną i psychiczną do służby w formacjach uzbrojonych (musi umieć się podporządkować dyscyplinie służbowej). Jeżeli kandydat na policjanta nie ma wykształcenia średniego, ale wykazuje szczególne predyspozycje do pełnienia służby w Policji (które potwierdzono w postępowaniu kwalifikacyjnym), to komendant wojewódzki może wyrazić zgodę na jego przyjęcie do służby w oddziałach prewencji Policji. Zasady prowadzenia postępowania kwalifikacyjnego określa szczegółowo w drodze rozporządzenia Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Do służby w Policji mogą również zostać przeniesieni (na własną prośbę) między innymi funkcjonariusze Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, jeśli mają oni szczególne predyspozycje do jej pełnienia i gdy zgodzi się na nie Minister Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z przełożonym danego funkcjonariusza.

Stosunek służbowy policjanta powstaje w drodze mianowania.

Do ustawowych zadań Policji należy82:

−

ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przez bezprawnymi zamachami

naruszającymi te dobra,

−

ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego, zapewnienie spokoju w miejscach publicznych oraz w środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach przeznaczonych do powszechnego korzystania,

−

inicjowanie i organizowanie działań, których celem jest zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń, a także zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi,

−

wykrywanie przestępstw i wykroczeń, a także ściganie ich sprawców,

−

sprawowanie nadzoru nad strażami gminnymi (miejskimi) i nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi (w zakresie określonym w odrębnych przepisach),

−

sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem przepisów porządkowych i administracyjnych, związanych z działalnością publiczną bądź obowiązujących w miejscach publicznych,

82Art. 1 ust. 2 ustawy o Policji

−

współpraca z policjami innych państw i ich organizacjami międzynarodowymi (podstawą tej współpracy są umowy i porozumienia międzynarodowe oraz inne przepisy),

−

gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji kryminalnych,

−

prowadzenie bazy danych, która zawiera informacje o wynikach analizy DNA,

−

utworzenie, korzystanie i utrzymanie systemu informacyjnego, który umożliwia organom administracji rządowej i organom sprawiedliwości dostęp do danych zgromadzonych w Systemie Informacyjnym Schengen (a także ich przekazywanie).

Uprawnienia funkcjonariuszy Policji zostały opisane w Rozdziale 1 pkt 5 (Policja a

reglamentacja)

ROZDZIAŁ 3

Organizacja i formy działania Policji

3.1. Policja jako organ administracji o kompetencjach szczególnych

Policja jest organizacją państwową, która ma charakter paramilitarny i została stworzona do służby społeczeństwu. Z pewnością Policja należy do struktury administracji państwowej83, a centralnym jej organem jest Komendant Główny Policji. Jemu z kolei podlegają komendanci wojewódzcy, powiatowi, rejonowi oraz komendanci komisariatów. W konstrukcji Policji widoczne są zatem zasady centralizmu i hierarchicznego podporządkowania, choć tworzy się również takie jednostki, które funkcjonują jakby „z boku”, na przykład Centralne Biuro Śledcze84.

Od początku 1999 roku, w związku z wprowadzoną reformą administracyjną Polski, Policja funkcjonuje w systemie administracji jako administracja zespolona. W terenie zespolenie to jest widoczne jako zwierzchnictwo wojewody. Wprawdzie wojewoda nie ma na przykład możliwości powoływania i odwoływania organów tej administracji - może jedynie opiniować kandydatury poszczególnych osób (o czym wspomniano już wcześniej), lecz nie ma jej właśnie ze względu na ten specyficzny charakter spraw, jakimi zajmuje się Policja. Sprawy te (bezpieczeństwo, porządek publiczny) oczywiście dotyczą także zadań jakie realizuje wojewoda. Jednak sposób, w jaki jej organy wykonują te zadania (ich forma) jest charakterystyczny dla organów administracji o kompetencjach szczególnych.

Policja jako organizacja wyróżnia się zatem ze względu na metody i formy działania. Analizując katalog czynności wykonywanych przez funkcjonariuszy Policji85 należy stwierdzić, że znaczną sferę działania Policji zajmują czynności materialno - techniczne. Są to działania mające konkretną podstawę prawną i wywołują też

83Pojęcie administracji państwowej jest szersze niż pojęcie administracji publicznej, jednak rzadko się

je stosuje ze względu na jego nadużywanie w okresie PRL - u.

84Centralne Biuro Śledcze działa w strukturze Policji, lecz funkcjonuje na innych zasadach, bo jest ono

podporządkowane wyłącznie Komendantowi Głównemu Policji.

85Art. 15 ustawy o Policji.

konkretne skutki prawne. Do przykładowych czynności materialno - technicznych

zaliczymy: legitymowanie, zatrzymywanie, przeszukiwanie i dokonywanie kontroli.

Należy zaznaczyć, iż realizując powyższe zadania, funkcjonariusze Policji przez cały czas stykają się ze sferą praw i wolności obywatelskich, jednocześnie często w nią wkraczając. Działania te dotyczą nie tylko osób wchodzących w konflikt z prawem, dlatego powinny być one przeprowadzane w sposób jak najmniej naruszający dobra osobiste osoby, wobec której podejmuje się te czynności86.

Legitymowanie jest czynnością, z którą można się spotkać bardzo często, choćby w ruchu drogowym. Funkcjonariusze na podstawie przepisów Prawa o ruchu drogowym mają prawo do wylegitymowania uczestnika ruchu drogowego, a także do wydawania mu wiążących poleceń (na przykład co do sposobu korzystania z drogi). Najważniejszym celem legitymowania jest ustalenie tożsamości legitymowanej osoby wyłącznie gdy jest to niezbędne do wykonania czynności służbowych. Podstawą wykonania czynności legitymowania mogą być w szczególności takie sytuacje jak: identyfikacja osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia, ustalenie świadków zdarzenia, wykonanie polecenia wydanego przez właściwe władze, identyfikacja osoby wskazanej przez pokrzywdzonego jako sprawcy przestępstwa lub wykroczenia, poszukiwanie osób zaginionych lub ukrywających się przed wymiarem sprawiedliwości lub organami ścigania. Tożsamość może być ustalona na podstawie dokumentu (nie musi to być dowód osobisty0, na podstawie poświadczenia innej osoby lub poprzez telefoniczne albo osobiste porozumienie się z osobami, które wskaże legitymowany. Natomiast w przypadku legitymowania osób znajdujących się w pojeździe, policjant może żądać opuszczenia pojazdu ze względu na bezpieczeństwo.

Kolejną czynnością materialno - techniczną jest zatrzymanie. Zatrzymanie to forma przymusu, która polega na krótkotrwałym pozbawieniu wolności i wkracza w sferę praw człowieka. Ponieważ jest to środek bardzo drastyczny, może być zastosowany tylko wtedy, gdy inne środki okazały się nieskuteczne lub bezcelowe87.

Zatrzymania dzielą się na procesowe (na podstawie art. 244 Kodeksu postępowania karnego), prewencyjne (na podstawie art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy o Policji) i administracyjne (na podstawie przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i ustawy o cudzoziemcach). Jeśli idzie o zatrzymanie prewencyjne, policjanci moją zatrzymać osobę, która stwarza zagrożenie bezpośrednie w sposób oczywisty dla życia lub zdrowia

86Art. 15 ust. 6 ustawy o Policji.

87Art. 15 ust. 3 ustawy o Policji.

ludzkiego oraz dla mienia. Środek, jakim jest zatrzymanie, pozwala funkcjonariuszom na realizację funkcji prewencji, a także ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego. Jest to jednak środek ostateczny, a osobie zatrzymanej przysługuje prawo wniesienia zażalenia do sądu (lub do prokuratora).

Z zatrzymaniem wiążą się kolejne środki, jakimi dysponują funkcjonariusze Policji - obszukiwanie, przeszukiwanie i dokonywanie kontroli. Obszukać można osobę, która została zatrzymana, w celu sprawdzenia, czy nie posiada ona broni lub innych niebezpiecznych przedmiotów. Jest to czynność bardzo zbliżona bo przeszukania. Na podstawie art. 219 Kodeksu postępowania karnego podstawą przeszukania jest wykrycie, zatrzymanie lub przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej bądź znalezienie rzeczy, która może stanowić dowód w sprawie albo podlega zajęciu w postępowaniu karnym. W tym celu policjanci mogą dokonać przeszukania pomieszczeń i innych miejsc (musi jednak istnieć uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że osoba podejrzana lub poszukiwane rzeczy faktycznie tam się znajdują). Można również dokonać przeszukania osoby, jej odzieży i podręcznych przedmiotów w celu znalezienia rzeczy. Policja dokonuje przeszukania na polecenie sądu lub prokuratora.

Kontrola natomiast może być przeprowadzana na podstawie art. 15 ust. 1 pkt 5 ustawy o Policji. Policjanci mają prawo dokonywania kontroli osobistej, przeglądania zawartości bagaży i sprawdzania ładunków w portach, na dworcach i w środkach transportu lądowego - w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary. Najbardziej uciążliwa jest kontrola osobista, podobna do przeszukania osoby. Kontroli osobistej można dokonać tylko wtedy, gdy jej celem jest zabezpieczenie lub ujawnienie dowodów bądź rzeczy mających związek z popełnieniem czynu zabronionego.

Następną, bardzo ważną sferą działania Policji, jest wykonywanie zadań na podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego. Policja jako organ administracji publicznej wypełnia tu zadania, wydane jej w drodze polecenia przez sąd bądź prokuraturę. Istnieje wiele przepisów Kodeksu postępowania karnego, odnoszących się właśnie do działania Policji. Oprócz kodeksu należy tu wymienić także Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, bowiem jego przepisy także mają związek z wykonywaniem zadań przez Policję.

Ostatnią cechą wyróżniającą Policję jako organ o kompetencjach szczególnych

jest działanie w trybie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego. Warto

zaznaczyć, że przepisy te nie dotyczą bezpośrednio działalności Policji, a tylko jej towarzyszą. W tej sferze organy Policji wydają decyzje administracyjne jak zwykłe organy administracji publicznej. Można jednak zauważyć, iż decyzje administracyjne wydawane przez organy Policji nie wpływają bezpośrednio na sferę praw i wolności człowieka, aczkolwiek mają znaczenie dla bezpieczeństwa i porządku publicznego (bo wydanie decyzji administracyjnej o określonej treści może mieć wpływ na bezpieczeństwo i porządek publiczny). W formie decyzji administracyjnej wydaje się na przykład pozwolenia na broń (na podstawie przepisów ustawy o broni i amunicji), zezwolenia na utworzenie wewnętrznej służby ochrony bądź licencji pracownika ochrony osób i mienia (na podstawie przepisów ustawy o ochronie osób i mienia). Takie decyzje (bo pozostają one decyzjami, choć przybierają różne nazwy) wydaje się po przeprowadzeniu odpowiedniego postępowania administracyjnego. Jest to zatem typowa władcza forma działania.

3.2. Policja w strukturze administracji rządowej w województwie

W związku z wprowadzeniem w 1999 roku pakietu trzech ustaw samorządowych oraz ustawy o administracji rządowej w województwie, jednostkami samorządu terytorialnego są gminy, powiaty i województwa. Jednocześnie ograniczeniu uległa administracja rządowa (ogólna i specjalna - obecnie niezespolona). Administracja ogólna została ograniczona do urzędu wojewody, a także związanej z nim wojewódzkiej administracji zespolonej, w strukturze której znajduje się również Policja. W powiecie natomiast zwierzchnikiem administracji zespolonej jest starosta.

Według art. 3 ustawy o Policji, „wojewoda oraz wójt (burmistrz, prezydent miasta) lub starosta sprawujący władzę administracji ogólnej oraz organy gminy, powiatu i województwa wykonują zadania w zakresie ochrony bezpieczeństwa lub porządku publicznego na zasadach określonych w ustawach”. Warto jednak zaznaczyć, że na poziomie gminy administracja rządowa nie funkcjonuje. Idąc dalej, art. 6 ust. 1 tejże ustawy stwierdza, że w sprawach ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego, organem administracji rządowej na obszarze województwa jest wojewoda - ale działający przy pomocy komendanta wojewódzkiego Policji działającego bądź to w jego imieniu, bądź też komendant wojewódzki Policji działający we własnym imieniu w sprawach wykonywania czynności operacyjno - rozpoznawczych, dochodzeniowo - śledczych i czynności z zakresu ścigania

wykroczeń, a także w sprawach wydawania indywidualnych aktów administracyjnych (jeżeli ustawy tak stanowią). Wojewoda zatem występuje tu w charakterze zwierzchnika - koordynatora. Widać bowiem, że status Policji w strukturze administracji zespolonej jest uregulowany nieco inaczej, niż innych służb, inspekcji czy straży.

Jeśli idzie o powoływanie i odwoływanie komendanta wojewódzkiego Policji, to powołuje go minister właściwy do spraw wewnętrznych na wniosek Komendanta Głównego Policji - po zasięgnięciu opinii wojewody. Komendanta powiatowego (miejskiego) Policji powołuje natomiast komendant wojewódzki, po zasięgnięciu opinii starosty. Wyjątkiem jest miasto stołeczne Warszawa, gdzie aby powołać Komendanta Stołecznego, należy zasięgnąć opinii wojewody, a dodatkowo Prezydenta Warszawy.

Policja w strukturze administracji zespolonej ma wykonywać takie same zadania, jakie przypisał jej art. 1 ust.2 ustawy o Policji. Są to zatem między innymi: ochrona życia i zdrowia ludzi, a także mienia przed bezprawnymi zamachami na te dobra, ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego, działania mające na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń (a więc działania prewencyjne), wykrywanie już popełnionych przestępstw i wykroczeń, nadzór nad strażami gminnymi (miejskimi) i uzbrojonymi formacjami ochronnymi, kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych związanych z działalnością publiczną, współdziałanie w policjami innych państw, a także gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji kryminalnych. Widać więc, że zadania te, wykonywane zarówno w skali wojewódzkiej, jak i całego kraju niczym się nie różnią.

O ważnej roli Policji w województwie stanowi fakt, że komendant wojewódzki Policji wchodzi obligatoryjnie w skład utworzonego przy wojewodzie kolegium doradczego. Pozwala to wojewodzie niejako na zapoznanie się z problemami, z jakimi zmaga się Policja, wykonując zadania z zakresu ochrony bezpieczeństwa i utrzymania porządku publicznego - a tym samym, na sprawne kierowanie administracją zespoloną po zapoznaniu się z tymi problemami.

Podobną rolę pełni komendant wojewódzki w wojewódzkim sztabie antykryzysowym, a

komendant powiatowy - w powiatowym sztabie antykryzysowym.

Istotną rzeczą z punktu widzenia funkcjonowania Policji w strukturze administracji rządowej w województwie jest tak zwane uprawnienie informacyjne wojewody wobec Policji. Oznacza to, że komendant wojewódzki corocznie składa wojewodzie sprawozdanie ze swojej działalności, a także informacje o stanie porządku i bezpieczeństwa publicznego, a w razie zagrożenia bezpieczeństwa lub zakłócenia

porządku publicznego - niezwłocznie na żądanie wojewody. Wymóg ten daje wojewodzie możliwość zaznajomienia się ze stanem porządku i bezpieczeństwa, a także pozwala na „rozliczenie” danego komendanta z prowadzonej przez niego działalności.

Kolejnym uprawnieniem, tym razem przysługującym staroście, jest możliwość zażądania przywrócenia porządku publicznego - właściwy komendant Policji ma obowiązek przywrócić stan zgodny z porządkiem prawnym lub podjąć działania zapobiegające naruszeniu prawa i zmierzające do usunięcia zagrożenia bezpieczeństwa i porządku publicznego. Żądanie to nie może jednak dotyczyć czynności operacyjno - rozpoznawczych, dochodzeniowo - śledczych, z zakresu ścigania wykroczeń ani wykonania konkretnej czynności służbowej. Nie może również określać sposobu wykonania zadania przez Policję.

Powyższe fakty wskazują na doniosłą rolę, jaką pełni Policja jako administracja zespolona w województwie, a także zwracają uwagę na to, jak bardzo potrzebna jest współpraca pomiędzy Policją a wojewodą.

Szersze rozważania na temat funkcji wojewody jako zwierzchnika administracji

zespolonej w województwie zostały przedstawione w Rozdziale 2 pkt. 2.1.

3.3. Policja a samorząd terytorialny

W związku z reformą administracji Policja nie jest jedynym podmiotem odpowiedzialnym za bezpieczeństwo i porządek publiczny. Odpowiedzialne za bezpieczeństwo są również jednostki samorządu terytorialnego, które na podstawie ustaw samorządowych mają inicjować i angażować się w działalność na rzecz poprawy stanu bezpieczeństwa obywateli.

Odzwierciedleniem powyższych zapisów jest między innymi opracowanie we wszystkich powiatach województw lokalnych programów bezpieczeństwa na podstawie wojewódzkich programów strategicznych. W pracach nad powstaniem tych programów uczestniczyły więc organy samorządowe, które posiadają rozległą wiedzę na temat miejscowych uwarunkowań, potrzeb i specyfiki danego powiatu, a także rodzajów występujących w nim zagrożeń. Te wszystkie czynniki były brane pod uwagę przy tworzeniu programów. Lokalne programy bezpieczeństwa następnie zostały zatwierdzone przez starostów (przed podjęciem stosownych uchwał przez rady powiatów) i tym samym stały się częścią lokalnego prawa. Powstanie powyższych programów, a także późniejsze ich wykorzystywanie w wykonywaniu zadań z

pewnością ma wpływ na współpracę Policji i organów samorządu terytorialnego.

Kolejnym ważnym czynnikiem jest powoływanie straży miejskich i gminnych przez organy samorządowe. W ciągu ostatnich lat poziom współpracy Policji ze strażami gminnymi (miejskimi) wzrasta i jest oceniany przez policjantów jako zadowalający. Współpraca ta przeważnie odbywa się na podstawie porozumień, które podpisują komendanci jednostek Policji i przedstawiciele terenowej administracji samorządowej. Istotnym elementem współdziałania Policji i straży gminnych (miejskich) jest koordynacja rozmieszczenia służb policyjnych i straży (czyli łączone patrole - wspomniano o nich wcześniej, w punkcie dotyczącym działalności straży gminnych). Są one rozmieszczanie w zależności od wielkości zagrożenia porządku publicznego, jakie istnieje na danym terenie. Straże i Policja również tworzyć lokalne mechanizmy współdziałania (na przykład w Oświęcimiu działa w ramach Straży Miejskiej Zespół do spraw profilaktyki i przeciwdziałania patologiom wśród młodzieży88). Ponadto organy Policji i straży gminnych (miejskich) uczestniczą w realizacji różnorodnych programów prewencyjnych. Ważną funkcję w ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego spełnia także monitoring, który jest wykorzystywany zarówno przez straże, jak i Policję. Organy te współdziałają również z organami samorządu w zakresie propagowania wśród obywateli informacji na temat bezpieczeństwa i unikania zagrożeń czy w ramach ruchu drogowego. Organy samorządowe wspierają w tym zakresie druk materiałów informacyjno - edukacyjnych, jak ulotki, broszury. Ma to szczególne znaczenie dla dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, które dzięki tym materiałom wiedzą, jak poinformować Policję o zaistniałym zagrożeniu. Samorządy w miarę możliwości wspierają również Policję poprzez takie działania jak: zakup etatów dzielnicowych (na podstawie art. 13 ust. 4 ustawy o Policji), zakup samochodów, udział w remontach pomieszczeń lub zakup sprzętu informatycznego, a także zwalnianie z płatności niektórych podatków.

Istotnym czynnikiem funkcjonowania Policji w strukturze administracji samorządowej jest również powołanie komisji bezpieczeństwa i porządku publicznego. Są one powoływane w powiatach, a ich zadaniem jako instytucji o ustawowym umocowaniu jest opracowanie projektu powiatowego programu zapobiegania przestępczości, a także ochrony bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego89. W

88Stanisław Laskowski, Policja - samorząd. Współpraca i współodpowiedzialność za bezpieczeństwo

[w] Policja w strukturach administracji publicznej, materiały poseminaryjne pod red. Aleksandra

Babińskiego i Piotra Bogdalskiego, Szczytno 2005.

89Według art. 12 pkt. 9b ustawy o samorządzie powiatowym

ramach działalności komisji bezpieczeństwa i porządku publicznego komendanci miejscy (powiatowi) są zobowiązani do udostępniania, na żądanie przewodniczącego komisji, dokumentów i informacji dotyczących pracy Policji na terenie powiatu (z wyjątkiem akt personalnych pracowników i funkcjonariuszy, materiałów operacyjno - rozpoznawczych lub dochodzeniowo - śledczych oraz akt w indywidualnych sprawach administracyjnych90). Działalność komisji ułatwia współpracę wszystkich podmiotów, które mają ochraniać bezpieczeństwo i porządek publiczny na obszarze powiatu, a więc także Policji.

Ważną sprawą wydaje się również współpraca Policji i samorządu lokalnego w ramach wykorzystania funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w zakresie planowania działań, które są związane z bezpieczeństwem i jego poprawą.

3.4. Zarys prawnych form działania Policji

Przepisy prawa wyznaczyły organom Policji wiele zadań w różnych sferach życia społecznego. Realizacji tych zadań służą określone prawem sposoby działania, nazywane prawnymi formami działania. Są one tworzone przez cały system prawa, a nie tylko przez przepisy prawa administracyjnego. Organy Policji, wykonując zróżnicowane zadania w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego, stosują formy działania określone prawem i dopuszczone przez prawo. Ze względu na kryteria, jakie sa brane pod uwagę przy wyborze poszczególnych form działania organów Policji, można wyróżnić następujące formy działania:

−

wydawanie aktów administracyjnych,

−

wydawanie pozwoleń policyjnych,

−

wydawanie aktów normatywnych,

−

porozumienia administracyjne,

−

czynności operacyjno - rozpoznawcze i administracyjno - porządkowe,

−

podejmowanie działalności społeczno - organizatorskiej,

−

czynności materialno - techniczne,

−

inne prawne formy działania.

Nie jest to wyczerpujące wyliczenie, a jedynie przykładowe - na potrzeby niniejszego opracowania. Należy jednak zaznaczyć, że większość działań Policji realizowana jest za pomocą form władczych, natomiast działania niewładcze traktuje się jako drugorzędne,

90Art. 10 ust. 5 ustawy o Policji

uzupełniające.

Poniżej przedstawiono krótką charakteryzację wymienionych wyżej form działania.

Akt administracyjny to wyrażenie woli administrującego, prawnie określające sytuację konkretnie wskazanego adresata w konkretnie oznaczonej sprawie. W działalności organów Policji można wyróżnić sferę „imperium” i przejawia się ona właśnie w wydawaniu aktów administracyjnych. Akty administracyjne wydawane przez Policję mogą przybrać formę decyzji administracyjnych oraz rozstrzygnięć bezpośrednich. Decyzje wydaje się na przykład przy mianowaniu policjanta, w wyniku którego powstaje jego stosunek służbowy. Tak samo akt zwolnienia ze służby lub przeniesienia dokonuje się w formie decyzji administracyjnej. Do tego typu decyzji stosuje się Kodeks postępowania administracyjnego, chyba, że przepisy ustawy o Policji ustalają inaczej. Od decyzji policjantowi służy odwołanie do wyższego przełożonego91.

Rozstrzygnięcia bezpośrednie natomiast są stosowane w sytuacjach, gdy zachodzi potrzeba natychmiastowego podjęcia rozstrzygnięcia w celu uchylenia zaistniałego niebezpieczeństwa (a więc w sytuacjach szczególnych) - ze względu na to charakter wydawania tych rozstrzygnięć jest uproszczony. Przykładem rozstrzygnięcia bezpośredniego jest stosowanie nakazów i zakazów w kierowaniu przez policjantów ruchem drogowym.

Pozwolenie policyjne to jedna z odmian pozwolenia administracyjnego. To akt o charakterze konstytutywnym, który uchyla ustawowy zakaz prowadzenia pewnej działalności. W akcie takim organ administracji stwierdza, że w konkretnym przypadku nie ma przeszkody do rozwijania przez jednostkę określonej działalności, natomiast adresat tego aktu daje gwarancję, że nie narazi na niebezpieczeństwo interesu publicznego. Oczywiście takie pozwolenie można uchylić, dlatego Policja może stawiać posiadaczowi pozwolenia kolejne wymagania, jeżeli jest to niezbędne dla interesu publicznego. Pozwolenie administracyjne spośród innych pozwoleń administracyjnych wyróżnia fakt, że jego celem jest utrzymanie i zabezpieczenie porządku publicznego92. Przykładem pozwolenia policyjnego może być pozwolenie na nabywanie, posiadanie czy zbywanie broni lub amunicji, które wydaje się na podstawie ustawy o broni i amunicji93.

Organy Policji nie wydają powszechnie obowiązujących aktów normatywnych,

91Art. 32 ust. 2 ustawy o Policji.
92A. Matan, Policja administracyjna jako funkcja administracji publicznej, str. 11.
93Ustawa z dnia 21 maja 1999 roku.

gdyż w dziedzinie ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego akty takie wydaje parlament. Natomiast akty wykonawcze do aktów wydanych przez parlament (ustaw, uchwał) są tworzone przez Radę Ministrów (rozporządzenia, uchwały) oraz Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji (rozporządzenia i zarządzenia). Zadania Policji kształtują również częściowo akty stanowione przez organy samorządu terytorialnego, a także terenowe organy administracji rządowej (między innymi rozporządzenia wojewody czy przepisy porządkowe, które zostały wydane w celu zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego na obszarze działania tych aktów). Warto zauważyć, że organy Policji wydają akty normatywne, które wywierają wpływ w sferze wewnętrznej Policji i które są kierowane do podległych jednostek organizacyjnych. Mogą one oczywiście pośrednio oddziaływać również na sytuację obywateli. Przykładem takiego aktu normatywnego są przepisy ustalające sposób przeprowadzania przez policjantów kontroli przestrzegania przepisów prawa ruchu drogowego na drogach publicznych.

Porozumienie administracyjne to forma powstała z konieczności współdziałania ze sobą organów administracji. Dotyczy ono przede wszystkim współdziałania w wykonywaniu zadań publicznych, na przykład przeniesienia kompetencji. Dla stron porozumienia jego zawarcie oznacza obowiązek, który jest niezbywalny, jest to szczególnego rodzaju umowa, uzgadniająca działania pomiędzy jednostkami administracyjnymi. Porozumienia mogą być zawarte pomiędzy Policją a innymi organami państwowymi lub organami organizacji społecznych, a między tymi podmiotami nie może występować stosunek zależności. Oczywiście w toku tego współdziałania można niekiedy spotkać elementy koordynacji (w szczególności w wykonaniu zadań o charakterze władczym), lecz pojawia się on ze względu na cel, jaki organy chcą osiągnąć wspólnym działaniem. Przykładem porozumienia administracyjnego będzie porozumienie z organami Straży Granicznej lub ze wspomnianymi już wcześniej strażami miejskimi.

Czynności operacyjno - rozpoznawcze i administracyjno - porządkowe wiążą się z wkraczaniem Policji w sferę praw i wolności człowieka. Ich cel określa art. 14 ust. 1 ustawy o Policji, zaznaczając, że są one wykonywane w granicach zadań Policji - w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń. Przy wykonywaniu czynności operacyjno - rozpoznawczych można zarządzić kontrolę operacyjną. Polega ona na kontrolowaniu zawartości przesyłek, treści korespondencji, a także na stosowaniu środków technicznych umożliwiających uzyskiwanie w sposób

niejawny informacji i dowodów oraz ich utrwalania (w szczególności dotyczy to treści rozmów telefonicznych i innych informacji przekazywanych za pomocą sieci teleinformatycznych). Szerszą charakterystykę kontroli operacyjnej zawiera Rozdział 1 (pkt 5 - „Policja a reglamentacja”). Inny sposób prowadzenia czynności operacyjno - rozpoznawczych może polegać na przykład na dokonywaniu w sposób niejawny nabycia, zbycia lub przejęcia przedmiotów pochodzących z przestępstwa, ulegających przepadkowi lub którymi obrót, wytwarzanie, posiadanie czy przewożenie są zabronione. Przed dokonaniem tego typu czynności funkcjonariusze muszą najpierw upewnić się co do wiarygodności uzyskanych informacji. Ponadto Policja może gromadzić, sprawdzać i przetwarzać informacje, w tym również uzyskane niejawnie. Mogą to być dane osobowe o osobach podejrzanych o popełnienie przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego, o osobach, które usiłują ukryć swoją tożsamość czy o nieletnich dopuszczających się czynów zabronionych. W celu zapobieżeniu lub wykryciu przestępstwa Policja może również przetwarzać dane identyfikujące abonenta sieci teleinformatycznej. Materiały uzyskane w toku prowadzenia powyższych czynności mogą okazać się dowodem procesowym w konkretnej sprawie.

Podejmowanie działalności społeczno - organizatorskiej przez organy Policji służy zapewnieniu bezpieczeństwa i porządku publicznego, a także zapobieganiu zjawiskom kryminogennym. Należą więc one do ustawowych zadań Policji, określonych w art. 1 ustawy o Policji. W ramach tej działalności Policja nie stosuje środków przymusu, a zatem nie są to działania o charakterze władczym. Należy zaznaczyć, że nie ma zamkniętego katalogu działań społeczno - organizatorskich, a to dlatego, że wyczerpujące wyliczenie tych działań spowodowałoby uniemożliwienie stosowania innych, bardziej skutecznych środków. Całość tej działalności została więc powierzona uznaniu organów Policji. Przykładem działań o charakterze społeczno - organizatorskim będzie organizowanie spotkań z obywatelami, rozpowszechnianie ulotek lub broszur informujących o sposobach zapobiegania naruszeniom bezpieczeństwa i porządku, szkolenia i pogadanki dla dzieci i młodzieży szkolnej, wystąpienia prasowe na temat zagrożeń, a także organizowanie patroli z udziałem młodzieży lub zawodów, konkursów czy konferencji. Działania takie mogą być również stosowane obok innych form, wspierając je i pogłębiając oddziaływanie administracyjne na obywateli.

Czynności materialno - techniczne występują w działalności Policji jako

czynności wewnętrzne i zewnętrzne94. Czynności materialno - techniczne są przeprowadzane na podstawie i w sposób określony prawem, ale ich treścią nie jest - jak w na przykład przypadku aktu administracyjnego - kształtowanie stosunku prawnego. Mogą one jednak wywołać skutki prawne, które wytworzą się poprzez działania faktyczne. Jeśli idzie o działania wewnętrzne, to są nimi regulaminy i instrukcje o organizacji wewnętrznej organów Policji, a także przepisy o stosunkach służbowych policjantów i tym podobne. Natomiast czynności zewnętrzne to na przykład rejestracja broni, dokonanie kontroli czy asysta w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym. Są to takie czynności, które mają większe znaczenie dla skutecznej realizacji funkcji ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, niż czynności wewnętrzne.

Innymi prawnymi formami działania Policji mogą być na przykład: współdziałanie, działalność Policji jako organu egzekucyjnego w zakresie egzekucji administracyjnej obowiązków o charakterze niepieniężnym, stosowanie środków władczych w stanie wyjątkowym, działania w stanach nadzwyczajnych.

3.5. Schemat organizacyjny Policji

Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o Policji, Policja składa się ze służb: kryminalnej, prewencyjnej oraz wspomagającej działalność Policji w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym. Podział poszczególnych służb przedstawia Załącznik nr 3.

W skład Policji wchodzi również policja sądowa, której zadaniem jest zapewnianie prawidłowego przebiegu postępowania karnego. Funkcjonariusze policji sądowej zapewniają ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego w budynkach sądów i prokuratur, ochronę życia i zdrowia sędziów, prokuratorów oraz innych osób, gdy wykonują one czynności wynikające z realizacji wymiaru sprawiedliwości. Wykonują oni także czynności zlecone przez sąd lub prokuratora, zarządzenia porządkowe sądu wydane w celu utrzymania powagi sądu oraz konwojują i doprowadzają osoby na polecenie sądu, prokuratury i właściwych komendantów Policji. W skład Policji wchodzą również:

−

Wyższa Szkoła Policji, ośrodki szkolenia i szkoły policyjne,

−

wyodrębnione oddziały prewencji i pododdziały antyterrorystyczne,

94S. Pieprzny, Policja. Organizacja i funkcjonowanie, Oficyna Wydawnicza Wolters Kluwer, Warszawa

2007, str. 108

−

jednostki badawczo - rozwojowe.

Organizację i zakres działania Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie reguluje Prawo o szkolnictwie wyższym. W strukturze Policji działają również: Centralne Biuro Śledcze oraz Biuro Spraw Wewnętrznych.

Centralne Biuro Śledcze zostało utworzone 15 kwietnia 2000 roku. W jego skład weszły powołane wcześniej Biuro do walki z przestępczością zorganizowaną i Biuro do spraw narkotyków. W centralnej strukturze Biura istnieją wydziały do zwalczania zorganizowanej przestępczości kryminalnej, narkotykowej, ekonomicznej, zwalczania aktów terroru, wywiadu kryminalnego, nadzoru i spraw ogólnych, a także zarządy do spraw ochrony świadka koronnego i operacji specjalnych. Centralne Biuro Śledcze jest podporządkowane wyłącznie Komendantowi Głównemu Policji, a w województwach funkcjonują jego zarządy (Katowice, Warszawa) z wyodrębnionymi oddziałami lub oddziały terenowe.

Ważną funkcję spełnia również Biuro Spraw Wewnętrznych, którego zadaniem jest wykrywanie przestępstw popełnionych przez policjantów i pracowników Policji oraz ściganie ich sprawców, w tym:

−

podejmowanie czynności operacyjno - rozpoznawczych i dochodzeniowo -

śledczych,

−

koordynowanie działań operacyjnych prowadzonych w sprawach policjantów i

pracowników Policji,

−

gromadzenie, przetwarzanie i analizowanie informacji o przestępczości wśród

policjantów i pracowników Policji,

−

koordynowanie działań zapobiegających korupcji w Policji oraz realizowanie

przedsięwzięć profilaktycznych w tym zakresie95.

Komórki organizacyjne Biura funkcjonują w każdym województwie.

Komendant Główny Policji może w uzasadnionych przypadkach powoływać również

inne rodzaje służb, za zgodą ministra właściwego do spraw wewnętrznych.

Komendant Główny Policji, komendanci wojewódzcy, powiatowi, rejonowi, miejscy i komendanci posterunków Policji pełnią swoje funkcje przy pomocy podległych im odpowiednio Komendy Głównej, komend wojewódzkich, powiatowych, rejonowych, miejskich i posterunków Policji.

Warto także wspomnieć o takich jednostkach organizacyjnych Policji, jak SPAP, czyli

95Wyciąg z §12 zarządzenia nr 372 Komendanta Głównego Policji z dnia 14 kwietnia 2008 roku w

sprawie regulaminu Komendy Głównej Policji - Dz. Urzędowy KGP Nr 8, Poz. 47)

Samodzielny Pododdział Antyterrorystyczny Policji. W jego skład wchodzą policyjni antyterroryści, działający w ramach polskiej Policji. Do ich zadań należy między innymi zatrzymywanie szczególnie niebezpiecznych przestępców, zwalczanie terroryzmu, unieszkodliwianie ładunków wybuchowych, ochranianie ważnych osobistości i delegacji państwowych, a także szukanie ludzi pod wodą i poszukiwanie przedmiotów pochodzących z przestępstw. Funkcjonariusze SPAP działają w akcjach o wysokim stopniu ryzyka, dlatego muszą nieustannie doskonalić swoje umiejętności i kwalifikacje, aby być do tych akcji przygotowani.

Ważną jednostką są również Oddziały Prewencji Policji, które są przeznaczone do działań zespołowych Policji, na przykład do zabezpieczania imprez masowych czy do przywracania porządku publicznego w razie jego zbiorowego naruszenia. Oddziały Prewencji zostały utworzone po likwidacji w 1990 roku Oddziałów Prewencji Milicji Obywatelskiej.

Ostatnią, ale nie mniej istotną jednostką, są Grupy Realizacyjne, zwane również Grupami Wsparcia lub Grupami Szybkiego Reagowania. Są to formacje policyjne utworzone między innymi w województwie dolnośląskim i wielkopolskim, usytuowane najczęściej w komendach miejskich bądź powiatowych. Ich zadaniem jest zatrzymywanie szczególnie niebezpiecznych przestępców, konwojowanie tych przestępców, zabezpieczanie rozpraw sądowych, ochrona VIP (z ang. Very Important Person - bardzo ważna osobistość), a także realizacja zatrzymań na zlecenie wydziałów oraz sekcji kryminalnych i dochodzeniowo - śledczych.

Struktura organizacyjna Policji, utworzenie konkretnych jednostek organizacyjnych Policji mają zapewniać prawidłowe wykonywanie zadań przez organy tej formacji. Mimo, iż jest to struktura bardzo złożona, jej hierarchiczne uporządkowanie i centralizacja zapewniają skuteczną ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Podsumowanie

Policja stanowi ważną sferę życia publicznego. Funkcjonuje zarówno w strukturze administracji rządowej, jak i samorządowej, wykonując zadania mające na celu ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego. Bezpieczeństwo oraz porządek publiczny są zbyt istotnymi wartościami, aby pozostawić je samej Policji. W tym celu powstał cały aparat policji administracyjnych, które mają się wzajemnie uzupełniać. Również organy samorządu terytorialnego współdziałają z Policją, wspólnie wykonując zadania z zakresu ochrony porządku i bezpieczeństwa. Powyższy system zapewnia takie wykonywanie zadań, które faktycznie przynosi rezultaty.

Współczesna Policja charakteryzuje się centralizacją i hierarchicznym podporządkowaniem. Elementy te pozwalają na sprawowanie kontroli przez organy administracji państwowej, a także organy samorządowe wobec Policji. W wyniku reformy w 1999 roku zwiększył się wpływ organów administracji ogólnej na stan bezpieczeństwa i porządku publicznego. W każdym szczeblu administracji oznaczono konkretnie organ odpowiedzialny za skutki działań tej sferze.

Szczególne znaczenie ma również współdziałanie Policji ze strażami miejskimi. Na przestrzeni kilku ostatnich lat można zaobserwować znaczną poprawę w działalności tych straży, a dzięki ich współpracy z Policją, możliwe jest skuteczne wykonywanie zadań z zakresu ustawowych zadań i Policji, i straży.

Przepisy prawa polskiego regulują uprawnienia Policji, mające wpływ na sferę praw i wolności człowieka i obywatela. W szczególności chodzi o takie środki jak: legitymowanie, zatrzymanie, stosowanie środków przymusu bezpośredniego czy użycie broni palnej przez Policję. Oczywiście, wiele przypadków użycia powyższych środków wydaje się uzasadnionych, ciągle jednak budzą one pewne wątpliwości.

Obawa przed przestępczością wciąż jest w Polsce tematem aktualnym, bowiem stopień strachu, że staniemy się ofiarą przestępstwa, pozostaje wysoki. Wynika to często nie tyle z rzeczywistego zagrożenia, ile z braku porządku, uczuciem osłabienia kontroli społecznej w otoczeniu obywatela, a niejednokrotnie - ze złego wykorzystania prostych środków technicznych. Poprawę poczucia bezpieczeństwa obywateli powinna Policja zapewnić na przykład poprzez zastosowanie odpowiedniej polityki informacyjnej czy

zwiększeniem liczby patroli na ulicach.

Mimo, iż po dokonaniu analizy funkcjonowania Policji można zauważyć pewne niedociągnięcia czy wątpliwości, wydaje się, że spełnia ona dobrze swoją rolę zarówno poprzez współpracę z innymi organami, jak i samodzielnie wypełniając ustawowe - jakże trudne - zadania z zakresu ochrony bezpieczeństwa obywateli oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Spis pozycji bibliograficznych

Wykaz opracowań zwartych:

1. Babiński A., Bogdalski P. [red.], Policja w strukturach administracji publicznej,
materiały poseminaryjne, Szczytno 2005
2. Boć J. [red.], Prawo administracyjne, Kolonia Limited, Wrocław 2003
3. Bodio J., Borkowski G., Demendecki T., Ustrój organów ochrony prawnej. Część

szczegółowa, Warszawa 2007

4. Borkowski A., Chełmoński A., Guziński M., Kiczka K., Kieres L., Kocowski T.,

Administracyjne prawo gospodarcze, Kolonia Limited 2005

5. Czapska J., Wójcikiewicz J., Policja w społeczeństwie obywatelskim, Kantor
Wydawniczy Zakamycze 1999
6. Dobkowski J., Pozycja prawnoustrojowa służb, inspekcji i straży, Wolters Kliwer
2007
7. Goettel M. [red.], Status prawny Policji i policjanta, Wydawnictwo Wyższej Szkoły
Policji, Szczytno 1995
8. Izdebski H., Historia administracji, Wydawnictwo Liber, Warszawa 2001
9. Kawka W., Policja w ujęciu historycznym i współczesnym, Wilno 1939
10. Kotowski W., Ustawa o Policji. Komentarz praktyczny, Dom Wydawniczy ABC,
Warszawa 2004
11. Maciejewski T., Historia administracji, Wyd. CH Beck, Warszawa 2002
12. Niewiadomski Z., Cieślak Z., Lipowicz I., Prawo administracyjne, część ogólna,
Warszawa 2000
13. Pieprzny S., Policja. Organizacja i funkcjonowanie, Oficyna Wydawnicza Wolters
Kliwer, Warszawa 2007
14. Płowucha S., Zagadnienia prawne organizacji i funkcjonowania Policji, Szczytno
1995
15. Sagan S. [red.], Organy i korporacje ochrony prawa, Wydawnictwo Prawnicze
Lexis Nexis, Warszawa 2001
16. Sczaniecki M., Powszechna historia państwa i prawa, Państwowe Wydawnictwo
Naukowe, Warszawa 1985
17. Szymaniak A., Ciepiela W. [red.], Policja w Polsce. Stan obecny i perspektywy (Tom

I i II), Wydawnictwo Naukowe INPiD UAM, Poznań 2007

18. Walichnowski T. [red.], Ochrona bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego w

Polsce w latach 1944 - 1988, Akademia Spraw Wewnętrznych, Warszawa 1989

Wykaz artykułów i opracowań:

1. Matan A., Policja administracyjna jako funkcja administracji publicznej

2. Miesięcznik Policja 997, Wyd. 13/2004, art. pt. Specyficzna służba przedwojennego

policjanta

3. Niesiołowski J., Paszkiewicz R., Zagadnienia przymusu w prawie, PiP 1989, z. 10

4. Pieprzny S., Samorządowa policja administracyjna (zagadnienia podstawowe), [w]

Prawo do dobrej administracji, praca zbior. pod red. Niewiadomskiego Z. i Cieślaka Z.,

Warszawa 2003

5. Zadania jednostek samorządu terytorialnego w zakresie ochrony porządku i

bezpieczeństwa publicznego, materiał przygotowany przez Departament Porządku

Publicznego MSWiA, Departament Administracji Publicznej MSWiA oraz Komendę

Główną Policji, Warszawa 2004

Wykaz wykorzystanych aktów prawnych:

1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 02.04.1997 r. (Dz. U. Nr 78, Poz. 483)
2. Dekret o organizacji państwowej Milicji Ludowej z 05.12.1918 r. (Dz. Pr. Nr 19, Poz.
53)
3. Dekret o organizacji policji komunalnej z 09.01.1919 r. (Dz. Pr. Nr 5, Poz. 98)
4. Ustawa o Policji Państwowej z 24.07.1919 r. (Dz. Pr. Nr 61, Poz. 363)
5. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 06.03.1928 r. o Policji
Państwowej (Dz. U. Nr 28, Poz. 257 z późn. zm.)
6. Dekret PKWN z 15.08.1944 r. (Dz. U. RP. Nr 2, poz. 6)
7. Dekret o Milicji Obywatelskiej z 07.10.1944 r. (Dz. U. RP Nr 7, Poz. 33)
8. Rozkaz Nr 88 Komendanta Głównego Milicji Obywatelskiej z 03.04.1945 r. w
sprawie działalności milicji w sprawie ochrony bezpieczeństwa i porządku na kolei i na
wodach (o utworzeniu posterunków i komisariatów kolejowych i wodnych)
9. Rozkaz Nr 188 Komendanta Głównego Milicji Obywatelskiej o organizacji w milicji
ogniw śledczych z 17.09.1946 r.
10. Rozkaz Nr 306 Komendanta Głównego Milicji Obywatelskiej z 15.10.1948 r.

w sprawie powstania milicyjnych izb dziecka
11. Dekret o Milicji Obywatelskiej z 20.07.1954 r. (Dz. U. Nr 34, Poz. 143)
12. Ustawa o zmianie organizacji naczelnych organów administracji publicznej w
zakresie bezpieczeństwa publicznego z 13.11.1956 r.
13. Uchwała nr 781 Rady Ministrów w sprawie statutu organizacyjnego Ministerstwa
Spraw Wewnętrznych z 13.12.1956 r.
14. Ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji z 17.06.1966 r. (Dz. U. z
2005 r. Nr 229, Poz. 1954 z późn. zm.)
15. Kodeks Pracy z 26.06.1974 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 181, Poz. 1288)
16. Ustawa o ochronie przeciwpożarowej z 12.06.1975 r.
17. Ustawa o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych
mu organów z 14.07.1983 r. (Dz. U. Nr 38, Poz. 172)
18. Ustawa o Państwowej Inspekcji Sanitarnej z 14.03.1985 r. (Dz. U. z 2006 r. Nr 122,
Poz. 851 ze zm.)
19. Układ z Schengen z 14.06.1985 r.
20. Ustawa o Policji z 06.04.1990 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 43, Poz. 277 ze zm.)
21. Ustawa o Straży Granicznej z 12.10.1990 (Dz. U. z 2007 r. Nr 82, Poz. 558)
22. Prawo o ruchu drogowym z 20.06.1997 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 108, Poz. 908 z późn.
zm.)
23. Ustawa o bezpieczeństwie imprez masowych z 12.08.1997 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr
120, Poz. 1298)
24. Ustawa o ochronie osób i mienia z 22.08.1997 r. (Dz. U. Nr 114, Poz. 740)
25. Ustawa o strażach gminnych z 29.08.1997 r. (Dz. U. Nr 123, Poz. 779 z późn. zm.)
26. Ustawa o samorządzie gminnym z 05.06.1998 r. (Dz. U. Nr 91, Poz. 578 z późn.
zm.)
27. Ustawa o samorządzie powiatowym z 05.06.1998 r. (Dz. U. Nr 91, Poz. 578)
28. Ustawa o administracji rządowej w województwie z 05.06.1998 r. (Dz. U. z 2001 r.
Nr 80, Poz. 872 z późn. zm.)
29. Ustawa o broni i amunicji z 21.05.1999 r. (Dz. U. Nr 53, Poz. 549)
30. Ustawa o Inspekcji Handlowej z 15.12.2000 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 4, Poz. 25 z
późn. zm.)
31. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia z 24.08.2001 r. (Dz. U. Nr 106,
Poz. 1148 z późn. zm.)
32. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w sprawie nakładania grzywien w drodze

mandatu karnego z 22.02.2002 r. (Dz. U. Nr 20, Poz. 201 z późn. zm.)
33. Ustawa o stanie klęski żywiołowej z 18.04.2002 r. (Dz. U. Nr 62, Poz. 558 z późn.
zm.)
34. Ustawa o transporcie kolejowym z 28.03.2003 r. (Dz. U. Nr 86, Poz. 789)
35. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w sprawie nadania inspektorom Inspekcji
Handlowej uprawnień do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (Dz. U. z
2003 r. nr 63, Poz. 587)
36. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie zakresu i
sposobu współpracy Policji ze strażami gminnymi (miejskimi) oraz zakresu
sprawowania przez Komendanta Głównego Policji nadzoru nad działalnością tych
straży z 12.08.2004 r. (Dz. U. Nr 187, Poz. 1943)
37. Prawo o szkolnictwie wyższym z 27.07.2005 r. (Dz. U. Nr 176, Poz. 1240)
38. Ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy z 13.04.2007 r. (Dz. U. Nr 89, Poz. 589)
39. Rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu zadań i zasad organizacji policji
sądowej z 16.08.2007 r. (Dz. U. Nr 155, Poz. 1093)
40. Zarządzenie nr 372 Komendanta Głównego Policji w sprawie regulaminu Komendy
Głównej Policji z 14.04.2008 r. (Dz. Urzędowy KGP Nr 8, Poz. 47)

Wykaz wykorzystanych stron internetowych:

1. www.sokwarszawa.pkp.com.pl/przepisy.html

2. www.msz.gov.pl/Schengen.Info.12588.html

ZAŁĄCZNIK NR 1

Schemat organizacyjny policji administracyjnej

POLICJA ADMINISTRACYJNA

ORGANY WOJSKOWE

ORGANY CYWILNE

a)policja publiczna:

a) formacje zorganizowane

- policja państwowa

na wzór wojskowy:

- policja samorządowa

- Straż Graniczna

(straże gminne)

- Straż Marszałkowska

oraz

- straże portowe i bankowe

- organy o kompetencji ogólnej

- Straż Ochrony Kolei

- wyspecjalizowane organy policji

- Państwowa Straż Rybacka

b) policja prywatna:

- Straż Leśna

- wewnętrzne służby

- Państwowa Straż Łowiecka

ochrony

b) służby cywilne:

- podmioty prywatne (przedsiębiorcy)

- inspekcje

- służby porządkowe organizatora

- dozory

imprezy masowej

- organy administracji
ogólnej (wojewoda, starosta,
wójt, burmistrz)

Źródło: Prof. dr. hab. A. Matan, Policja administracyjna jako funkcja administracji

publicznej, str. 4-5.

ZAŁĄCZNIK NR 2

Struktura inspekcji państwowych na przykładzie Inspekcji Handlowej

Źródło: J. Bodio, G. Borkowski, T. Demendecki, Ustrój organów ochrony prawnej.

Część szczegółowa, Warszawa 2007, str. 2ZAŁĄCZNIK NR 3

Podział służb Policji

komórki organizacyjne

komórki organizacyjne

komórki organizacyjne

służby kryminalnej:

służby prewencyjnej:

służby wspomagającej:

-kryminalna

-prewencja

-inspektorat komendanta

-operacyjno - rozpoznawcza

-prewencja kryminalna

(inspekcja)

-dochodzeniowo - śledcza

-wywiadowcza

-prawna

-do walki z przestępczością

-patrolowa

-kadr

gospodarczą

-interwencyjna (lub patrolowo-

-szkolenia

-do walki z przestępczością

interwencyjna)

-organizacji Policji lub

narkotykową

-sztab Policji

policyjno - etatowa

-do walki z korupcją

-stanowisko kierowania

-prezydialna

-wykroczeń

-dyżurnych

-finansów

-obserwacji

-organizacji służby

-zaopatrzenia

-techniki operacyjnej (wyłącznie

-zarządzania kryzysowego

-gospodarki materiałowo-

w komendach woj.)

-operacji policyjnych

technicznej

-techniki kryminalistycznej

-negocjacji policyjnych

-administracyjno-

-laboratorium kryminalistyczne

-ruchu drogowego

gospodarcza

(wyłącznie w komendzie woj.)

-dzielnicowych

-transportu

-poszukiwań i identyfikacji

-policji sądowej

-inwestycji

-międzynarodowej współpracy

-konwojowa

-remontów

Policji (wyłącznie w komendzie woj.)

-ochronna (lub konwojowo-

-zamówień publicznych

81.

-analizy kryminalnej

ochronna

-łączności

-nieletnich i patologii

-informatyki

-przewodników psów służbowych

-prasowa

-prewencji na wodach

-bezpieczeństwa i higieny pracy

-lotnictwa policyjnego

-ochrony przeciwpożarowej

-konna

-medycyny pracy

-strzeżony ośrodek dla cudzoziemców

-wspomagająca

-pomieszczenia dla osób zatrzymanych

-psychologów (wyłącznie

-areszt w celu wydalenia

w komendzie woj., Wyższej Szkole

-postępowań administracyjnych

Policji i szkole Policji)

-izba dziecka

-sportowo - szkoleniowa (tylko

w komendzie woj.)

W oddziałach prewencji, samodzielnych

-ochrony informacji niejawnych

pododdziałach prewencji i samodzielnych

-kancelaria tajna

oddziałach antyterrorystycznych Policji

-centralna składnica uzbrojenia

komórki organizacyjne noszą nazwy

(tylko w Komendzie Stołecznej)

określone przez Komendanta Głównego

-składnica mundurowa (tylko w

Policji.

Komendzie Wojewódzkiej w Łodzi)
-zarządzania jakością
-orkiestra reprezentacyjna i orkiestra
policyjna (tylko w komendzie woj.)

Źródło: J. Bodio, G. Borkowski, T. Demendecki, Ustrój organów ochrony prawnej. Część szczegółowa, Warszawa 2007, str. 235 - 236

---