System blokowy
*wariant pierwszy 1878 – 1914
Rozkład systemu kolektywistyczno-paternalistycznego:
Zmiany gosp : dynamizacja gospodarki na obszarach pozaeuropejskich USA, Japonia, Rosja. Niemcy zaczęły wysuwać się na czoło. Wpływ na to zjawisko miała dynamika międzynarodowych obrotów handlowych ( USA z 10% na 15%, Niemcy z 9 na 12%) lub ich spadek : Francja z 11 na 7%, Anglia z 23 na 17%.
Przekształcenia geopolityczne i strategiczne, które były efektem procesów:
Dokończenia procesu kolonizacji Afryki i Azji (dysproporcje pomiędzy rozwijającymi się Niemcami, Japonią i USA a przeżywającymi stagnację Anglią, Francją, które posiadały największe posiadłości.)
Wojny na Dalekim Wschodzie i Morzu Karaibskim
Realizacja japońskiej i amerykańskiej polityki zagranicznej.
Japonia : modernizacja wewnętrzna spowodowała wzrost dobrobytu dla wszystkich, zaczęto szukac nowych rynków zbytu wskutek małej chłonności rynku wewnętrznego, a jednocześnie doszło do uzależnienia gosp od zagranicy na skutek braku własnych surowców konieczność sprowadzania węgla, koksu, żelaza, olejów napędowych.
Konflikt z Rosją przez osiąganie sukcesów na Dalekim Wschodzie; wojna z nią przyniosła Japonii zdobycze w postaci Port Artur i Talien, płd częśc wyspy Sachalin, „wolną rękę w Korei”.Ameryka: konieczność pozyskania nowym rynków zbytu i możliwości lokowania kapitałów, powodowało to odejście od polityki izolacjonizmu na rzecz włączenia się do polityki światowej. Początkowo USA prowadziło ekspansję tylko w kierunku Ameryki Północnej, później zaś jej zainteresowanie zwróciło się ku Ameryce Środkowej i Południowej, Azji Wschodniej co było konfrontacją z Hiszpanią.
„Wspaniała mała wojna” 1898 z Hiszpanią przyniosła USA nowe zdobycze: Hawaje i Guam (wcielone do USA ); Filipiny i Puerto Rico (terytoria niezorganizowane); Kuba (protektorat) przewaga USA na Pacyfiku i Morzu Karaibskim./
Nowy wymiar doktryny Monroe nadany przez Theodora Roosevelta : przyznał USA wyłączne prawo kształtowania porządku na zachodniej półkuli; działając jako międzynarodowa siła policyjna (interweniowały w Nikaragui 1911, na Haiti 1914.„Polityka grubej pałki” polityka amerykańska realizowana wobec świata latynoamerykańskiego, przejawiająca się chęcią wyegzekwowania pożyczonych pieniędzy oraz wyłączności w reprezentowaniu całej półkuli zachodniej.
„Polityka otwartych drzwi w Chinach ” jej realizacja iała zapewnić USA na wyrównanie szans w stosunku do mocarstw posiadających już tam strefy ekonomiczne.
Duże rozbieżności co do celów i metod ich realizacji między członkami koncertu mocarstw. Niemcy, Rosja i Japonia naciskały na uzyskanie nowych rynków zbytu – doszło do kolizji interesów z Wielką Brytanią i Francją
Podstawowym elementem struktury nowego systemu bezpieczeństwa były kształtujące się dwie koalicje (bloki):
TRÓJPOROZUMIENIE (Francja, Rosja Wielka Brytania)
Stworzyła go francusko – rosyjska konwencja wojskowa z 1892 roku, zakładająca obronę. Rok 1904 zapoczątkował franc – ang Entente Cordiale , 1907 porozumienie ang – ros.
TRÓJPRZYMIERZE (Niemcy, Austrio – Węgry, Włochy ). Początek tego bloku dał traktat obronny z 1879 roku Austro-Węgier i Niemiec. Dwuprzymierze rozszerzono w 1882 roku poprzez dołączenie Włoch.
ELEMENTY SYSTEMU BLOKOWEGO:
Zobowiązanie do automatycznego udzielenia pomocy napadniętemu sojusznikowi.
Koalicyjna lojalność. Odnieść ją można przede wszystkim do postulatu zawierania separatystycznego pokoju.
Dążenie do objęcia systemem nie tylko państw będących jego kreatorami , ale również jego „odbiorców”, czyli państwa średnie i małe, np. pozyskanie przez Niemcy i Autro-Węgry : Turcji, Bułgarii; a przez Ententę: Serbii, Czarnogóry i Rumunii.
Obopólne pragnienie zmiany istniejącego status quo, czyli francuskie dążenie do odzyskania Alzacji i Lotaryngii, rosyjskie plany na rzecz opanowania cieśnin czarnomorskich, Niemcy z koncepcją Mitteleuropy.
System międzyblokowy zagrażał w 3 przypadkach:
Kiedy jeden z bloków osiągnął obiektywną przewagę militarno-strategiczną.
Kiedy jedna koalicja uzyska subiektywne przekonanie o posiadaniu przewagi i powiąże z wiarą w szansę rozstrzygnięcia konfliktu na swoją korzyść.
Kiedy niepodjęcie wojny przez koalicję mogło zagrażać jej rozpadowi lub utracie wpływów państwa-klientów
*wariant drugi 1936 – 1939/40
Dokonująca się polaryzacja spowodowała rozpad koncertu mocarstw na koalicje opierające się na różnych systemach wartości.
Koncepcje państw dążących do rewizji dotychczasowego ładu:
Koncepcja 1. Tysiącletnia III Rzesza
Obejmująca co najmniej całą Europę kontynentalną zbudowaną na podstawie przesłanek rasowo – biologicznych. Dominować w niej miały ludy wartościowe, czyli przede wszystkim „Germanie”. Miała również na celu uchylenie niekorzystnych decyzji dla Niemiec z wersalu.
Koncepcja 2. Wielkie Włochy
Duce Benito Mussolini dążył do hegemonii w strefie basenu Morza Śródziemnego, utwierdzenia wpływów na Bałkanach i powiększenia włoskich obszarów kolonialnych w Afryce.
Koncepcja 3. Idea Wielkiej Wschodnioazjatyckiej Strefy Wspólnej Prosperity.
Miała przekreślać znaczenie istnienia systemu waszyngtońskiego i następstwa prosu kolonizacji Azji. wyeliminowanie wpływów Amerykanów i Europejczyków - „Azja dla Azjatów”. Prowadziło to do ustanowienia Polit, ekonom i kultur dominacji Japonii na Dalekim Wschodzie na co zgodziły się Niemcy i Włochy.
PAKT ANTYKOMINTERNOWSKI, Japonia, Niemcy, Włochy, Hiszpania, Słowacja, Węgry. Sojusz polityczno – wojskowy państw dążących do likwidacji porządku stworzonego w latach 1919-1922.
PAKT STALOWY 22 V 1939 Włochy i Niemcy – współdziałanie na rzecz zabezpieczenia „przestrzeni życiowej”. Jeśli jedno z państw zostało wplątane w wojnę to druga strona występuje jako jej sojusznik.
OŚ TOKIO – BERLIN - RZYM 27 IX 1940 r Japonia uznawała przewodnictwo Niemiec i Włoch w tworzeniu nowego porządku w europie, oni godzili się w odniesieniu do obszaru wschodnioazjatyckiego.
Czynniki determinujące wybuch konfliktu powszechnego:
Rozszerzenie związków państw totalnych o ZSRR:
Układ o nieagresji z Niemcami i Związkiem Radzieckim z 23 VII 1939 (pakt Ribbentrop - Mołotow), tajny protokół rozgraniczał wzajemne strefy wpływó w Europie Środkowej i Północnej.
Niemiecko-radziecki układ o przyjaźni i granicy z 28 IX 1939 r – Niemcy miały przejąć woj. Lubelskie i częśc warszawskiego za Litwę
Udane dla państw totalnych wojny lokalne:
Podbój przez Japonię Mandżurii (zasoby węgla, rudy żelaza) oraz Chin
Wprowadzenie systemu autorytarnego w Hiszpanii (wojna domowa 1936-39)
Podbój przez Włochy Albanii 1939
Problematyczne sukcesy ZSRR w wojnie z Finlandią
Opanowanie i podporządkowanie przez Berlin i Moskwę prawie całej europy środkowej:
Anschluss Austrii 1938
Przejęcie przez Niemcy Sudetów – konferencja monachijska 1938
Przebudowa Czechosłowacji w 1939 (ustanowienie Protektoratu Czech i Moraw oraz proklamowanie niepodległej Słowacji)
1939 przejęcie przez Niemcy Kłajpedy
Pokojowe zdobycze ZSRR: Litwa, Łotwa, Estonia, Besarabia i Bukowina Północna.
POSUMOWANIE
Podstawową strukturą systemu są wrogie wobec siebie rozbudowujące się w głąb i wszerz koalicje.
Koalicje budowane są droga układów: współpracujące mocarstwa są względnie równe, istnieje grupa drobnych państw „odbiorców”
Nie ma koncepcji budowy nowej powszechniej organizacji.
Oba bloki zakładają rewizję dotychczasowego ładu w aspekcie terytorialnym, politycznym, ideologicznym, gospodarczym. Celem ich istnienia jest totalna przebudowa układu sił.