DEKADA GIERKA 1970 – 1980

Edward Gierek to polski polityk i działacz komunistyczny. Wieloletni poseł na sejm, od 1970 do 1980 roku I Sekretarz Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). Okres jego władzy nazywany jest "dekadą Gierka". Początkowo polityka Edwarda Gierka przyczyniła się do wzrostu inwestycji, konsumpcji i modernizacji kraju. Jednakże wprowadzane przez ekipę Edwarda Gierka zmiany były możliwe głównie dzięki wielkim międzynarodowym pożyczkom. Zadłużenie Polski przyczyniło się w drugiej części dekady do poważnego kryzysu i niepokojów społecznych.

Gierek został wychowany na bogatym zachodzie Europy i po objęciu rządów w kraju starał się, aby nasz kraj przypominał kraje zachodu, lecz mimo tych zamiarów nie chciał porzucić ustroju komunistycznego.

Sytuacja wewnętrzna w Polsce i cud gospodarczy

Gierek mimo swych co prawda pozytywnych dla kraju zamiarów nie do końca sprawdził się w roli przywódcy narodowego. W latach siedemdziesiątych zaciągnął wielkie kredyty na rozwój kraju. Dzięki pożyczkom życie gospodarcze uległo znacznej poprawie, podobnie jak stopa życiowa obywateli. To dało Polakom do zrozumienia, że rządy Edwarda Gierka są rzeczywiście „z innej bajki” w porównaniu do Władysława Gomułki. Za sprawą I Sekretarza KC PZPR podwyższono pensje, renty i emerytury, obiecano, że ceny żywności nie będą rosnąć – wszystko po to, by złagodzić napiętą sytuację w kraju. Gierek musiał uspokoić Polaków po burzliwych wydarzeniach z grudnia 1970 r. Rozwój przemysłu i budownictwa to jedne z fundamentalnych zmian, jakie nastąpiły za kadencji Edwarda Gierka. Budowano do trzystu tysięcy mieszkań rocznie, wiele fabryk, budowano nowe drogi i remontowano stare. W Polsce budowano dużo i szybko, lecz nie były to budowle wykonane solidnie i starannie, często po krótkim czasie użytkowania należało je przebudowywać, lub remontować. W kraju nastąpił znaczny rozwój komunikacyjny. Pierwszy sekretarz zlecił budowę wielu obwodnic wokół miast, dróg szybkiego ruchu, oraz wiaduktów nad liniami kolejowymi. Za czasów panowania Gierka do rolnictwa wprowadzono wiele maszyn, zaczęto używać w większej mierze nawozów sztucznych itp. Produkowane w Polsce produkty były jak na tamte lata dobrej jakości – odpowiadały normą i standardom zachodnioeuropejskim. Za czasów Gierka wprowadzono wiele trafnych i bardzo przydatnych narodowi polskiemu innowacji. Lecz w pewnym momencie ilość inwestycji przerosła naszego przywódcę, najwidoczniej nie miał on zbyt obszernej „armii” dobrze wyszkolonych doradców i podwładnych, którzy sprawowaliby pieczę nad tym, co powstawało w kraju. Realizacja wielu pomysłów była nieprofesjonalnie wykonana – miasta budowano bez oczyszczalni ścieków, domy budowano z rakotwórczych i szkodzących zdrowiu materiałów, żywność była często skażona, a stan środowiska naturalnego znacznie się pogorszył. Polska w tej dekadzie nawiązała wiele kontaktów międzynarodowych na stopie gospodarczej – eksportowano wiele polskich złóż. Złoża te jednak nie były wydobywane rozsądnie lecz z wielkim rozmachem, szybko i bez zastanowienia się nad konsekwencjami. Wprowadzono też kilka zmian w systemie oświaty. KC PZPR rozpoczęło politykę otwarcia na świat, ale jednocześnie Polska stawała się coraz bardziej uzależniona od ZSRR pod wieloma względami.

Sytuacja międzynarodowa

Liczne spotkania Edwarda Gierka z kolejnymi prezydentami USA i czołowymi postaciami europejskiej polityki sprawiły, że do Polski zaczęły napływać konsumpcyjne dobra (m.in. Coca-cola i jeansy). Za czasów rządów Gierka dążono do ustabilizowania relacji z Watykanem, zwłaszcza, że na Tronie Piotrowym zasiadł Karol Wojtyła. Edward Gierek spotkał się z papieżem podczas jego pierwszej pielgrzymki do ojczyzny. Mimo wszystkich przyjaznych gestów w stronę Kościoła, pozornie radosnemu przyjęciu faktu, iż Polak został papieżem, władza nie ustępowała w szykanach Kościoła, prowadziła politykę ograniczonych możliwości kleru. W 1976 r. pojawiły się większe niż dotychczas problemy z importowaniem jakichkolwiek towarów. Propaganda sukcesu nie mogła w żaden sposób zapewnić dobrego bytu. Mimo wielkich pożyczek zagranicznych i okresu błogości w Polsce, nikt nie myślał o tym, co będzie za kilka lat. Nie wprowadzono żadnych planów, które mogłyby zapobiec diametralnie zmieniającej się sytuacji. W 1979 roku suma pożyczek urosła do liczby 23,8 miliarda dolarów. Pieniądze te wydawano na drogie zachodnie technologie głównie z Francji i RFN. W myśl przyjaznego spojrzenia społeczeństwa na rządy Gierka, ten wykupił licencję na produkcje Fiata 126p – samochód ten miał podnieść status życia Polaków i przybliżyć go znacznie do standardów życia panujących na zachodzie Europy. Jednak nieumiejętne rozporządzanie pożyczonymi pieniędzmi, korupcja i braki w rynku, spowodowały pogłębienie kryzysu gospodarczego w kraju. Chcąc zahamować pogłębiający się kryzys gospodarczy współpracownicy Edwarda Gierka widzieli tylko jedno wyjście – podniesienie cen. Towary zaczęły być wydzielane społeczeństwu, wprowadzono tzw. „sprzedaż na kartki” np. na jedną dorosłą osobę przypadało 2,5 kg mięsa i wędlin, 1kg cukru miesięcznie. Jednak przekonanie rządzących o tym, iż polska gospodarka rozwija się nad wymiar dobrze nie pozwoliło na jakiekolwiek zmiany, ani poprawki. Znaczna część zapożyczonych pieniędzy w państwach kapitalistycznych została przeznaczona na rozwój polskiej kultury i nauki.

Związek radziecki widząc „poprawiającą” się sytuację finansową Polski, postanowił że i on nie może spocząć bez żadnych profitów z tak dobrze i dynamicznie rozwijającego się państwa jakim stała się Polska. ZSRR zaczął proponować kontrakty Polskim firmom, które zamiast czerpać korzyści z wykonywanych za wschodnią granicą prac musiały dokładać do interesu. Co jeszcze bardziej pogrążyło stan polskiego budżetu i uniemożliwiło spłatę zaciągniętych kredytów.

Opozycja

Propaganda PRL, w celu zapewnienia zaufania społecznego w stosunku do nowej ekipy, podkreślała nieustannie odmienność nowej władzy od poprzedniej, skupionej wokół Władysława Gomułki. Gierek jeżdżąc do fabryk, rozmawiając z robotnikami, chciał w ten sposób zerwać ze schematami poprzednich ekip, zakazał także wieszania przedstawiających go portretów w urzędach i szkołach. Deklaracje poprawy sytuacji robotników okazały się jednak niesatysfakcjonujące, bowiem już 22 stycznia 1971 wybuchł strajk w Stoczni Szczecińskiej – w reakcji na niesprawiedliwie narzucone robotnikom normy pracy, które nakazywały im odpracowanie całej niedzieli z 24 stycznia. Było to efektem polityki wymuszonego zaciągania zobowiązań do ponadnormatywnego czasu pracy. Do strajków w Szczecinie przyłączyły się kolejne 23 zakłady pracy w tym mieście, a 10 lutego 1971 wybuchł nowy strajk w Łodzi, w Zakładach Przemysłu Bawełnianego im. Marchlewskiego. Mimo podjętych negocjacji strajk rozszerzał się i 15 lutego objął kolejne 32 zakłady zatrudniające ponad 100 tys. robotników. W efekcie władze musiały przywrócić m.in. ceny mięsa sprzed 13 grudnia 1970.

Niezależnie od propagandy sukcesu strajki i niezadowolenie społeczne były obecne przez całą dekadę Gierka. Jednak apogeum niezadowolenia miało miejsce w 1976 roku, kiedy to rząd zdecydował się na drastyczną podwyżkę cen kluczowych artykułów spożywczych. Wybuchły strajki, tak zwane Wydarzenia Czerwcowe - najważniejsze w Radomiu i podwarszawskim Ursusie, krwawo i okrutnie stłumione przez władze. Zapoczątkowało to niezwykłą mobilizację środowisk opozycyjnych i powstanie Komitetu Obrony Robotników (KOR).

Wraz z kryzysem gospodarczym i postępującym niezadowoleniem społecznym wzrastała także arogancja i megalomania władzy. Ekipa Edwarda Gierka wykonywała coraz więcej symbolicznych gestów w stosunku do Związku Radzieckiego. Gdy pojawił się pomysł ustanowienia instytucji prezydenta PRL, by wzmocnić pozycję Edwarda Gierka na arenie międzynarodowej, do planowanych zmian w konstytucji dopisano "wieczysty sojusz ze Związkiem Radzieckim", wzmocnioną pozycję PZPR i "socjalistyczny charakter polskiej państwowości". Ostatecznie zrezygnowano z instytucji prezydenta, ale pozostałe zmiany do konstytucji wpisano. To wydarzenie oraz częste, pełne poddaństwa gesty w stosunku do władz Związku Radzieckiego, przyczyniły się do mobilizacji opozycji. Po wprowadzeniu zmian w konstytucji Edward Lipiński wraz z grupą opozycjonistów wystosował protest, znany jako list 59 (od pierwotnej liczby sygnatariuszy). Po Wydarzeniach Czerwcowych, zinstytucjonalizowaną i jawną opozycją stał się Komitet Obrony Robotników (KOR). Działalność opozycji ułatwiały przyjęte przez Polskę zobowiązania Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (Helsinki, 1975), które potwierdzały obowiązywanie podstawowych praw człowieka we wszystkich państwach kontynentu. Postulaty pełnej suwerenności wzrosły po wizycie papieża Jana Pawła II w Polsce w 1979 roku.

Ostatecznie Edward Gierek musiał ustąpić ze stanowiska I Sekretarza PZPR na skutek strajków podjętych w 1980 roku na Wybrzeżu, które zakończyły się podpisaniem Porozumień Sierpniowych i powstaniem Solidarności. Jego następcą został Stanisław Kania, który funkcję szefa partii komunistycznej pełnił ponad rok, ustępując Wojciechowi Jaruzelskiemu. W okresie stanu wojennego i w latach osiemdziesiątych XX wieku Edwarda Gierka dosięgły represje ze strony jego następców, był internowany, pozbawiony emerytury. Zarzucano mu przyczynienie się do katastrofy gospodarczej Polski. Zmarł w 2001 roku.

Opracowała:

Katarzyna Żyła