1. Friszke, Polska Gierka, Warszawa 1995

1. Krew stoczniowców i pałacowy przewrót.

14 XII (poniedziałek) zastrajkowała Stocznia Gdańska im. Lenina, stoczniowcy wyszli na ulice, po południu doszło do pierwszych starć, a potem do regularnych walk z milicją. 15 XII (wtorek) strajk rozszerzył się na Gdynię. Tego dnia rano stoczniowcy zaatakowali gmach komendy MO i siedzibę KW w Gdańsku. Podpalono milicyjne i wojskowe samochody, następnie budynek Komitetu Wojewódzkiego PZPR. Zanim do tego doszło, o godz. 9⁰⁰ rano Gomułka wydał polecenie użycia broni przeciwko demonstrantom. Jego najbliższy współpracownik, Zenon Kliszko, który przybył do Gdańska oceniał, że bunt robotników ma charakter kontrrewolucyjny i nalegał na zastosowanie najostrzejszych represji. We wtorek robotnicy proklamowali strajk okupacyjny. Wybrali komitety strajkowe. Komitet gdański, który został przez władze miejskie de facto zalegalizowany, aresztowano nocą. W środę padli zabici przy bramie nr 2 Stoczni Gdańskiej, a strajkujący zakład ostrzelano. W czwartek 17 XII doszło do masakry w Gdyni. W czwartek strajki i manifestacje robotnicze zaczęły się w Szczecinie.

Wiadomości o wypadkach na Wybrzeżu były obłożone cenzurą. Dopiero 15 XII, przed północą, nasłuch Radia „Wolna Europa” przechwycił komunikat lokalnej rozgłośni o wprowadzeniu godziny milicyjnej w Trójmieście i wiadomość tę przekazano słuchaczom w ostatnim dzienniku. Poruszenie społeczne zaczęło ogarniać miasta, m.in. Kraków.

I sekretarz Wł. Gomułka mówił na posiedzeniu Biura Politycznego 17 XII: ponieważ milicja dotychczas nie strzelała, aktywizowało to elementy rozwydrzone. Gomułka nie widział możliwości ustępstw i decydował się na walkę. Po czystkach kadrowych 1968 duża część aparatu władzy oceniała rządy Gomułki jako schyłkowe. Na początku 1971 w oświadczeniu dla komisji Biura Politycznego „badającej wydarzenia grudniowe” Cyrankiewicz stwierdził, że w środę 16 XII został poinformowany, iż towarzysze radzieccy chcieliby znać ocenę sytuacji. 18 XII ambasador ZSRR Awierkij Aristow doręczył list Biura Politycznego KC PZPR. W liście tym Rosjanie pisali o potrzebie użycia środków politycznych i ekonomicznych, by zapobiec dalszej aktywizacji i rozszerzaniu się rozruchów. 19 XII minister obrony narodowej gen. W. Jaruzelski rozmawiał telefonicznie z radzieckim ministrem marszałkiem Andriejem Grieczko. W obowiązującym języku i w ówczesnej sytuacji mogło to być rozumiane jako zachęta do zmiany na najwyższym stanowisku. Istniały dwie poważne kandydatury na stanowisko szefa partii - Mieczysław Moczar i Edward Gierek.

18 XII kierownik Wydziału Administracyjnego KC Stanisław Kania (dotychczas uważany za stronnika Moczara) oraz wiceminister spraw wewnętrznych Franciszek Szlachcic (związano zarówno z Moczarem jak i z Gierkiem) pojechali do Katowic. Tam namawiali Gierka do objęcia stanowiska I sekretarza KC PZPR. 19 XII Józef Tejchma, członek BP, poprosił Gomułkę o rozmowę w cztery oczy, wezwał go w niej do ustąpienia. Na zebraniu BP Gomułki już nie było.

Napięcia ostatniego tygodnia, list z Moskwy i rozpoczęcie zabiegów o usunięcie go z urzędu wywołały atak choroby i konieczność leczenia szpitalnego. Za natychmiastowym wyborem Gierka opowiedzieli się Piotr Jaroszewicz, Jan Szydlak, Stefan Olszowski, Artur Starewicz, Stanisław Kociołek, Wł. Kruczek i M. Moczar. Wybrany Gierek zaproponował usunięcie z BP i Sekretariatu KC: Zenona Kliszki, Bolesława Jaszczuka, Mariana Spychalskiego. Na wniosek Gierka do BP powołano Edwarda Babiucha oraz dotychczasowych zastępców członków BP: Piotra Jaroszewicza, M. Moczara, S. Olszowskiego, J. Szydlaka. Zastępcami członków BP zostali W. Jaruzelski, Henryk Jabłoński, Józef Kępa, a nowymi sekretarzami KC Babiuch, Kociołek, Kazimierz Barcikowski.

2. Nowy styl, stare zasady.

Zmiana na stanowisku I sekretarza spowodowała, że zaprzestano manifestacji ulicznych, choć strajk w Szczecinie zakończył się dopiero 23 XII. Tego dnia PRL miało nowego premiera Piotra Jaroszewicza. Po 23 latach Cyrankiewicz opuścił urząd prezesa Rady Ministrów i na rok przeniósł się na zwolniony przez Spychalskiego fotel przewodniczącego Rady Państwa. 5 I 1971 Gierek i Jaroszewicz pojechali do Moskwy na spotkanie z Breżniewem. Gierek mówił o uregulowaniu stosunków z Kościołem katolickim oraz o zamiarze uspokojenia wsi gdzie Gierek był popularny. Uznał, że wydarzenia grudniowe wskazują na potrzebę zwiększenia liczebności i siły organów bezpieczeństwa i MO. Podjęta 10 I 1971 wielka kampania zaciągania przez załogi fabryczne zobowiązań produkcyjnych miała dowodzić poparcie dla nowego Kierownictwa. Wg takiego schematu narzucano zobowiązania stoczniowcom. 19 I aktyw partii i związków zawodowych wydziału Rurowni Stoczni Szczecińskiej zorganizował masówkę, w której nadmistrzowie odczytali zobowiązanie przyspieszenia prac produkcyjnych oraz dodatkowego przepracowania niedzieli 24 I.

22 I wybuchł strajk w Stoczni Szczecińskiej. Wybrano komitet strajkowy, na którego czele stanął Edmund Bałuka. W nocy z 23/24 I komitet strajkowy postanowił wysłać otwarty list do Gierka i Jaroszewicza, w którym opowiedział się za odnową realizowaną przez nowe kierownictwo. W niedzielę 24 I do stoczni przyjechał minister spraw wew. Szlachcic, a godzinę później bramę strajkującego zakładu przekroczyli Gierek i Jaroszewicz. Ze Szczecina pojechał do Gdańska, gdzie spotkał się z przedstawicielami zakładów przemysłu okrętowego. Ostatnim aktem poruszeń społecznych zimy 1970/1971 był strajk łódzkich włókniarzy.

3. Odnowa.

Odnowa 1971 polegała na zmianach inicjowanych przez kierownictwo partii, były to zmiany personalne. Przewrót na szczycie partii pociągnął za sobą dziesiątki zmian w naczelnych władzach M. Moczara, czego okoliczności przedstawiają się niejasno. Moczar dystansował się od pracy w nowym kierownictwie, wobec czego postanowiono go odsunąć. Jednym z najważniejszych przejawów odnowy była próba poprawy stosunków z Kościołem: l II rząd zapowiedział, że Kościół otrzyma na własność mienie użytkowane dotąd na Ziemiach Zachodnich. Kiedy następnie w wyniku ratyfikacji Brandt - Gomułka papież w 1972 dostosował granice diecezji do zachodnich granic PRL, znikł jeden z ważnych powodów wcześniejszych kontrowersji. Wznowione zostały kontakty kościelno - państwowe. 3 III prymas Wyszyński odbył 3-godzinną rozmowę z premierem Jaroszewiczem. W X 1971 w Rzymie odbywały się uroczystości beatyfikacyjne o. Maksymiliana Kolbego, władze zezwoliły na wyjazd do Rzymu ok. 2 tys. księży i wiernych. Na początku stycznia 1971 Sekretariat KC w specjalnym liście zalecał dyrektorom poprawienie warunków pracy. 21 I prasa poinformował, że kierownictwo partii zgodziło się na odbudowanie Zamku Warszawskiego. Inteligencję zjednywano sobie różnymi gestami i praktycznymi posunięciami. Przejawom rozluźnienia rygorów towarzyszyły elementy zaostrzenia klimatu politycznego. W III 1971 wznowiono po wielu latach zagłuszanie Radia „Wolna Europa”, a w Warszawie objawił się z rewelacjami na temat tej rozgłośni as wywiadu Andrzej Czechowicz.

4. PRL i świat.

PRL była podmiotem prawa międzynarodowego, należała do ONZ, miała ministra spraw zagranicznych i placówki dyplomatyczne na całym świecie, ale nie prowadziła samodzielnej polityki zagranicznej. Stosunki międzynarodowe, gł. w Europie, mieściły się wtedy w ramach zakreślonych przez politykę odprężenia. Zakładała on uznanie istniejącego podziału kontynentu, określenie pola rywalizacji między dwoma blokami, rozwój kontaktów gosp., budowania systemu kontroli i redukcji zbrojeń. Warunki dla podjęcia tej polityki zostały stworzone 12 VIII 1970 wraz z zawarciem układu niemiecko-radzieckiego o normalizacji stosunków i uznaniu granic. 7 XII 1970 został podpisany podobny układ polsko-niemiecki. Od tej pory RFN uznawała granicę na Odrze i Nysie za zachodnią granicę Polski. Wydarzeniem kulminacyjnym była konferencja szefów 35 państw w Helsinkach (30 VII - l VIII 1975) - podpisano wtedy deklarację, w której potwierdzono uznanie istniejących granic w Europie. Mimo zasadniczo dobrych stosunków z RFN w 1973 Polska poniosła klęskę prawno - dyplomatyczną, gdy Federalny Trybunał Konstytucyjny w Karlsruhe orzekł, iż de iure Niemcy istnieją w granicach z 1937, zaś układ z 1970 nie będzie zobowiązujący dla przyszłych zjednoczonych Niemiec.

5. Aby Polska rosła w siłę a ludzie żyli dostatniej.

Pod takim hasłem ekipa Gierka realizowała swoją politykę przyspieszonego rozwoju gospodarczego. Rok 1971 przyniósł boom gospodarczy. Liberalizacja polityki rolnej oraz korzystne warunki meteorologiczne przyczyniły się do wzrostu produkcji rolnej. Skutkiem tych posunięć i okoliczności był wzrost dochodów ludności o 10 %. Centralną ideą strategii gospodarczej było przyspieszenie modernizacji technicznej przez wykorzystanie zachodniej technologii. Dostępny był zachodni kredyt dzięki dobrej koniunkturze gospodarczej i tajnie ropie naftowej. Wg planu 5-letniego, opartego na uchwałach IV Zjazdu, przewidywano, że do 1 975 dochód narodowy wzrośnie o 39%. Polska znalazła się w światowej czołówce krajów rozbudowujących swą gospodarkę. Największy w tym udział miał przemysł, gł. ciężki - hutniczy i elektromaszynowy. Spośród 316 licencji zakupionych w latach 1971 - 1975 większość otrzymał przemysł maszynowy. Najbardziej znane licencje z tej grupy to traktor Massey Ferguson, autobus Berliet, kolorowe telewizory. Nadal motorem napędowym polskiej gospodarki był węgiel. Plan gospodarczy był „otwarty”, co pozwalało różnym ministerstwom, grupom nacisku w aparacie gospodarczym i partyjnym oraz wojewodom czy terenowym sekretarzom PZPR walczyć o dodatkowe inwestycje i fundusze. Od 1971 komisja partyjno - rządowa kierowana przez Jana Szydlaka opracowywała projekt reformy systemu funkcjonowania gospodarki. W 1973 utworzono Wielkie Organizacje Gospodarcze. Przeciążenie gospodarki inwestycjami, dysproporcja w rozwoju poszczególnych dziedzin, zaczynający się deficyt surowców i energii, wolniejszy wzrost wydajności pracy, dłuższe cykle budowlane, niewystarczająca podaż artykułów eksportowych i konsumpcyjnych, wszystko to już w 1974 zapowiadało wielkie problemy gospodarcze.

6. Socjalistyczne społeczeństwo konsumpcyjne.

W 1970 Polska miała 32,7 mln obywateli, trzy lata później więcej o 3 mln. Najwięcej ludzi żyło w miastach i to przeważnie wielkich. W dziesięcioleciu 1970 - 1980 liczba ludności zmniejszyła się o 900 tys. Większość robotników pochodziła ze wsi. Robotnicy, chłopi i inteligencja - każda z tych grup była zróżnicowana pod względem wykształcenia, poziomu życia i świadomości. Partia próbowała integrować w społeczeństwo zachętami do pracy nad budowaniem drugiej Polski, tworzeniem podstaw dobrobytu. W II 1974 rząd podjął uchwałę w sprawie „socjalistycznego współzawodnictwa pracy”. Podczas Niedzieli Czynu Partyjnego mobilizowano miliony ludzi. Praca to podstawa, w modelu wychowawczym lansowano cnotę dobrej pracy. Telewizyjne seriale („Czterdziestolatek”, „Dyrektorzy”) pokazywały właściwe wzorce osobowe. Ulegając pragnieniom społeczeństwa partia dopuściła do powszechnego obiegu produkty masowej kultury zachodniej. Wielką karierę zrobiła Coca Cola, zakupiono też licencję na papierosy Marlboro. Sztuką oddziaływującą o wiele szerzej był film, obok wspomnianych zaczęły pojawiać się takie, których twórcy starali się zadawać pytania, siać niepokój: film A. Wajdy „Wesele” i „Ziemia obiecana”, Krzysztofa Zanussiego „Iluminacja”. Filmy te miały wzbudzać niechęć wobec partyjnych nadzorców kultury.

1973-74 zaczął się w wielu dziedzinach odwrót od polityki odnowy. Po wielu latach izolowania Polski od reszty świata otworzono granice. W 1971 zliberalizowano przepisy paszportowe. W I 1972 rozpoczęła się sprzedaż dewiz na wyjazdy do krajów kapitalistycznych. Dolar stał się walutą uprawnioną do obiegu w Polsce. W końcu lat 60. powstały możliwości otwierania kont dewizowych, w 1972 usankcjonowano legalność odsprzedawania bonów dolarowych, za bony i dolary można było kupować w sieci sklepów Pewex. Przedmiotem pożądania był samochód. Zwiększono podaż fiata, a od 1974 ruszyła seryjna produkcja małego fiata.

7. Piramida władzy.

PRL była państwem niesuwerennym, autonomiczną częścią radzieckiego imperium. Autonomia i specyfika PRL miała określone granice, które zmieniały się w zależności od aktualnie obowiązującego kursu. Kłopotów z lojalnością poszczególnych partii przeważnie nie było. Moskwa miała we wszystkich partiach ludzi cieszących się większym zaufaniem, bardziej dyspozycyjnych i mocniej związanych ze Zw. Radzieckim. Armie bloku państw były niesuwerenne przez fakt przynależności do Układu Warszawskiego, ale także złożoną sieć zależności i powiązań. Fundamentem ustrojowym państwa komunistycznego była kierownicza rola partii opartej o ideologię leninowską oraz zasadę centralizmu. Podkreślano przy różnych okazjach, że partia musi sprawować kontrolę nad środkami informacji i przekazu. Wg konstytucji władza w państwie należała do narodu i wybranych przezeń władz, w tym przede wszystkim do Sejmu. O partii nie było w konstytucji ani słowa. W 1971 kierownictwo partii lansowało slogan: „partia kieruje, rząd rządzi” - chodziło o to by unikać dwutorowości w działaniu władz, przywrócić funkcje gospodarcze rządu. Oczywiście w sytuacji, gdy premier był członkiem BP, a ministrowie resortów należeli do kierownictwa partii, taki podział był z założenia umowny. W aparacie KC i KW działały wydziały dublujące kompetencje resortów rządowych. Plena KC zajmowały się m.in. polityką rolną, budownictwem mieszkaniowym, problemami przemysłu, czyli kompetencjami należącymi do rządu.

W pierwszych latach pogrudniowych obok Gierka i Jaroszewicza do najściślejszego kierownictwa wchodzili J. Tejchma, następnie F. Szlachcic a także J. Szydlak, S. Olszowski, E. Babiuch. Babiuch był głównym organizatorem i nadzorcą aparatu partyjnego, a także sprawował kontrolę nad stronnictwami sojuszniczymi, organizacjami młodzieżowymi i związkami zawodowymi. J. Szydlak zajmował się ekonomią, propagandą, przez pewien czas kulturą. Szczególnie silną pozycję i rozlegle wpływy w aparacie partii, bezpieki, propagandy, administracji miał F. Szlachcic. W 1971 Gierek postawił go na czele MSW, a Szlachcic w ciągu kilku miesięcy pomógł mu odsunąć Moczara i stanął na czele części rozległej koterii moczarowskiej. Na VI Zjeździe został sekretarzem KC odpowiedzialnym za sprawy zagraniczne, kadrowe oraz naukę. Upadek Szlachcica nastąpił w 1974. W tym roku krążyły plotki, że powodem jego klęski była niełaska Moskwy. Wielki zakres realnej władzy mieli S. Kania, Jerzy Łukaszewicz. Kania od 1968 kierował Wydziałem Administracyjnym KC, w 1971 został wybrany sekretarzem KC, nadzorował działalność MSW, wojska, a także zajmował się Kościołem. Łukaszewicz w 1971 został powołany na sekretarza KC. Początkowo skupiał w swoich rękach kontrolę nad propaganda, prasa, wydawnictwami i kulturą.

Mniej wpływowym członkiem kierownictwa centralnego był Andrzej Werblan, sekretarz KC, wicemarszałek Sejmu, przez dwa lata był redaktorem „Nowych Dróg”, a od 1974 dyrektor Instytutu Podstawowych Problemów Marksizmu - Leninizmu przy KC PZPR. W BP zasiadali też szefowie resortów rządowych - przewodniczący Komisji Planowania Mieczysław Jagielski, minister obrony narodowej Jaruzelski i od 1973 minister spraw wewnętrznych Stanisław Kowalczyk. Ministrem kultury i sztuki oraz wicepremierem był Tejchma, sprawami wsi i rolnictwa jako sekretarz KC (a potem minister) zajmował się Kazimierz Barcikowski. Drugą pod względem znaczenia była tzw. mafia śląska, czyli grupa funkcjonariuszy związanych od dawna z Gierkiem jako szefem Komitetu Wojewódzkiego w Katowicach. Obok Szydlaka osobą wpływową był Maciej Szczepański. W hierarchii władzy człowiekiem nr 2 był Piotr Jaroszewicz.

Szczególnie wpływowymi członkami rządu byli wicepremierzy, M. Jagielski Tadeusz Wrzaszczyk, Franciszek Kaim. K. Olszewski i Tadeusz Pyka.

Pod koniec dekady w 1979 w Radzie Ministrów zasiadało 6 wicepremierów, przewodniczący Komisji Planowania, prezes NIK i 34 ministrów. Rada Państwa, zbiorowa głowa państwa była w rzeczywistości organem honorowym pozbawionym realnej władzy. Liczyła 17 członków w tym 8 z PZPR. Stronnictwa sojusznicze nie odgrywały większej roli. Na zasadach koncesji działały trzy grupy katolickie - Stowarzyszenie PAX, Chrześcijańskie Stowarzyszenie Społeczne i ruch Znak.

Sprawowanie przez PZPR władzy nad całym życiem politycznym, społecznym, gospodarczym i kulturalnym było oparte na systemie nomenklatury, czyli delegowania przez partie odpowiednich ludzi na określone stanowiska. W 1972 ustalono hierarchię ważności wysokich stanowisk, służyły temu dekrety Rady Państwa z 5 X 1972. Ustawa z 29 XI 1972 zlikwidowała dotychczasowe najmniejsze komórki administracji, gromady, i utworzono ponad 2 tys. gmin zarządzanych przez naczelników. W XI 1973 jednoosobową władzę ustanowiono na wsiach. Ofiarą centralizacyjnych dążeń padły organizacje młodzieżowe.

Od 1971 przywódcy partii mówili o zmianach konstytucji. Jednym z głównych, choć nieujawnionych zamierzeń było ustanowienie urzędu prezydenta PRL, miał nim zostać Gierek. W wytycznych na VII Zjazd zapowiedziano rychłe uzupełnienie ustawy zasadniczej o zapis mówiący o kierowniczej roli partii. W grudniu w wystąpieniu sejmowym Babiuch zapowiedział wpisanie do konstytucji artykułu o nienaruszalności więzi z ZSRR. W ogłoszonym w I 1976 znalazł się punkt wiążący prawa obywatelskie z wypełnianiem obowiązków wobec ojczyzny. 10 II 1976 Sejm PRL przy jednym głosie wstrzymującym - Stanisława Stommy - przyjął poprawki, ale w wersji złagodzonej. Najważniejszym skutkiem tej konfrontacji z partią było wywołanie poruszenia wśród inteligencji.

8. Czerwiec.

W 1974 kierownictwo gospodarcze doszło do wniosku, że konieczny jest duży wzrost cen dla zabrania z rynku pieniędzy, na które nie ma pokrycia w towarach. Nad planem podwyżki pracowano od I 1975. Trwały też przygotowania organizacyjne do wprowadzenia ryzykownej decyzji. MSW powołało sztab operacji nazwanej kryptonimem „Ćwiczenia Lata '76”. Ceny mięsa miały wzrosnąć średnio o 69%, lepszych wędlin nawet o 100%, masła, słoniny, smalcu o 50%_, cukru o 100%, warzyw i niektórych przetworów o 30%. Społeczeństwo odczytało podwyżkę jako próbę odebrania tego, co pod względem ekonomicznym osiągnęło po 1970. W piątek (25 VI) rozpoczęły się strajki i nieformalne przerwy w pracy. Dramatyczny przebieg miał protest robotniczy w Radomiu i podwarszawskim Ursusie. W Radomiu strajk rozpoczął się w Zakładach Metalowych im. Waltera, a następnie ogarnął inne fabryki. Robotnicy wyszli na ulicę, udali się pod gmach Komitetu Wojewódzkiego. Między godz. 14⁰⁰ a 15⁰⁰ na ulicach Radomia wybuchła bitwa między robotnikami a oddziałami MO i ZOMO. W czasie walk zginęło 2 demonstrantów. Strajk wybuchł też w Zakładach Mechanicznych w Ursusie. Część robotników wyszła na tory kolejowe i zatrzymała pociągi. Po 21⁰⁰ oddziały milicji rozproszyły demonstrantów. Do zaburzeń doszło też w Płocku. W obawie przed rozlaniem się protestów na całą Polskę władze postanowiły odwołać podwyżkę. O 20⁰⁰ w telewizji wystąpił Jaroszewicz i powiedział, że wycofuje projekt podwyżki.

9. Opozycja.

Wystąpienia 25 VI zbiegły się z ożywieniem wśród inteligencji i studentów, trwającym od czasu debaty konstytucyjnej. Jeszcze w lipcu kilkunastu intelektualistów podpisało listy solidaryzujące się z protestującymi robotnikami. 23 IX 1976 powstał Komitet Obrony Robotników (KOR), który w ogłoszonym tego dnia Apelu zapowiadał niesienie prześladowanym pomocy prawnej, finansowej, lekarskiej, zbieranie informacji o poczerwcowych represjach i publikowanie ich. Celem KOR-u było doprowadzenie do uwolnienia wszystkich więzionych, przywrócenia do pracy wyrzuconych oraz ukarania winnych łamania prawa. Pod Apelem podpisało się 14 założycieli Komitetu: Jerzy Andrzejewski, Stanisław Barańczyk. Ludwik Cohn, Jacek Kuroń, Edward Lipiński, Jan Józef Lipski, Antoni Macierewicz, Piotr Naimski, Andrzej Pajdak, Józef Rybicki, Aniela Steinsbergowa, Adam Szczypiorski, ks. Jan Zieja, Wojciech Ziembiński. W listopadzie KOR zaapelował do społeczeństwa o wysłanie do Sejmu listów domagających się powołania nadzwyczajnej komisji, która zbadałaby rozmiary i przejawy łamania prawa.

Wszystkie te działania tworzyły dość szeroki ruch społeczny, który doraźnie walczył o cofnięcie poczerwcowych represji, ale reprezentował też postawę opozycyjną wobec całego systemu politycznego. Władze nie mogły się zdecydować ani na rezygnację z polityki represyjnej ani na uwięzienie niepokornych inteligentów i studentów. Przez dłuższy czas ignorowały istnienie KOR-u. Z jego członkami i współpracownikami rozmawiali tylko funkcjonariusze SB w czasie zatrzymań i rewizji. Zaostrzenie metod walki z KOR-em nastąpiło w kwietniu. 7 V w Krakowie znaleziono zwłoki współpracownika KOR-u, Stanisława Pyjasa, który wcześniej otrzymywał anonimy z pogróżkami. W niedzielę 15 V odbyła się w Krakowie msza w intencji zmarłego, a następnie pochód żałobny z czarnymi chorągwiami. Wieczorem podczas kolejnej manifestacji utworzono Studencki Komitet Solidarności (SKS). Msze żałobne odbyły się też w kilku miastach, w których znajdowały się aktywne środowiska współpracowników KOR-u.

29 IX 1977 KOR przekształcił się w Komitet Samoobrony Społecznej „KOR”. Cele zasadnicze, do których dążył, to: walka z represjami stosowanymi z powodów politycznych, światopoglądowych, walka z łamaniem praworządności i pomoc pokrzywdzonym, walka o instytucjonalne zabezpieczenie praw i wolności obywatelskich. Rejestrowaniem i publikowaniem faktów świadczących o łamaniu prawa oraz pomocą dla pokrzywdzonych zajmowało się Biuro Interwencyjne prowadzone przez Zofię i Zbigniewa Romaszewskich. Od lata 1977 działała Niezależna Oficyna Wydawnicza kierowana przez Mirosława Chojeckiego i Grzegorza Bogutę.

26 III 1977 powstał Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela, który postawił sobie cele podobne do stawianych przez KOR. Wiosną 1978 doszło do ostrego konfliktu między przywódcami ROPCiO - Leszkiem Moczulskim i Andrzejem Czumą, a następnie do rozłamu. Latem 1979 powstał w Gdańsku Ruch Młodej Polski, l IX 1979 Moczulski utworzył Konfederację Polski Niepodległej. W 1979 powstał Komitet na Rzecz Samostanowienia Narodu Wojciecha Ziembińskiego oraz usamodzielnił się Ruch Wolnych Demokratów Karola Głogowskiego. Charakterystyczną formą działania środowisk ROPCiO były manifestacje patriotyczne, pierwsza taka odbyła 11 XI 1978.

10. Polski Kościół i polski papież.

W czasie kryzysu z grudnia i stycznia 1970/71 Episkopat zachował powściągliwość. W latach 1967-70 kurie biskupie złożyły wnioski o zezwolenie na budowę ponad 400 kościołów i kaplic. W 1973 trwał konflikt o lansowany przez partię model wychowawczy. Biskupi oceniali, że wprowadzona wtedy koncepcja wiejskich szkół zbiorczych ma za zadanie zminimalizować wpływ rodziców na wychowanie oraz utrudnić uczęszczanie dzieci na lekcje religii. Stosunek władz partyjnych i państwowych wobec Kościoła cechowała schizofrenia. W 1974 nawiązano oficjalne stosunki dyplomatyczne z Watykanem. Powstały nowe świątynie. Prymas Wyszyński w obronie represjonowanych robotników interweniował już w połowie lipca, ale tym interwencjom nie nadano rozgłosu. Z publicznym apelem o zaniechanie represji i amnestię dla skazanych Episkopat wystąpił we IX 1976. 16 X 1978 nadeszła niespodziewana wiadomość, że kard. Karol Wojtyła został wybrany papieżem.

11. Kryzys.

Pierwsze oznaki nadciągającego kryzysu przeciętny obywatel zaczął odczuwać w 1974, gdy dał się zauważyć chroniczny brak wielu art. spożywczych. W XII 1976 V Plenum KC PZPR przyjęło program tzw. manewru gospodarczego, który miał polegać na wydatnym ograniczeniu i zharmonizowaniu inwestycji, zwiększeniu produkcji na rynek i na eksport oraz zmniejszeniu importu. „Ręczne sterowanie” propagandą przez KC i kierującego tym pionem Łukaszewicza oraz niezwykle obszerny zestaw zapisów cenzury to dwa główne narzędzia, które miały gwarantować, że obywatel usłyszy i przeczyta tylko to, co władza chce mu przekazać. Odpowiedzialność za gospodarcze niepowodzenia składano na Jaroszewicza, który zaraz po odwołaniu podwyżki z 25 VI 1976 złożył Gierkowi dymisję.

Na VIII Zjazd przygotowano referat o polityce gosp. Zjazd odbył się 11 - 15 II 1980, odejście Jaroszewicza przypieczętował Sejm 18 II, wybierając nowego premiera. Na zjeździe dokonano podziału ról i wpływów, stanowisk. Oprócz Jaroszewicza klęskę poniósł jego antagonista, Stefan Olszowski. Do naczelnych władz PZPR wybrano Józefa Kępę, z kierownictwa odszedł Tejchma.

12. Sierpień.

1 VII 1980 wprowadzono po ciuchu podwyżkę cen mięsa a w fabrycznych bufetach robotnicy zobaczyli nowe ceny. Zaczęła się pełzająca rewolucja. W niektórych zakładach robotnicy powołali własną reprezentację - Komitet Strajkowy lub Komisję Robotniczą. Strajk generalny nieomal sparaliżował Lublin i okolice. Po raz pierwszy tego lata komitety strajkowe próbowały koordynować akcje. 14 VIII wybuchł strajk w Stoczni Gdańskiej. Powstał Komitet Strajkowy z Lechem Wałęsą na czele. Strajk ogarnął całe miasto. Strajkujące załogi wysyłały swoich przedstawicieli do stoczni, gdzie 16 VIII utworzono Międzyzakładowy Komitet Strajkowy z Wałęsą na czele, opracowano 21 postulatów: żądano zgody na utworzenie Wolnych Związków Zawodowych. W MKS oprócz Wałęsy zasiadali też inni działacze WZZ, pomagali im uczestniczy KSS KOR i Ruchu Młodej Polski. W lipcu w mieszkaniu Kuronia działało centrum informacyjne, do którego przekazywano wiadomości o każdym strajku i wysuniętych żądaniach. 20 VIII nastąpiło aresztowanie najaktywniejszych działaczy opozycji, co miało powściągnąć stanowczość strajkujących. Manewry podejmowane przez władze okazały się nieskuteczne. 24 VIII na IV Plenum ustąpili z kierownictwa PZPR: Babiuch, Łukaszewicz, Szydlak, Żandarowski, Wrzaszczyk. Nowym premierem został Józef Pińkowski, wicepremierem Tadeusz Grabski. Niepowodzeniem zakończyły się próby złamania solidarności strajkujących przez komisję partyjno-rządową. Na plenum KC 30 VIII wyrażono zgodę na podpisanie porozumień. 31 VIII Wałęsa i Jagielski podpisali porozumienie. Zaczęła się nowa epoka.

3

---