DIAGNOSTYKA FUNKCJONALNA I PROGRAMOWANIE REHABILITACJI
DIAGNOSTYKA FIZJOLOGICZNA W PROCESIE FIZJOTERAPII
KLINIMETRIA – System testów diagnostycznych klasyfikacji prób stosowanych w celu oceny stanu funkcjonalnego osoby usprawnianej oraz monitorowania przebiegu rehabilitacji
Zależne są od rodzaju niepełnosprawności, metod leczenia i rehabilitacji oraz stopnia upośledzenia funkcji.
Motorycznych – (schorzeń i urazów kręgosłupa oraz kończyn schorzeń mięśni i stawów w szerokim znaczeniu wszystkich schorzeń aparatu ruchu człowieka).
Internistycznych – (schorzeń układu krążenia czy układu oddechowego, zaburzeń metabolicznych, schorzeń układu moczowego czy zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej).
Psychicznych – (wszelkie formy psychoterapii niedorozwoju umysłowego zaburzeń psychicznych, metody psychologii klinicznej stwierdzające nieprzystosowanie psychiczne pacjenta i konieczność określenia jego zdolności psychiczno-emocjonalnych do uczestnictwa w procesie fizjoterapii)
Aktywne podejście do zjawiska niepełnosprawności polegać ma na określeniu możliwości wykonania przez daną osobę danych czynności życiowych a nie tylko na opisaniu i scharakteryzowaniu ubytków funkcjonalnych spowodowanych chorobą.
KATEGORIE FUNKCJI, KTÓRE MOŻLIWE SĄ DO DIAGNOZOWANIA RÓŻNYMI METODAMI KLINIMETRYCZNYMI: ! ! ! ! !
FUNKCJE FIZYCZNE
Dotyczą szeroko pojętych możliwości motorycznych pacjenta i ich wykorzystania do czynności samoobsługi (mycie ubieranie się, samodzielna lokomocja).
Mogą być badane z wykorzystaniem wielu skal funkcjonalnych (skala ADR).
W zakresie funkcji fizycznych oceniać także możemy możliwości zawodowe chorego po zakończeniu procesu rehabilitacji. Znajomość wielu testów i skal funkcjonalnych pozwoli dokonać właściwego przezawodowienia i wskazać choremu inne jego możliwości.
Dobrze zdiagnozowany stan możliwości ruchowych pacjenta po zakończeniu rehabilitacji bardzo ułatwi jego dalsze życie i zabezpiecza przed nawrotem choroby.
FUNKCJE UMYSŁOWE
Diagnoza stanu inteligencji pacjenta wprawdzie nie wpływa bezpośrednio na możliwości ruchowe jednak powinna być w procesie rehabilitacji badana przez wyspecjalizowany zespół psychologów klinicznych. Wiele cech psychologicznych takich jak umiejętność koncentracji, inicjatywa, zapamiętywanie zadań ruchowych, motywacja i akceptacja w trudnej sytuacji pacjenta z pewnością jest bardzo pomocna w skutecznym przebiegu rehabilitacji.
Do oceny tych cech wykorzystywany jest zespół testów kwestionariuszy psychologicznych określających w wymiernych liczbowo wskaźnikach stan umysłowy osoby niepełnosprawnej.
FUNKCJE EMOCJONALNE
Są bardzo związane z funkcjami umysłowymi należy je jednak oceniać odmiennymi specyficznymi testami.
Dokonuje się analizy takich cech jak zdolności adaptacyjne, samoocena własnej osoby, poczucie wartości, stany emocjonalnej związane z chorobą i urazem oraz stan motywacji do podjęcia długotrwałej wyczerpującej fizycznie i psychicznie rehabilitacji. Pacjenci charakteryzujący się silną osobowością uzyskują lepsze wyniki.
FUNKCJE SOCJALNE
Niezwykle ważne w integracji osoby niepełnosprawnej ze środowiskiem i konieczne do podjęcia życia rodzinnego, zawodowego po okresie „czasami” długiej rehabilitacji.
W zależności od badanych cech możemy w rehabilitacji wyróżnić grupy specyficznych testów i prób czynnościowych stosowanych w różnych jednostkach chorobowych
BADANIE WYDOLNOŚCI FIZYCZNEJ (tolerancja wysiłku)
W oparciu o reakcje układu krążenia i oddychania, metabolizm wysiłkowy, zmiany we krwi, równowagi kwasowo-zasadowej zmiany enzymatyczne po wysiłku czy zasoby substratów energetycznych tkanek możemy ocenić wydolność fizyczną osoby niepełnosprawnej.
Wydolność fizyczna jest najważniejszą cechą osobniczą i powinna być w pierwszej kolejności diagnozowana i kształtowana w procesie fizjoterapii. Fizjoterapeuta nie powinien przystępować do procesu usprawniania pacjenta nie wiedząc, jaki poziom wydolności reprezentuje osoba rehabilitowana!!
Diagnoza siły mięśni jest niezwykle ważna w ocenie zakresu atrofii mięśniowych, ograniczenia siły mięśni z powodu długotrwałej hipokinezji czy utraty sprawności i koordynacji
Badania dokonuje się zarówno w pracy dynamicznej (izotonicznej) metodą dynamiczną lub skalą Lovetta oraz statycznej (izometrycznej) mierzonej w % MVC (Maximal Voluntary Constraction)
Wskazuje na ruchomość w stawach i określa ogólnie pojętą gibkość. Cecha ta jest niezwykle ważna w rehabilitacji schorzeń kręgosłupa, bólów stawowych i zmian artretycznych
Zakres ruchu możemy mierzyć przy użyciu różnych kątomierzy i analizy kinematograficznej
Określamy zakres i miejsce występowania bólu moment występowania bólu podczas rehabilitacji oraz sposoby jego eliminacji
Fizykoterapeuta powinien pamiętać, że stosowane ćwiczenia powinny być wykonywane do granicy bólu. Występowanie bólu sygnalizuje uszkodzenie tkanki i nakazuje natychmiastowe przerwanie ćwiczeń lub ich zmianę w zakresie obciążeń
Lokomocja to najważniejsza cecha motoryczna, która jest kształtowana po urazach aparatu ruchu
Badamy sposoby poruszania się pacjenta w pozycji spionizowanej jak i na wózku. Obserwujemy zakres samodzielności chodu przebyty dystans w jednostce czasu wydatek energetyczny chodu, zakres pomocy ortopedycznych koniecznych do skutecznej lokomocji
Zarówno w czynnościach życia codziennego (ADL) jak i aktywności pozadomowej i zawodowej (IADL). Ocena ta decyduje na ile pacjent jest samodzielny i nie wymaga opieki fizjoterapeuty oraz jakie są możliwości powrotu do pracy po okresie rehabilitacji
Metody klinimetryczne zastosowane w ocenie przebiegu usprawniania należy różnicować w zależności od rodzaju schorzenia, którego skutki staramy się eliminować w procesie rehabilitacji. Pozwalają one na ocenę funkcjonalną poszczególnych układów i narządów poddanych procesowi usprawniania.
Najważniejszą cechą biologiczną warunkującą skuteczny przebieg rehabilitacji jest wydolność fizyczna obrazująca zintegrowaną funkcję i układów organizmu człowieka
Poprawa osobniczej wydolności konieczna jest dla pacjentów wszystkich grup schorzeń i poprzedzać powinna podjęcie specjalistycznej rehabilitacji motorycznej
Powinniśmy, zatem rozpocząć od badania wydolności pacjenta i zgodnie z wynikami tych badań zakwalifikować ich do odpowiedniej grupy usprawniania
Pomocnym jest określenie wydolności w oparciu o wydatek energetyczny danej aktywności ruchowej mierzony z użyciem tlenu i jednostkami metabolicznymi MET
(metabolic equivalent MET) jednostka energii odpowiadająca zużyciu tlenu w warunkach podstawowych (w spoczynku) wynosi 3,5ml O2/kg/min
ZASADY DIAGNOSTYKI FIZJOLOGICZNEJ ! ! ! !
Należy znać wcześniej stan kliniczny pacjenta (zakres niepełnosprawności stosowane dotychczas metody leczenia i rehabilitacji, stosowane leki, stosowanego zaopatrzenia ortopedycznego i inne
Podczas wywiadu wstępnego uzyskać należy od pacjenta informacje o wykonywanej dotychczas pracy zawodowej warunkach domowych stanu materialnego oraz nawykach ruchowych (czy pacjent był aktywny fizycznie przed chorobą lub urazem
Bardzo pomocne w planowaniu rehabilitacji i ocenie diagnostycznej są wyniki szpitalnych badań laboratoryjnych szczególnie morfologia krwi i EKG. Na ich podstawie możemy określić czy u badanego nie ma przeciwwskazań do wykonywania wysiłków fizycznych i jest przygotowany do podjęcia aktywnej rehabilitacji
W miarę możliwości określić należy skład ciała (zakres otyłości- obliczamy współczynnik BMI) i warunki fizyczne do podejmowania określonego rodzaju aktywności ruchowej w pewnych schorzeniach (w SM przy spastyczności przy udarach w parkinsonie u osób starszych w wieku geriatrycznym przy ostrej osteoporozie) unikać należy np. ćwiczeń izometrycznych lub zaangażowania określonych grup mięsni
Przed badaniami wydolnościowymi warto także zbadać inne cechy motoryczne tj. siła mięśniowa, zakres ruchów w stawach, gibkość koordynacja czas reakcji i inne
Po zakończeniu określonego cyklu ćwiczeń i programu motorycznego
Po okresie hipokinezji
Po okresie przerw w opiece terapeutycznej (np. po wypisaniu na pewien okres czasu do domu)
Przed operacją lub innymi zabiegami klinicznymi kreśląc możliwości funkcjonalne chorego
Zawsze przed rozpoczęciem programu usprawniania
WYKONYWANIE SZEROKIEGO ZESTAWU BADAŃ CZYNNOŚCIOWYCH SŁUZY NASTĘPUJĄCYM CELOM PRAKTYCZNYM
Informacja uzyskana z badań czynnościowych pozwala opracować właściwy model usprawniania adekwatnych do stanu klinicznego pacjenta i jego możliwości motorycznych i wydolnościowych
Prowadzona na bieżąco diagnostyka wskazuje na postęp w usprawnianiu i pozwala na wprowadzenie niezbędnych korekt w programie pracy fizjoterapeuty
Wykonane badania stanowią podstawę do podjęcia decyzji o pozostaniu lub wypisaniu ze szpitala oraz określa zakres opieki ambulatoryjnej i środowiskowej w danej grupie chorych
Określenie możliwości życiowych w skali ADL ma decydujący wpływ na zakres opieki fizjoterapeutycznej w domu pacjenta
Zbadanie sprawności i wydolności w skali IADL określi możliwości zawodowe i kierunek ewentualnego przezawodowienia bez obaw o nawrót choroby
W trakcie badania szpitalnego fizjoterapeuta może dostarczyć ważnych informacji niezbędnych do właściwego przygotowania pacjenta do skomplikowanego leczenia lub zabiegu operacyjnego
„11 PRZYKAZAŃ DIAGNOSTYKI REHABILITACYJNEJ”
Test diagnostyczny właściwy do pomiaru danej cechy lub zestawu czynności motorycznych
W diagnostyce fizjologicznej należy stosować wystandaryzowane (tak żeby można było je wykonać powtarzalnie) metodycznie poprawne próby czynnościowe
Wyniki testów powinny być porównywalne w kolejnych badaniach, jak i z innymi badaniami wykonanymi przy użyciu tego samego testu
Badania czynnościowe powinny być w miarę proste w metodyce wykonania zaś uzyskany wynik powinien rzetelnie informować o stanie danej cechy
Trudności motoryczne w wykonaniu testu (szczególnie w różnych rodzajach niepełnosprawności) nie mogą mieć wpływu na końcowy wynik badań
Testy fizjologiczne powinny być specyficzne dla wieku, płci danego schorzenia lub ograniczenia funkcji oraz możliwości ruchowych i wydolnościowych badanego
Uzyskane wyniki z przeprowadzonych badań powinny być opisane zgodnie z obowiązującą terminologią diagnostyczną dla pomiaru danej cechy oraz podane według systemu pomiarowego międzynarodowych jednostek SI (Systeme International) dla porównania z literaturą obcojęzyczną
Przed rozpoczęciem badań diagnostycznych należy poinformować badanych pacjentów o celu, zasadach badań. Po ich zakończeniu natomiast należy omówić uzyskane wyniki z badanymi
Testy diagnostyczne3 wykonywane wielokrotnie w określonym czasie powinny być wykonywane w jednakowych warunkach otoczenia (temperatura, wilgotność powietrza itp.) oraz przez ten sam zespół badawczy jednakową metodyką pomiarową
Wynik testu diagnostycznego nie powinien stanowić jedynego kryterium oceny klinicznej pacjenta, możliwe są, bowiem wysoce indywidualne reakcje badanego niezgodne z jego osobniczymi możliwościami fizjologicznymi
Stosujemy zawsze bardzo indywidualne procedury badawcze uwzględniając aktualny stan kliniczny pacjenta i zalecenia lekarskie w tym postępowaniu.
Geriatria – obejmuje osoby po 65 roku życia. Jej celem jest utrzymanie tego, co jest
Przy prowadzeniu ćwiczeń należy zwrócić uwagę:
Nadciśnienie
Choroby towarzyszące: cukrzyca, osteoporoza, choroby reumatyczne
Musimy zapoznać się z historią choroby pacjenta i zwrócić szczególna uwagę na choroby współistniejące
Przeprowadzamy wywiad
Bezwzględnie przed rozpoczęciem i po zakończeniu ćwiczeń należy zmierzyć tętno i ciśnienie
Najlepiej dobierać ćwiczących w grupy o tym samym zaawansowaniu
Ćwiczenia oddechowe stosujemy rzadko, ponieważ może dojść do hiperwentylacji
Czas trwania ćwiczeń do 30min, jeżeli jest to grupa zaawansowana można przedłużyć do 40 minut.
Tępo ćwiczeń umiarkowane
Pozycje ćwiczeń od niskich do wysokich
Nie wolno pozostawać zbyt długo w tej samej pozycji
Obwód stacyjny
Ćwiczenia przeplatane jedno ciężkie drugie lekkie itp. Musi być asekuracja
Czas ćwiczeń na każdej ze stacji 2min w zależności, jakie proponujemy ćwiczenia suma wszystkich ćwiczeń na obwodzie stacyjnym 30min
Ćwiczenia rozciągające ważne !!!!
U starszych osób ćwiczenia równoważne (przy lustrze fizjoterapeutycznym z siatka – autokorekcja) piłka terabandy materace
Zaczynamy od najprostszych ćwiczeń (należy uważać na tendencje do pleców okrągłych) musi być asekuracja !!!
Każde ćwiczenie należy dokładnie omówić z pacjentem, pacjent nie może być zaskoczony
Ćwiczenia w pozycji leżącej – należy zwrócić uwagę na osoby w okularach.
Pacjent leży na brzuchu na piłce ręce przed sobą przetaczanie od przodu do tyłu oswojenie z piłką
W leżeniu na plecach piłka na zasadzie walca
Pilates małe miękkie piłki wykorzystywane do wzmacniania
FIZJOLOGIA WYSIŁKU
Zmiany przystosowawcze podczas wysiłku będą zależały od intensywności i czasu jego trwania
W momencie rozpoczęcia wysiłku wzrasta zapotrzebowanie na tlen w pracujących mięśniach, zwiększa się częstość skurczów serca i objętość wyrzutowa serca
W wysiłkach o submaksymalnej intensywności (zwykle po 3-5 min) pobór tlenu i inne wskaźniki fizjologiczne ustalają się na pewnym poziomie – równowaga czynnościowa ( steady state)
Wysiłek a częstość skurczów serca
Częstość skurczów serca wzrasta natychmiast po rozpoczęciu wysiłku i wprost proporcjonalnie do jego intensywności (liniowo aż do osiągnięcia wartości maksymalnych – u dzieci i młodzieży może przekraczać 200 uderzeń na minutę. Przewidywana maksymalna częstość rytmu serca równa się 220 minus wiek badanego – jest to nie do końca prawda to zbyt duże obciążenie
Skurczowe ciśnienie krwi wzrasta podczas wysiłku wraz ze wzrostem pojemności minutowej serca, do 200 mmHg
Ciśnienie rozkurczowe z reguły nie zmienia się podczas wysiłku lub nieznacznie wzrasta (maksymalnie 10-20 mmHg)
Częstość skurczów serca wzrasta wprost proporcjonalnie do pobierania tlenu zaś pobieranie tlenu jest zależne od intensywności wysiłku.
Maksymalny pobór tlenu (VO2 max) – największa ilość tlenu pobierana przez organizm w warunkach obciążenia wysiłkiem o maksymalnej intensywności !!!!
Poziom VO2 max zależy od:
Pojemności minutowej serca
Pojemności tlenowej krwi
Stopnia wykorzystania tlenu przez pracujące mięśnie szkieletowe
Wśród wysiłków o submaksymalnej intensywności istnieje liniowa zależność między ich intensywnością a poborem tlenu i częstością skurczów serca, która umożliwia przewidywanie VO2 max
Zależność ta zostały wykorzystana przez Ryhminga i Astranda przy opracowaniu monogramu do przewidywania VO2max na podstawie HR (tętna) i mocy
Zmiany organiczne związane z procesem starzenia się organizmu !!!!
Zmniejszenie się aktywnej masy mięśni i wzrost ilości tkanki tłuszczowej
Demineralizacja kości i związana z tym ich łamliwość
Ograniczenie siły mięśni na skutek szybkiego zanikania włókien szybkokurczliwości
Zmniejszenie się potencjału energetycznego ustroju wraz z zanikiem jednostek kurczliwych
Zmniejszenie się liczby neuronów ograniczania siły przekazywanego bodźca oraz częstotliwości pobudzeń nerwowych
Zmniejszenie elastyczności torebek stawowych i więzadeł
Wzrost naczyniowego oporu i ciśnienia krwi i obciążenia serca (wzrost ilości tkanki łącznej i złogów cholesterolu)
Obniżona adaptacja ustroju do wysiłku fizycznego o charakterze prób czynnościowych
Osobniczy potencjał energetyczny ulega zmniejszeniu o 0,5 O2/kg m. c./rok, czyli w ciągu 7 lat możliwości metaboliczne ustroju zmniejszają się o 1 MET m. c.- masa ciała
Ekwiwalent metaboliczny (metabolic equivalent – MET) – jednostka energii odpowiadająca zużyciu tlenu w warunkach podstawowych (w spoczynku) i wynosi 3,5 ml O2/kg/min
Pułap tlenowy (możliwości metaboliczne organizmu) w zależności od wieku:
30 lat – 10-12 MET (35-42 ml O2/kg/min)
65 lat – 5-6 MET (17,5-21 ml O2/kg/min)
75 lat – 2-3 MET (7-10 ml O2/kg/min)
W oparciu o badania wydolnościowe możemy określić możliwości badanego i jego perspektywy rodzinne i zawodowe
Jeżeli prowadzimy korektywę nie można łączyć jednostek chorobowych
Nie możemy przekraczać ćwiczeniami fizjologicznymi możliwości dziecka
Nie możemy zmuszać dzieci do ćwiczeń, których nie mogą wykonać
Nie należy przy dzieleniu na grupy wybierać dzieci, które są sprawniejsze, aby wybierały sobie grupę
Nie prosimy żeby dzieci przyniosły sobie same sprzęt prosimy o to dyżurnych
Musimy zadbać o bezpieczeństwo dzieci
Sprzęt, na którym ćwiczą dzieci powinien mieć atest
Przy korektywie
Zajęcia powinny odbywać się codziennie (zajęcia raz czy dwa razy w tygodniu nie dają rezultatów)
Nie prowadzimy zajęć w grupach gdzie połączone są dzieci z różnymi jednostkami chorobowymi
Pułap możliwości wydolnościowych u dzieci z wadą jest obniżony, dlatego tez ćwiczenia korekcyjne powinny być ułożone tak, aby dziecko miało też czas na odpoczynek
Przy płaskostopiu odchodzi się od ćwiczeń typu zwijanie szarfy, podnoszenie woreczka palcami itp. zastępuje się je ćwiczeniami czynnymi
Jeżeli dzieci wykonują ćwiczenia niepoprawnie to zwracamy im uwagę na koniec ćwiczeń zaczynamy od tego, co dziecko robi dobrze a w czym mogłoby się poprawić (system motywacji nagród i kar)
Nie można karać dzieci
Możemy zmotywować dziecko za pomocą dyplomów itp.
Fizjologia wysiłku
Zmiany przystosowawcze podczas wysiłku będą zależały od intensywności i czasu jego trwania
W momencie rozpoczęcia wysiłku wzrasta zapotrzebowanie na tlen w pracujących mięśniach, zwiększa się częstość skurczów serca i objętość wyrzutowa serca
W wysiłkach o submaksyalnej intensywności (zwykle po 3-5 min) pobór tlenu i inne wskaźniki fizjologiczne ustalają się na pewnym poziomie – równowaga czynnościowa (steady state)
Wysiłek a częstość skurczów serca i ciśnienia tętniczego
Częstość serca wzrasta natychmiast po rozpoczęciu wysiłku i wprost proporcjonalnie do jego intensywności (liniowo) aż osiągnie wartości maksymalne, u dzieci i młodzieży może przekraczać 200 uderzeń/min. Przewidywana maksymalna częstość rytmu serca = 220 minus wiek badanego.
Skurczowe ciśnienie krwi wzrasta podczas wysiłku (wraz ze wzrostem pojemności minutowej serca do 200mmHg
Ciśnienie rozkurczowe z reguły nie zmienia się podczas wysiłku lub nieznacznie wzrasta (maksymalnie o10 – 20 mmHg)
Częstość skurczów serca wzrasta wprost proporcjonalnie od pobierania tlenu, zaś pobieranie tlenu jest zależne od intensywności wysiłku.
Maksymalny pobór tlenowy Vo2max
Poziom Vo2max zależy od :
Pojemności minutowej serca
Pojemności tlenowej krwi
Stopnia wykorzystania tlenu przez pracujące mm. szkieletowe
Zmiany w układzie krążenia u dzieci
Dzieci wykonujące wysiłki fizyczne cechuje silne pobudzenie adrenergiczne i małe noradrenergiczne, co wywołuje w przeciwieństwie do dorosłych niższe ciśnienie tętnicze i podwyższoną częstość skurczów serca
Spoczynkowe i wysiłkowe wartości ciśnienia tętniczego od 10 roku życia dziecka systematycznie rosną i są proporcjonalne do rozmiarów ciała.
Przepływ krwi przez aktywne podczas pracy mięśnie może być u dzieci większy niż u dorosłych ze względu na niższe opory obwodowe
Występuje zwiększona różnica tętniczo – żylna zawartość tlenu
Większa częstotliwość skurczów serca w spoczynku i podczas wysiłku o submaksymalnej intensywności:
Kompensuje mniejszą w stosunku do dorosłych objętość wyrzutową serca
Powrót tętna do stanu wyjściowego u dzieci jest nieco szybszy niż u dorosłych
Dzieci cechuje wysoka wydolność i korzystna adaptacja układu krążenia do wysiłku
Proste do wykonania;
Odpowiadające naturalnym formom ruchu;
Bezpieczne;
Niewywołujące sytuacji stresowych;
Zintegrowane z programem nauczania.
Przeciwwskazania do wykonywania prób wysiłkowych u dzieci
Choroby mięśnia sercowego
Niekontrolowane zaburzenia funkcji serca
Choroby nerek
Przewlekłe zapalenie wątroby
Nieodpowiednia dawka insuliny w cukrzycy
Niewydolność układu oddechowego
Przyjmowanie leków wpływających na reakcje fizjologiczne
Sygnalizowanie objawów przemęczenia lub niechęć do wykonania próby
Objawy stanowiące absolutne zalecenia do przerwania testu:
Bóle w klatce piersiowej
Bóle i zawroty głowy
Zaburzenia oddychania
Nadmierne zaczerwienienie skóry
Nadmierna potliwość
Zespół zaburzeń w EKG (tachykardia, obniżenie odcinka ST, przedwczesne skurcze komorowe)
Zaburzenia ciśnienia krwi (powyżej 240/120 mmHg) oraz stopniowy wysiłkowy spadek ciśnienia skurczowego
Brak wzrostu tętna lub jego spadek podczas wysiłku
Subiektywne objawy zmęczenia sygnalizowane przez dziecko
Niechęć i odmowa wykonania dalszej części próby
Charakterystyka badań wysiłkowych u dzieci
Reakcja dzieci na stosowane wysiłki jest podobna do reakcji osób dorosłych
Różnice wynikają z mniejszej masy mięśniowej u dzieci
Zaleca się stosować bieżnię mechaniczną ze względu na niedostateczny rozwój mięśni ud (zwłaszcza prostowników kolan) i w konsekwencji szybkie zmęczenie i trudności w utrzymaniu odpowiedniego rytmu
U dzieci niepełnosprawnych maksymalna częstość skurczów serca nie powinna przekraczać 170 uderzeń/min, podczas gdy u dzieci zdrowych możemy obserwować wartości nawet do 220 uderzeń/min.
OCENA FUNKCJONALNA UKŁADU ODDECHOWEGO
Mechanizm oddychania
Wdech – skurcz mięśni wdechowych powoduje zwiększenie wszystkich 3 wymiarów klatki piersiowej. Ciśnienie w klatce piersiowej obniża się a w jamie brzusznej wzrasta.
W czasie wdechu pokonywane są opory nieelastycznych dróg oddechowych oraz opory elastyczne i nieelastyczne płuc i klatki piersiowej
Przy dużych wysiłkach oddechowych – pracują dodatkowe mięśnie oddechowe
Wydech – zmniejszenie 3 wymiarów klatki piersiowej po ustaniu wdechu i czynności mm wdechowych. Działają siły sprężyste płuc i żeber, klatka piersiowa zapada się oraz wzrasta ciśnienie pęcherzykowe
Faza wdechu czynnego – nasilone i przedłużone wydechy (np. śpiew) wymagają udziału mm oddechowych
Fizjologiczny rytm oddechowy:
Niemowlęta 30 – 50/min
Dzieci 18 – 30/min
Dorośli 10 – 16/min
Pobieranie tlenu wzrasta podczas wysiłku fizycznego:
W spoczynku organizm pobiera 250 ml O2/min
Wraz z rozpoczęciem ruchu pobór wzrasta wprost proporcjonalnie do intensywności wysiłku dzięki zwiększeniu objętości oddechowej (zapotrzebowanie energetyczne organizmu jest zaspokajane głównie przez przemiany tlenowe)
Podczas maksymalnego wysiłku fizycznego pobieranie tlenu może wzrosnąć nawet 20 – 25 krotnie w stosunku do spoczynkowego (u wytrenowanych mężczyzn często przekracza 6l/min – zależne od dużej pojemności minutowej serca i różnicy tętniczo – żylnej)
Podczas wysiłku submaksymalnego wentylacja wynosi 20 – 25 l powietrza na 1 l pobranego tlenu – ekwiwalent wentylacyjny
Pobieranie tlenu podczas wysiłku ustala się na stałym poziomie po ok. 5 min od jego rozpoczęcia
Trening wytrzymałościowy powoduje wzrost maksymalnej wentylacji minutowej płuc
Fizjologicznie wzrost wydolności tlenowej oznacza większe zapotrzebowanie na tlen i wzmożone wydalanie dwutlenku węgla
Maksymalna wentylacja minutowa wynosi:
W spoczynku 7 – 8 l/min
W wysiłkach maksymalnych od 100l/min
U osób bardzo dobrze wytrenowanych 200l/min. Jednak po przekroczeniu 150l/min wzrasta pobór tlenu przez mięśnie oddechowe z 3% do 10%
W diagnostyce układu oddechowego najistotniejsze znaczenie mają następujące parametry
Objętość oddechowa (TV) – ilość powietrza wciągana do płuc i z nich wydychana podczas spoczynkowego oddychania
Pojemność życiowa płuc (VC) – największa ilość powietrza, którą można wciągnąć do płuc i z nich usunąć
Chorobach upośledzających czynność wdechową (zwłóknienia śródmiąższowe, ubytek czynnego miąższu w płucach, zmniejszenie ruchomości klatki piersiowej)
Upośledzeniu czynności wydechowej w otyłości, przepuklinie przeponowej, puchlinie brzusznej, ciąży
Wzroście objętości zalegającej: rozedma płuc, rozdęcie płuc
Pojemność wdechowa (JC) - ilość powietrza, jaką można wciągnąć do płuc po spokojnym wydechu
Wentylacja minutowa płuc (MV) – ilość powietrza wdychana i usuwana z układu oddechowego w ciągu minuty (MV= TVxf ) w spoczynku – ok. 8 l/min, w wysiłku wzrasta nawet do 120 l/min
Maksymalna wentylacja dowolna (MVV) – największa ilość powietrza przepływającego przez płuca w danej jednostce czasu (12s) wskazująca na możliwości funkcjonalne płuc w ciągu 1 minuty oddychania
Natężona pojemność życiowa płuc (FVC) – ilość powietrza usuwana z układu oddechowego podczas maksymalnego szybkiego wydechu wykonana po maksymalnym wdechu
Natężona objętość wydechowa pierwszo sekundowa (FEV1) – ilość powietrza, którą można usunąć z płuc w ciągu pierwszej sekundy maksymalnie szybkiego i pełnego wydechu po maksymalnym wdechu
FEV1 – stanowi procent FVC i w prawidłowych warunkach czynności płuc powinna wynosić 80% FVC, wskazując na fizjologiczne przewietrzenie płuc i brak oporów obturacyjnych utrudniających oddychanie.
W określonych jednostkach chorobowych (związanych z obturacją np. mukowiscydozie) dochodzi do zwężenia dróg oddechowych i wzrostu oporu oddechowego – FEV1 obniża się poniżej 80% FVC
W chorobach restrykcyjnych wartość FEV1 nie zmienia się natomiast zmniejsza się VC.
Ogromną rolę w poprawie wydolności oddechowej osób po uszkodzeniu rdzenia kręgowego ma prawidłowo prowadzona rehabilitacja pulmunologiczna, mająca na uwadze ogromną rezerwę funkcjonalną płuc i brak w tej grupie chorych wyraźnych objawów niewydolności pracy układu oddechowego.
Objętość oddechowa podczas wysiłku ćwiczeń rehabilitacyjnych (fizjoterapeutycznych) może stanowić do 60% pojemności życiowej płuc, co w pełni zaspokaja potrzeby ok. 1500ml O2 zużywanego przez ustrój do przemian energetycznych.
Przy wyższej wydolności i większych obciążeniach fizycznych takie zużycie tlenu jest za małe do potrzeb energetycznych.
Czynnikiem limitującym jest tzw. przepływ płucny – zależność funkcji oddechowych od stopnia ukrwienia płuc.
PEF (peak expiratory flow) – szczytowy przepływ wydechowy zarejestrowany w trakcie badania maksymalnie natężonego wydechu. Odzwierciedla drożność dużych oskrzeli, zależy od współpracy badanego i siły mięśni wydechowych
PIF (peak inspiratory flow) – szczytowy przepływ wdechowy zarejestrowany w trakcie badania maksymalnie natężonego wdechu
MEF 25% FVC – natężony przepływ wydechowy, gdy 25 % FVC pozostało do wydmuchnięcia. Analogicznie MEF 50% FVC, MEF 75% FVC Czuły wskaźnik drożności drobnych dróg oddechowych (o średnicy 2mm). Wielkość przepływu w tych drogach jest mało zależna od współpracy badanego. Zmniejszenie wielkości przepływów jest charakterystyczne dla zaburzeń obturacyjnych.
W rehabilitacji fizycznej ze względu na występującą często niską wydolność osób rehabilitowanych można zaobserwować zjawisko tzw. duszności wysiłkowej pojawiającej się w razie nieodpowiedniego przewietrzenia płuc w stosunku do potrzeb wymiany gazowej.
Miarą takiej reakcji fizjologicznej jest wskaźnik duszności – stosunek wentylacji minutowej do maksymalnej wentylacji dowolnej (MVV).
Wpływ prowokacji wysiłkowej na parametry czynnościowe układu oddechowego
U wielu chorych z nadreaktywnością oskrzeli wynik badań czynnościowych płuc wykonywany w warunkach podstawowych są prawidłowe. Dopiero testy prowokacyjne ujawniają nadreaktywność np. łagodna astma.
Grupy testów prowokacyjnych
Próby z użyciem substancji chemicznych tj. metocholina lub histamina.
Prowokacyjne testy osmotyczne – obciążenie wysiłkiem fizycznym, hiperwentylacja zimnym powietrzem oraz inhalowanie hipo- lub hipertonicznej mgły rozpylanej przez nebulizator ultradźwiękowy.
Testy prowadzą do zmian w równowadze wodno – elektrolitowej, co prowadzi do skurczu mięśni gładkich
Test prowokacyjny
Standaryzowane obciążenie, temperatura i wilgotność powietrza
Wykonuje się na ruchomej bieżni,
Pacjent biegnie przez 6-8 min z prędkością, przy której częstość pracy serca wskazuje na maksymalne zużycie tlenu przez mięsień sercowy (80-90% tętna maksymalnego dla określonego wieku)
Przed testem oraz bezpośrednio po jego zakończeniu oraz co 5 min przez następne 20-30 min wykonuje się badania czynności płuc.
Pacjent z astmą wysiłkową wykazuje w czasie pierwszych kilku minut po obciążeniu poprawę FEV1 z następowym pogorszeniem czynności płuc (spadek najbardziej wyrażony po 5-15 min). Okres powrotu do normy trwa 20-30 min
Astma wysiłkowa jest wyrazem nadreaktywności oskrzeli a nie szczególną postacią astmy – pacjent nie musi unikać wysiłku fizycznego.
Trening i rozgrzewka przed wysiłkiem fizycznym zmniejszają częstość występowania napadów i ciężkości astmy wysiłkowej.
Może mieć charakter pracy długotrwałej, wytrzymałościowej (tlenowej) np. nauka utraconej lokomocji
Wysiłek o charakterze szybkościowym krótkotrwałym (anaerobowym) – często stanowi komponent pracy interwałowej w rehabilitacji kardiologicznej lub np. podczas ćwiczeń przyłóżkowych. Zużywa 3-4 razy więcej zasobów energetycznych organizmu
Kryterium podziału wysiłków fizycznych
Intensywność (submaksymalne, maksymalne, supromaksymalne)
Czas trwania ( krótkotrwałe, długotrwałe)
Rodzaj skurczu mięśnia (izotoniczny, izometryczny)
Wielkość i liczba grup mięśniowych biorących udział w pracy (lokalne – poniżej 30% i ogólne – powyżej 30%)
Rodzaj procesów energetycznych zachodzących w mięśniu (tlenowe, beztlenowe, mieszane)
W chwili rozpoczęcia wysiłku zawsze wzrasta zapotrzebowanie na tlen w pracujących mięśniach, a to oznacza natychmiastowe pobudzenie układu krążenia przejawiające się zwiększeniem częstości skurczów serca oraz jego objętości wyrzutowej
Deficyt tlenowy – niedobór tlenu powstający w wyniku niedostatecznego zaopatrzenia mięsni w tlen szczególnie na początku pracy.
Dług tlenowy (EPOC) – po zakończonym wysiłku w organizmie odnotowuje się zwiększony pobór tlenu. Jest to stan fizjologiczny organizmu lub jego narządu związany z czasowym (zwykle krótkotrwałym) przestawieniem procesów oddychania komórkowego z tlenowego na beztlenowy
Znaczenie rozgrzewki przed wysiłkiem fizycznym
Jest niezbędna przed każdym wysiłkiem fizycznym
Pozwala na lepsze wykorzystanie możliwości fizjologicznych i psychicznych pacjenta (lub sportowca) i zmniejszyć lub wyeliminować zagrożenia kontuzją.
Generalna – polega na wykonywaniu ćwiczeń niezwiązanych z daną dyscypliną sportu lub z charakterem danego wysiłku fizycznego
Specyficzna – bezpośrednio związana z typem wykonywanego wysiłku.
Zwiększa prędkość skracania i relaksacji mięśni szkieletowych
Usprawnia ekonomię wysiłku
Obniża lepkość mięśni
Wzmaga oddawanie tlenu do mięśni na skutek podwyższania ich temperatury (zwiększenie metabolizmu)
Przyspiesza przewodzenie nerwowe
Przyspiesza przepływ krwi przez aktywne tkanki
Przyspiesza wytwarzanie równowagi czynnościowej
Zmniejsza dług tlenowy
Zmniejsza zaburzenia homeostazy ustrojowej
Trening fizyczny ma na celu podniesienie zdolności wysiłkowej oraz umiejętności ruchowej człowieka
Umożliwia adaptację organizmu do wysiłków fizycznych o różnej (zwiększającej się) intensywności – prowadzi do superkompensacji
Superkompensacja – polega na zwiększaniu zdolności do wykonywania wysiłku i utrwaleniu tego zjawiska przez systematyczne powtarzanie ćwiczeń ruchowych. Pobudzanie mięsni przez dłuższy czas powoduje ich zmęczenie (przejściowe obniżenie zdolności do wykonywania pracy) po okresie wypoczynku następuje powrót do stanu wyjściowego a następnie okres zwiększonej wydolności
Odpowiednio przeplatane okresy wysiłku i wypoczynku decydują o wytworzeniu odpowiednich mechanizmów adaptacyjnych organizmu
Indywidualizacja – dobieranie obciążenia do możliwości osoby trenującej. Zależy od:
Poziomu progu anaerobowego
VO2max
Siły mięśni szkieletowych
Specyficzność dotyczy adaptacji do wysiłku układów zaangażowanych w pracę
Cykliczność - wysiłek musi być powtarzany w określonych odstępach czasu, dostosowanych do okresu superkompensacji.
Stopniowe zwiększanie obciążenia – opiera się na zjawisku adaptacji zadanego bodźca. Obciążenie musi być większe niż wysiłek wykonywany w komfortowych warunkach i stopniowo zwiększane, gdyż po pewnym czasie następuje adaptacja do bodźca.
Skuteczność treningu zależy od:
Częstotliwości
Intensywności
Czasu trwania
Rodzaju zastosowanego wysiłku
Adaptacja do treningu zależy od:
Początkowego poziomu wydolności tlenowej lub siły mięśniowej (osoby mające mniejsze wartości wyjściowe maksymalnego poboru tlenu lepiej poprawiają wydolność tlenową organizmu. Poprawa ta zazwyczaj wynosi 5-25%)
Intensywność treningu (im większa tym lepsza adaptacja
Częstotliwość (zwiększenie częstotliwości powoduje większy wzrost wydolności tlenowej)
Po zaprzestaniu treningu wzmocnione funkcje fizjologiczne słabną w krótkim czasie !!
Trening podtrzymujący jest niezbędny, ale może być wykonywany rzadziej i z mniejszą intensywnością
Siła mięśniowa
Koordynacja nerwowo – mięśniowa
Gibkość
Zakres ruchu w stawach
Dla osoby młodszej ważne jest odzyskanie odpowiedniej wydolności i sprawności motorycznej.
Dla osób starszych – skutecznej koordynacji zakresu ruchów i wydolności
Na początku należy kształtować odpowiednią wydolność i wytrzymałość pacjentów
Następnie koordynację nerwowo – mięśniową
Na końcu siłę i gibkość
W fizjoterapii obciążenia będą znacznie niższe niż stosowane w treningu sportowym nie mniej wobec obciążonej tolerancji wysiłku fizycznego u osób niepełnosprawnych mogą mieć charakter osobniczego bodźca maksymalnego i wywoływać reakcje adaptacyjne podobne do efektu uzyskanego w treningu sportowców wyczynowych.
Ocena funkcjonalna chodu i innych form lokomocji
Hipokinezja – upośledzenie lokomocji
Znaczenie rehabilitacji:
Chód i inne formy lokomocji to zaspokajanie potrzeb życia codziennego
Większość chorób wpływa niekorzystnie na osobniczą lokomocję
Wzorzec biomechaniczny chodu stanowi najbardziej wykształconą odruchowo funkcję motoryczną człowieka w jego rozwoju ontogenetycznym i filogenetycznym
Utrzymanie spionizowanej pozycji i wykonywanie ruchów lokomocyjnych stanowi dla wielu chorych po ciężkich urazach bardzo duży wysiłek fizyczny i wpływa znacząco na całościowy bilans energetyczny ustroju
Postęp w przywracaniu prawidłowej lokomocji jest wyrazem skuteczności procesu rehabilitacji
Poruszanie się głównie w pozycji spionizowanej jest zwykle dla osoby niepełnosprawnej najważniejszym celem usprawniana
Osiągnięcie pełnej sprawności chodu stanowi konieczność poprawy sprawności i wydolności fizycznej chorego
Kontrolę chodu można prowadzić w sposób
Rejestrować czas pokonanego dystansu
Podczas pokonywania przeszkód, chodów
Rejestrować szybkość chodu lub określić odległość przebytą w jednostce czasu
Rejestrować długość i częstotliwość kroków
Rejestrować na tensometrze siłę nacisku kończyn dolnych i długości cykli chodu
Określić koszt energetyczny wysiłku fizycznego związanego z chodem
Wysiłek fizyczny związany z lokomocją szczególnie u niepełnosprawnych angażuje wiele grup mięśniowych i wymaga określonego nakładu energii
Chód osób zdrowych jest bardzo ekonomiczny tzn.: odznacza się niewielkim wydatkiem energetycznym i wysiłkiem, współczynnikiem pracy użytecznej, co wskazuje na korzystne relacje między pracą a energią, która musi być wydatkowana na jej wykonanie
Cele krótkoterminowe, długoterminowe należy wytyczyć
Wskutek zaburzonej koordynacji nerwowo – mięśniowej angażuje podczas chodu wiele dodatkowych mięśni, co podwyższa koszt energetyczny tego wysiłku
Chód osób po urazach rdzenia kręgowego chodzących w pozycji pionowej wymaga sześciokrotnie większego nakładu energii niż u osób zdrowych
U osób zdrowych odnotowano pozytywną zależność pomiędzy szybkością chodu a zużyciem tlenu, lecz tylko w zakresie szybkości chodu 50-100m/min
Istnieje, zatem określona szybkość chodu, która jest energetycznie najoszczędniejsza (niskie zużycie tlenu) i to kryterium metaboliczne może wskazywać na stopień fizjologicznej prawidłowości chodu
Charakterystyka lokomocji w urazach rdzenia kręgowego
Możliwości lokomocyjne pacjentów po urazie rdzenia kręgowego uwarunkowane są:
Wysokością urazu rdzenia
Stopniem upośledzenia funkcji zespołów dynamicznych mięśni
Podział pacjentów pod względem czynnościowym
Z uszkodzeniem rdzenia powyżej Th7
C1 – C6 – ciężki stan kliniczny
Poniżej C3
Z uszkodzeniem rdzenia poniżej Th7
Energia fizjologiczna chodu z szybkością 5,5 – 7,5 /min w zależności od podłoża
Jest to wysiłek, którego zapotrzebowanie energetyczne trzykrotnie przekracza spoczynkową przemianę materii (lekka praca fizyczna)
Uwarunkowania zmieniające wydatek energetyczny lokomocji chorych z urazem rdzenia kręgowego
Poziom uszkodzenia rdzenia i wynikające z niego porażenie niektórych grup mięśni
Rodzaj sprzętu ortopedycznego (wózek, kula łokciowa, poręcze)
Stan funkcjonalny pacjenta (np. okres hipokinezji czy obniżonej wydolności fizycznej
OEI (orthopedic effeciency index)
Wskaźnik wyrażony w ml O2/kg/m określający ilość tlenu potrzebną paraplegikowi do pokonania określonego dystansu i pozwalający porównać koszt metaboliczny lokomocji wykonywany odmiennymi sposobami przez pacjentów o równym stopniu upośledzenia funkcji motorycznych
Poruszanie się paraplegika na wózku bez względu na poziom uszkodzenia rdzenia zbliżone jest pod względem wydatku energetycznego do chodu osoby zdrowej zaś chód w pozycji pionowej sześciokrotnie przewyższa wydatek energetyczny osoby zdrowej
Różnica w zużyciu tlenu dla pokrycia potrzeb wysiłku lokomocji nie leży w przemianach tlenowych (MET), lecz w wydatku energetycznym potrzebnym do pokonania 1m dystansu
Wpływ rodzaju sprzętu ortopedycznego na wydatek energetyczny chodu paraplegika !!!!!
Pacjenci posługujący się AFO ( ortezy obejmujące część kończyny staw skokowy i stopę) poruszają się o 30% szybciej i zużywają 40% mniej tlenu niż pacjenci używający KAFO (obejmujące cała kończynę)
Poruszanie się przy poręczy jest wolniejsze o 64% niż chód normalny (0,29m/s i 0,80 m/s) zużycie tlenu większe o 38% (16,5mlO2 /kg/min i 12mlO2 /kg/min) a HR wzrasta do 145 uderzeń /min
Intensywność wysiłku fizycznego chodu paraplegików w porównaniu do osób zdrowych
Przy szybkości poruszania ok. 2,5km/h wydatek energetyczny jazdy na wózku jest niższy niż chodu osoby zdrowej
Przy szybkości powyżej 3,5km/h chód osoby zdrowej jest bardziej ekonomiczny – 25 % wyższe wartości HR u paraplegików poruszających się na wózku w porównaniu z chodem osoby zdrowej (stres i nadmierne wykorzystanie do pracy kończyn górnych)
Możliwość poprawy wydolności fizycznej paraplegików
Chorzy z urazem rdzenia kręgowego w trakcie treningu rehabilitacyjnego mogą uzyskać wartości VO2max najwyżej 1,4 l O2/min w związku ze stopniem upośledzenia funkcji motorycznej
Osobnicze możliwości poprawy wydolności (do VO2max = 1,5 l O2/min) zależą od:
Poziomu uszkodzenia rdzenia
Stanu ogólnego pacjenta
Chód paraplegika w pozycji pionowej jest wysiłkiem przekraczającym 30% maksymalnego zużycia tlenu (narastanie beztlenowych procesów metabolicznych i nasilenie objawów zmęczenia, które wymuszają zaprzestanie wysiłku) stąd czas nauki chodu jest znacznie ograniczony
Należy pamiętać o zaburzeniach układu krążenia i oddychania na skutek urazu, które ograniczają wydolność osobniczą (spadek pojemności życiowej płuc, ciśnienia, bradykardia i związana z tym hipoksja)
RÓŻNICE W REAKCJACH FIZJOLOGICZNYCH NA WYSIŁEK U KOBIET I MĘŻCZYZN
Cechy antropomotoryczne kobiet i mężczyzn
Do okresu dojrzewania (12-14lat) nie ma istotnych różnic pod względem większości cech antropomotorycznych
Po zakończeniu dojrzewania kobiety cechują się mniejszą (o ok. 8%, 8-10 kg) masą ciała i niższym (o ok. 22-25%, 10-15 cm) wzrostem w stosunku do mężczyzn
Udział masy mięśniowej w ogólnej masie ciała u kobiet wynosi średnio o 23 kg zaś u mężczyzn ok. 40kg
Zawartość tkanki tłuszczowej jest natomiast większa u kobiet (22-25%) niż u mężczyzn (15-17%)
Kobiety cechuje lżejsza budowa kości oraz mniej wytrzymały aparat stabilizujący stawy system więzadłowy (szczególnie zarysowane w budowie stawów barkowych i biodrowych)
Typowa dla kobiet jest mniejsza gęstość i większa rozciągliwość mięśni
Nie stwierdza się istotnych różnic w procentowym składzie włókien mięśniowych między kobietami a mężczyznami
U nietrenujących kobiet i mężczyzn włókna ST (włókna wolnokurczliwe) stanowią ok. 49% powierzchni ogółu włókien
Różnice większości wskaźników fizjologicznych wynikające przede wszystkim z rozmiarów ciała kobiet i mężczyzn
SIŁA MIĘŚNIOWA
Dla mięśni kończyn dolnych siła mięśniowa u kobiet jest niższa niż u mężczyzn o ok. 20-30% zaś w przypadku kończyn górnych ta różnica jest już większa dochodzi nawet do 43-65%
Różnice pojawiają się w okresie dojrzewania i wynikają z mniejszej masy mięśniowej kobiet
Mniejsze różnice występuj wyrażając siłę na kg masy ciała a jeszcze mniejsze na kilogram masy beztłuszczowej. Ten ostatni jest niemal identyczny jak u mężczyzn podobna skuteczność koordynacji nerwowo – mięśniowej
UKŁAD KRĄŻENIA
U kobiet występuje wyższe spoczynkowe częstość skurczów serca i mniejsze ciśnienie skurczowe krwi – wynika z mniejszej objętości serca (550ml vs. 750ml).
Wielkość serca u k 250g, m 300g.
Podczas wysiłku pojemność minutowa serca u k i m jest zbliżona: wyższe HR u m (kobiety przy wyższej intensywności wyższe HR), mniejsza objętość wyrzutowa serca.
Zawartość Hb u kobiet mniejsza (140g/l vs 160g/l), mniejsza o ok. 20% pojemność tlenowa krwi. Ostrzykiwanie testosteronem podnosi Hb.
Liczba erytrocytów (4,5 i 5 mln/ml) oraz obj krwi u kobiet jest mniejsza.
UKŁAD ODDECHOWY
Pojemność życiowa płuc jak i objętość oddechowa stanowią u kobiet ok. 50-80% średnich wartości występuje u mężczyzn – podczas wysiłków fizycznych występuje u nich większa częstotliwość oddechów (40-46/min).
U kobiet występuje mniejsza wentylacja minutowa podczas wysiłku – 90l/min (u m >120 l/min).
W zakresie koordynacji ruchowej możliwości kobiet i mężczyzn są podobne, chociaż ze względu na charakterystykę aparatu ruchu kobiety wykonują czynności ruchowe dokładniej i bardziej estetycznie.
Ze względu na siłę dynamiczną i biomechaniczną charakterystykę ruchu, kobiety są wolniejsze od mężczyzn
WYSIŁEK A PRZEMIANA MATERII
Przeciętna przemiana materii oraz wartości poboru tlenu (podczas wysiłku, siedzenia czy chodu) są kobiety niższe – wynika to z mniejszej zawartości tkanki aktywnej i czynności hormonalnej.
Podczas wysiłków submaxymalnej kobiety – mniejsza przemiana materii (mniejszy pobór tlenu) oraz wcześniejsze angażowanie przemian beztlenowych.
Wartość VO2max jest u kobiet 30-50% mniejsza niż u m z powodu mniejszego udziału masy mm i tkanki tłuszczowej w całkowitej masie ciała oraz mniejszej zawartości Hb we krwi.
Wartość ta jest zależna od stanu zdrowia, okresu hipokinezji, poziomu wydolności fizycznej przed niepełnosprawnością oraz trybu życia.
Spadek wydolności fizycznej wraz z wiekiem:
Kobiety szybciej tracą ilości beztłuszczowej m ciała i szybciej zwiększa się ilość tkanki tłuszczowej
Zwiększa się ryzyko urazów aparatu ruchu z powodu osteoporozy
REAKCJA ORGANIZMU NA ZMIANĘ POZYCJI CIAŁA
Baroreceptory – umieszczone w łuku aorty i TT szyjnych, wrażliwe na rozciąganie np. przez wzrost ciśnienia. Odruch z baroreceptorów stabilizuje ciśnienie tętnicze i wyrównuje jego wahania przy zmianach pozycji.
W procesie dostosowywania Układu Krążenia do wysiłku biorą udział następujące mechanizmy:
Pobudzenie układu współczulnego i zahamowani aktywności unerwienia przywspółczulnego serca:
Wzrost HR i siły skurczu mm sercowego
Obkurczenie większości tętniczek, prócz tętniczek w mm szkieletowych, krążeniu mózgowym i wieńcowym
Zwiększenie powrotu żylnego na skutek działania pompy mięśniowej i oddechowej:
Obkurczenia naczyń żylnych zwiększa ciśnienie statyczne UK, a tym samym powrót żylny.
Zmniejszenie oporu w łożysku naczyniowym pracujących mięśni na skutek działania czynników lokalnych.
Jeżeli ciśnienie krwi zwiększy się to odruch z baroreceptorów sprowadza je do poziomu prawidłowego przez rozszerzenie naczyń oporowych, zmniejszenie obwodowego oporu naczyniowego oraz objętość minutowej serca. !!!!
Spadki ciśnienia obarczają Baro, powodują odruchowe zwężenie naczyń oporowych, zwężenie dużych żył i zwiększenie powrotu żylnego oraz przyspieszenie rytmu serca i zwiększenie pojemności minutowej, co przywraca ciśnienie tętnicze do wart prawidłowych.
Zmiana pozycji ciała z leżącej na stojącą zwiększa częstość skurczów serca. Następuje przesunięcie ok. 400ml krwi do kończyn dolnych i w tym czasie występują odruchy z odbarczenia Baro i mechanoreceptorów przedsionków serca.
W war klinicznych do diagnostyki – Tilt-up test – obserwacja tętna i RR przy powolnej biernej pionizacji (stół uchylny)
ZMĘCZENIE W ORGANIZMIE
ZMĘCZENIE – stan fizjologiczny objawiający się przejściowym zmniejszeniem sprawności ruchowej org. Stanowi mech zabezpieczający organizm przed nadmiernym wysiłkiem i tym samym przed nadmiernym zaburzeniem homeostazy ustroju. Spowodowane jest intensywną pracą mm, w następstwie, której zachodzą określone zmiany biochemiczne.
Test 6minutowy – chód w ciągu 6 minut i liczymy czas.
Zmęczenie ośrodkowe – narastanie uczucia ciężkości pracy, bólu mm, zmniejszenie motywacji, koncentracji uwagi i sprawności psychomotorycznej
Obwodowe – utrata lub zmniejszenie zdolności pracujących mm do skurczu
Zmiany w zmęczonym mięśniu:
Zmniejszenie amplitudy skurczów
Wydłużenie fazy rozkurczu
Rozkurcz niepełny
Rozwija się przykurcz
Zmniejszenie pobudliwości (zwiększa się próg pobudliwości), wydłuża się okres pobudzenia utajonego (czas od chwili pobudzenia m do początku skurczu).
Zmęczenie dotyczy w fazie płytki ruchowej (synapsy nerwowo-mięśniowej).
Przyczyny zmęczenia:
Niedotlenienie pracujących tkanek
Gromadzenie się metabolitów beztlenowej przemiany materii
Wyczerpanie się zapasów glikogenu w mięśniach
Odwodnienie miocytów
Przesunięcia jonowe
Hipoglikemia
Zmiany w stanie czynnościowym OUN
Teorie zmęczenia: - nie pyta z tego
TEORIA WYCZERPANIA – Verworn’a i Schiff’a, następstwo zużycia materiałów energetycznych w pracującym mięśniu. Badania wykazały, że zmęczenie mięśnia pojawia się przed wyczerpaniem się substancji energiodajnych (glikogenu, glukozy)
TEORIA ZAKWASZENIA Pflugera – nagromadzenie się metabolitów przemian beztlenowych (kwasy, kreatyna, CO2). Duża intensywność ćwiczeń – dużo kreatyny we krwi.
TEORIA NEUROGENNA Pawłowa Sjeczenowa, Orielliego i Krestownikowa – znużenie nerwowe i zahamowanie przekaźnictwa nerwowego oraz nerwowo – mięśniowego wywołane jest zmianami głównie w UN. Duży udział w rozwoju zmęczenia bierze kora mózgowa i wegetatywny UN.
TEORIA ZATRUCIA – nagromadzenie się w pracującym m toksyn zmęczenia. Ma historyczne znaczenie, obo typowych metabolitów nie wyodrębniono toksyn przemęczenia z mm intensywnie pracujących
TEORIA NIEDOTLENIENIA – narastające niedotlenienie (hipoksja w mm) z powodu intensywnego wykorzystania tlenu do oddychania wewnątrzkomórkowego .
Nie zostawiać dzieci niepełnosprawnych ze słodyczami, bo się rozkręcają
Rozwój zmęczenia zależy od interpretacji, rodzaju i trwania aktywności ruchowej. Zmiany dotyczą obniżenia max siły, v i P skurczu m, z głębszymi i szybciej występującymi zmianami siły niż prędkości.
Czynniki wpływające na rozwój zmęczenia:
Jony wodorowe – wysiłki o wysokiej intensywności – wzrost H+ i ADP w mięśniach, kwas mlekowy nie stanowi sam w sobie bezpośredniej przyczyny zmęczenia
Fosforanowe – wzrost c fosforu nieorganicznego - spadek liczby mostków aktomiozynowych – zmniejszenie siły skurczu włókna mięśniowego.
Amoniak – powstaje z zasad purynowych (wysiłki o max intensywności) lub z przemian AA (długotrwałe o umiarkowanej intensywności). Pobudza glikolizę, hamuje zaś metabolizm tlenowy. Gromadzenie amoniaku w OUN może prowadzić do zaburzeń w przekazywaniu bodźców nerwowych
Wyczerpanie glikogenu z mięśni, jako przyczyna zmęczenia w wysiłkach długotrwałych:
Hipoglikemia – po wyczerpaniu glikogenu w mięśniach, głównym źródłem energii staje się metabolizm glukozy znajduje się we krwi. Obniżenie poziomu we krwi, co wpływa hamująca na czynność OUN.
Miód z wodą letnią jest najlepszy na uzupełnianie energii.
Ubytek wody podczas wysiłku – zmniejszenie objętości krwi i lepkości, utrata K+, obniżenie Mg2+ - modyfikacja pot błonowego i zaburzenie pobudzenia kom mm
Zmęczenie w wysiłkach statycznych:
Przepływ krwi przez mm ustaje, gdy ciśnienie wewnątrz mięśniowe wytworzone podczas skurczu przekroczy skurczowe ciśnienie krwi
Dochodzi do niedotlenienia – obniżenie siły i v skracania się m
Stałe pobudzenie k nerwowych podczas skurczu izometrycznego obniża ich pobudliwość – wyłączanie części jednostek motorycznych
Wydolność fizyczna a zmęczenie:
Szybkość występowania zmęczenia zależy od poziomu wydolności fizycznej
W wysiłku submaxymalnym u osób wytrenowanych: niższy poziom LA, mniejsze zmiany c H+, wolniejsze tempo wyczerpania glikogenu, mniejsze zmiany temp w trakcie wysiłku
Wpływ warunków środowiska na szybkość męczenia się:
- pracy fizycznej towarzyszy wzrost przepływu krwi przez pracujące mm, zwiększone zapotrzebowanie na tlen oraz produkcja ciepła
- wysoka temp i wilg powietrza sprzyjają rozwojowi zmęczenia
PRZEMĘCZENIE
Zmęczenie fizyczne występuje w następstwie jednorazowego wykonania czynności ruchowej. Wielokrotne wykonywanie czynności ruchowej (sport zawodowy, praca fizyczna) bez należytego (prawidłowego, właściwego) odpoczynku doprowadza do sumowania (nakładania) się stanów zmęczenia i wystąpienia zespołu przemęczenia. Przemęczenie jest, więc przewlekłym stanem zaburzenia homeostazy ustroju.
Przeforsowanie – stan ostry zmęczenia powstały po jednorazowym wysiłku fizycznego, przekraczającym rzeczywistą (fizjologiczną) wydolność (wydajność) fizyczną organizmu.
Restytucja powysiłkowa, jako element diagnostyki funkcjonalnej:
Okres Rest powysiłkowej wskazuje na stopień zmęczenia pracą fizyczną i sprawność mechanizmów powysiłkowego wypoczynku.