Wstęp
Noworodek widzi, podczas krótkich okresów czuwania. Na początku dziecko uczy się widzieć bodziec potem skupiać na nim wzrok, dalej sięgać po przedmiot ręką i manipulować nim pod kontrolą wzroku. Funkcje te powinny wystąpić do końca 1 r. ż. W momencie gdy dziecko zacznie chodzić i poznawać świat za pomocą pozostałych zmysłów trudno będzie powrócić do osłabionego wzroku.
Niemowlęta z osłabieniem widzenia, opóźnieniem w rozwoju widzenia, opóźnieniem w ogólnym rozwoju psychoruchowym nie mają świadomości swoich możliwości wzrokowych. Bodźce z otoczenia są niewystarczające, tylko:
- zwiększenie kontrastów,
-zmniejszenie odległości,
- dodanie dodatkowego oświetlenia,
-wprowadzenie odblasków,
- lampy fluorescencyjnej,
-podświetlanych obiektów,
-świateł może zachęcić malucha do patrzenia.
Na początku reakcje wzrokowe mogą być trudne do odczytania, ważnym elementem diagnozy jest obserwacja zachowań: odwrócenie głowy, uśmiech, przyśpieszony oddech, szersze otwieranie oczu, uspokojenie, pobudzenie, unoszenie brwi- to reakcje na bodziec wzrokowy.
Twarz mamy
Pierwszą reakcję świadczącą o zaburzeniach widzenia jest brak reakcji na twarz mamy z 20 cm, noworodek z osłabioną ostrością widzenia, osłabioną wrażliwością na kontrast będzie miał problem z zauważeniem jasnej twarzy mamy. Łatwiej jest zauważyć jasną twarz, w otoczeniu ciemnych włosów podświetloną latarką. Często w nawiązaniu kontaktu z dzieckiem pomaga ostry wyrazisty makijaż, chusta na głowie.
Jeśli nie uzyskamy reakcji dziecka, powinnyśmy przesunąć twarz w inny obszar widzenia dziecka, zmieniając swoją lub dziecka pozycję, pokazujemy mu możliwość patrzenia pod różnym kątem. Możliwe, że dziecko ma ograniczone pole widzenia, widzi bokami, fragmenty całości lub ma zawężone pole widzenia do obszaru centralnego.
Schemat ciała
Kolejnym wyznacznikiem problemu widzenia jest brak zainteresowania rączkami i nóżkami, dzieci z osłabionym widzeniem mają ograniczoną wiedzę nt schematu wł. ciała. Jeśli dziecko ma także problemy neurologiczne, porażenia, brak czucia jakiejś części ciała, to bez naszej pomocy nie poradzi sobie z trudnościami percepcji wł. ciała.
Sposobem działania jest założenie dziecku kolorowych, kontrastowych bransoletek na dłonie i stopy (mogą mieć dzwoneczki) Podnosimy jego ręce i nogi tak aby niemowlę mogło go zobaczyć. Celem jest połączenie kilku zmysłów (słuchu, dotyku, wzroku, czucia ruchu).
Zabawki
Stosując kontrasty i dodatkowe oświetlenie pomagamy dziecku zobaczyć przedmiot (korzystamy z różnych obszarów widzenia, z różnych odległości od oka, pokazujemy podobne przedmioty aby dziecko przerzucało wzrok z jednego na drugi, następnie zbliżamy oba do środkowej części pola widzenia. Pomagamy DZ chwycić przedmiot, wziąć go w obie dłonie, na linii środkowej ciała.
Czynności pielęgnacyjne
Kontrola wzrokowa ważna jest podczas jedzenia, zabawy i czynności pielęgnacyjnych. Podczas ubierania i rozbierania możemy pokazywać DZ śpioszki stymulujące wzrok, w czasie kąpieli wrzucamy do wody kolorowe zabawki i pozwalamy aby dziecko je wyławiało. Gdy dziecko jest leżące możemy zawiesić na sznurkach od bielizny lub przykleić na suficie folię odblaskową. Myjka może stanowić nie tylko bodziec dotykowy, ale przez swój kolor także wzrokowy. Podczas jedzenia pokazujemy dziecku co i z czego je, butelkę możemy włożyć w pokrowiec w biało czarne paski. Białą kaszkę podajmy z czarnej miseczki, a budyń czekoladowy z białej, zainteresujmy DZ błyszczącą łyżeczką.
Rehabilitacja ruchowa
DZ z zaburzeniami widzenia biorą udział w rehabilitacji ruchowej- stałe, codzienne ćwiczenia, ważne jest wprowadzenie odp. warunków patrzenia, aby DZ widziało co się z nim dzieje, matą, piłką (jasny wałek, ciemna piłka itd.)
Mała i duża przestrzeń
DZ z osłabionym wzrokiem mają ograniczony zasięg widzenia, wszystko co znajduje się dalej jest wielką niewiadomą. Może to budzić niepewność i lęk. Najbliższą przestrzeń dziecko poznaje dotykiem np. łóżeczko. DZ nauczy się, że jeśli sięgnie w bok to dotknie szczebelków lub zabawek u góry, stosowanie punktowych świateł w różnych częściach łóżeczka, folii odblaskowych, zabawek w kontrastowych kolorach spowoduje orientację za pomocą wzroku. Na początku elementy powinny mieć stałe położenie gdy dziecku się znudzi należy zmienić ustawienie. Można skonstruować też mały domek (pudło odp. rozmiarom dziecka, tak aby dziecko mogło dotknąć wszystkich ścian, należy dodać dodatkową lampkę, bo w środku jest półmrok, zawieszamy tam zabawki itd.)
Należy brać pod uwagę to że dziecko słabo widzące nie widzi tego co jest dalej, musi podejść blisko aby rozróżnić kształty i przedmioty dlatego należy ułatwiać mu życie poprzez naklejanie różnego rodzaju kontrastów.
Podsumowanie
Istnieje wiele możliwości usprawniania widzenia, zabiegi te należy przeprowadzać podczas różnych czynności dnia codziennego i podczas zabawy. Ich dobór powinie być uzależniony od możliwości dziecka. Zadaniem jest pokazanie dziecku ze umie patrzeć.
Poczucie światła.
Istnieją dzieci, których ostrość widzenia ogranicza się do patrzenia na światło, na początku należy wiedzieć, że zdolności dziecka mogą się zmienić i z widzenia tylko światła może przejść do widzenia kontrastów, nie da się przewidzieć jak będzie się rozwijał wzrok dziecka jednak przejście przez wiele etapów rozwoju umysłowego, ruchowego i emocjonalnego, związane jest z rozwojem widzenia
Ćwiczenia wzroku polegają na rozbudzaniu instytucyjnego poczucia jasności i ciemności (zabawa w jasno-ciemno) następne prezentowanie światła latarki w różnych obszarach widzenia ok. 20 cm od oczu dziecka, zmieniamy kolory świateł. Jeśli nie widzimy żadnej reakcji wspomagamy widzenie innymi zmysłami, włączamy ulubioną pozytywkę i zapalamy latarkę. Kiedy pozytywka milknie gasimy światło, podrzucamy dziecko na kolanach mruga światło, możemy stosować odblaski świateł dzięki zastosowani folii aluminiowej, podświetlanie gumowych piszczących zabawek.
Jolanta Białogórska Diagnoza i usprawnianie funkcjonowania wzrokowego w pierwszym roku życia dziecka
Rewalidacja 1997/1
1