 Nauczyciel stażysta ubiegający się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego
Powinności nauczyciela
Nauczyciel powinien dokładnie zapoznać się z Rozporządzeniem MENiS i poznać:

• szkołę oraz dokumentację placówki, w której jest zatrudniony: Statut Szkoły, Wewnątrzszkolny System Oceniania, programy nauczania, sposób prowadzenia dzienników lekcyjnych, dzienników zajęć pozalekcyjnych, arkuszy ocen, itp.,

• akty prawne regulujące działalność szkoły i systemu oświaty: Karta Nauczyciela, Ustawa o Systemie Oświaty. Przedstawiamy fragment rozporządzenia dotyczący nauczyciela stażysty ubiegającego się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli ważne: do 01.XII. 2004 r. - był § 3 1. Nauczyciel ubiegający się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego w okresie odbywania stażu powinien w szczególności poznawać organizację, zadania i zasady funkcjonowania szkoły 1.a) sposób prowadzenia dokumentacji obowiązującej w szkole, b) przepisy dotyczące zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków nauki i pracy. 2. Uczestniczyć jako obserwator w zajęciach prowadzonych przez opiekuna stażu lub innych nauczycieli w wymiarze co najmniej dwóch zajęć w miesiącu oraz omówić z prowadzącym obserwowane zajęcia. 3. Prowadzić zajęcia z uczniami w obecności opiekuna stażu lub dyrektora szkoły, w wymiarze co najmniej jednej godziny zajęć w miesiącu oraz omawiać ją… 4. Uczestniczyć w wewnątrzszkolnych formach doskonalenia nauczycieli. 2. Wymagania niezbędne do uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego obejmują: (zmieniono tylko kolejność numeracji wymagań w stosunku do rozporządzenia przed 01.XII. 2004 r.) 1. znajomość organizacji zadań i zasad funkcjonowania szkoły, w której nauczyciel odbywał staż, 2. umiejętność prowadzenia zajęć w sposób zapewniający właściwą realizację statutowych zadań szkoły, w której nauczyciel odbywał staż, 3. znajomość środowiska uczniów, ich problemów oraz umiejętności współpracy ze środowiskiem uczniów, 4. umiejętność omawiania prowadzonych i obserwowanych zajęć.

Wymagania niezbędne do uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego
Przedstawiamy propozycję, co należy uwzględnić w opisie dotyczącym punktu 2 § 6
2.1. Trzeba zapisać własne uwagi, obserwacje, spostrzeżenia na temat realizacji tych zadań szkoły, które zawarte są np.: w Programie Rozwoju Szkoły, Szkolnym Programie Profilaktyki, Statucie Szkoły, a także realizowanym przez nauczyciela programie nauczania jego przedmiotu, programach autorskich itp.
Uwagi te powinny zawierać osobiste przemyślenia o tym, jaki był jego udział lub współudział w realizacji wymienianych zadań szkoły.
Potwierdzenie: .....
2.2. Należy przedstawić konspekty (scenariusze) lekcji, na podstawie których można stwierdzić, że nauczyciel zna metody i formy pracy, cele dydaktyczne i wychowawcze lekcji oraz posiada umiejętność przedstawiania toku lekcji.
Trzeba napisać o sukcesach (nawet jeśli nie są spektakularne) i porażkach dydaktycznych (nie bać się!), o ich wpływie na własną pracę. Należy także przedstawić karty lekcji obserwowanych przez dyrektora lub opiekuna stażu.
2.3. Trzeba wykazać się znajomością środowiska uczniów, ich problemów oraz umiejętnością współpracy środowiskowej.
Można przedstawić:

• relacje, uwagi z indywidualnych i ogólnych spotkań z rodzicami - udokumentowane, np. protokoły podpisane przez rodziców (lub protokołowane przez rodziców),

• opis wybranych imprez klasowych lub szkolnych, których nauczyciel był organizatorem lub współorganizatorem - potwierdzony przez dyrektora szkoły lub opiekuna stażu,

• opis imprezy, którą nauczyciel organizował wspólnie z rodzicami - dokumentacja potwierdzona przez rodziców,

• opis współpracy z pedagogiem, psychologiem, z rodzicami lub instytucjami zajmującymi się rozwiązywaniem problemów uczniów lub niosącymi pomoc dzieciom i ich rodzinom - dokumentacja potwierdzona przez rodziców.

2.4. Analiza kart obserwacyjnych lekcji:

• prowadzonych przez stażystę,

• obserwowanych przez stażystę.

W analizie trzeba umieścić uwagi dotyczące pogłębienia wiedzy przez przygotowanie i prowadzenie lekcji lub hospitowanie ich. Warto uwzględnić:

• w jaki sposób wpłynęły one na działalność dydaktyczną lub wychowawczą,

• jak wzbogaciły one umiejętności nauczycielskie.

Komentarz. Warto zwrócić uwagę, jakie były dodatnie i ujemne strony własnej działalności, pokazując np. w jaki sposób uczymy się na błędach.
Dokumentacja: karty obserwacyjne oraz opinia opiekuna stażu lub dyrektora szkoły. Należy pamiętać, że wszystkie opracowane i złożone dokumenty powinny być podpisane na każdej stronie przez nauczyciela stażystę, w tym zatwierdzony do realizacji plan rozwoju zawodowego.
Uwaga: Ten etap awansu kończy się postępowaniem kwalifikacyjnym.

Analiza Rozporządzenia MENiS zawarta w pytaniach i odpowiedziach

Przedstawiamy, w jaki sposób nauczyciel stażysta może pracować nad sprawozdaniem okresu stażu, jak opisywać kolejno działania, przedsięwzięcia zawarte w rozporządzeniu o awansie zawodowym nauczyciela. Wskazówką niech będą zawarte w tabeli pytania, które można sobie zadać, i możliwe odpowiedzi na nie.

Nr pytania	Pytanie i nr paragrafu, którego dotyczy	Przewidywane odpowiedzi nauczyciela
1.	Dlaczego ważna jest znajomość dokumentów warunkujących pracę szkoły? §§ 6.1.1 a; 6.1.1 b; 6.1.1 c; 6.2.1	Wiem, jakie są prawa i obowiązki nauczyciela. Wiem, jak starać się zapewnić dziecku dostoso-wany do jego potrzeb i możliwości rozwój intelek-tualny, fizyczny i psychiczny oraz kto powinien być moim sprzymierzeńcem w tym zakresie. Poznałam/em obowiązujące w mojej szkole zasady sprawiedliwego oceniania postępów w nauce moich uczniów oraz ich zachowania. Już wiem, jakich powinnam/nienem mieć sprzymierzeńców przy rozwiązywaniu trudnych problemów dydaktycznych lub wychowawczych moich uczniów lub gdzie ich szukać. Zyskałam/em poczucie, że cała moja praca jest warunkowana i kierowana ważnymi normami prawnymi.
2.	Czego oczekiwałam (em), a co zyskałam (em) hospitując zajęcia? § § 6.1.2; 6.2.4	Otrzymałam/em pomoc przy budowaniu tej sfery warsztatu zawodowego nauczyciela, która dotyczy: pisania konspektów lekcji, poznania metod i form pracy na lekcji, aktywizowania uczniów, indywidualizacji kształcenia. Otrzymałam/em wiele porad dydaktycznych, wyjaśnień moich wątpliwości typu: czy dobrze robię, jeżeli…, wymieniałam/em doświadczenia. Uzyskałam/em akceptację moich działań, która zawsze była motywująca do dobrej pracy. Pogłębiałam/em teoretyczne i praktyczne umiejętności metodyczne. Dokonałam/em konfrontacji zdobytej wiedzy na uczelni ze szkolną rzeczywistością, w której wiedza ta przekłada się na praktyczne nauczycielskie działania.
3.	Czy zajęcia prowadzone przeze mnie są zgodne z oczekiwaniami moich uczniów, ich rodziców, moimi własnymi, moich przełożonych? §§ 6.1.3; 6.2.2	Systematycznie sprawdzałam/em realizację celów lekcji. Często kontrolowałam/em czy zdobyte przez moich uczniów wiadomości przekładają się na praktyczne umiejętności. Starałam/em się działać na tyle świadomie, aby w mojej pracy dydaktycznej i wychowawczej współgrały ze sobą: podstawa programowa, standardy wymagań egzaminacyjnych i kompetencje kluczowe. Analizowałam/em wyniki wszystkich sprawdzianów i zadań klasowych, wyciągałam/em wnioski i naprawiałam/em to, co tego wymagało. Uczyłam/em, jak korzystać z podręcznika, bo jest to bardzo ważny zbiór wiadomości i powinien on być, poza nauczycielem, najważniejszym źródłem zdobywania wiedzy .
4.	Co dały mi szkolenia: wewnątrzszkolne, prowadzone przez doradcę metodycznego, ośrodki doskonalenia nauczycieli i inne, w których uczestniczyłam (em)? § 6.1.4	Dokonałam/em selekcji doskonaleń zawodowych, np. na takie, które pogłębiły moją wiedzę w zakresie: metod i form nauczania, pracy z uczniem zdolnym i mającym trudności w nauce, przyczyn niepowodzeń szkolnych, itp. Napisałam/em o tym, czy uczestniczenie w szkoleniach spełniło moje oczekiwania i w jakim stopniu. Zaplanowałam/em dalszy własny rozwój, tzn. kursy (…), studia podyplomowe (…), warsztaty (…), itp., w których chciałabym/łbym uczestniczyć. Uzasadnienie … Dokonałam/em oceny lub ewaluacji moich szkoleń z punktu widzenia własnego rozwoju zawodowego i zbierania doświadczeń.
5.	Czy zdołałam (em) poznać środowisko i problemy moich uczniów? § 6.2.3	Podjęłam/jąłem działania prowadzące do poznania środowiska uczniów mojej szkoły … . Mogą to być wywiady, rozmowy z poprzednim wychowawcą, rozmowy z psychologiem, pedagogiem, rodzicami, … Słuchałam/em opinii: - innych nauczycieli mojej szkoły, - przedstawicieli organizacji społecznych. Organizowałam/em imprezy kulturalne, okolicznościowe, rozrywkowe, integracyjne sama lub we współpracy z rodzicami, nauczycielami. Dokonałam/em oceny środowiska szkoły w taki sposób, aby znaleźć punkt wyjścia do dalszych działań.

Wnioski i przemyślenia

Nauczyciel stażysta to ten nauczyciel, który rozpoczyna pracę dydaktyczną i wychowawczą, i właściwie uczy się zawodu. Musi konfrontować zdobytą na studiach wiedzę ze szkolną rzeczywistością i zacząć budować swój warsztat pracy. Jednym z elementów tego warsztatu jest obserwacja prowadzonych przez innych nauczycieli zajęć i słuchanie uwag osób hospitujących.

Przedstawiamy wnioski i przemyślenia nauczycielki - stażystki, które mogłaby napisać po obserwowanych zajęciach innych nauczycieli oraz na których była hospitowana.

Planując hospitacje u innych nauczycieli chciałam, aby:

• przede wszystkim były to lekcje …….. , gdyż uczę tego przedmiotu,

• były to lekcje wychowawcze w klasach, w których uczę (chciałam poznać problemy moich uczniów),

• były to lekcje u nauczycieli posiadających charyzmę, aby jak najwięcej się od nich nauczyć.

W roku szkolnym … byłam obserwatorem … lekcji. Nauczyłam się na nich:

1. Poszukiwać ciekawych metod i form pracy na lekcji. Często zadawałam sobie pytanie: co to jest ciekawa lekcja? Częściowo potrafię już odpowiedzieć na to pytanie. Moim zdaniem jest to taka lekcja, która budzi żywe zainteresowanie uczniów, na której uczniowie aktywnie pracują, po której dzieci są ożywione, dyskutują o lekcji i poruszanych na niej problemach.

2. Poznawać sposoby właściwego budowania relacji między uczniem i nauczycielem.

3. Poznawać sposoby aktywizowania uczniów i indywidualizowania procesu nauczania.

4. Pracować z uczniem z problemami dydaktycznymi i uczniem zdolnym.

5. Motywować uczniów do nauki i poznawania świata poprzez np. matematykę.

6. Dyscyplinować i wyciszać uczniów.

Reasumując, już wiem, że zawodu - tak naprawdę - mogę się nauczyć tylko w praktycznym działaniu, które polega także na podglądaniu dokonań doświadczonych nauczycieli, co prowadzi do poszukiwania swojego "mistrza".

Jako nauczycielka stażystka musiałam wykazać się umiejętnością prowadzenia zajęć dydaktycznych i to w obecności osób, które są dla mnie autorytetem z racji ich doświadczenia pedagogicznego i sprawowanej funkcji (dyrektor, wicedyrektor szkoły, opiekun stażu, metodyk). Dla mnie, początkującej nauczycielki, było to nie tylko dużym wyzwaniem, ale także powodem stresu. Wiedziałam jednak, że jest to konieczne, gdyż bez profesjonalnego instruktażu nie nauczę się zawodu nauczyciela. Dyskutując z nauczycielami hospitujących mnie, obserwując ich pracę, jestem przekonana, że:

1. Praca w zawodzie nauczyciela - to ustawiczne dokształcanie się, ciągłe poszukiwanie.

2. Muszę ustalić priorytety pracy dydaktycznej i konsekwentnie wcielać je w życie. Wiem, że bardzo istotne jest, by praca była zgodna z programem nauczania, uwzględniane były standardy egzaminacyjne i kompetencje kluczowe.

3. Ważne jest stosowanie właściwych metod i form nauczania.

4. Muszę określać cele lekcji i realizować je.

5. Należy przemyśleć organizację każdej lekcji tak, aby uczniowie mieli czas wypełniony zajęciami i zajęcia te budziły w nich zainteresowanie.

6. Muszę szukać metod dyscyplinowania uczniów. Wiem już, że najważniejsza z nich to moja własna postawa. Uczę się nie bać uczniów, którzy potrafią doskonale obserwować nauczyciela i np. dezorganizować jego pracę.

7. Po każdej lekcji powinnam zadać sobie pytanie, czy następnym razem poprowadzę tę lekcję tak samo, co warto powtórzyć, a co zmienić?

8. Muszę utrwalać to, co w mojej pracy dydaktyczno - wychowawczej jest dobre i uważnie weryfikować lub ewaluować dokonania.

9. Muszę słuchać uważnie uwag doświadczonych nauczycieli, nie obawiać się zadawać pytań, dyskutować, bronić swojego zdania.

Wiem, że budowanie autorytetu nauczycielskiego to proces długi, żmudny i bardzo trudny. Wymaga on systematyczności, solidności, wielu lat starań i tej szczególnej postawy nauczyciela, która ma wyraz w jego np.: punktualności, konsekwencji. Ważne są także cechy charakteru nauczyciela takie jak: serdeczność, życzliwość, ciepły stosunek do dzieci, troska o postępy w nauce i ich los, itp.

Podsumowanie
Kiedy mamy skompletowane dokumenty, popularnie nazywane "skompletowaną teczkę", trzeba podsumować swój staż na nauczyciela kontraktowego.

• Określ przebieg swojego stażu. Był to okres: trudny, łatwy, interesujący, pełen zaskakujących zwrotów, dużej (małej) satysfakcji, ciągłych (lub niewielkich) rozczarowań, czas oceny czy dobrze wybrałam zawód, czy realizuję swoje zawodowe marzenia…

• Powiedz, co było twoim sukcesem. Może to być np.:

  • konkluzja, że wybór zawodu był trafny, bo lubię pracę z dziećmi, ich małe i większe sukcesy są moimi sukcesami, bo widzę, że dzieci mnie lubią, akceptują...

  • znalazłam/em porozumienie z rodzicami moich uczniów, dobrze współpracuje-my, współdziałamy dla dobra dziecka …

  • mam swoje miejsce w Radzie Pedagogicznej …

  • nieustannie znajduję motywację dla zawodowego rozwijania się …

  • zorganizowałam/em imprezę (konkurs, uroczystość, apel …), która podobała się dzieciom, rodzicom, pedagogom, była zauważona w szkole,

  • poznałam środowisko moich uczniów, udało mi się rozwiązać problem …

  • Nie należy obawiać się opisania swoich niepowodzeń. Świadomość ich istnienia zawsze będzie początkiem czegoś dobrego, budującego, naprawiającego.

U nauczyciela stażysty mogą to być:

• kłopoty z dyscypliną na lekcji; jaką pozycję fachową przeczytałaś/eś, co zrobiłaś/eś, aby w pracy panowała twórcza atmosfera (książki pedagogiczne, psychologiczne, ćwiczenia relaksujące, wyciszające, ciekawe lekcje wychowawcze, sojusz z rodzicami …),

• problemy z rozumieniem osiągania celów dydaktycznych, a nie realizowania programu nauczania,

• problemy z gospodarowaniem czasem na zajęciach lekcyjnych,

• porażka w pracy z uczniem trudnym wychowawczo …

Uwaga
Uwagi zawarte w tabeli Analiza Rozporządzenia …, Wnioski i przemyślenia oraz w Podsumowaniu mogą być dla stażysty ubiegającego się o stopień nauczyciela kontraktowego pomocą zaplanowania pracy i działań w czasie stażu. Dla opiekuna - inspiracją do pracy ze stażystą, podpowiedzią, wskazówką do spojrzenia na problem osobistego awansu.