John Lubbock „On the origin of civilization” (1970)

-Stosunek do innych kultur budowany był na niezamierzonej wyższości – trudność w badaniu obcych kultur wynika z problemu z porozumienie się z nimi.

Edward Burnett Tylor (1832 – 1917)

- autor prac: „Anahuac” (1961), „Pimitive Culture” (1871) – „Cywilizacja pierwotna” (1896), „Antropologia” (1881r) – pierwszy podręcznik do antropologii. Książka ta miała na przełomie XIX/XX wieku trzy wydania polskie.

- ewolucjonizm wprowadził bardzo wiele obowiązujących później terminów (egzogamia, endogamia, matriarchat, promiskuizm, kuzynostwo równoległe i przeciwległe, heteryzm)

TERMINY WPROWADZONE LUB POPULARYZOWANE PRZEZ EWOLUCJONISTÓW W ODNIESIENIU DO RELIGII:

Animizm

- od łacińskiego anima – „dusza”

- termin wprowadził G.E Sthal ok. 1720

- spopularyzował go Tylor w pracy Primitive Culture i tworzy całą koncepcję animizmu

- W Polsce wydana zostaje „Filozofia pierwotna czyli animizm”

= Forma wierzeń, polegająca na uduchowieniu świata przez przypisanie duszy wszystkim tworom i zjawisko przyrody

Dla Tylora jest animizm wiarę w duszę, później staje się każdą formą religii

Manizm

- od łacińskiego manes – „dusze zmarłych, cienie’

- Herbert Spencer który używał nazwy kultu przodków, uważał on, że jest to podstawa wszelkiej religii

Preanimizm, Animatyzm lub Manaizm

- wprowadził John H. King w roku 1892

- spopularyzował go Robert Ranulph Marett w 1900 publikując pracę, która polemizowała ze stanowiskiem Tylora

= etap w rozwoju religii, etap ten charakteryzuje wiara w bezosobową moc typu mana (przekonanie o jednej, nadrzędnej, uduchowionej sile świata (animizm jest wobec preanimizmu wtórny))

Manaizm

- wprowadził Robert Henry Cordington (1892)

Fetyszyzm

-od fetysz (od portugalskiego feteico – ‘sztuczny, podrobiony’)

- wprowadził go Charles de Brosses, który uważał, że to pierwotne stadium religii XVIIIw

- myśl popularyzował A. Comte

= cześć religijna oddawana przedmiotom martwym pochodzenia naturalnego lub wytworzonym przez człowieka (fetyszom) wynikająca z przekonania, że są one siedzibą duchów lub mają nadprzyrodzone moce

Totemizm

- od totem (ototeman) z języka Odżibwejów, co znaczy ‘on jest z mojego klanu’

- Wprowadził fo John Lonh w 1791

- Spopularyzował go Johna Ferduson McLennan

= zespół wierzeń i instytucji religijno – społecznych oparty na uznawaniu mistycznej więzi pomiędzy jednostką lub grupą, a określonym zwierzęciem, przedmiotem, rośliną lub zjawiskiem atmosferycznym, który stawał się totemem a jednocześnie godłem klanu, szczepu czy plemienia (przede wszystkim zwierzęta)

- totemizm związany jest z wewnętrznymi podziałami społecznymi

Etapy rozwoju religii:

Comte: fetyszyzm – politeizm - monoteizm

Tylor: animizm – manizm – politeizm – monoteizm

Spencer: Manizm – bałwochwalstwo – fetyszyzm – naturyzm(kult sił przyrody) – politeizm – monoteizm

Marett: preanimizm – animizm – politeizm – monoteizm (Magią Marett nazywa to, co jest złoczynne, religią to, co dobroczynne)

XIX wiek zadał sobie pytanie: co oznacza, że coś można zakwalifikować jako religię? Jak należy zdefiniować religię i jakie zjawiska w chodzą w jej zakres? (np. dla Frazera istnienie bóstwa nie jest związane koniecznie z myśleniem religijnym)

Lubbock:

Żeby zaistniała religia muszę zajść dwa warunki:

- doznanie lęku

- przekonanie o istnieniu istot silniejszych od człowieka

= oznacza to, że nie ma na świecie ludu, który nie miałby religii

Etapy rozwoju:

- Ateizm(brak wyraźnej idei bóstwa, wiara w duchy mniej materialne niż ludzie, ale śmiertelne (podobny do animizmu); Australijczycy, Wedowie z Cejlonu Indianie Kalifornijscy)

- fetyszyzm (wiara w niewidzialne bóstwa lub duchy podległe kontroli czarów; ludy czarnej Afryki)

- totemizm (etap kultu przyrody, czci się obiekty naturalne, rośliny i zwierzęta, wyznawca uważa je za bóstwa, nie wszystkie poddają się kontroli czarów; Ameryka Północna, częściowo Południowa)

- szamanizm (etap w którym z jednej strony istnieje świat ludzi z drugiej zaś odległy świat bóstw. Bóstwa kontaktują się ze światem ludzkim przez szamanów; Eskimosi grenlandzcy, ludy syberyjskie)

- idolatria(bałwochwalstwo, antropomorfizm – bóstwa stają się podobne do ludzi, mądrzejsze, potężniejsze, nie ulegają czarom, można je przebłagać ofiarami, również kult przodków; prekolumbijski Meksyk)

- bóg jako stwórca natury (dobre duchy stają się bogami, złe – demonami; dotyczy to ludów, które wyszły z barbarzyństwa)

- idee religijne łączą się z ideami moralnymi

Ewolucjonizm -1860-1890

- obejmował grupę badaczy niezwiązanych z ośrodkami akademickimi (najczęściej prawnicy)

- zajmował się etapami rozwoju wszystkiego

- prowadzili badania nad pokrewieństwem

- każda kultura rozwija się osobno, przechodząc przez trzy etapy (wg Tylora możliwa była dyfuzja)

- zajmował się badaniem etapów rozwoju wszystkich wytworów ludzkich

- nurt historyczny: 1) badanie naturalnej historii człowieka w odniesieniu do historii, do genezy; 2) jest teorią już nieobowiązującą

- stworzyli zręby pojęć służących opisowi zjawisk antropologii

DYFUZJONIZM

Inspiracje dyfuzjonizmu:

Johan Gotfrid Herder

- pomysł na połączenie antropologii z geografią – powstanie antropogeografia, zajmująca się odpowiedzią na pytanie jak warunki geograficzne wpływają na człowieka

Moritz Wagner (1813 – 1887)

- niemiecki podróżnik i zoolog, twórca teorii migracji

Ernst Haeckel (1834 – 1919)

- niemiecki przyrodnik

- wprowadził terminy: ekologia, ontogeneza, filogeneza

Badacze dyfuzjonistyczni:

Fridrich Ratzel (1844 – 1904)

- niemiecki geograf, etnograf, twórca antropogeografii

- antropogeografia (geografia społeczno-ekonomiczna) jeden z dwóch głównych działów geografii, który bada społeczne i gospodarcze konsekwencje działalności ludzkiej

- determinizm geograficzny – teoria wedle której środowisko geograficzne determinuje rozwój poszczególnych grup ludzkich, wpływając zarówno na rozmieszczenie ludności, jak i na stopień cywilizacyjnego zastosowania poszczególnych społeczeństw

- autor min.: „Antropogeografii”, „Volkerunde” (1885 – 1888), „Politische Geographie” (1897)

- sformułował siedem praw ekspansjonizmu, które później uzasadniały ekspansjonistyczne działania Niemiec

Leo Victor Frobenius (1873 – 1938)

- niemiecki etnolog i antropolog

- morfologia kulturowa

- z działaniem Frobeniusa i Ratzla wiążą się pierwsze kryteria koncepcji dyfuzjonistycznej

Dyfuzjonizm jest pewnych typem myślenia charakterystycznym dla nauki europejskiej i pozaeuropejskiej w dość długim czasie. O ile ewolucjonizm był grupą badaczy rozsianych po całej Europie, o tyle dyfuzjonizm często tworzył szkoły. Dwa naczelne pojęcia dyfuzjonizmu to: dyfuzja i migracja. Dyfuzjonizm rozwija się równolegle do ewolucjonizmu.

Szkoły dyfuzjonizmu:

- niemiecka, później niemiecko-austriacka = szkoła kulturowo-historyczna, szkoła kręgów kulturowych: Ratzel, Frobenius, Groebner, Ankerman, Schmidt, Kopers, Paweł Szebesta – od lat 80tych XIX wieku do lat 50tych XX wieku. Działają oni w oparciu o określone rozumienie pewnych pojęć.

- brytyjska (panegipska, heliolityczna) – zarówno szkoła niemiecka jak i brytyjska próbują wskazać początek kultury świata i sposób jej rozejścia się po ziemi.

- amerykańska (uczniowie F. Boasa) – brak pomysłu na rozwój całego świata, badanie dyfuzji poszczególnych elementów na określonych areałach