WYROK TRYBUNAŁU (PIĄTA IZBA) Z DNIA 17 MARCA 2011 R.(*)

Uchybienie zobowiązaniom państwa członkowskiego – Dyrektywa 2004/113/WE – Polityka społeczna – Równość traktowania kobiet i mężczyzn – Dostęp do dóbr i usług oraz dostarczanie dóbr i usług – Brak transpozycji w wyznaczonym terminie

W sprawie C‑326/09

mającej za przedmiot skargę o stwierdzenie, na podstawie art. 226 WE, uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, wniesioną w dniu 12 sierpnia 2009 r.,

Komisja Europejska, reprezentowana przez M. van Beeka oraz M. Kaduczaka, działających w charakterze pełnomocników, z adresem do doręczeń w Luksemburgu,

strona skarżąca,

przeciwko

Rzeczypospolitej Polskiej, reprezentowanej przez M. Dowgielewicza, działającego w charakterze pełnomocnika,

strona pozwana,

TRYBUNAŁ (piąta izba),

uwzględniając procedurę pisemną,

podjąwszy, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, decyzję o rozstrzygnięciu sprawy bez opinii,

wydaje następujący

Wyrok

1 Komisja Wspólnot Europejskich wnosi w skardze do Trybunału o stwierdzenie, że poprzez nieprzyjęcie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych koniecznych dla zastosowania się do dyrektywy Rady 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzającej w życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług (Dz.U. L 373, s. 37), a w każdym razie poprzez niepoinformowanie Komisji o przyjęciu tych przepisów, Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom ciążącym na niej na mocy wymienionej dyrektywy.

2 Zgodnie z art. 17 dyrektywy 2004/113 państwa członkowskie miały obowiązek wprowadzenia w życie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych niezbędnych do wykonania dyrektywy do dnia 21 grudnia 2007 r. i niezwłocznego przekazania treści tych przepisów Komisji.

Postępowanie poprzedzające wniesienie skargi

3 Nie uzyskawszy informacji o przepisach ustanowionych przez Rzeczpospolitą Polską w celu transpozycji dyrektywy 2004/113 do krajowego porządku prawnego, Komisja wszczęła postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego przewidziane w art. 226 WE i pismem z dnia 29 stycznia 2008 r. wezwała wymienione państwo członkowskie do przedstawienia uwag w terminie dwóch miesięcy od dnia doręczenia pisma.

4 W pismach przekazanych Komisji w dniu 1 kwietnia 2008 r. Rzeczpospolita Polska poinformowała, że niektóre przepisy dyrektywy 2004/113 mają odpowiedniki w istniejących przepisach krajowych oraz że środki konieczne dla transpozycji dyrektywy są przedmiotem trwających prac legislacyjnych.

5 Wobec braku jakiejkolwiek dodatkowej informacji mogącej potwierdzić, że środki te zostały przyjęte, Komisja wystosowała w dniu 27 czerwca 2008 r. uzasadnioną opinię, wzywając Rzeczpospolitą Polską do podjęcia w terminie dwóch miesięcy od dnia otrzymania opinii środków niezbędnych do zastosowania się do obowiązków wynikających z dyrektywy.

6 Rzeczpospolita Polska odpowiedziała na uzasadnioną opinię pismem z dnia 21 sierpnia 2008 r. W piśmie tym przedstawiła wykaz aktów prawnych zapewniających wdrożenie określonych przepisów dyrektywy 2004/113, przyznając jednocześnie, że wymagana transpozycja nie została jeszcze w pełni przeprowadzona, a trwające prace legislacyjne są wciąż na etapie opracowywania projektu ustawy.

7 Uściślając, Rzeczpospolita Polska wskazała, że projekt ustawy o równym traktowaniu, mającej na celu uzupełnienie transpozycji dyrektywy 2004/113 do polskiego porządku prawnego, jest w trakcie opracowywania. Podjęte w tej dziedzinie prace legislacyjne zostały, jak podaje, połączone z pracami dotyczącymi weryfikacji oraz zapewnienia kompleksowej transpozycji innych dyrektyw dotyczących wdrożenia zasady równości traktowania. Wspomniany projekt ustawy o równym traktowaniu został przyjęty w dniu 27 czerwca 2008 r. przez Komitet Europejski Rady Ministrów i oczekuje na przedłożenie Radzie Ministrów, a następnie niezwłoczne przekazanie pod obrady Sejmu. Odpowiednia ustawa powinna zostać przyjęta, zdaniem tego państwa członkowskiego, w grudniu 2008 r.

8 Nie uzyskawszy od tego czasu żadnej innej informacji dotyczącej przyjęcia środków koniecznych w celu transpozycji dyrektywy, Komisja postanowiła wnieść niniejszą skargę.

W przedmiocie skargi

Argumentacja stron

9 Komisja podnosi, że Rzeczpospolita Polska nie przyjęła przepisów niezbędnych w celu zastosowania się do dyrektywy 2004/113, a w każdym razie nie zostały one Komisji przekazane.

10 Rzeczpospolita Polska zaprzecza natomiast, jakoby doszło do zarzucanego naruszenia.

11 W odpowiedzi na skargę Rzeczpospolita Polska twierdzi po pierwsze, że ustawodawstwo krajowe dotyczące równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do towarów i usług, obowiązujące w dniu przewidzianym jako data wdrożenia dyrektywy 2004/113, było już zgodne z jej przepisami. W tej kwestii państwo członkowskie przytacza wykaz 11 tytułów krajowych aktów prawnych, wśród których figuruje polska konstytucja z dnia 2 kwietnia 1997 r., ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny, ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. kodeks postępowania cywilnego i ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks karny, zapewniające, zdaniem tego państwa, realizację celów dyrektywy 2004/113.

12 Rzeczpospolita Polska podkreśla, że prawo polskie zawiera liczne przepisy ustawowe mające zapewnić równość kobiet i mężczyzn, w tym przepisy pozwalające na wszczynanie postępowań dotyczących naruszenia zasady równości traktowania.

13 Cel dyrektywy 2004/113, tj. stworzenie ram do walki z dyskryminacją ze względu na płeć dla potrzeb wprowadzenia w życie zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet, jest więc jej zdaniem realizowany.

14 Po drugie Rzeczpospolita Polska zauważa, że jest stroną umów międzynarodowych poświęconych ochronie praw człowieka, w szczególności europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r., Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych, przyjętego przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w dniu 16 grudnia 1966 r., który wszedł w życie w dniu 23 marca 1976 r., Międzynarodowego paktu praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych, przyjętego przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w dniu 16 grudnia 1966 r., który wszedł w życie w dniu 3 stycznia 1976 r. oraz Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w dniu 18 grudnia 1979 r., która weszła w życie w dniu 3 września 1981 r.

15 Skuteczną realizację celów dyrektywy 2004/113 zapewnia więc w Polsce ogólny kontekst prawny.

16 W duplice Rzeczpospolita Polska twierdzi, że – o ile prawdą jest, po pierwsze, że w odpowiedzi na uzasadnioną opinię odniosła się do prac legislacyjnych podjętych w dziedzinie równego traktowania kobiet i mężczyzn, a po drugie, że w odpowiedzi na skargę kwestia tych prac nie została poruszona – nie oznacza to, że jej twierdzenia dotyczące zapewnienia skutecznego wdrożenia dyrektywy 2004/113 przez już obowiązujące polskie przepisy są nieprawdziwe. Jeżeli chodzi o prace nad projektem ustawy o równym traktowaniu, to zdaniem Rzeczypospolitej Polskiej pozwolą one na przyjęcie ustawy systemowej, porządkującej i uszczegóławiającej przepisy zapewniające ochronę przed dyskryminacją. Nie oznacza to jednak jej zdaniem, że obecny poziom tej ochrony nie odpowiada wymogom ustanowionym w dyrektywie 2004/113.

17 Ponadto w duplice z dnia 23 grudnia 2009 r. Rzeczpospolita Polska wskazuje – po raz pierwszy w tej sprawie – że niektóre przepisy dyrektywy 2004/113, w szczególności jej art. 5, 8, 9 i 12, zostały wdrożone do prawa krajowego.

Ocena Trybunału

18 Po pierwsze należy przypomnieć, że – zgodnie z utrwalonym orzecznictwem – o ile prawdą jest, że w ramach postępowania o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego to do Komisji należy wykazanie zaistnienia zarzucanego uchybienia i to ona powinna przedstawić Trybunałowi dowody niezbędne do ustalenia, że uchybienie zaistniało, to prawdą jest również, że państwa członkowskie są zobowiązane do ułatwiania Komisji wypełniania jej zadań (zob. w szczególności wyroki: z dnia 25 października 2007 r. w sprawie C‑248/05 Komisja przeciwko Irlandii, Zb.Orz. s. I‑9261, pkt 66, 67; z dnia 22 stycznia 2009 r. w sprawie C‑492/07 Komisja przeciwko Polsce, pkt 17; a także z dnia 29 października 2009 r. w sprawie w sprawie C‑551/08 Komisja przeciwko Polsce, pkt 15). Jeśli chodzi bowiem o ustalenie, czy przepisy służące dokonaniu transpozycji dyrektywy Unii do krajowego porządku prawnego mogą zapewnić skuteczne wprowadzenie tej dyrektywy w życie, Komisja w znacznym stopniu musi polegać na dowodach dostarczonych przez dane państwo członkowskie (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Komisja przeciwko Irlandii, pkt 68; a także ww. wyrok z dnia 22 stycznia 2009 r. w sprawie Komisja przeciwko Polsce, pkt 18).

19 W niniejszej sprawie należy zauważyć, że w trakcie całego postępowania poprzedzającego wniesienie skargi Rzeczpospolita Polska twierdziła, że chociaż niektóre przepisy dyrektywy 2004/113 mają odpowiedniki w istniejących przepisach krajowych, to wymagana transpozycja wciąż nie jest pełna i że przyjęcie środków koniecznych w celu transpozycji tej dyrektywy jest przedmiotem trwających prac legislacyjnych. Twierdzenie, że prawidłowa i pełna transpozycja dyrektywy jest zapewniona przez ogólny kontekst prawny, zostało więc przez Rzeczpospolitą Polską podniesione po raz pierwszy w jej odpowiedzi na skargę.

20 Nawet jeżeli Rzeczpospolita Polska twierdzi od tej pory, iż istniejące przepisy krajowe stanowią prawidłową i pełną transpozycję dyrektywy 2004/113, w związku z czym nie jest konieczne dokonanie przez nią formalnej transpozycji, to jednak państwo to nie przedstawiło wystarczająco dokładnych wskazówek co do treści przepisów krajowych, które jego zdaniem stanowią transpozycję tej dyrektywy.

21 Tymczasem z twierdzeń Rzeczypospolitej Polskiej nie wynika, by potwierdziła ona dokonanie transpozycji niektórych przepisów dyrektywy, w szczególności jej art. 3, 10, 13 i 14.

22 Ponadto z orzecznictwa wynika, że kiedy w dyrektywie wprost przewidziano, iż przepisy transponujące powinny zawierać do niej odniesienie lub odniesienie takie powinno towarzyszyć ich urzędowej publikacji, w każdym wypadku konieczne jest przyjęcie aktu prawnego stanowiącego transpozycję (zob. wyroki z dnia 18 grudnia 1997 r.: w sprawie C‑360/95 Komisja przeciwko Hiszpanii, Rec. s. I‑7337, pkt 13; w sprawie C‑361/95 Komisja przeciwko Hiszpanii, Rec. s. I‑7351, pkt 15; a także wyrok z dnia 1 października 2009 r. w sprawie C‑502/08 Komisja przeciwko Hiszpanii, pkt 21).

23 W niniejszej sprawie art. 17 ust. 1 dyrektywy 2004/113 przewiduje, że środki transpozycji powinny zawierać do niej odniesienie lub odniesienie takie powinno towarzyszyć ich urzędowej publikacji. Tymczasem Rzeczpospolita Polska nie podnosi, by przytaczane przez nią przepisy ustawowe spełniały powyższy warunek.

24 Po drugie, o ile Rzeczpospolita Polska wskazuje w duplice, że transpozycja art. 5 dyrektywy 2004/113, dotyczącego zakazu wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć przy obliczaniu składek i świadczeń do celów ubezpieczenia i związanych usług finansowych, została dokonana w drodze zmian uregulowań krajowych przeprowadzonych ustawą z dnia 13 lutego 2009 r. o zmianie ustawy o działalności ubezpieczeniowej oraz niektórych innych ustaw, należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem istnienie uchybienia winno być oceniane według sytuacji, w jakiej znajdowało się państwo członkowskie w chwili upływu terminu wyznaczonego w uzasadnionej opinii, a późniejsze zmiany nie mogą zostać uwzględnione przez Trybunał (zob. w szczególności wyroki: z dnia 14 września 2004 r. w sprawie C‑168/03 Komisja przeciwko Hiszpanii, Zb.Orz. s. I‑8227, pkt 24; z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie C‑490/08 Komisja przeciwko Belgii, pkt 8; z dnia 17 grudnia 2009 r. w sprawie C‑120/09 Komisja przeciwko Belgii, pkt 19).

25 Podnosząc zatem, że przepisy art. 5 omawianej dyrektywy zostały transponowane do prawa krajowego w lutym 2009 r., to jest po upływie terminu wyznaczonego w uzasadnionej opinii, jaką wystosowała do niej Komisja, Rzeczpospolita Polska w sposób dorozumiany przyznała, że wcześniej istniejące przepisy krajowe nie stanowiły pełnej transpozycji dyrektywy 2004/113.

26 W świetle ogółu powyższych rozważań należy stwierdzić, że na dzień upływu terminu wyznaczonego w uzasadnionej opinii Rzeczpospolita Polska nie uchwaliła jeszcze przepisów niezbędnych w celu zapewnienia transpozycji dyrektywy 2004/113 do swego porządku prawnego.

27 W tym stanie rzeczy skargę wniesioną przez Komisję należy uznać za zasadną.

28 W konsekwencji należy stwierdzić, że nie ustanawiając w wyznaczonym terminie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych niezbędnych w celu zastosowania się do dyrektywy 2004/113, Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom ciążącym na niej na mocy przedmiotowej dyrektywy.

W przedmiocie kosztów

29 Zgodnie z art. 69 ust. 2 regulaminu postępowania kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ Komisja wniosła o obciążenie Rzeczypospolitej Polskiej kosztami postępowania, a Rzeczpospolita Polska przegrała sprawę, należy obciążyć ją kosztami postępowania.

Z powyższych względów Trybunał (piąta izba) orzeka, co następuje:

1) Nie ustanawiając w wyznaczonym terminie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych niezbędnych w celu zastosowania się do dyrektywy Rady 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzającej w życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług, Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom ciążącym na niej na mocy wymienionej dyrektywy.

2) Rzeczpospolita Polska zostaje obciążona kosztami postępowania.