Motto„Do błędów, nagromadzonych przez przodków, dodali to, czego nie znali ich przodkowie – wahanie się i bojaźń; i stało się zatem, że zniknęli z powierzchni ziemi i wielkie milczenie jest po nich.” Bezimienny

„To be or not, to be, that is the question.” – Hamlet

“Być albo nie być, oto jest pytanie.” - Hamlet (W. Szekspir)

Część pierwsza

Część pierwsza zaczyna się apostrofą skierowaną do Poezji, która jawi się jako piękność, lecz jej urok jest pozorny. Poeta może czuć się wybrańcem Boga, lecz słowem musi zaświadczać o prawdzie i ku niej prowadzić. Sztuka słowa musi nierozerwalnie wiązać się z życiem poety.

Anioł Stróż zwiastuje narodziny dziecka, a w wiejskim kościółku ślub bierze młoda para. Pan Młody przysięga kochać Żonę, a ona obiecuje być mu wierną. Odbywa się przyjęcie weselne.

Złe Duchy ożywiają nieboszczkę – Dziewicę – uosobienie piękna i poezji. Pewnej nocy Mąż spostrzega Dziewicę i przeklina swoje małżeństwo, uświadamia sobie, że porzucił marzenia i ideały młodości i ugrzązł w prozie życia. Wkrótce na świat przychodzi potomek Marii i Hrabiego Henryka – Orcio. Chłopiec ma przyjąć sakrament chrztu. Trwają przygotowania.

Ponownie pojawia się Dziewica i uwodzi Męża, a ten porzuca rodzinę i podąża za kochanką. Maria błogosławi synowi i przeklina go, jeśli nie zostanie poetą. W chwili, gdy Orcio przyjmuje chrzest, Mąż powraca na łono rodziny. „Fantastyczna” kochanka okazała się ułudą i tworem diabelskich mocy. Małżonka Henryka z rozpaczy traci rozum i zostaje odwieziona do szpitala wariatów. Tu pośród innych opętanych manią wielkości, ona również czuje się wyróżniona – Bóg wysłuchał jej modlitw i uczynił ją poetką. Mąż odwiedza Marię w szpitalu. Chora wkrótce umiera.

Część druga

Część drugą rozpoczyna wstęp skierowany do małego chłopca, który znacznie różni się od rówieśników – nie uczestniczy w zabawach, często choruje, bywa smutny i zamyślony. Dziecko przypomina aniołka, wszyscy się nim zachwycają.

Mąż wraz z dziesięcioletnim synem odwiedzają grób Marii. Chłopiec modlitwę zamienia w słowa poezji. Podczas spaceru Hrabia rozmawia z Filozofem, obserwując stare drzewo wszczynają dyskusję o rewolucji, która mędrcowi kojarzy się z obaleniem dawnego systemu. Henryk widzi czarnego Orła i słyszy szept Mefista. Decyduje się wziąć udział w rewolucji i bronić ginącej klasy arystokratów. Orcio dojrzewa i zaczyna mieć problemy ze wzrokiem, niebawem go traci i staje się niewidomy. Wtedy też pojawiają się pierwsze symptomy szaleństwa. Chłopiec funkcjonuje w przestrzeni podświadomości – „widzi” tylko oczyma duszy, rozmawia z duchami, słyszy tajemnicze głosy. Często pogrąża się we śnie. Medycyna jest bezsilna, a Hrabia Henryk czuje się bezradny.

Część trzecia

Część trzecia ukazuje obóz rewolucjonistów położony pośród wzgórz w leśnej okolicy. Na czele wygłodniałego i nędznego tłumu stoi wódz – Pankracy. Wśród buntowników są Żydzi zwani Przechrztami, wiążą oni z rewolucją plany religijne. W przyszłości chcą wprowadzić kult Jehowy oparty na Talmudzie. Pod przewodnictwem jednego z nich – Przechrzty, Hrabia Henryk zwiedza terytorium wroga. Widzi chłopów, rzemieślników, rzeźników, którzy mszczą się na panach za niegodne traktowanie – wieszają ich na szubienicy bądź zabijają. Pragną wytępienia klas uprzywilejowanych, by zniknęły podziały społeczne. Negują istnienie Boga, niszczą świątynie i przedmioty kultu. Kapłan nowej wiary – Leonard odprawia nabożeństwa na cześć Wolności. Wyzwolone kobiety „rozdają” swoją miłość.

Pankracy zapowiada się z wizytą u wodza arystokratów. Dochodzi do spotkania przywódców. Mężczyźni wzajemnie się oskarżają. Pankracy uzasadnia ideę rewolucji, której Henryk nie jest w stanie zaakceptować, ponieważ w obozie rebeliantów widział „wszystkie stare zbrodnie świata ubrane w szaty świeże i nowym kołujące tańcem”. Pankracy wystosowuje przeciwko arystokracji serię zarzutów, wypomina pijaństwo, matactwa sądowe, okrucieństwo wobec poddanych, cudzołóstwo. Hrabia broni swojej klasy i przypomina o jej zasługach: budowie świątyń, szpitali i szkół oraz obowiązku wojskowym szlachty. Liderzy nie znajdują porozumienia i rozstają się z obietnicą walki.

Część czwarta

Część czwartą rozpoczyna opis Okopów Świętej Trójcy, gdzie wkrótce ma się odbyć bitwa. Dolinę spowija mgła, lecz gdy zaświeci słońce, zewsząd nadciągną ludzie, by stoczyć ostatni bój. W zamkowej katedrze następuje zaprzysiężenie Hrabiego Henryka na wodza arystokratów. Przywódca nakazuje obecnym przysiąc, że do końca będą bronić wiary chrześcijańskiej i czci przodków. Wkrótce panowie wyrażają obawę, czy zdołają odeprzeć atak rewolucjonistów. Proponują rozpoczęcie układów z wrogiem, ale Hrabia jest przeciwny.

Niewidomy Orcio wiedzie ojca do lochów. W mrocznych podziemiach zamku duchy dręczonych poddanych osądzają czyny Męża i potępiają go. Arystokraci zgromadzeni na zamku, wśród nich kobiety i dzieci błagają wodza, by negocjował z Pankracym, obawiają się przegranej i śmierci. W roli posła występuje Ojciec Chrzestny, lecz Hrabia nie zgadza się i odprawia emisariusza. Zebrani ciskają na Henryka przekleństwa, ale on przypomina niektórym, że wspierał ich i pomagał im, gdy tego potrzebowali. Argumenty trafiają do sumień arystokratów. Trwają przygotowania do walki.

Bitwa w Okopach Świętej Trójcy jest zaciekła i krwawa. Trup pada gęsto, a Hrabia widząc przegraną, skacze w przepaść. Przeklina siebie i poezję.

Do zdobytej twierdzy wchodzą rewolucjoniści, biorą jeńców i skazują ich na śmierć. Niebawem warownia ma być zburzona. Naczelnik Oddziału informuje, że widział człowieka skaczącego w przepaść i pokazuje znalezioną szablę. Pankracy rozpoznaje w niej własność Henryka. Jest pełen szacunku dla ostatniego arystokraty. Spogląda w dal i rozmyśla o zaludnieniu zdobytych ziem. Jawi mu się kraj bogactwa, gdzie nie ma waśni społecznych. Wtem na niebie ukazuje się świetlista sylwetka Chrystusa. Jego wizerunek poraża przywódcę rewolucjonistów. Ze słowami na ustach: „Galilaee, vicisti!” – „Galilejczyku zwyciężyłeś!”, Pankacy umiera.

Opracowanie „Nie-boskiej komedii” Zygmunta Krasińskiego

Obok Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego Zygmunt Krasiński zaliczany jest do grona trzech wieszczy. Jednak to nie w poezji, najczęściej niższego lotu, zdobył on zasługi. Właśnie "Nie-boska komedia", którą napisał w wieku dwudziestu lat, jest obok późniejszego "Irydiona" uznawana za dzieło wybitne i to nie tylko w skali naszego kraju, ale i Europy. Pisarz pochodził z arystokratycznego rodu, jednak jego ojciec generał Wincenty Krasiński, lojalnie służący carowi, późniejszy zastępca namiestnika Królestwa Polskiego, niezwykle źle wpływał na życie młodego Krasińskiego, powodując w nim liczne rozterki i niszcząc go wewnętrznie. Całe życie nękała go również przynosząca wiele problemów choroba oczu. Do tego epoka XIX wieku to czas licznych rozterek moralnych całych społeczeństw i negacja wielu odwiecznych wartości moralnych. Warto wspomnieć jego obfitą korespondencję, czyniącą z Krasińskiego jednego z najwybitniejszych polskich epistolografów.

Pisarz okazał się tęskniącym do piękna młodym człowiekiem, który nie potrafi się odnaleźć wśród tryumfującej burżuazji, negowaniu tradycyjnego świata wartości chrześcijańskich, pogoni za kapitałem, przy równoczesnym krzywdzeniu, wręcz zabijaniu, słabszych. Całość przemyśleń, w zaskakująco syntetycznym obrazie rewolucji przedstawił Krasiński właśnie w wydanej w 1835 roku "Nie-boskiej komedii".

Utwór Krasińskiego to typowe dla dramatu romantycznego odejście od konwencji tragedii antycznej. Nie zachowuje poeta jedności czasu, akcja wydarzeń rozpisana jest na kilkanaście lat, przy czym przerwy pomiędzy kolejnymi scenami nie zawsze są określone. Może być to jedna chwila, może kilka lat. Wiele scen ma charakter symultanicznych, dzieją się w tym samym momencie. Język wcale nie przynależy do jednego stylu, obok siebie występują słowa patetyczne i rubaszne, sceny tragiczne pisane stylem "wysokim" sąsiadują z nawet komediowymi obrazkami. Fabułą jest wieloznaczna, pełna nieokreślonych często napięć i zaskakujących zwrotów akcji. Dramat najlepiej odczytywać w syntetycznym, ogólnym ujęciu, wpisując go w perspektywę wieczności. Jedność miejsca akcji w nim nie występuje, kolejne sceny dzieją się w pałacu hrabiego, w domu wariatów, w górach, a także w czasie walk w Okopach Świętej Trójcy. Scenerię można nazwać romantyczną, wiele w niej tajemniczych miejsc, akcja często rozgrywa się przy blasku księżyca. Liczne wątki powodują zerwanie i jedność akcji. Życie rodzinne bohaterów przeplata się z wizjami apokaliptycznej rewolucji i scenami z jej pól. Postaci nierealne, jak wyciągająca z łóżka na nocny lot Męża Dziewica-upiór, Chrystus, pojawiają się nagle w scenach typowo realnych. Nie jest zachowany ciąg przyczynowo-skutkowy kolejnych scen, tworzą one niejednorodna mozaikę, która dopiero w całości może być wyrazem określonego światopoglądu autora. Bez wątpienia bliska tragicznej koncepcja postaci poezji i jej twórcy, zostaje zestawiona z komicznym zachowaniem gości podczas chrzcin Orcia. Można powiedzieć, że jedynym elementem spajającym całość "Nie-boskiej komedii" jest postać głównego bohatera, który w różnych rolach i ujęciach pojawia się w większości scen dramatu.

By scharakteryzować problematykę "Nie-boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego należy wydzielić osobne jej wątki. Pierwszym niech będzie ukazanie dramatu rodziny. Hrabia Henryk na początku tak wypowiada się o swojej młodej żonie: "Zstąpiłem do ziemskich ślubów, bom znalazł tę, o której marzyłem", szybko jednak zaczyna dostrzegać, ze w swoim postępowaniu popełnił błąd i staje się przyczyna nieszczęścia żony i synka. Męczy go proza typowego, szczęśliwego życia rodzinnego, "żona dobra i skromna" to dla niego męka. Poprzez swój egoizm i nieuzasadnione niczym plany marzycielskie doprowadza on swój dom do upadku.

W dramat wpisana jest też problematyka poety i poezji. Z jednej strony, w osobie Męża pokazana jest jej 'fałszywa" strona. Bohater nie mogąc sobie poradzić ze swoim życiem, niszczy je, zachowuje się niemoralnie, co jednak pozwala mu pisać początkowo piękne wiersze. Taki rozdźwięk ściąga na niego moralne potępienie. Z kolei "prawdziwa" poezja odnaleziona zostaje przez Żonę i Orcia. Żyją oni na granicy świata realnego i pozaziemskiego. Jednak ich przewrażliwienie i słabość emocjonalna zostają opłacone szaleństwem, oślepieniem, wreszcie prowadzą do spodziewanej śmierci.

Na planie historycznym, można uznać dramat za dziejący się w czasach przełomowych. Każdy z bohaterów ma poczucie, że jednocześnie jest obywatelem państwa i musi się do jego sprawy jakoś ustosunkować. Świat feudalny, szlachecki chyli się ku upadkowi, walka klas powoduje zniszczenie całego dotychczasowego dorobku społecznego. Dopiero wyłaniający się z obłoków Chrystus kończy tę apokaliptyczna wizję rewolucji.

Na to, że "nie-boska komedia" może być odbierana jako dramat metafizyczny, niewątpliwie wskazuje paralelizm świata pozaziemskiego z realnym. Wszystkie czyny ludzkie w tym dramacie widziane są w ramach odwiecznej walki Zła i Dobra. Każdy czyn jest motywowany, bądź karany przez siły nadprzyrodzone, przy czym wyznacznikiem sprawiedliwości jest doktryna chrześcijańska.

Interpretując dramat warto przypomnieć, że w pierwotnym zamyśle autora miał on nosić tytuł "Mąż". Nie było to nietrafne tytułowanie, gdyż znaczeniowo jest to bardzo pojemny wyraz. Z jednej strony nazywa członka rodziny, wpisując bohatera w życie rodzinne (taka jest tez tematyka dwóch pierwszych części dramatu, z drugiej strony "mąż" może być mianem bohatera, walecznego wojownika ( i w takim też ujęciu pokazany jest Hrabia Henryk w dwóch kolejnych partiach tekstu).

W pierwszej części "Nie-boskiej komedii" poznajemy przyczyny składające się na późniejszy upadek Męża. Zawierzył on sentymentalnej miłości, symbolizowanej przez Upiorzycę, źle rozumianej Sławie, będącej dla niego tanim poklaskiem i wybujałemu indywidualizmowi, którego prefiguracja jest utopijny Eden. Zapatrzony w te wizje poeta zaniedbuje rodzinę, co powoduje obłąkańczą śmierć żony, zaś syna prowadzi do ślepoty.

W drugiej części następuje zakończenie wątku rodzinnego. Orcio zostaje namaszczony przez matkę na prawdziwego poetę, zaś Ojciec dowiaduje się, że zbawieniem dla niego może być miłość do bliźnich, wcześniej przez niego nie praktykowana.

Trzecia część przenosi nas do okopów Świętej Trójcy, gdzie Hrabia Henryk dowodzi obozem broniącej się jeszcze arystokracji. Po przeciwnej ich stronie stoi demoniczny Pankracy (jego imię oznacza "wszechwładztwo"), który prowadzi "biednych i głodnych" na szańce. Towarzyszy mu równie zdeprawowany młody, były kapłan Leonard. Henryk zwiedza w przebraniu ten "nowy" obóz i stwierdza, że mieści on to "wszystkie stare zbrodnie świata, ubrane w szaty świeższe". Jest to apokaliptyczna wizja wszelkich wynaturzeń, do których mogą posunąć się opętani złem rozpusty, władzy i grzechu ludzie, sprawiający w tym fragmencie "Nie-boskiej komedii" właśnie groteskowe, bliskie zwierzętom, wrażenie. Jednak przymierze pomiędzy dwoma obozami jest niemożliwe.

W ostatniej części dramatu dochodzi do ostatecznego starcia między wrogimi obozami. Arystokracja okazuje się tchórzliwa, zaś Hrabia zostaje określony jako człowiek, który "nic nie kochał, nic nie czuł prócz siebie". Rzuca się w końcu, po śmierci syna, w przepaść z pełnym goryczy okrzykiem na ustach "Poezjo, bądź mi przeklęta!". Na gruzach okopów odnosi początkowy tryumf Pankracy z Leonardem, ten pierwszy widzi jednak, że krwawa rewolucja to nie finał, ale dopiero prolog właściwych działań mających uleczyć państwo. Dramat kończy wizja Chrystusa porażającego Pankracego w chmury światła, który kona ze słowami przyznającymi mu zwycięstwo "Galilaee vicisti!".

Zakończenie, choć wydaje się początkowo sztuczne i nielogiczne jest wyrazem przekonania autora, że człowiek po władzę może sięgnąć tylko w przymierzu z Bogiem, nigdy mimo Niego. Zakończenie może być odbierane dwojako, albo jako obraz ostatecznego zwycięstwa myśli chrześcijańskiej w świecie pełnym zła, albo jako przerwanie pewnego etapu w jego rozwoju, gdyż większych okrucieństw człowiek już popełnić nie może.

Dramatyzm głównych bohaterów „Nie – Boskiej komedii” Krasińskiego

Krasiński w postaciach dwóch wodzów: Pankracego i hrabiego Henryka – reprezentantów przeciwnych obozów, ukazuje tragiczny konflikt pomiędzy ideą a działaniem, celami a środkami ich realizacji. Obydwaj bohaterowie są zwolennikami pewnych idei.

Pankracy to obrońca ideału wolności i rzecznik nowego porządku w świecie. Wywodzi się z ludu, zna jego nędzę i poniżenie. Przeniknął je do głębi, poznał przyczyny. Dostrzega konieczność zmian, a możliwości, by je zaprowadzić upatruje w przewrocie polityczno – społecznym, który ma obalić stary świat i jego archaiczne zasady. Poprawa bytu ludzkiego kojarzy mu się z dobrobytem materialnym. Staje na czele ludu i prowokuje go do buntu, przekonując o słuszności swojej ideologii i przypominając o prawach uciśnionych. W jego założeniu należy odebrać bogatym i oddać biednym.

Mimo wszystko Pankracy nie do końca solidaryzuje się z tymi, którym przewodzi. Jest nieobecny podczas alkoholowych biesiad buntowników, nie ma go również wśród tańczących tłumów. Nie uczestniczy w „satanistycznej” mszy Leonarda (apostoła nowej religii i sprzymierzeńca krwawej rewolty). W istocie, ujrzawszy to, w czym biorą udział wyzwolone masy ludzkie, jego wiara załamuje się. Na jej miejscu pojawia się rozpaczliwe poczucie bezsilności wobec faktycznego oblicza natury ludzkiej. Zauważa, że jego dążenia opierają się na czymś, czego właściwie chciał uniknąć i przeciw czemu zamierzał walczyć: przeciwko rozpasaniu obywateli, przeciwko pogardzie dla klas niższych, gdy tymczasem właśnie te klasy kierują się pogardą, wstrętem wobec swych panów i pragną ich zniszczyć.

Podjąwszy jednak wyzwanie, musi brnąć dalej, ale cel walki zostaje wypaczony. Czyni to Pankracego postacią dramatyczną, która musi borykać się między wewnętrznymi przekonaniami a zewnętrzną, nędzną wizją świata i człowieka. Prawdopodobnie dlatego szuka porozumienia z arystokratą Henrykiem, poetą stojącym na straży tradycji i religii. Widzi w nim człowieka podobnego sobie, sojusznika w walce o wartości, choć inne, przeciwne: „Dlaczegóż mnie, wodzowi tysiąców, ten jeden człowiek na zawadzie stoi? (...) Czemuż tak pragnę go widzieć, omamić? – Czyż duch mój napotkał równego sobie i na chwilę się zatrzymał.?” – zapytuje sam siebie.

Domyśla się, że Hrabia musi mieć głębsze powody, by walczyć z rewolucją i nie pozwalać na rozplenienie się (wysyp) jej robaczywych owoców. Henryk występuje jako „mecenas” tępionej i ginącej warstwy społecznej. On też, podobnie do Pankracego, gardzi swoimi pobratymcami. Dostrzega w arystokratach wiele wad, wystosowuje wobec nich zarzuty: wojażowali po świecie, zamiast trwać przy Ojczyźnie, pogardzali słabszymi od siebie, miłowali się w pieniądzach i procesowali o majątki, nie bacząc przy tym na patriotyczne wychowanie dzieci.

Mimo to Hrabia broni swojej klasy, bo jako jedyna zachowuje jeszcze pewne wartości, podpierając się Bogiem i przywiązaniem do tradycji. Obejrzawszy z bliska obóz rewolucjonistów powie do Pankracego: „(...) patrzałem wśród cieniów nocy na pląsy motłochu, po karkach którego wspinasz się do góry, widziałem wszystkie stare zbrodnie świata ubrane w szaty świeże, nowym kołujące tańcem (...)”

Henryk zauważa realne zagrożenie nowego światowego ładu opartego przecież na zbrodni i cierpieniu, w tym znaczeniu nie nastąpi żadna zmiana, jedynie tylko wymiana pokolenia: starszego na młodsze. Hrabia dowodzi tchórzliwymi arystokratami, skłonnymi do lojalizmu z wrogiem. Właściwie jako jedyny świadomy upadku własnej „kasty” społecznej, godzi się walczyć w obronie tego, co już przegrane. Czyni to z niego człowieka honoru budzącego szacunek nawet w rywalu - Pankracym. Samobójczy skok Hrabiego przywódca rewolucjonistów skomentuje: „on jeden spośród was dotrzymał obietnicy. – Za to chwała jemu, gilotyna wam.” Wstrząsająca śmierć Henryka świadczy o wierności wyznawanym zasadom, jednocześnie symbolizuje tragizm, niemoc przeciwstawienia się konieczności dziejowej. Ocala również „honor święty, honor rycerski”, przywdziewając mu nową szatę w „sztandarze ludzkości”.

Pankracy ginie jako ofiara demokratycznej ideologii podszytej niedemokratycznymi i nieetycznymi działaniami, których przywódca sam nie aprobuje, czując wewnętrzny niesmak. Jego cele, z pozoru słuszne, bo wódz rewolucjonistów planował „budowę” krainy szczęścia zamieszkaną przez ludzi wolnych, którym nieobce będzie również życie duchowe, przygniata ciężar ułomnej natury ludzkiej owładniętej pasją zemsty i zabijania. Zło może rodzić tylko zło. Cierpienie jednych nigdy nie stanie się źródłem szczęścia innych, dlatego wyzwoleńcza koncepcja Pankracego zostaje podważona, a on sam staje się jej tragicznym męczennikiem.

Czas i miejsce akcji

Czas i miejsce akcji nie są sprecyzowane. Wydarzenia nie rozgrywają się ani na określonym terenie, ani w konkretnym czasie historycznym. Autentyczne są tylko Okopy Świętej Trójcy na Podolu, gdzie niegdyś bronili się konfederaci barscy. W dramacie czas to przestrzeń kilkudziesięciu lat: Pan Młody bierze ślub, rodzi się mały Orcio, umiera Maria, Orcio jest dzieckiem, dojrzewa, w Części II ma początkowo dziesięć lat (wizyta na cmentarzu) , a potem około piętnastu (wizyta lekarska).

Pozostałe miejsca są fikcyjne i tworzą raczej przestrzeń wyobrażeniową. Akcja początkowo rozgrywa się w wiejskim kościółku, gdzie młoda para bierze ślub, następnie w komnatach zamkowych hrabiego Henryka, w lochach tegoż zamku, w szpitalu dla obłąkanych, na cmentarzu. Z Przechrztą spaceruje Mąż przez obóz rewolucjonistów usytuowany gdzieś na rozległych, dzikich terytoriach okolonych lasami. Odbywa fantastyczny lot za Dziewicą ponad rozległą, górzystą okolicą – wówczas akcja „toczy się” w podniebnej przestrzeni.

W utworze znajdują się nawiązania do faktów historycznych, takich jak Wielka Rewolucja Francuska (1789-1799) czy powstanie listopadowe (1830), ale bezpośrednio autor o nich nie mówi. Wspomniane aluzje mają ukazywać obraz ówczesnej rzeczywistości, w której został zachwiany ład moralny, a konflikty społeczne nasiliły się i wyolbrzymiły. Poeta prezentując wizję świata zagrożonego upadkiem, wyraża także swoje obawy o przyszłość.

„Nie-boska komedia” jako dramat romantyczny:

1) Porusza problematykę narodową - ukazany naród i społeczeństwo w czasie rewolucji.

2) Kompozycja utworu otwarta - nie wiadomo co się stało dokładnie w scenie finałowej.

3) Fragmentyczność akcji- brak zasady następstw przyczynowo-skutkowych

4) Zerwanie z klasyczną zasadą jedności - czasu, miejsca i akcji.

5) Synkretyzm gatunkowy i rodzajowy - elementy epiki, liryki i dramatu.

6) Wprowadzenie na scenę duchów.

7) Fantastyka i irracjonalizm.

8) Sceny zbiorowe.

9) Nastrój utworu - niepokój i lęk.

10) Główny, romantyczny bohater - Mąż/Hrabia/Henryk.

11) Zerwanie z zasadą decorum.

12) Asceniczność utworu.

Utwór Krasińskiego spełnia wymagania gatunkowe dramatu romantycznego: odrzucenie reguł dramatu klasycznego i łączenie elementów różnych rodzajów i gatunków literackich (synkretyzm gatunkowy).

Cechuje go luźna struktura, zerwanie z klasyczną zasadą trzech jedności - miejsca, czasu i akcji:

1. Brak jedności czasu - akcja trwa kilkanaście lat, niektóre sceny dzieją się równocześnie, między innymi są bliżej nieokreślone luki czasowe. W wymiarze ideowym utwór odbierać należy w perspektywie wieczności.

2. Brak jedności miejsca - poszczególne sceny rozgrywają się w różnych, czasem niedokładnie określonych miejscach: w domu hrabiego, w szpitalu obłąkanych, w górach, w okopach Świętej Trójcy; często jest to sceneria typowo romantyczna. W wymiarze ideowym - perspektywa kosmiczna.

3. Brak jedności akcji - wiele różnych wątków: życie rodzinne hrabiego, losy Orcia, starcie rewolucjonistów z arystokracją, walka duchów dobrych i złych o duszę Męża.

Pod względem tematycznym utwór dzieli się na dwie zasadnicze części.

Pierwsza obejmująca akt pierwszy i drugi jest dramatem rodzinnym, ukazującym rozterki i losy Hrabiego Henryka jako męża i poety.

Druga - obejmująca akt trzeci i czwarty, to dramat społeczny. Obydwie części utworu łączy postać głównego bohatera - hrabiego Henryka - oraz sylwetki kilku bohaterów drugoplanowych.

Utwór składa się z czterech aktów, każdy poprzedzony jest wstępem pisanym zrytmizowaną prozą, wprowadzającym w akcję poszczególnych części utworu.

Z dramatu wyłania się wizja świata pełnego dysharmonii, wieloznaczności i napięć rodzących nierozwiązywalne problemy. Kompozycja utworu cechuje się brakiem związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy poszczególnymi scenami, każda scena ukazuje inny aspekt przedstawianego świata. Krasiński umiejętnie łączy fantastykę z realizmem np.: upiór Dziewicy w domu Męża, sąd nad hrabią w podziemiach, apokaliptyczna wizja Chrystusa powalająca Pankracego. W dramacie patos występuje obok groteski np. kreacja Pankracego w porównaniu z rewolucyjną obrzędowością: „prosimy ślicznie o głowę arystokraty". Występują również elementy liryczne: narrator ma cechy podmiotu lirycznego, łączenie scen zbiorowych pokazanych z rozmachem, np. obraz obozu rewolucjonistów, ze scenami kameralnymi, np. rozmowa hrabiego z Orciem. Czynnikami spajającymi dramat są: nadrzędna wobec całości postać narratora, postać głównego bohatera i pojawiające się we wszystkich częściach postacie epizodyczne (np. Ojciec Chrzestny) oraz symetria kompozycji: Część I i II, Część III i IV.

Motyw apokalipsy-katastrofy

W rozumieniu Krasińskiego to właśnie ludzie, a nie Bóg lub bogowie doprowadzili do apokaliptycznej katastrofy. Już sam tytuł stanowi wyraźne nawiązanie do " Boskiej komedii" Dantego. Może on być interpretowany jako wyraz przekonania poety o działaniach ludzi jako "nie-boskim" czynniku dziejów. Może również sugerować, iż wydarzenia przedstawione w utworze toczą się przeciwko Bogu, wbrew jego woli. Potwierdzenia tej koncepcji możemy upatrywać w zakończeniu dramatu. Rewolucja jest właśnie tym wykroczeniem przeciwko boskim planom. Stają tu naprzeciwko siebie dwa światy - stary, reprezentowany przez hrabiego Henryka, i nowy, reprezentowany przez rewolucjonistów. To właśnie oni pragną zniszczyć wszystko, co stare, arystokrację, szlachtę i ich świat, a gruzach starego pragną stworzyć nowy świat. Do zwycięstwa prowadzi ich Pankracy, uważający się za człowieka wybitnego. Krasiński jednak udowadnia w swoim dramacie, że nie można budować na ruinach, i choć zwycięża Pankracy, to prawdziwym zwycięzcą zostaje Chrystus. "Galilejczyku, zwyciężyłeś" to ostatnie słowa wodza rewolucji.

Motyw buntu

Bohaterowie romantyczni opisywani przez wieszczów polskiej literatury zazwyczaj przeżywają moment buntu. W dramacie Krasińskiego buntuje się nie pojedynczy bohater, lecz cała grupa społeczna reprezentowana przez rewolucjonistów. Arystokracja staje się ofiarą tego buntu. Rewolucjoniści zamierzają zmienić oblicze świata, zburzyć stary porządek. Buntują się tysiące ludzi cierpiących do tej pory nędzę i wyzysk, rewolucjoniści chcą zbudować nowy świat, gdzie rządzić będą nowe zasady. Pankracy chce być drugim Bogiem, Leonard jest twórcą nowej wiary, religii, obrzędów.

Motyw Szatana

W dramacie Krasińskiego zły duch patronuje rewolucjonistom, którzy zabijają, torturują, prowadzą obrzędy nowej wiary - obrzędy noży, orgie, wyświęcanie przyszłych zbrodniarzy, przypominające obrzędy satanistyczne. Pankracy zbuntował się przeciwko Bogu i podjął z nim walkę jak Szatan, ponieważ uważa, że świat stworzony przez Boga jest niedoskonały. Pankracy ginie jak Szatan, widząc przed oczami jasność zmartwychwstałego Chrystusa.

Część I

1. Ślub Męża.

2. Sypialnia młodej pary - mąż śni o Dziewicy (stworzonej przez szatana), która jest dla niego uosobieniem czystej poezji.

3. Chrzciny Orcia, Mąż zachowuje się wobec żony ozięble; przybywa Dziewica, za którą Mąż idzie aż na skraj przepaści, ratuje go Anioł Stróż.

4. Maria (Żona) popada w obłęd, umiera w szpitalu dla obłąkanych, w ramionach Męża.

Część II

1. Orcio wykazuje talent poetycki, co przygnębia hrabiego Henryka, który z powodu poezji przeżył tragedię.

2. Kuszenie hrabiego przez Orła - uosobienie bohaterstwa i sławy (stworzony przez szatana). Henryk podejmuje decyzję i staje na czele arystokracji.

3. Orcio ślepnie.

Część III

1. Panuje rewolucja, dotychczasowi poddani występują przeciw swoim panom. Pankracy - wódz rewolucjonistów wydaje rozkaz przechrzcie (żyd, który zmienił wiarę), aby powiadomił Henryka o tym, że wódz rewolucji chce się z nim spotkać.

2. Hrabia Henryk w obozie rewolucjonistów.

3. Spotkanie wodzów.

Część IV

1. Okopy Świętej Trójcy (obóz arystokratów) - Henryk jako przywódca przygotowuje obronę (arystokraci chcą układów).

2. Henryk i Orcio w podziemiach - duchy przepowiadają śmierć.

3. Nierówna walka, Orcio ginie trafiony kulą, Henryk skacze w przepaść.

4. Na gruzach starego świata staje Pankracy, przeciw niemu występuje Chrystus Zbawiciel - Pankracy umiera.

Część I
1. Błogosławieństwo Anioła Stróża, zwiastowanie narodzin dziecięcia.
2. Stworzenie diabelskiej Dziewicy przez Złe Duchy.
3. Małżeństwo Henryka i Marii.
4. Widmo Dziewicy ukazuje się we śnie Mężowi.
5. Mąż opuszcza dom rodzinny i podąża za upoetyzowaną Dziewicą.
6. Chrzest Orcia.
7. Powrót Henryka na łono rodziny.
8. Obłęd Marii.
9. Mąż odwiedza Żonę w szpitalu dla obłąkanych.
10. Śmierć Marii.

Część II
1. Przejawy poetyckiego talentu dziesięcioletniego Orcia i pierwsze objawy jego obłąkania.
2. Spacer – symboliczne rozważania Męża i Filozofa na temat porządku społecznego.
3. Rozmowa Hrabiego z Orłem, decyzja Henryka o przyłączeniu się do obozu arystokratów i objęciu nad nim dowództwa.
4. Ślepota Orcia.

Część III
1. Pankracy przekazuje Przechrzie wiadomość o planowanych odwiedzinach u wrogiego przywódcy – Hrabiego Henryka.
2. Przechrzta oprowadza Hrabiego Henryka po obozie rewolucjonistów.
3. Spotkanie przywódców w siedzibie Hrabiego Henryka.
4. Polemika Męża z Pankracym.
5. Fiasko rozmów.

Część IV
1. Obóz arystokratów - Okopy Świętej Trójcy, Hrabia Henryk nawołuje do walki i obiecuje zwycięstwo.
2. Orcio z ojcem w lochach – sąd udręczonych dusz nad Hrabią Henrykiem.
3. Próby buntu w obozie arystokratów, zmowa przeciwko Hrabiemu i chęć rokowań z wrogiem.
4. Krwawe walki w Okopach Świętej Trójcy – liczebna i bojowa przewaga rewolucjonistów.
5. Orcio umiera trafiony kulą.
6. Klęska arystokratów i samobójczy skok Męża.
7. Triumf Pankracego i jego śmierć z woli Boga.

„NIE-BOSKA KOMEDIA” ZYGMUNTA KRASIŃSKIEGO JAKO PRZYKŁAD DRAMATU ROMANTYCZNEGO

Zygmunt Krasiński urodził się w 1812 roku. To wybitny i znany poeta, także autor powieści oraz filozof. Przez znawców literatury jest zaliczany do ścisłej czołówki wieszczów narodowych (oprócz niego tego zaszczytu dostąpił Adam Mickiewicz oraz Juliusz Słowacki). Pochodził z arystokracji, co odbiło się echem na jego twórczości, żył bowiem w epoce wielkich przemian narodowych, społecznych poruszeń oraz niszczenia prawdziwych wartości moralnych i obyczajowych.

Był człowiekiem, który z tęsknotą wyrażał się o wręcz idealnej w jego mniemaniu epoce feudalnej. Wiedział, że w historii narodu i państwa powstają nieodwracalne zmiany. Czuł odrazę wobec społeczności burżuazyjnej, w swych poglądach był wielkim indywidualistą. Pragnął wskrzesić uśpione wartości chrześcijańskie, tym samym dołączając do nich nowatorskie poglądy filozoficzne powstałe w XIX wieku. Wszystkie jego poglądy oraz idee przewijały się w jego twórczości literackiej.

Zygmunt Krasiński jest autorem znakomitego dzieła, które ukazało się w 1935 roku w Paryżu o tytule "Nie-Boska komedia" (to nawiązanie do kunsztownego dzieła Dantego pt. " Boska Komedia"- aluzje pojawiają się w tytule oraz w odwiecznym motywie wędrówki).

CECHY DRAMATU ROMANTYCZNEGO

Jednym z najbardziej znanych gatunków literackich w epoce wielkich wieszczów był dramat romantyczny. Jego cechą charakterystyczną było zerwanie z dotychczasowymi zasadami dramatu klasycznego, w ten sposób możliwe było zestawienie ze sobą cech różnych gatunków literackich (ten "zabieg" nosił nazwę synkretyzmu gatunkowego). Włączenie tych różnych od siebie elementów wpływało konstrukcję samego dramatu. Świat ukazywany w utworze zawierał elementy dysharmonii oraz wieloznaczności, pojawiały się konflikty na różnych płaszczyznach.

W dramacie romantycznym przestała obowiązywać zasada jedności czasu. Stąd wydarzenia, o których mowa w utworze mogły się dziać nawet kilkanaście lat, a niektóre zdarzenia przebiegały równocześnie w tym samym czasie. Umożliwiało to pojawienie się krótszych lub dłuższych luk czasowych. Zrezygnowano także z jedności miejsca. W tym wypadku sceny są rozgrywane w różnych miejscach (zdarza się, że nie jest wyjaśnione gdzie dokładnie) np. w posiadłości hrabiego, także w szpitalu dla psychicznie chorych, czy w górach. Jest to sceneria bliska romantykom. Zasada jedności akcji również została tu złamana. Stąd obecność wielu wątków: np. losy rodziny hrabiego, czy bój istot pozaziemskich o duszę Męża).

W kwestii kompozycji nie ma miejsca na tzw. związek przyczynowo-skutkowy między danymi scenami, które w zasadzie odnoszą się do różnych światów. Następuje swobodne połączenie elementów fantastycznych z realistycznymi (np. zjawiający się upiór, czy odbywający się sąd w podziemiach). Narratora cechuje skłonność do liryzmu (np. jego wypowiedzi są niezwykle emocjonalne, uczuciowe gdy dotyczą opisu poszczególnych postaci), tym samym widać tu podobieństwo z samym podmiotem lirycznym. Przeplatanie się scen ukazujących działanie jednostek ze scenami zbiorowymi (np. wizje dotyczące zgromadzenia rewolucjonistów, konwersacje hrabiego i Marii), którym towarzyszy odmienny nastrój. Operowanie zarówno tragizmem jak i komizmem (tu za przykład postępowanie zaproszonych gości w czasie chrzcin), także emanowanie w scenach patosem (np. kreacja postaci Pankracego). Pomieszaniu ulegają także poszczególne style wypowiedzi. Stąd obecność metaforyki obok stylu potocznego, jak również naukowego (np. sposób wypowiedzi lekarza).

W dramacie romantycznym są elementy nadrzędne, które łączą pozostałe. Takim elementem jest postać narratora, także obecność głównego bohatera oraz postaci epizodyczne, których obecność zauważyć można we wszystkich partiach utworu.

PROBLEMATYKA NIE-BOSKIEJ KOMEDII ZYGMUNTA KRASIŃSKIEGO

Na problematykę utworu składa się wiele płaszczyzn m. in.:

Dramat o losach życiowych rodziny:

Hrabia Henryk wyraża głębokie rozczarowanie prozaicznym życiem w małżeństwie. Do tych refleksji skłoniły go przygotowania uroczystości chrzcin syna, nie wnoszące nic nowego konwersacje przybyłych gości. Także sama żona jest powodem narzekań hrabiego ( kiedyś poślubił ją z miłości), która w przeszłości była jego spełnieniem marzeń. Mąż zaczyna marzyć o innym życiu, jego pragnienia i kierujący nim egoizm doprowadzają ostatecznie do nieszczęścia całej rodziny.

Dramat o postaci poety oraz poezji:

W utworze tym przypomina się o niezwykłej misji poety romantycznego w konfrontacji z jego rzeczywistym wywiązywaniem się z obowiązków. Następuje rewizja podstawowych mitów romantycznych, także zwrócenie uwagi na sferę moralności poety i prawdziwe piękno poezji.

Dramat dotyczący historii:

Bohaterowie, którzy pojawiają się w dramacie Krasińskiego wywodzą się ze społeczeństwa. Jesteśmy świadkami przełomowego wydarzenia w historii: właśnie dogorywa świat feudalny, walczą ze sobą poszczególne klasy społeczne. Historia objawia nam wciąż starcia różnego rodzaju przeciwieństw. Świadczy to o tragizmie historii, w której ratunkiem może okazać się jedynie Opatrzność.

Dramat metafizyczny:

W utworze przedstawiono wspólne istnienie świata realnego i fantastycznego, których obecność ujawnia się w tej samej przestrzeni oraz czasie. Mamy do czynienia z ingerencją sił niezwykłych w życiu człowieka. Okazuje się, ze wszelkie nasze działania mają także ukryty sens metafizyczny. Zasugerowane w dziele odwieczne boje Dobra i Zła w walce o dusze człowiecze przywołują na myśl średniowieczne moralitety.

Próba interpretacji "Nie-Boskiej komedii:" Zygmunta Krasińskiego

Początkowy tytuł wspomnianego dramatu to "Mąż" (chodzi o postać hrabiego Henryka). Tytuł ten mógłby wskazywać na wieloznaczność rozumienia tego słowa (m. in. małżonek, wojownik, czy może przywódca). W tym kontekście tłumaczyć można wyraźny podział dramatu. W części pierwszej i drugiej przedstawione zostało życie osobiste i rodzinne głównego bohatera. Natomiast cześć trzecia i czwarta dotyczy jego udziału w życiu społecznym, na tle przemian historycznych.

CZĘŚĆ I

Można sądzić, że winną niepowodzeń Męża (jako małżonka oraz ojca) jest tzw. fałszywa poezja. Za sprawą złych duchów bohater doświadcza piekielnych urojeń, które oznaczają zgubne i destrukcyjne idee (np. Sława oznacza wyniosłość i pogardę dla innych, natomiast Eden kojarzy się z utopijną wizją wiecznego szczęścia). Poeta jednak nie oparł się pokusom. Przestał myśleć o rodzinie, porzucił własne obowiązki, swym postępowaniem przyczynił się do choroby psychicznej i śmierci małżonki oraz nieszczęścia swego syna (tu pojawia się element krytyki romantycznej postawy bohatera wobec życia).

CZĘŚĆ II

W tej części rozwiązują się losy rodziny głównego bohatera. Poznajemy tajemnice ukochanego Orcia, który poniesie śmierć jako rzeczywisty poeta (otrzymał przekleństwo proroków).

CZĘŚĆ III

W części III hrabia Henryk staje się przywódcą przedstawicieli arystokracji, którzy skupili się w Okopach Świętej Trójcy. Przeciwko niemu występuje Pankracy (wszechwładny), który w swych poglądach jest niezwykle radykalny, stoi jako przywódca zwycięskiej rewolucji, jego pomocnikiem jest zdemoralizowany kapłan o imieniu Leonard. W tajemniczym przebraniu Mężowi udaje się poznać obóz wspomnianego przeciwnika. Tam jest świadkiem bluźnierczych obrzędów. W prowadzonej konwersacji z Pankracym (starcie dwóch odrębnych światów) Mąż zostaje poinformowany, że ten "nowy świat" będzie prawdziwym rajem sprawiedliwości. Porozumienie Męża z Pankracym jest niemożliwością.

CZĘŚĆ IV

Dwa antagonistyczne obozy prowadzą ze sobą walkę zbrojną. Ostatecznie zwycięstwo odnosi Pankracy, który w towarzystwie Leonarda prowadzi sąd nad przegranymi. Jednak dowódca rewolucji, który w przyszłości widział spełnienie wszystkich swych pragnień czuje się zaniepokojony. W momencie gdy jest świadkiem wizji Chrystusa-Mściciela ponosi śmierć, jego konaniu towarzysza słowa "Galilee, vicisti!" (to znaczy: Galilejczyku, zwyciężyłeś!).

Zakończenie dzieła jest nawiązaniem do wyznawanej przez Krasińskiego myśli historiozoficznej. Pankracy sięgając po władzę absolutną musiał ponieść przegraną w konfrontacji z wszechmogącym Bogiem. Jedynie Bóg może decydować o ostatecznym biegu historii.

Postać Chrystusa ukazująca się w zakończeniu dzieła bywa interpretowana po pierwsze jako zapowiedź nadchodzącej epoki nowej myśli chrześcijańskiej, w której jest miejsce na odrodzenie się Kościoła (to optymistyczny wariant). Druga wizja jest pesymistyczna. Za sprawa Boga nie będzie dalszego ciągu historii, bowiem człowiek dopuścił się zbyt wielu przewinień i okrutnych występków. Świat po prostu przestanie istnieć.