Samorządowe zakłady budżetowe

Nowa ustawa o finansach publicznych zakłada gruntowne zmiany w organizacji sektora finansów publicznych. Zmiany te dotyczą także tematu mojego referatu tzn. funkcjonowania zakładów budżetowych. Samorządowy zakład budżetowy jest jednostką sektora finansów publicznych, która odpłatnie wykonują zadania, pokrywając koszty swojej działalności z przychodów własnych, ale może też otrzymywać dotacje.

Zanim przejdę do omówienia samego pojęcia samorządowego zakładu budżetowego, sposobu funkcjonowania, trybu tworzenia łączenia i przekształcania, chciałabym jedynie pokrótce porównać obecny stan prawny regulujący kwestię zakładów budżetowych z regulacją wcześniejszą tj. ustawą z 30 czerwca 2005 roku o finansach publicznych.

Nowe uregulowania dotyczące samorządowych zakładów budżetowych znajdują się w art. 14- 17 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych. Ustawa ta przewiduje, że do sektora finansów publicznych zaliczane są wyłącznie samorządowe zakłady budżetowe, a zatem gminne, powiatowe i wojewódzkie. Nie przewiduje zatem funkcjonowania państwowych zakładów budżetowych. W związku z tym jest to istotna różnica jaką można dostrzec porównując ustawę z 30 czerwca 2005 roku z nową ustawą, która weszła w życie 1 stycznia 2010 roku. Jak już wcześniej wspomniałam obecnie dopuszcza się tylko funkcjonowanie samorządowych zakładów, z tym że nie wszystkie z utworzonych na mocy ustawy z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych samorządowe zakłady budżetowe mogą kontynuować swoją działalność w tej właśnie formie organizacyjno-prawnej. Nowe przepisy pozwalają prowadzić gospodarkę w formie samorządowego zakładu budżetowego tylko przy realizacji niektórych zadań. Zadanie te wskazane są w art.14 u.o.f.p i są to sprawy z zakresu:

1. gospodarki mieszkaniowej i gospodarowania lokalami użytkowymi

2. dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego

3. wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych , zaopatrzenia w energie elektryczną i cieplną oraz gaz,

4. lokalnego transportu zbiorowego

5. targowisk i hal targowych

6. zieleni gminnej i zadrzewień

7. kultury fizycznej i sportu, w tym utrzymania terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych,

8. utrzymania różnych gatunków egzotycznych In krajowych zwierząt, w tym w szczególności prowadzenia hodowli zwierząt zagrożonych wyginięciem, w celu ich ochrony poza miejscem naturalnego występowania,

9. cmentarzy.

Katalog zadań, jakie mogą być realizowane przez samorządowe zakłady budżetowe, jest określony i zamknięty, dlatego też niektóre zakłady budżetowe nie będą mogły kontynuować działalności w tej formie organizacyjno-prawnej, jeśli realizują inne zadania jednostki samorządu terytorialnego niż zadania wymienione powyżej. Tak na przykład: w jednostkach samorządu terytorialnego, zwłaszcza w gminach, zakłady budżetowe były jedną z najbardziej powszechnych form organizacyjno-prawnych. Ustawa z dnia 5 czerwca 1990 roku o samorządzie gminnym określa zadania własne gminy. Zadania te obejmują także sprawy, które w obecnym stanie prawnym nie mogą być realizowane przez samorządowe zakłady budżetowe np. sprawy ochrony zdrowia, pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych czy edukacji publicznej. W związku z tym jeśli na terenie gminy funkcjonują zakłady budżetowe podejmujące działalność o takim charakterze, na mocy ustawy o finansach publicznych i ustawy o przepisach wprowadzających muszą one zostać przekształcone w inną formę organizacyjno- prawną przewidzianą w ustawie albo zlikwidowane. Zatem likwidacji podlegają m.in.:

1)publiczne zakłady opieki zdrowotnej, które dotychczas były prowadzone w formie zakładów budżetowych, np. żłobki (będzie możliwe ich przekształcenie w jednostki budżetowe lub w uzasadnionych przypadkach w instytucje gospodarki budżetowej, na podstawie art. 35c ustawy o zakładach opieki zdrowotnej; istnieje także możliwość przekształcenia publicznego zakładu opieki zdrowotnej prowadzonego do tej pory w formie zakładu budżetowego w samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej na zasadach określonych w ustawie o zakładach opieki zdrowotnej);

2)przedszkola, szkoły i placówki publiczne zakładane i prowadzone przez ministrów i jednostki samorządu terytorialnego w formie zakładów budżetowych (mogą zostać przekształcone wyłącznie w jednostki budżetowe).

Zmiana w organizacji sektora finansów publicznych powinna zostać dokonana przy zachowaniu ciągłości organizowania i świadczenia usług wiążących się z wykonywaniem zadań publicznych przez dotychczas działające zakłady budżetowe. Zadania publiczne realizowane dotychczas przez zakłady budżetowe będą wykonywane w innej formie organizacyjnej:

a)dotychczas istniejącej w systemie prawnym, np. spółki posiadającej osobowość prawną,

b)nowej - agencji wykonawczej lub instytucji gospodarki budżetowej,

c) w uzasadnionych przypadkach - w formie jednostki budżetowej.

Proces likwidacji państwowych zakładów budżetowych i niektórych samorządowych zakładów budżetowych musi się zakończyć ostatecznie z dniem 31 grudnia 2010r.

Na podstawie obowiązujących przepisów prawa samorządowym zakładem budżetowym jest jednostka sektora finansów publicznych, która może być utworzona jedynie przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego, a więc przez radę gminy, miasta, powiatu czy sejmik wojewódzki. Ponadto organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego może przekształcać samorządowe zakłady budżetowe w inne formy organizacyjno-prawne, może je łączyć a także likwidować. Jeśli np. rada gminy zdecyduje się utworzyć samorządowy zakład, to musi również określić: nazwę i siedzibę zakładu, przedmiot jego działalności, źródła przychodów własnych zakładu, stan wyposażenia w środki obrotowe i składniki majątkowe przekazane zakładowi w użytkowanie, terminy i sposób ustalania zaliczkowych wpłat nadwyżki środków obrotowych dokonywanych przez zakład do budżetu jednostki samorządowej oraz sposób i terminy rocznych rozliczeń i dokonywania wpłat do budżetu. Są to wymogi niezbędne wymienione w nowej ustawie- art. 16. Jeśli natomiast np. rada gminy postanowi, że dany samorządowy zakład ma zostać zlikwidowany, konieczne jest, aby określiła przeznaczenie mienia znajdującego się w użytkowaniu tego zakładu. To samo dotyczy łączenia samorządowych zakładów budżetowych. Jeśli chodzi natomiast o możliwość przekształcania samorządowego zakładu budżetowego w inną formę organizacyjno- prawną to najpierw organ musi zlikwidować dany zakład aby móc go przekształcić. Wszelkie należności i zobowiązania likwidowanego zakładu przejmuje organ, który podjął decyzję o likwidacji, natomiast należności i zobowiązania tego zakładu, który jest likwidowany w celu przekształcenia w inną formą organizacyjno-prawną przejmuje utworzona jednostka.

Samorządowy zakład budżetowy jest jednostką sektora finansów publicznych, która odpłatnie wykonuje zadania, pokrywając co do zasady koszty swojej działalności z przychodów własnych, z takim właśnie zastrzeżeniem, ze może otrzymywać dotacje. Na podstawie art.15 ust.3 i ust.4 u.o.f.p samorządowy zakład budżetowy może otrzymywać następujące dotacje:

1. przedmiotowe- dopłaty jednostkowe do produktów lub usług wytwarzanych w zakładach budżetowych

2. celowe- na zadanie realizowane z udziałem środków unijnych bądź zagranicznych oraz na inwestycje

3. podmiotowe- na zasadach określonych w ustawach odrębnych

4. na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe- tzn. dla nowoutworzonych zakładów budżetowych.

Dotacje dla samorządowego zakładu budżetowego nie mogą przekraczać 50 % kosztów jego działalności, jednak nie dotyczy to dotacji celowych na zadania bieżące, finansowane z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej i zagranicznych.

Podstawą gospodarki finansowej zakładu budżetowego jest roczny plan finansowy obejmujący:

1) przychody, w tym dotacje z budżetu jednostki samorządu terytorialnego,

2) koszty i inne obciążenia

3) stan środków obrotowych

4) stan należności i zobowiązań na początek i koniec okresu,

5) rozliczenia z budżetem jednostki samorządu terytorialnego

W planie finansowym samorządowego zakładu budżetowego mogą być dokonywane zmiany w ciągu roku w przypadku realizowania wyższych od planowany przychodów i kosztów, pod warunkiem ze nie spowoduje to zmieszenia wpłat do budżetu jednostki samorządu terytorialnego ani zwiększenia dotacji z budżetu jednostki samorządu terytorialnego.

Samorządowy zakład budżetowy obowiązany jest wpłacać do budżetu jednostki samorządu terytorialnego nadwyżkę środków obrotowych, ustaloną na koniec okresu sprawozdawczego, chyba że organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego postanowi inaczej. Powoduje to uelastycznienie gospodarki finansowej zakładów budżetowych – poprzez dopuszczenie możliwości zatrzymywania przez nie osiągniętej w roku budżetowym nadwyżki, gdyż to organ stanowiący zadecyduje czy zakład ma wpłacić taka nadwyżkę do budżetu jst, czy tez może ją zatrzymać w zakładzie.

Ponadto wszelkie sprawy związane z sposobem prowadzenia gospodarki finansowej samorządowych zakładów budżetowych zgodnie z ustawą mają być uregulowane w drodze rozporządzenia, wydanego przez Ministra Finansów. W rozporządzeniu tym powinny się znaleźć między innymi: sposób i tryb sporządzania planów finansowych, sposób ustalania nadwyżki w samorządowych zakładach budżetowych.

Podsumowanie:

Najważniejsze zmiany w zakresie funkcjonowania zakładów budżetowych jakie wprowadza nowa ustawa, które należy zapamiętać to:

1. likwidacja wszystkich państwowych zakładów budżetowych

2. ograniczenie możliwości tworzenia zakładów budżetowych:

1. w zakresie podmiotowym- jedynie dla jednostek samorządu terytorialnego

2. w zakresie przedmiotowym- tylko do niektórych sfer działalności, jak np. działalność w zakresie dostarczania wody, kanalizacji, oczyszczania ścieków, gminnych dróg, ulic, mostów, placów, gospodarki mieszkaniowej, zaopatrzenia w energię elektryczną i gaz, ciepłownictwo, lokalny transport zbiorowy, sport i kultura fizyczna.

1. Uelastycznienie gospodarki finansowej zakładów budżetowych – poprzez dopuszczenie możliwości zatrzymywania przez nie osiągniętej w roku budżetowym nadwyżki.