Rozdział 1
NIENORMALNOŚĆ DAWNIEJ I DZISIAJ
Tematy i zadania
Biologiczny i psychologiczny poziom analizy
Dwie tradycje:
Biologiczna i medyczna- zjawiska psychopatologiczne są chorobą ciała i można je leczyć, do odkrycia tajemnic chorób psychicznych prowadzi postęp naukowy na poziomie biologii
Psychologiczna- zjawiska psychopatologiczne są spowodowane przez niewłaściwe nawyki i zaburzenia życia psychicznego, do odkrycia tajemnic nienormalności prowadzi postęp naukowy na poziomie badania umysłu, konfliktów psychicznych i zachowań
Wyjaśnienia przyczyn można podzielić na dwie kategorie:
Interpretacje oddolną- stan biologiczny jest powodem stanu psychicznego
Interpretacja odgórna- stan psychiczny jest źródłem zmiany stanu biologicznego
Nauka i praktyka
Pierwszym celem naukowca w przeciwieństwie do klinicysty, jest badanie przyczyn i metod leczenia wielu podobnych osób z podobnymi zaburzeniami. Klinicysta sięga najpierw do bogatego zasobu teorii i dowodów umożliwiających rozpoznanie choroby. Szuka w literaturze podobnych przypadków i najlepiej udokumentowanych terapii.
Rozwój
Rozumienie procesu rozwoju wymaga wiedzy sięgającej najbardziej podstawowego- czyli ekspresji genów oraz interakcji pomiędzy cząsteczkami i komórkami- aż do najwyższych poziomów poznania, pamięci, emocji i języka. To wyznanie wymaga integracji pojęć z wielu różnych dyscyplin. Pełne rozumienie rozwoju jest nie tylko ważne dla niego samego, oczekuje się ponadto, że utoruje ono drogę do ostatecznego zrozumienia zdrowia i choroby psychicznej oraz wpływu różnych czynników na jej ujawnianie się w różnych okresach życia (Satcher, 1999).
Terapia z wyboru
Leku panicznego można się oduczyć przez psychoterapie, nie można natomiast go wyleczyć farmakologicznie
Zupełnie łatwo leczy się „dysfunkcje” seksualne- oziębłość, impotencję, przedwczesny wytrysk
Nastroje, które mogą niszczyć nasze zdrowie fizyczne, można łatwo opanować zarówno przez psychoterapię, jak i za pomocą leków
Depresję można złagodzić przez zmiany w świadomym myśleniu, a także farmakologicznie; nie pomaga natomiast wgląd w dzieciństwo
Badania wyników przeprowadza się w dwóch odmianach: jako badania skuteczności (efficacy studies) w którym terapię sprawdza się w kontrolowanych warunkach laboratoryjnych i badania efektywności (effectiveness studies) w których sprawdza się terapię w praktyce.
Wczesne podejście do nienormalności
Źródła animistyczne: opętanie
Animizm- przekonanie że wszystko ma „duszę”, przyczyny animistyczne często przypisywano więc również zaburzeniom psychicznym. Jednym z najpopularniejszym wyjaśnieniem obłędu było opętanie człowieka przez złe duchy, które kierowały jego zachowaniem.
Przyczyny fizyczne
Jako jedno z pierwszych zaburzeń psychicznych spowodowanych przyczynami fizycznymi wymieniono histerię (hysteria- macica w jęz greckim)- dziewice i wdowy chorowały na zaburzenia psychiczne, które według greków spowodowane były tzw „wędrującą macicą” , która w jakiś sposób zmieniała swoje normalne położenie i przemieszczała się w ciele, być może w poszukiwaniu wody i pożywienia, często jednak bez wyraźnej przyczyny przyczepia się w różnych miejscach i wywołuje zamęt. Taki pogląd dominował do II wieku. Galen- uważała że histeria wynika z zaburzeń czynności narządu płciowego.
Źródła psychogenne
Mesmeryzm- Franz Anton Masmer- wiele chorób powstaje w skutek zatrzymania przepływu niewidzialnego i niewyczuwalnego prądu, który nazwał najpierw „uniwersalnym fluidem magnetycznym” a później magnetyzmem zwierzęcym.
Od Masmera do Freuda. Hipnotyzm- terapie wywodzące się z mesmeryzmu, które polegały przede wszystkim na sugestii. Głównym przedstawicielem badań naukowych był Jean-Martin Charcot, posługiwał się hipnozą w celu odróżnienia objawów mających przyczynę organiczną od objawów natury histerycznej. Terapia Josefa Breuera obejmowała w wielu wypadkach nakłanianie pacjentek do opowiadania w stanie hipnozy o sowich problemach i fantazjach. Pod wpływem hipnozy często ujawniały się emocje, pacjentki przeżywały podobnie bolesne doświadczenia i doznawały głębokiego katharsis, czyli emocjonalne oczyszczenie i budząc się z transu, czuły się znacznie lepiej.
Współczesna definicja nienormalności
Elementy nienormalności
Akt definiowania słowa „nienormalny” wskazuje, że muszą istnieć pewne wyodrębnione cechy wspólne dla wszystkich innych przypadków nienormalności. Taka wspólna ściśle określona cecha jest nazywana warunkiem koniecznym nienormalności.
Poza tym precyzyjna definicja nienormalności wymaga istnienia co najmniej jednego elementu różniącego, który występuje tylko w nienormalności, nie występuje natomiast w żadnym „normalnym” przypadku. Nazywa się to wystarczającym warunkiem nienormalności.
Siedem cech lub elementów, na podstawie których stwierdzamy, że jakieś działanie lub jakaś osoba jest nienormalna:
Cierpienie- jeśli cierpią psychicznie, a im bardziej cierpią tym większą mamy pewność, cierpienie nie jest jednak koniecznym warunkiem nienormalności; cierpienie jest jednym z elementów, które przyczyniają się do postrzegania nienormalności, nie jest jednak ani warunkiem koniecznym, ani wystarczającym; konteksty w jakim występuje ma istotne znaczenie w rozpoznaniu nienormalności
Nieprzystosowanie- podstawowym elementem decydującym o normalności bądź nienormalności jego funkcjonalność i przystosowanie
Irracjonalność- jednym z rodzajów irracjonalności, który zdecydowanie wskazuje na nienormalność, są zaburzenia myślenia- główny objaw schizofrenii. Na tę chorobę składają się całkowicie absurdalne i dziwaczne przekonania, spostrzeżenia nie mające podstaw w obiektywnej rzeczywistości, oraz przeskakiwanie od jednej myśli do drugiej bez żadnego związku
Nieprzewidywalność i brak kontroli- w przewidywalnym świecie możemy zachować poczucie kontroli, w świecie nieprzewidywalnym czujemy się słabi i zagrożeni.; zachowanie można ocenić jako niekontrolowane, jeżeli spełnione są dwa warunki, po pierwsze w tedy, gdy nagle łamie się przyjęte reguły zachowania, drugi warunek jest spełniony gdy nie wiemy co powoduje taki zachowanie
Rzadkość i niekonwencjonalność- zachowanie rzadkie i niepożądane często uważa się za nienormalne. Nie ma większego znaczenia, czy zachowanie naprawdę Est rzadkie, dopóki jest za takie uznawane
Dyskomfort obserwatora- osoby które są bardzo zależne od innych, uniżone albo wrogie, powodują dyskomfort obserwatora, pojawia się przeważnie wtedy gdy ktoś narusza niepisane reguły zachowania w danej kulturze
Naruszanie norm- w niektórych kulturach zachowanie ocenia się w odniesieniu do norm moralnych i idealnych zasad, które uważa się za obowiązujące wszystkich ludzi słusznie myślących i postępujących
Niebezpieczeństwa w rozpoznawaniu nienormalności
Nie ma jednego elementu który łączyłby zachowania osób będących na przykład w głębokiej depresji z tymi, które boją się samotności lub przejadają się a potem wymiotują.
Społeczeństwo może się mylić. Oceny społeczne zmieniają się w czasie- co gorsze- mogą być łatwo nadużywane. Ponieważ ocena nienormalności m charakter zdecydowanie społeczny, zatem tym bardziej jest podatna na nadużycia społeczne.
Niezgodność opinii obserwatorów. Obserwatorzy mogą się nie zgadzać, czy dany element rzeczywiście jest obecny. Mogą też mieć rożne zdanie o tym, czy występuje dostateczna liczba elementów i czy ich intensywność jest wystarczająca, aby mogło się składać na jednoznaczny przypadek nienormalności.
Niebezpieczeństwa autodiagnozy
Podobieństwo rodzinne w definicji nienormalności.
Rozdział 2
BADANIE PSYCHOLOGICZNE, DIAGNOZA I METODY BADAŃ NAUKOWYCH
Badanie psychologiczne
Badanie psychologiczne jest oceną czynności psychicznych pacjenta, pozwala zrozumieć indywidualność pacjenta- siły, które tworzą niepowtarzalną jednostkę. Często wyjaśnia dlaczego dana osoba ma problemy i jak można je rozwiązać. Musi być rzetelne to znaczy musi dawać takie same wyniki przy powtórzeniach. Musi być trafne, czyli ma oceniać właśnie to, do czego jest przeznaczone. Techniki badania psychologicznego można podzielić na trzy ogólne kategorie: wywiad, obserwację i testowanie. Dzięki połączeniu tych trzech kategorii otrzymujemy bogatszy i dokładniejszy obraz czynności psychicznych jednostki.
Badanie stanu fizycznego
Zdarza się że osoby które doświadczają stresu lub depresji, zwracają się do lekarza rodzinnego, skarżąc się na objawy fizyczne. Jeżeli lekarz podejrzewa, że zasadniczy problem ma charakter psychiczny, jest skutkiem nadmiernego stresu, może skierować pacjenta do psychologa lub psychiatry. Mówimy wówczas że objawy fizyczne są wtórne wobec problemów psychicznych.
Wywiad kliniczny
Wywiad kliniczny potwierdza rozpowszechniony pogląd że człowieka można zrozumieć przez rozmowę. Przeprowadzenie dobrego wywiadu wymaga jednak umiejętności i doświadczenia.
WYWIAD SWOBODNY- klinicysta pozwala pacjentowi wyrażać swoje problemy według własnego uznania albo skupia się na konkretnym zagadnieniu na podstawie jakiejś wypowiedzi pacjenta. Dostarcza zatem różnych informacji co może ograniczać rzetelność i trafność. Eksperci krytykują swobodne wywiady kliniczne, gdyż zastosowane w nich niekiedy techniki sugestii mogą skłaniać badanych do wypowiedzi które nie są wiarygodne.
WYWIAD USTRUKTURALIZOWANY- ich struktura obejmuje pytania standaryzowane, czyli zawsze formułowane tak samo i zadawane mniej więcej w tej samej kolejności. Wywiad strukturalizowany jest dzisiaj metodą rutynową w badaniach naukowych, a stosowaną w celu przezwyciężenia problemów rzetelności i trafności, jakie powstają w wywiadach swobodnych. Usunięcie tych problemów jest ważne z dwóch powodów. Po pierwsze wyniki muszą być replikowalne przez innych badaczy. Po drugie praktycy chcą wiedzieć czy wyniki można odnieść do innych pacjentów.
DSM, SCID (Structured Clinical Interview for DSM)- zaczyna się od ogólnych pytań dotyczących aktualnej sytuacji życiowej pacjenta, informuje się pacjenta o przejściu do pytań dotyczących problemów zdrowia psychicznego, dalej następują pytania o konkretne objawy i zespoły.
W diagnozowaniu zaburzeń u dzieci jednym z najbardziej popularnych wywiadów strukturalizowanych jest schemat wywiadu diagnostycznego dla dzieci DISC (Diagnostic Interview Schedule for Children) pytania DISC mają prostszą formę językową i dotyczą innych zagadnień, DISC zawiera serię pytań skierowanych do dzieci (DISC-C) i do rodziców (DISC-P). pytania odnoszą się do poziomu funkcjonowania dziecka w takich obszarach jak szkoła, kontakty z rówieśnikami, kontakty w rodzinie i udział w życiu społecznym
Obserwacja
Jednym z najlepszych sposobów uzyskania wiernego obrazu jest obserwacja w różnych warunkach.
Ocena zachowania polega na dokładnym rejestrowaniu zachowań lub myśli będących przedmiotem obserwacji naukowej bądź terapii. Choć ocena zachowania ma widoczne zalety, nie można jej stosować we wszystkich problemach psychicznych.
Ocena psychofizjologiczna. Badanie psychofizjologiczne polega na pomiarze jednego lub kilku procesów fizjologicznych, które odzwierciedlają aktywność autonomicznego układu nerwowego.
Neuroobrazowanie. Erę neuroobrazowania zapoczątkowało wprowadzenie osiowej tomografii komputerowej (CAT lub CT). Obrazowanie rezonansem magnetycznym (MRI) jest techniką bardziej czułą i dokładniejszą niż CAT. Skaner MRI wykrywa zmiany rozmieszczenia protonów w atomach wodoru w tkance. MRI jest korzystniejsza od CAT również dlatego, że nie posługuje się Pomieniami X. zarówno CAT jak i MRI dają obraz statycznych struktur mózgowych. Ten rodzaj neuroobrazowania nazywa się obrazowaniem strukturalnym. Te które umożliwiają pomiar aktywności metabolicznej mózgu nazywane są obrazowaniem funkcjonalnym. Techniki działające na tej zasadzie co MRI, zwana funkcjonalnym rezonansem magnetycznym (fMRI) rejestruje obrazy mózgu znacznie szybciej niż zwykła metoda MRI. Inną metodą neuroobrazowania jest pozytonowa tomografia emisyjna (PET), umożliwiająca pomiar mózgowego krążenia krwi i aktywności metabolicznej. Stosunkowo nową techniką jest magnetoencefalografia (MEG) która polega na wykrywaniu słabych pól magnetycznych wywoływanych przez aktywność elektryczną mózgu.
Testy psychologiczne
Dostępne są tysiące testów psychologicznych, które różnią się w dwóch ważnych aspektach: zakresu i formatu.
INWENTARZE PSYCHOLOGICZNE- są to testy ściśle strukturalizowane, zawierające różne stwierdzenia, do których należy się ustosunkować według ustalonych reguł, zwykle odpowiadając „prawda” bądź „fałsz” lub „tak” i „nie”.
Wielowymiarowy minnesocki inwentarz osobowości (MMPI- Minnesota Multiphasic Personality Inventory)wyróżnia dziesięć skal, które charakteryzują dziesięć wymiarów osobowości lub zaburzeń psychicznych:
Hipochondria (HS)- wysoki wynik osiągają osoby określone jako cyniczne, skoncentrowane na sobie, narzekające, wrogo nastawione do innych i mające różne problemy ze zdrowiem
Depresja (D)- wysoki wynik osiągają osoby o zmiennych nastrojach, nieśmiałe, pełne zwątpienia, pesymistyczne i zniechęcone. Jest to jedna ze skal, które najczęściej dają zawyżone wyniki w przypadkach klinicznych
Histeria (HY)- wysoki wynik osiągają osoby które są skoncentrowane na sobie, niesamodzielne , naiwne, ekspresyjne, cierpiące na różne dolegliwości fizyczne. Przez nieokreślone dolegliwości fizyczne bez uzasadnionych przyczyn wyraża się u nich konflikt psychiczny
Psychopatia (PD)- wysoki wynik uzyskują osoby buntownicze, impulsywne, o skłonnościach hedonistycznych i antyspołecznych. Często mają trudności w stosunkach małżeńskich i rodzinnych oraz kłopoty z prawem lub ogólnie z władzą
Męskość- kobiecość (MF)- mężczyzn, którzy uzyskują wysoki wynik na tej skali, opisuje się jako wrażliwych, ceniących piękno, biernych lub zniewieściałych. Kobiety, które uzyskują wysoki wynik, są opisywane jako agresywne, buntownicze i nieracjonalne.
Paranoja (Pa)- zawyżona punktacja na tej skali wiąże się często z podejrzliwością, rezerwą , przebiegłością, ostrożnością, obawami i nadwrażliwością. Wysoki wynik może odzwierciedlać lub uzewnętrzniać poczucie winy
Psychastenia (Pt)-wysoki wynik oznacza napięcie lękliwość, zamartwianie się, obsesyjne myśli, fobie i nieelastyczność. Często występują samookaleczenia, poczucie niższości i nieprzystosowania
Schizofrenia (Sc)- osoby uzyskujące wysoki wynik są wyobcowane, nieśmiałe, niekonwencjonalne lub dziwaczne, mają niezwykłe myśli lub wyobrażenia. Mogą mieć słaby kontakt z rzeczywistością, a w poważnych przypadkach nienormalne doznania zmysłowe- omamy i halucynacje.
Mania (Ma)- osoby uzyskujące wysoki wynik określa się jako towarzyskie, łatwo nawiązujące kontakt, impulsywne, niezbyt energiczne, optymistyczne, a w niektórych przypadkach nienormalne, zmienne, zagubione, zdezorientowane.
Społeczna introwersja- ekstrawersja (Si)- osoby uzyskujące wysoki wynik są skromne, nieśmiałe, zamknięte w sobie, zachowujące dystans i zahamowane. Osoby uzyskujące niski wynik są towarzyskie, spontaniczne, łatwo nawiązują kontakt i ufne.
Kalifornijki inwentarz psychologiczny (CPI- California Psychological Inventory) został po raz pierwszy opublikowany przez Gougha. Skupia się bardziej na pożądanych aspektach osobowości niż na psychopatologii, ocenia samokontrolę, dobre samopoczucie i tolerancję, których nie uwzględnia test minnesocki
Lista Objawów- Rewizja 90 (SCL-90- Symptom Checklist-90- Revised) skupia się bardziej na psychopatologii niż na osobowości, został opracowany przez Leonarda Derogatisa w roku 1977. Badana osoba ocenia w skali pięciopunktowej nasilenie sowich objawów w ciągu ostatniego tygodnia. Test składa się z dziewięćdziesięciu pytań, które dają wynik na dziewięciu skalach objawów:
- somatyzacja
- obsesyjność- kompulsywność
- wrażliwość interpersonalna
- depresja
- lęk
- wrogość
- lęk fobiczny
- wyobrażenia paranoidalne
- psychotyzm
Diagnoza
Powody stawania diagnozy
Wartości badania psychologicznego i diagnozy
Podręcznik diagnostyczny i statystyczny zaburzeń psychicznych
Czynniki wypaczające diagnozę zaburzeń psychicznych
Potrzeba kategoryzacji i diagnozy
Metody badań naukowych
Historia przypadku klinicznego
Eksperymenty naukowe
Eksperymenty naturalne
Badania porównawcze
Badania korelacyjne
Badania epidemiologiczne