Rosenhan, Seligman - Psychopatologia rozdz. 3
Modele chorób psychicznych
Każdą koncepcję zaburzeń psychicznych można uznać za model choroby psychicznej wyjaśniający jej przyczyny, oraz określający sposoby leczenia. Obecnie istnieją trzy główne modele:
biomedyczny - zaburzenie psychiczne jest chorobą ciała
psychodynamiczny - odchyleniami od normy psychicznej rządzą ukryte konflikty w osobowości
środowiskowy (enwironmentalistyczny) - obejmuje dwa podejścia:
behawioralne - zaburzeń psychicznych uczymy się przez warunkowanie
poznawcze - choroba psychiczna jest skutkiem zaburzeń myślenia o sobie i świecie
W ścisłym trzymaniu się jakiegokolwiek modelu zaburzeń psychicznych kryje się niebezpieczeństwo. Rodzaje patologii są tak różnorodne, że nie da się wszystkich wyjaśnić za pomocą jednego modelu.
Model biomedyczny
Model biomedyczny uważa zaburzenie psychiczne za dysfunkcję somatyczną, np. za defekt chemiczny lub anatomiczny. Kładzie większy nacisk na problemy wynikające z nieprawidłowej syntezy neuroprzekaźnika (acetylocholiny). Badacz o orientacji biomedycznej będzie upatrywał czynników etiologicznych w procesach biochemicznych mózgu i będzie próbował je leczyć metodami chemicznymi.
Jeśli dane wskazują, że zmiany biochemiczne w mózgu powodują zmianę objawów zaburzenia psychicznego, należy sądzić, że zaburzenie to jest chorobą somatyczną.
Założenia modelu biomedycznego:
Podejście do zaburzeń psychicznych - kolejno zwraca się uwagę na:
Zespół objawów - grupowanie objawów w spójny zespół (syndrom)
Etiologia - przyczyna zespołu objawów, 4 możliwości:
czynnik zakaźny, zarazek
geny
procesy biochemiczne w mózgu
neuroanatomia
Biologiczne metody leczenia oddziaływające na przyczynę - zwykle środki farmakologiczne
4 zespoły przyczyn:
1) Zarazki
XVI w. - wzrost zachorowalności na chorobę nazwaną porażeniem postępującym, której głównym objawem były urojenia wielkościowe.
XVII w. - Thomas Willis - objawy - ociężałość umysłowa i skłonność do zapominania, co rozwijało się w wyraźną degradację umysłową, a w późniejszym okresie następował paraliż
Jean Esquirol - gdy stwierdzono degradację umysłową i paraliż, szybko następowała śmierć
XIX w. - A.L.J. Bayle - opis, diagnoza choroby i jej ścisła definicja - degradacja umysłowa, paraliż, a potem śmierć są grupą współwystępujących objawów, które składają się na odrębny zespół porażenia postępującego
Spekulacje na temat etiologii - powodem kiła (syfilis)
Wilhelm Greisinger - na porażenie postępujące chorują także ludzie, u których nie znaleziono śladu zakażenia kiłą (przyczyną takiego stwierdzenia były problemy ze zdiagnozowaniem kiły, a także fakt, że poprzedzała porażenie nawet o 30 lat i była chorobą wstydliwą)
Alfred Fourier - dane epidemiologiczne (pochodzące od wielu osób): u 65% chorych na porażenie stwierdzono przebytą niegdyś kiłę
Widoczne objawy kiły - owrzodzenia (szankry) na narządach płciowych znikają po kilku tygodniach, ale kiła nie ustępuje, atakując ośrodkowy układ nerwowy. Kto raz zaraził się kiłą nie może się jej pozbyć i nie może na nią zachorować ponownie.
koniec XIX w. - Richard von Krafft-Ebing - eksperyment: wstrzyknięcie 9 chorym na porażenie wydzielinę pobraną z owrzodzeń kołowych i udowodnienie, że wbrew ich opinii chorowali na syfilis
XX w. - August von Wassermann - sposób wykrycia obecności kiły na podstawie badania krwi (u ponad 90% chorych próba wypadła dodatnio)
Opracowanie metody leczenia: XX w. - Paul Ehrlich - preparat 606 - związek arsenu - arsfenamina (salwarsan), pierwszy skuteczny lek niszczący we krwi krętki blade
preparat 606 zastąpiła penicylina powstrzymująca kiłę w każdym stadium
2) Czynniki genetyczne
Schizofrenia - ciężka psychoza, powodująca głębokie zaburzenia myślenia, spostrzegania i językowe. Występuje u 1% populacji i zaczyna się w okresie dojrzewania, lub młodej dorosłości. Według modelu biomedycznego jest to choroba przekazywana genetycznie.
Badania nad bliźniętami jedno- (identyczny genotyp) i dwujajowymi (połowa genów identyczna) - poziom zgodności zachorowania na schizofrenię w parach bliźniąt jednojajowych wyniósł 50%, a dwujajowych 10%.
Wynika z tego, że istnieje przyczynowy wpływ czynników genetycznych, ale nie wyłączny - środowisko również musi mieć wpływ na przyczynę.
3) Czynniki biochemiczne
Hipoteza dopaminowa - zachowanie schizofreniczne spowodowane jest przez nadmiar dopaminy w mózgu
Leki blokujące dostęp dopaminy do receptorów, wiążąc się z komórkami przyjmującymi tę substancję - zmniejszają halucynacje, urojenia, poprawiają koncentracje, sprawiają, że objawy schizofrenii są mnie dziwaczne
4) Czynniki neuroanatomiczne
Dysfunkcje neuroanatomiczne - nieprawidłowe funkcjonowanie pewnych okolic mózgu
Mózg ma organizacje hierarchiczną - struktury wyższego rzędu, odpowiadające za funkcje abstrakcyjne, poznawcze i wolicjonalne są bardziej podatne na uszkodzenia - co widać w kolejności występowania objawów starczych.
Nie wszystkie części mózgu są jednakowo odporne, niektóre są bardziej podatne na uszkodzenia, np. przez to, że dopływa do nich stosunkowo mało krwi, lub mają większe zapotrzebowanie na tlen i substancje odżywcze.
5) Czynniki genetyczne w połączeniu z biochemicznymi
Zaburzenia biochemii mózgu mogą mieć etiologię genetyczną, ponieważ prawdopodobne jest, że nieprawidłowości biochemiczne dziedziczy się.
Badania nad chorobą maniakalno-depresyjną wśród Amiszów Starego Obrządku nad genetyczną etiologią zaburzeń biochemii mózgu.
Amiszowie - grupa zamknięta, z pewnymi drzewami genealogicznymi (wierność małżeńska), brak alkoholu, narkotyków i przemocy maskujących diagnozę schorzenia, a także chęć współpracy.
Choroba maniakalno- depresyjna (depresja dwubiegunowa) - jedna z najbardziej wyniszczających chorób psychicznych, składa się na dwie fazy:
faza manii - euforia, ograniczona zdolność oceny własnego postępowania, popełnianie ekscesów
faza depresji -przeżywanie smutku i poczucia beznadziei, częste próby samobójcze
Janice Egeland - badania nad Amiszami - rodziną Pedigree 101 -- ustalono, że określona cecha chromosomu 11 zwiększa ryzyko zachorowania na chorobę maniakalno-depresyjną (u 63% członków rodziny cierpiących na tę chorobę wykryto defekt chromosomu 11)
Na chromosomie 11 znajduje się gen kodujący hydroksylazę tyrozyny - enzym kontrolujący wytwarzanie katecholamin, których niedobór może powodować depresję
Leczenie w modelu biomedycznym
Sposób leczenia - za pomocą leków i innych czynników chemicznych należy skorygować funkcje mózgu - poprzez zmiany w jego biochemii. Środki farmakologiczne stosuje się z powodzeniem, choć nie stuprocentowym.
Przypadkowe odkrycia nowych leków:
John Cade - poszukując leku na gruźlicę odkrył sposób leczenia choroby maniakalno-depresyjnej litem, który przerywa ostre ataki manii
Jean Delay i Pierre Daniker - użyli uspokajającej chloropromazyny (leku na astmę) do leczenia pacjentów z zaburzeniami psychicznymi i uzyskali poprawę u schizofreników
Terapia elektrowstrząsami (ETC) - przerywa stany depresji u pacjentów, u których zawodzą inne formy leczenia. Kontrowersyjny, lecz często skuteczny sposób leczenia.
Skutki uboczne leków:
uzależnienie
indwalidztwo
lit → niekorzystne oddziaływanie na układ krążenia, pokarmowy i ośrodkowy układ nerwowy
małe trankwilizatory, benzodiazepiny → senność i ospałość
duże trankwilizatory (np. chloropromazyna i haloperydol) → suchość w ustach i gardle, senność, zaburzenia ostrości wzroku, przybór lub utrata wagi, drżenie rąk, skurcze kończyn i całego ciała, mimowolne ruchy języka, oblizywanie warg i ssanie
terapia elektrowstrząsami → ubytki pamięci i zmiany motywacyjne
Ocena modelu biomedycznego
Zalety:
Opiera się na dojrzałych dyscyplinach nauk przyrodniczych,
Posługuje się policzalnymi i obiektywnymi pojęciami,
Dobrze określona kolejność postępowania (zespół objawów, etiologia, leczenie)
Duże sukcesy,
Hipotezy są sprawdzalne i znajdują zastosowanie w praktyce.
Wady:
Nie bierze pod uwagę, że przyczynami psychopatologii bywają niekiedy czynniki psychologiczne,
Leczenie biomedyczne powoduje niekiedy przykre skutki uboczne,
Część zaburzeń psychicznych może być spowodowana problemami życiowymi, a na takie problemy psychiczne najskuteczniej wpływają metody psychologiczne.
Redukcjonizm kontra antyredukcjonizm
Redukcjonista uważa, że wszystkie zjawiska psychiczne można sprowadzić do zjawisk biologicznych i wyjaśnić je w tych kategoriach.
Antyredukcjonista utrzymuje, że przynajmniej niektórych zjawisk psychologicznych nie da się sprowadzić do zjawisk biologicznych. Istnieją bowiem przypadki, w których czynniki psychologiczne są poprzednikami zmian biologicznych (np. „karłowatość deprywacyjna”, stygmaty, psychoneuroimmunologia).
Choroba psychiczna może być spowodowana przez interakcję czynników psychologicznych i biologicznych.
3