Rosenhan, Seligman - Psychopatologia rozdz. 9
Zaburzenie osobowości - trwały wzorzec wewnętrznych doświadczeń i zachowań, które znacząco odbiegają od oczekiwań kultury, w której żyje dana jednostka (trwały wzorzec niefunkcjonalnego postępowania). Wzorzec ten ujawnia się przynajmniej w dwóch z następujących obszarów:
poznawczym - sposobach percepcji i interpretowania siebie, innych ludzi i wydarzeń,
afektywności - w zakresie intensywności, zmienności i adekwatności reakcji emocjonalnych,
funkcjonowaniu interpersonalnym,
kontroli impulsu.
Cechy charakterystyczne trwałego wzorca niefunkcjonalnego postępowania:
jest stabilny i długotrwały,
pojawia się nie później niż w okresie dojrzewania lub wczesnej dorosłości,
trudno wyjaśnić ujawnieniem się lub skutkiem innego zaburzenia psychicznego,
nie jest spowodowany fizjologicznymi skutkami zażywania określonych substancji (tzn. narkotyków lub lekarstw) lub ogólnym stanem somatycznym (np. urazem głowy),
jest sztywny i objawia się w szerokim zakresie sytuacji osobistych i społecznych,
prowadzi do klinicznie znaczącego pogorszenia stanu lub ograniczenia w społecznych, zawodowych i innych ważnych obszarach funkcjonowania,
Współwystępowanie zaburzeń osobowości - tendencja do spełniania przez jednostkę kryteriów więcej niż jednego zaburzenia osobowości w tym samym lub w różnych okresach rozwoju.
Diagnozowanie
Ok. 10-13% ludzi spełnia kryteria diagnostyczne.
Zaburzenia osobowości w DSM-IV koduje się na osi II.
Dwa rodzaje podejść do diagnozowania:
kategorialne - jednostka albo spełnia kryteria i podlega pod daną kategorię albo ich nie spełnia (takie podejście reprezentuje DSM-IV).
dymensjonalne - zachowania i cechy określają zaburzenie w pewnym miejscy swego rodzaju kontinuum - zaburzenie osobowości stanowi skrajny wariant lub „wymiar” normalnych cech osobowości (to podejście jest bardziej rzetelne).
Zaburzeń osobowości nie można zdiagnozować wcześniej niż w okresie dorosłości. Diagnozę zaburzenia osobowości można postawić dzieciom jeśli oznaki behawioralne są widoczne przynajmniej rok (wyjątkiem jest osobowość antyspołeczna - u dzieci ten symptom rozpoznaje się jako zaburzenie zachowania).
Mężczyźni przejawiają tendencję do ujawniania zaburzeń antyspołecznych i paranoidalnych, a kobiety tendencję do prezentowania osobowości histerycznej i zależnej.
Na osobowość i jej zaburzenia wpływają genetyka i dotychczasowe doświadczenia - zwłaszcza przeżycia z dzieciństwa. Zaobserwowano, że w zakresie zaburzeń osobowości występuje wiele różnic międzykulturowych.
Trzy ogólne kategorie zaburzeń:
Zaburzenia dziwaczno-ekscentryczne - zaburzenia tej grupy dotyczą dziwacznych i ekscentrycznych idei i zachowań. Charakteryzują się poczuciem dyskomfortu w kontaktach lub podejrzeniami wobec innych ludzi.
Schizotypowe zaburzenie osobowości - utrzymujący się wzorzec braku zdolności społecznych oraz interpersonalnych wyrażony przez ostry dyskomfort i ograniczone zdolności tworzenia bliskich związków, jak również poprzez zaburzenia poznawcze i percepcyjne oraz ekscentryczność zachowania, po raz pierwszy pojawiający się w okresie wczesnej dorosłości, obecny w różnorodnych sytuacjach i spełniający przynajmniej pięć z następujących kryteriów:
myślenie ksobne, idee odniesienia - przeczucie, że jest się obiektem szczególnej uwagi innych osób,
dziwaczne przekonania lub myślenie magiczne, które wpływają na zachowanie i są niezgodne z normami kulturowymi (np. przesądność, wiara w jasnowidztwo, telepatię lub „szósty zmysł”; u dzieci i dorosłych dziwaczne fantazje i zajęcia),
niezwykłe doświadczenia percepcyjne, w tym iluzje dotyczące ciała (McCreery i Claridge badając ludzi doświadczających wrażenia przebywania poza własnym ciałem opisali „szczęśliwe schizotypy”, które są stosunkowo dobrze przystosowane i dobrze funkcjonują pomimo, a czasami właśnie za sprawą swych anormalnych przeżyć percepcyjnych)
dziwaczne myślenie i sposób mówienia (np. niejasne, przypadkowe, metaforyczne, nadmiernie staranne lub stereotypowe),
podejrzliwość lub idee paranoiczne,
nieadekwatne, zawężone stany afektywne,
zachowanie lub wygląd, który jest dziwaczny, ekscentryczny lub szczególny,
poza krewnymi pierwszego stopnia brak bliskich przyjaciół i osób zaufanych (może dochodzić do depersonalizacji - poczucia wyobcowania z własnego „ja” i własnego środowiska)
silny niepokój w sytuacjach społecznych, który nie zmniejsza się mimo obeznania i wiąże się raczej z lękami paranoicznymi niż z negatywną oceną własnego „ja”.
Przyczyny:
uwarunkowania genetyczne (łączy się ze schizofrenią),
jednostki spełniające kryteria schizotypowego zaburzenia osobowości wykazują wiele takich samych nieprawidłowości w zakresie budowy fizycznej i zachowania, jakie obserwuje się u pacjentów cierpiących na schizofrenię.
Leczenie: terapia poznawczo-behawioralna - cele:
nauczenie obiektywnego sposobu oceny otoczenia i niezwracania uwagi na nieodpowiednie myśli,
nabywanie zdolności społecznych przez modelowanie właściwego sposobu zachowania i wyrażania się,
uczenie identyfikowania u siebie nieodpowiednich reakcji,
stworzenie sieci kontaktów, która ma umożliwić rozwijanie umiejętności społecznych.
Schizoidalne zaburzenie osobowości - utrzymujący się wzorzec wycofania z relacji społecznych i ograniczony zakres ekspresji emocji w sytuacjach interpersonalnych, pojawiający się po raz pierwszy w okresie wczesnej dorosłości i obserwowany w różnorodnych kontekstach, przy spełnieniu przynajmniej czterech następujących kryteriów:
brak pragnienia i brak przyjemności czerpanych z bliskich relacji z innymi, m.in. z bycia członkiem rodziny,
niemal zawsze wybiera aktywności samotnicze,
przejawia niewielkie, jeżeli w ogóle jakiekolwiek, zainteresowanie doświadczeniami seksualnymi z innymi osobami,
czerpie przyjemność z niewielu, jeżeli w ogóle z jakichkolwiek, form aktywności,
poza krewnymi pierwszego stopnia nie ma bliskich przyjaciół ani osób zaufanych,
wydaje się obojętny na pochwałę lub krytykę ze strony innych,
okazuje chłód emocjonalny, obojętność lub przytłumione stany emocjonalne.
Powszechność występowania: od 0,4 do 0.9 procent ludności, częściej dotyczy mężczyzn.
Przyczyny:
uwarunkowania genetyczne.
Leczenie: terapia poznawczo-behawioralna (najlepiej grupa terapeutyczna) - cele:
ograniczenie izolacji społecznej i umożliwienie tworzenia intymnych związków z innymi,
nauczenie się radzenia sobie z pozytywnymi, negatywnymi lub neutralnymi zachowaniami innych,
rozpoznanie emocji i reakcji emocjonalnych, co znacznie poprawia zdolności empatyczne.
Paranoiczne zaburzenie osobowości - brak zaufania i podejrzliwość wobec innych oraz interpretacja ich motywów jako wrogich, widoczne od wczesnego okresu dorosłości i obecne w rozmaitych sytuacjach, na co wskazują przynajmniej cztery z następujących kryteriów:
mimo braku dostatecznych podstaw podejrzewa, że inni go wykorzystują, ranią lub oszukują,
jest zaabsorbowany nieuzasadnionymi wątpliwościami co do lojalności i wiarygodności przyjaciół lub znajomych,
niechętnie zwierza się innym z powodu bezpodstawnego lęku, że jego ujawnione informacje mogą być użyte przeciwko niemu,
w życzliwych uwagach i zdarzeniach doszukuje się ukrytych prób poniżenia lub grożenia,
uporczywie chowa urazy, tzn. nie odpuszcza zniewag, ran ani krytyki,
dostrzega ataki na swój sposób bycia lub dobre imię, których nie mogą dostrzec inni i natychmiast odpowiada gniewem i kontratakiem,
wielokrotnie, mimo braku postaw, podważa wierność małżonka lub partnera seksualnego.
Powszechność występowania: od 0,4 do 1.8 procent ludności, częściej dotyczy mężczyzn. Obserwuje się wysoki współczynnik współwystępowania z zaburzeniami osi I, zwłaszcza z depresją, niepokojem i nadużywaniem substancji chemicznych.
Przyczyny:
uwarunkowania genetyczne (pojawia się częściej w rodzinach osób cierpiących na schizofrenię).
Leczenie: terapia poznawczo-behawioralna - cele:
otwarcie się na innych i budowanie zaufania,
wzrost poczucia samoskuteczności w radzeniu sobie z sytuacjami problemowymi,
ustanowienie bardziej realistycznej perspektywy postrzegania intencji i działań innych osób.
Skuteczną metodą podnoszenia komfortu klienta jest danie mu większej swobody i kontroli nad treścią i częstotliwością spotkań.
Zaburzenia dramatyczno-niekonsekwentne - zaburzenia tej grupy charakteryzują się zachowaniami dramtycznymi, emocjonalnymi lub niekonsekwentnymi. Cierpiący na to zaburzenie nie są w stanie podporządkować się pewnym normom społecznym i są bardzo przejęci własnymi sprawami.
Antyspołeczne zaburzenie osobowości - utrzymujący się wzorzec braku poszanowania i pogwałcenia praw innych ludzi, pojawiający się po 15 roku życia, przejawiający się przynajmniej trzema z następujących kryteriów:
niezdolność do podporządkowania się normom społecznym opisującym zachowania zgodne z prawem, objawiająca się wielokrotnie dokonywanymi czynami stanowiącymi podstawę aresztowania,
zakłamanie objawiające się wielokrotnym dopuszczeniem się kłamstwa, używaniem pseudonimów przestępczych lub oszukiwaniem innych dla zysku albo przyjemności,
impulsywność, niezdolność planowania,
skłonności do rozdrażnienia i agresja wyrażająca się w notorycznych bójkach i napaściach,
brak troski o bezpieczeństwo własne i innych,
brak odpowiedzialności wyrażający się niezdolnością spełnienia wymogów zachowania w pracy zawodowej lub w dotrzymywaniu zobowiązań finansowych,
brak poczucia winy wyrażający się obojętnością lub racjonalizacją wyrządzania krzywdy, szkodzenia i okradania innych.
Charakterystyczne dla osób z antyspołecznym zaburzeniem osobowości są nieodpowiednio umotywowane zachowania antyspołeczne, brak sumienia i poczucia odpowiedzialności wobec innych, a także ubóstwo emocjonalne.
Osobowość antyspołeczną można zdiagnozować dopiero u osoby pełnoletniej, jeśli istnieje dokumentacja na temat zaburzeń zachowania po 15 roku życia.
Powszechność występowania: od 2 do 3 procent ludności, częściej dotyczy mężczyzn i osób wychowanych w ubogim środowisku charakteryzującym się brakiem stabilności.
Przyczyny:
Genetyka
badania Karla Christiansena nad bliźniętami - współczynnik zgodności pod względem skłonności przestępczych jest istotnie wyższy pomiędzy bliźniętami jednojajowymi, jednak dziedziczność cech aspołecznych wynosiła średnio 0,43, co wskazuje na umiarkowany wpływ genetyki,
badania Hutchingsa i Mednicka nad osobami adoptowanymi - najwyższy wskaźnik przestępczości prezentowały osoby, których i ojciec biologiczny i przybrany wchodzili w konflikt z prawem; gdy tylko ojcowie biologiczni wchodzili w konflikt z prawem wskaźnik przestępczości był wyższy niż gdy tylko ojcowie przybrani zostali kiedyś osądzeni.
Komplikacje w okresie życia prenatalnego i okołoporodowe
dzieci doświadczające komplikacji okołoporodowych, dzieci z niską wagą urodzeniową i dzieci, które w okresie prenatalnym były narażone na palenie i picie przez matkę częściej podejmują się w przyszłości czynów antyspołecznych,
A. Raine - komplikacje okołoporodowe w połączeniu z wczesnym odrzuceniem przez matkę warunkowały agresywne zachowanie w wieku 34 lat.
Nieprawidłowości fizjologiczne
ludzi o tendencjach antyspołecznych cechuje ogólne obniżenie reakcji psychofizjologicznych - niska spoczynkowa akcja serca, zredukowanie reakcji elektrodermalnych (przewodnictwo skórne), obniżone przewodzenie skórne w reakcji na cierpienia innych ludzi,
P. Brennan - wysoka wrażliwość układu nerwowego stanowi czynnik „ochronny” przed postawą antyspołeczną
A. Raine - ludzi z antyspołecznym zaburzeniem osobowości cechuje spadek aktywności płatów czołowych - skutkuje to niezdolnością hamowania zachowań.
Kontekst rodzinny i społeczny
powstanie antyspołecznego zaburzenia osobowości wiąże się z atmosferą emocjonalną poprzedzającą rozwód: kłótniami, niestabilnością, zaniedbywaniem przez ojca,
monitorowanie przez rodziców poczynań dziecka i jego relacje ze zdrową grupą rówieśniczą obniża ryzyko wystąpienia u niego zachowań aspołecznych,
im więcej niegroźnych kar cielesnych doświadczanych przez dziecko tym większa tendencja do podejmowania działań antyspołecznych i impulsywnego reagowania (zależność zaobserwowano we wszystkich klasach społecznych, u dzieci w każdym wieku i obu płci).
Nieprawidłowości w uczeniu się
badania Lykkena nad uczeniem się - jednostki zdradzające tendencje psychotyczne popełniały więcej błędów - kara cielesna lub groźba kary nie wpływa na ich zachowanie, nie uczą się unikania,
osoby osiągające wysoki poziom na skali psychopatii mogą nauczyć się unikać kary gdy będzie ona dla nich przykra - jeśli oznacza ona stratę nagrody,
teoria modulacji reakcji - Patterson i Newman - jednostki osiągające wysoki poziom psychopatii mają trudności w unikaniu kary, jeśli:
jedynym celem jest właśnie unikanie,
cel unikania jest od początku znany,
kolejne próby odbywają się w długich odstępach czasowych, co zezwala na przetworzenie skutków ich reakcji.
Modulacja reakcji - zdolności dokonywania szybkiego i względnie automatycznego przenoszenia uwagi, tak by jej skupienie możliwe było do oceniania i skierowania uwagi na inny punkt, jeśli tego wymaga kontekst.
Osoby uzyskujące wysokie wyniki na skali psychopatii wykazują niezdolność modulacji reakcji - nie są w stanie zauważyć ubocznych wskazówek, subtelnych przekazów, a zatem wykazują niezdolność zmiany zachowania i podporządkowania go społecznym oczekiwaniom.
Leczenie: terapia poznawczo-behawioralna - cele:
zwiększenie empatii i umiejętności utożsamiania się z innymi,
„pozytywna praktyka” (technika behawioralna) - skorygowanie negatywnych wzorców zachowania i obserwowanie właściwego postępowania,
poprawa zdolności przetwarzania subtelnych informacji sugerujących zaniechanie danego postępowania.
Programy prewencyjne: wcześnie rozpoczęte interwencje w środowisku zagrożonych dzieci mogą obniżyć ich poziom antyspołecznych zachowań w późniejszym życiu.
Histrioniczne zaburzenie osobowości - utrzymujący się wzorzec nadmiernej emocjonalności i poszukiwania uwagi, pojawiający się po raz pierwszy we wczesnym okresie dorosłości i obecny w rozmaitych sytuacjach, spełniający przynajmniej pięć z następujących kryteriów:
doświadcza poczucia dyskomfortu w sytuacjach, gdy nie znajduje się w centrum uwagi,
kontakty z innymi charakteryzują się zazwyczaj nieodpowiednim seksualnym uwodzącym lub prowokacyjnym zachowaniem.
nagłe zmiany i płytka ekspresja emocji,
stale korzysta ze swego wyglądu zewnętrznego w celu zwrócenia na siebie uwagi,
zbyt impresyjny styl mówienia przy braku dbałości o szczegóły,
dramatyzowanie, teatralność i przesadna ekspresja emocji,
podatność na sugestie, tj. łatwe uleganie wpływowi innych ludzi lub okoliczności,
uważanie związków za bardziej intymne niż są w rzeczywistości.
Zaburzenie histrioniczne w znacznym stopniu nakłada się na inne typy zaburzeń.
Powszechność występowania: od 1,3 do 3 procent ludności, częściej dotyczy kobiet.
Przyczyny:
fiksacja na oralnej fazie rozwoju - niezaspokojenie u dziecka głodu emocjonalnego może prowadzić do silnego zaabsorbowania sobą w wieku dorosłym i dążenia do tego, by inni poświęcali mu całą swoją uwagę,
wynik niespójnych wzorców wzmocnienia dostarczanego przez rodziców.
Leczenie: terapia interpersonalna połączona ze „strukturalną analizą zachowania społecznego”.
Narcystyczne zaburzenie osobowości - utrzymujący się wzorzec pretensjonalności (w świecie fantazji i zachowaniu), potrzeby bycia podziwianym i braku empatii, pojawiający się po raz pierwszy we wczesnym okresie dorosłości i widoczny w wieku sytuacjach, spełniający przynajmniej pięć z następujących kryteriów:
przesadne poczucie doniosłości własnej osoby (np. wyolbrzymianie osiągnięć, talentów, oczekiwanie uznania za kogoś ważniejszego bez odwoływania się do współmiernych dokonań),
oddawanie się fantazjom na temat nieograniczonego powodzenia, potencjału, doskonałości, urody i miłości idealnej,
przekonanie o własnej „nietuzinkowości” i niepowtarzalności, która może być zrozumiana jedynie w odniesieniu do innych niepospolitych ludzi (lub instytucji) wyższego stanu,
wymaganie skrajnego podziwu dla własnej osoby,
poczucie posiadania specjalnych praw
Powszechność występowania: mniej niż 0,5 procent ludności.
Przyczyna: brak empatycznej relacji z opiekunami, co skutkuje fragmentarycznym traktowaniem własnego „ja”, szczególnie podatnego na poczucie pustki i niską samoocenę, oraz zachowania kompensacyjne, jakie to wywołuje. Rodzice nie zdołali właściwie reagować na zachowania dziecka, chyba że przy okazji zaspokajali własne potrzeby, a nie potrzeby dziecka.
Zaburzenie osobowości borderline - utrzymujący się wzorzec braku stabilności w relacjach interpersonalnych, w obrazie własnego „ja” i stanach afektywnych, znacznej impulsywności pojawiającej się po raz pierwszy w okresie wczesnej dorosłości i obecny w różnych sytuacjach, spełniający przynajmniej pięć z następujących kryteriów:
szaleńcze wysiłki, aby uniknąć rzeczywistego lub wyobrażonego porzucenia (nie włączając zachowań samobójczych i samookaleczenia),
wzorzec niestabilnych i intensywnych relacji interpersonalnych charakteryzujących się szybkimi zmianami, skrajną idealizacją i dewaluacją,
zaburzenie tożsamości - trwałe i znacząco niestabilne wyobrażenie na swój temat i poczucie własnego „ja”,
impulsywność w co najmniej dwóch obszarach (np. wydatki, aktywność seksualna, zażywanie substancji psychoaktywnych, nieostrożna jazda samochodem, objadanie się), która może prowadzić do samozniszczenia (nie włączając zachowań samobójczych i samookaleczenia),
powtarzające się zachowania, gesty lub groźby samobójcze albo dotyczące samookaleczenia,
niestabilność afektywna spowodowana zmiennością nastroju (np. intensywna przelotna dysforia - mieszanina negatywnych emocji, takich jak depresja, niepokój, gniew, pustka, depersonalizacja; drażliwość lub lęk trwające kilka godzin, rzadko dłużej niż kilka dni),
chroniczne poczucie pustki,
nieadekwatnie intensywny gniew lub trudności z opanowaniem go (częste wybuchy złości, stały gniew, powtarzające się bójki),
przelotne, związane ze stresem ideacje paranoidalne lub poważne objawy dysocjacyjne.
Powszechność występowania: od 1 do 3 procent ludności; większość cierpiących na to zaburzenie odczuwa ból i szuka pomocy w terapii. Uciążliwość tego zaburzenia wraz z wiekiem maleje.
Przyczyny:
Otto Kernberg - dychotomiczne traktowanie spraw i „dzielenie” ich na dwie skrajności: dobro i zło,
uwarunkowania genetyczne (krewni osób z zaburzeniem borderline często prezentują wysoki poziom rozmaitych zaburzeń psychicznych, zwłaszcza zaburzeń nastroju),
nieprawidłowości fizjologiczne - obniżenie aktywności serotoniny lub urazy mózgu (mniejsze płaty czołowe),
Marsha Linehan - model „biospołeczny” - zaburzenie obejmuje zarówno cechy dziedziczne, jak i doświadczenia psychospołeczne - dzieci, u których później pojawia się osobowość borderline, cechuje podatność biologiczna wyczulająca je emocjonalnie na negatywne wydarzenia: silniej na nie reagują i potrzebują więcej czasu, by powrócić do stanu równowagi; jeśli przyjdzie im żyć w otoczeniu charakteryzującym się wysokim poziomem stresu i niskim poziomem wsparcia, zaczynają ujawniać oznaki zaburzenia borderline.
Leczenie:
„dialektyczna terapia behawioralna” - Marsha Linehan - ograniczenie zachowań samobójczych, zachowań zakłócających leczenie i obniżających jakość życia; trening umiejętności i praca nad problemami motywacyjnymi; osiągnięcie akceptacji; nabywanie umiejętności behawioralnych; osiągnięcie większego panowania nad własnymi zachowaniami,
„terapia oparta na przeniesieniu” (psychodynamiczna) - wydobycie nieświadomych reakcji i konfliktów, by móc je przedyskutować i przepracować w posiadającym określoną strukturę otoczeniu terapeutycznym; zapanowanie nad destrukcyjnymi impulsami,
terapia farmakologiczna - leki przeciwpschotyczne w ciężkich przypadkach, leki antydepresyjne dla tych, którzy prezentują najwyższy poziom negatywnych emocji.
Zaburzenia objawowo-lękowe - charakteryzują się wysokim poziomem zamartwiania się i niepokoju, a także tendencją do skrywania swoich uczuć.
Zaburzenie osobowości unikowej - utrzymujący się wzorzec zahamowania społecznego, nieadekwatność odczuć i nadwrażliwości na negatywną ocenę, pojawiający się po raz pierwszy we wczesnym okresie dorosłości i obecny w różnych sytuacjach, spełniający przynajmniej cztery z poniższych kryteriów:
unikanie działalności zawodowej wymagającej znaczących kontaktów międzyludzkich, z powodu lęku przed krytyką, dezaprobatą lub odrzuceniem,
niechęć do angażowania się w relacje z innymi ludźmi, chyba że w sytuacji pewności bycia lubianym,
wykazuje powściągliwość w kontaktach z intymnych, z powodu lęku przed zawstydzeniem lub wyśmianiem,
zaabsorbowany myślami o krytyce lub odrzuceniu w sytuacjach społecznych,
zahamowanie w nowych sytuacjach międzyludzkich, z powodu poczucia własnej nieadekwatności,
postrzeganie siebie jako osoby, której brakuje kompetencji społecznych, nieatrakcyjnej lub gorszej od innych,
niechętnie podejmuje ryzyko osobiste lub nie angażuje się w nowe działania, ponieważ mogą okazać się zawstydzające.
Powszechność występowania: od 0,4 do 1,3 procent ludności.
Przyczyny:
uwarunkowania genetyczne (różnice na poziomie temperamentu),
otoczenie, w którym nie można liczyć na zbytnie wsparcie ze strony rodziców.
Leczenie: terapia behawioralna - cele:
stopniowe oswajanie z sytuacjami społecznymi,
trening umiejętności społecznych.
Zaburzenie osobowości zależnej - trwała, nadmierna potrzeba doznawania czyjejś opieki, prowadząca do uległości i lgnięcia oraz do odczuwania lęków separacyjnych, pojawiająca się po raz pierwszy we wczesnym okresie dorosłości, obecna w różnych sytuacjach, spełniająca przynajmniej pięć z następujących kryteriów:
jednostka ma trudności w podejmowaniu codziennych decyzji w sytuacji niedostępności wielu porad i zapewnień ze strony innych,
potrzebuje innych osób, by wzięły odpowiedzialność za większość istotnych sfer jej życia,
ma trudności w wyrażaniu sprzeciwu wobec innych, ponieważ boi się utraty oparcia lub dezaprobaty (ale nie dotyczy to realistycznych lęków przed zemstą),
ma trudności w inicjowaniu przedsięwzięć lub robieniu czegoś samodzielnie, gdyż bardziej niż motywacji lub energii brakuje jej pewności siebie w osądach lub umiejętności,
robi bardzo wiele, by zyskać miłość, troskę i wsparcie ze strony innych, do tego stopnia, że z własnej woli podejmuje działania, które innym wydają się nieprzyjemne,
w chwilach samotności odczuwa dyskomfort i bezradność spowodowane nadmiernym lękiem, że nie będzie umiała o siebie zadbać,
gdy jedna bliska relacja się kończy, pilnie poszukuje następnych związków jako źródła opieki i wsparcia,
w nierealistycznym stopniu pochłaniają ją lęki, że w sytuacji opuszczenia będzie musiała sama o siebie zadbać.
Powszechność występowania: ok. 7 procent ludności, częściej dotyczy kobiet.
Przyczyna: zachowania rodzicielskie charakteryzujące się nadopiekuńczością i autorytaryzmem - nadopiekuńczy rodzice uzależniają swoje dzieci.
Obsesyjno-kompulsywne zaburzenie osobowości - trwały wzorzec zaabsorbowania porządkowaniem, perfekcjonizmem, kontrolą umysłową i interpersonalną kosztem elastyczności, otwartości i skuteczności, pojawiający się po raz pierwszy w okresie wczesnej dorosłości, obecny w różnych sytuacjach i spełniający przynajmniej cztery z następujących kryteriów:
jednostkę pochłaniają szczegóły, reguły, listy i porządek,
wykazuje perfekcjonizm upośledzający (np. z powodu niesprostania własnym nadmiernie podwyższonym standardom nie jest w stanie ukończyć projektu),
nadmiernie poświęca się pracy i wydajności, wyrzekając się rozrywek i przyjaźni (nie jest to spowodowane oczywiście potrzebami materialnymi),
jest aż nadto sumienna, skrupulatna i nieelastyczna w kwestiach moralności, etyki i wartości (przyczyna tego nie tkwi w tożsamości kulturowej lub religijnej),
nie jest w stanie pozbyć się zużytych i bezwartościowych przedmiotów, nawet jeśli nie mają wartości sentymentalnej,
niechętnie zleca zadania innym lub współpracuje z innymi, jeśli nie podporządkowują się oni całkowicie jej sposobowi wykonywania prac,
przejawia skąpstwo w wydatkach na siebie i na innych, pieniądze postrzega jako zabezpieczenie na ewentualne nadejście katastrofy w przyszłości,
wykazuje sztywność i upór.
Powszechność występowania: ok. 1 procent ludności, nieco częściej dotyczy mężczyzn.
Przyczyny:
powściągliwi, surowi i wymagający rodzice, stosujący kary za codzienne niefortunne wypadki, jakie przytrafiają się dzieciom, co sprawia, że osoba staje się pochłonięta stosowaniem się do reguł i utrzymywaniem porządku w swoim otoczeniu,
wysoka nadopiekuńczość i niska troska rodziców.
Leczenie:
terapia poznawcza - skupienie się na dysfunkcji poznawczej pacjenta, ograniczonym repertuarze zachowań, negatywnych stanach afektywnych i problemach związanych ze stosunkami międzyludzkimi i tożsamością,
psychoterapia - budowanie wsparcia.
1