Rosenhan, Seligman - Psychopatologia rozdz. 1
Nienormalność nie posiada definicji, gdyż nie ma warunków koniecznych i wystarczających do wystąpienia patologii.
warunek konieczny - pojedyncza właściwość, wspólna wszystkim przypadkom,
warunek wystarczający - przynajmniej jeden element wyróżniający patologię od normy.
Zasada podobieństwa rodzinnego - nienormalność rozpoznawana jest poprzez określenie czy dane zachowanie, myśl lub osoba zawiera w sobie „rodzinne” podobieństwo do zachowań, myśli i ludzi, których wszyscy uznalibyśmy za nienormalnych.
Elementy nienormalności
Przy określaniu, czy dane zachowanie lub osoba są nienormalne bierze się pod uwagę siedem właściwości (elementów). Im więcej tych elementów jest obecnych i im bardziej są one wyraźne, tym bardziej jesteśmy pewni, że dane zachowanie lub osoba należą do nienormalnych. Aby można było mówić o nienormalności, przynajmniej jeden z tych elementów musi być obecny:
Cierpienie - jesteśmy skłonni nazwać ludzi nienormalnymi, gdy przeżywają oni cierpienia psychologiczne, a im bardziej cierpią, tym bardziej pewni jesteśmy ich patologii. Decyzja o tym, czy to cierpienie jest nienormalne będzie zależała od obecności innych elementów patologii i od okoliczności. Ważny jest związek między siłą stresora a przewidywaną reakcją - jeśli osoba reaguje spektakularnie na słabe stresory możemy podejrzewać patologię.
Trudności w przystosowaniu - zachowania, które w sposób wyraźny kłócą się z jednostkowym lub społecznym dobrostanem nie są adaptacyjne i są ważnym czynnikiem diagnozy patologii. Przez dobre funkcjonowanie jednostki rozumiemy jej zdolność do pracy i utrzymywania satysfakcjonujących kontaktów z innymi ludźmi. Im większe jest zaburzenie dobrego funkcjonowania, tym bardziej oczywista patologia. Nienormalne jest także utrudnianie dobrego funkcjonowania społeczeństwa.
Nieracjonalność i dziwaczność - osoby, które robią wszystko by zasłużyć sobie na niechęć tych właśnie, na których miłości najbardziej im zależy - takie osoby prezentują niezrozumiałe i nieracjonalne zachowania, będące elementami patologii. Jednym z rodzajów dziwaczności są zaburzenia myślenia, główny objaw schizofrenii. Składają się na nie absurdalne i dziwaczne przekonania, spostrzeżenia nie mające podstaw w obiektywnej rzeczywistości oraz procesy umysłowe nieskładnie błąkające się między oderwanymi od siebie myślami. Innym rodzajem dziwaczności są zachowania pozbawione sensu i rzadkie w danej kulturze.
Nieprzewidywalność i utrata kontroli
Potrzeba sprawowania kontroli nad otoczeniem (Rotter) i zachowania własnej wolności (Brehm) opiera się na założeniu, że inni ludzie są przewidywalni. W przewidywalnym świecie istnieje stałość i możliwość kontroli. W nieprzewidywalnym czujemy się bezbronni i zagrożeni.
Niekontrolowane zachowanie zachodzi wtedy, gdy pękają nagle zwykłe hamulce i zasady kierujące zachowaniem oraz wtedy, gdy nie znamy przyczyny wystąpienia danego zachowania.
Kontrola elastyczna - London i Rosenhan - umiejętność utrzymania bądź wycofania kontroli w zależności od własnej woli i wymagań sytuacji, jest zasadniczą cechą dobrego funkcjonowania psychologicznego.
Wyrazistość i niekonwencjonalność - pomijając działania wymagające specyficznych zdolności lub odwagi, jesteśmy skłonni oceniać patologię czyjegoś zachowania na podstawie własnego. Zachowania, które są rzadkie i jednocześnie niepożądane, będą się wydawały szczególnie widoczne i tym samym będą uznawane za nienormalne. Nie ma przy tym większego znaczenia, czy dane zachowanie rzeczywiście jest rzadkie, wystarczy, że jako takie jest spostrzegane.
Dyskomfort obserwatora - dyskomfort towarzyszy nam najczęściej wtedy, gdy mamy do czynienia z osobą łamiącą niepisane lub immanentne zasady postępowania - zasady, których nikt nas nigdy nie uczy, ale poznajemy je intuicyjnie i odgrywają ważną rolę w naszym zachowaniu (np. należy zachowywać pewną odległość od rozmówcy). Pogwałcenie tych zasad i naruszenie granic wywołuje rodzaj dyskomfortu, a stąd już tylko krok do diagnozy patologii.
Naruszanie ideałów i norm moralnych - za nienormalne uznaje się postępowanie niezgodne z normami moralnymi i ideałami, które uważa się za obowiązujące w świecie poprawnie myślących i słusznie postępujących ludzi.
Diagnostyka patologii
Ocena normalności ma charakter społeczny - wszystkie elementy wymagają albo obecności innych osób albo mogą podlegać społecznej interpretacji. Diagnoza patologii może być szczególnie podatna na nadużycia.
Pułapki zasady podobieństwa rodzinnego
Pomyłka społeczna - pojęcie patologii może być łatwo, a przy tym błędnie przypisane wszystkim tym rodzajom zachowań, które społeczeństwo w danym momencie uważa za niewłaściwe.
Brak zgody pomiędzy obserwatorami - dwóch obserwatorów może różnić się co do tego, czy dany element w ogóle zaistniał. Mogą się także spierać o to, czy pojawiła się wystarczająca ilość elementów lub czy wystąpiły z wystarczającą intensywnością, aby można było mówić o przypadku patologii. Kolejną przyczyną możliwych niezgodności jest fakt, że elementy patologii nie są ani tak precyzyjne, ani tak policzalne, by wszyscy zgadzali się co do tego, że dana osoba lub zachowanie należy do tej kategorii.
Brak zgody miedzy aktorem i obserwatorem - jednostki prezentujące dany sposób zachowania (aktorzy) są mniej skłonni uznać swoje zachowania za nienormalne, gdyż mają na temat swojego zachowania więcej informacji, nie mają zaburzeń przez cały czas i mają tendencję do spostrzegania siebie w sposób bardziej przychylny.
Zaletą zasady podobieństwa rodzinnego jest uwzględnienie faktu, że nie istnieje jeden sposób, w jaki wszystkie zachowania nienormalne są do siebie podobne.
Dokładne sposoby oceny stopnia patologii opisane są w DSM-II-R (wydanie trzecie poprawione podręcznika diagnostycznego i statystycznego zaburzeń psychicznych).
Normalność - bak patologii. Jest to słowo pozytywne mające sens jedynie jako negacja słowa negatywnego. Z powodu takiej logiki patologii często nie jesteśmy pewni własnej przynależności do normy. Wiele z naszych zachowań zawiera jeden lub dwa elementy patologii. Jest to za mało, aby nazwać nasze zachowanie nienormalnym, ale wystarczy już, by uczynić nas niepewnymi co do naszej normalności.
Bycie normalnym niekoniecznie oznacza dobry sposób życia, ponieważ jest to coś więcej niż tylko utrzymywanie się w normie i unikanie patologii. Istnieją strony pozytywne czyli radości życia. Rosenhan - owe pozytywne aspekty same w sobie stanowią obronę przed patologią.
Optymalne życie - jest bardziej kwestią stopnia nasilenia pewnych cech niż ich rodzaju. Optymalność jest raczej naszym celem, od osiągnięcia którego raz dzieli nas więcej, raz mniej. Nikt nie żyje optymalnie cały czas.
Kryteria optymalności - Jahoda:
Pozytywne nastawienie do siebie - samoakceptacja - wiedza o samym sobie, akceptacja tego, co owa wiedza przynosi oraz wynikające z niej dobre samopoczucie.
Wzrost i rozwój osobisty - brak stagnacji, stałe dążenie do wykorzystania swych umiejętności, poświęcenie się misji lub powołaniu, wyznaczenie sobie odległych celów, życie na pełnych obrotach, umiejętność całkowitego zatracenia się w pracy, twórczości lub kontaktach z innymi ludźmi.
Autonomia - pewien stopień emocjonalnej niezależności od najbliższego otoczenia społecznego, gotowość postępowania według własnych wewnętrznych standardów. Oznaką tego rodzaju dojrzałości staje się stopniowo szacunek wobec własnej osoby - respektowanie siebie samego zamiast szukania aprobaty innych.
Adekwatne spostrzeganie rzeczywistości - umiejętność konfrontowania naszego spostrzegania z rzeczywistością, mimo ryzyka odkrycia własnej pomyłki; tolerancja wobec faktów kontrowersyjnych, przyjmowanie ich zamiast szufladkowania według gotowych stereotypów; umiejętność mówienia „nie wiem” i życia z tą niewiedzą.
Kompetencja w działaniu - spełnianie wymagań otoczenia oraz własnych oczekiwań sprzyja rozwojowi poczucia skuteczności.
Pozytywne stosunki interpersonalne - umiejętność czerpania radości z towarzystwa innych, empatii, dawania i brania wsparcia, szanowania innych niezależnie od ich statusu, wreszcie zdolność do kochania i bycia kochanym. May - brak pozytywnych relacji z innymi jest głównym źródłem emocjonalnego zubożenia prowadzącego do alienacji, braku poczucia wspólnoty, a ostatecznie lęku jednych wobec drugich.
Ryzyko diagnozowania samego siebie
Choroba trzeciego roku medycyny - studenci znajdują u siebie symptomy niemal każdej z chorób, o której aktualnie się uczą.
Wiele naszych myśli i niektóre z działań są bardzo intymne, wręcz skryte - nikt nie powinien o nich wiedzieć. Jedną z konsekwencji owej prywatności jest utwierdzenie się w przekonaniu o wyjątkowości naszych zakazanych myśli i zachowań. Nagłe dostrzeżenie ich w książce o Psychopatologiach i skojarzenie z pewnymi objawami (często zresztą występującymi w zupełnie innym kontekście niż okoliczności naszych zachowań - czego najczęściej nie dostrzegamy) utwierdza nas w przekonaniu, że dane zaburzenie występuje także u nas.
Sposoby ochrony przed chorobą III roku medycyny:
uważne czytanie i dokładne wgłębianie się w opis objawów
rozmowa z przyjaciółmi
3