Seligmann M., Walker E., Rosenhan D. (2003). Psychopatologia. Poznań:
Zysk i S-ka, rozdz. 8 (str. 363-374)

Zaburzenia odżywiania mogą przybierać skrajne formy: od przyjmowania nadmiernych ilości pożywienia do drastycznego jego ograniczenia.

Zaburzenia nawyków obejmują zaburzenia wydalania, ruchu i komunikacji. Problemy dotyczące wydalania, określane mianem enurezy (mimowolnego oddawania moczu) oraz nie trzymania kału.

Anoreksja, Bulimia

Najczęściej zaburzenia te pojawiają się w okresie dorastania i zwykle trwają dłużej niż do końca okresu wczesnej dorosłości.

W etiologii tych zaburzeń istotną rolę odgrywają normy kulturowe.

Do podstawowych objawów anoreksji należy silny lęk przed przybraniem na wadze, pomimo już i tak zbyt niskiej wagi ciała, odmowa utrzymywania wagi na (lub powyżej) minimalnym poziomie odpowiednim dla danego wieku i wzrostu oraz zaburzony wizerunek własnego ciała. Mimo widocznego już wychudzenia cierpiący na anoreksję czują się zbyt grubi.

Istnieją twa podtypy ludzi z tym zaburzeniem:

* Powstrzymujący się są szczupli przede wszystkim dlatego, że odmawiają przyjmowania

pokarmu.

* Przeczyszczający się również odmawiają jedzenia, ale gdy już przyjmą jakąś porcję pożywienia, prowokują wymioty lub stosują środki przeczyszczające w celu pozbycia się jedzenia z organizmu. Często zaburzeniu temu towarzyszą inne zmiany fizyczne.

Skutkami anoreksji mogą być:

- spadek ciśnienia krwi i obniżenie temperatury ciała,

- zagrażająca życiu arytmia serca,

- opóźnienie wzrostu kości i anemia.

Co najważniejsze, niski poziom potasu surowiczego wywołany głodówką może prowadzić do nieregularności w pracy serca, które mogą doprowadzić do śmierci. U dziewcząt i kobiet często dochodzi do zatrzymania menstruacji.

Niektóre psychospołeczne teorie anoreksji zakładają, że rodzi się ona z głębokiej potrzeby niezależności spowodowanej nadmierną kontrolą ze strony rodziny. W myśl tych teorii rodzice dziewczyny zbytnio

angażują się w życie córki, ograniczając jej niezależność lub poczucie własnego „ja" poza rolami,

jakie przypisuje jej rodzina. W końcu może ona dojść do wniosku, że ma władzę przynajmniej nad

jednym aspektem swojego życia — jedzeniem. Najważniejsze staje się uzyskanie pełnej kontroli

nad przyjmowaniem pokarmów. Ponadto część dziewcząt, u których wystąpią zaburzenia odżywiania,

była wcześniej molestowana seksualnie, zwykle przez członka rodziny. W takich przypadkach zaburzenie może być wynikiem zniekształcenia wizerunku własnego ciała lub niskiej samooceny spowodowanych molestowaniem albo wynikających z potrzeby zapanowania nad jednym z aspektów własnego życia

Zaburzenia odżywiania są, przynajmniej po części, skutkiem działania czynników, które sprawiają, że młode kobiety dążą do sprostania standardom urody, które dla wielu z nich są nie do osiągnięcia.

JADŁOWSTRĘT PSYCHICZNY

A. Odmowa utrzymywania wagi ciała na (lub powyżej) poziomie minimalnej normalnej wagi określonej dla

danego wieku i wzrostu (np. utrata wagi prowadząca do jej spadku poniżej 85 procent wagi oczekiwanej lub

niezdolność do przybrania na wadze w okresie wzrostu, prowadząca do utrzymania jej poniżej 85 procent

wagi oczekiwanej).

B. Silny lęk przed przybraniem na wadze lub otyłością, nawet pomimo niedowagi.

C. Zaburzenie sposobu spostrzegania wagi lub kształtu własnego ciała, nadmierny wpływ wagi i kształtu cia-

ła na samoocenę lub negowanie znaczenia obecnego niskiego ciężaru ciała.

D. U kobiet po pierwszej miesiączce, zatrzymanie miesiączkowania, tj. brak przynajmniej trzech kolejnych

menstruacji. (U kobiet zaprzestanie miesiączkowania rozpoznaje się wówczas, gdy menstruacje pojawiają się

jedynie w wyniku podania hormonów, np. estrogenu).

Cierpiący na bulimię odnoszą się do swoich zachowań, a ogólniej do swojego wyglądu fizycznego ze skrajnym krytycyzmem. W wyniku tego po przejedzeniu próbują się wypróżnić, wywołując wymioty, nadużywając środków przeczyszczających i moczopędnych czy innych leków, głodząc się lub wykonując forsowne ćwiczenia fizyczne. Często epizody objadania się i wypróżniania pochłaniają kilka godzin dziennie i przekształcają się w nawyk.

Cierpiący na bulimię często wyrażają pragnienie lepszego ograniczenia przyjmowania pokarmów. Niemniej odkrywają, że objadają się ogromnymi ilościami produktów w poczuciu całkowitego braku kontroli nad ich przyjmowaniem. Poczucie wstydu, niepokoju i bezradności w następstwie tych epizodów zwykle ich przytłacza.

Wymiotowany kwas żołądkowy prowadzi do rozległej próchnicy zębów. Wiele cierpiących na bulimię kobiet ma również problemy z cyklem miesięcznym. Częste wymiotowanie i inne typy wypróżniania mogą doprowadzić do poważnej utraty płynów organicznych i zachwiania równowagi elektrolitów regulujących pracę serca. Skutkiem takiego braku równowagi może być uszkodzenie serca.

BULIMIA

A. Powracające epizody nieumiarkowanego spożywania pokarmów. Epizody obżarstwa charakteryzują następujące cechy: (1) spożywanie pokarmów w przerywanych okresach (np. co dwie godziny) w ilościach zdecydowanie większych niż większość ludzi zjadłaby w takim samym czasie i w takich samych okolicznościach; (2) poczucie braku kontroli nad jedzeniem w czasie epizodu (np. poczucie, że nie można powstrzymać się od jedzenia ani zapanować nad tym, co i w jakich ilościach będzie się spożywać).

B. Powracające niewłaściwe zachowania kompensacyjne mające na celu zapobieganie przybraniu na wadze, takie jak wywoływanie wymiotów; nieodpowiednie korzystanie z leków przeczyszczających, moczopędnych,

lewatywy i innych środków medycznych; podejmowanie głodówek lub intensywnych ćwiczeń fizycznych.

C. Nieumiarkowane spożywanie pokarmów i niewłaściwe zachowania kompensacyjne pojawiają się średnio przynajmniej dwa razy w tygodniu przez trzy miesiące.

D. Kształt i waga ciała ma nadmierny wpływ na samoocenę.

E. Zaburzenie to nie występuje wyłącznie w czasie epizodów jadło wstrętu psychicznego (anoreksji).

Objadający się przyjmują pokarm w stresujących okolicznościach po to, by uciec

od lęków i niepokoju. Szukają krótkotrwałej gratyfikacji w jedzeniu, zamiast skupić się na długoterminowym celu, jakim jest kontrola wagi ciała, i w końcu pochłaniają wszystko bez umiaru, mimo że nie odczuwają

głodu. Wypróżnienie jest zatem sposobem na obniżenie lęku spowodowanego objadaniem się.

Leczenie

Najnowsze podejścia w dużej mierze opierają się na technikach terapii behawioralnej i poznawczej pomagających rodzinie ograniczyć objawy pacjentki. Terapeuci uczą pacjentki rozpoznawać środowiskowe czynniki wyzwalające reakcje objadania się, wprowadzać do diety produkty, przed którymi odczuwały lęk, przy jednoczesnym kontrolowaniu ilości spożywanych pokarmów oraz rozpoznawać i zmieniać niewłaściwy sposób podchodzenia do jedzenia, wagi i obrazu ciała.

Czasami dobre wyniki w leczeniu zaburzeń odżywiania przynosi także stosowanie leków przeciwdepresyjnych.

Zaburzenia wydalania

Enkopreza niezdolność do panowania nad oddawaniem stolca, jest rzadsza od enurezy. U dzieci do

czterech lat nie diagnozuje się tego zaburzenia.

Enurezę (nietrzymanie moczu) określa się jako mimowolne oddawanie moczu przynajmniej dwa

razy w miesiącu u dzieci pomiędzy piątym a szóstym rokiem życia i przynajmniej raz w miesiącu

u starszych.

Jest to złożony problem ze względu na społeczne skutki tego zaburzenia. Rodzice mają

pretensje o poplamione ubrania i pościele i często wytykają dziecku niedojrzałość. Rówieśnicy i przyjaciele dokuczają tym, którym zdarzy się „wypadek", zwłaszcza gdy wypadki zdarzają się regularnie. Cierpiące na to zaburzenie dzieci czują się niezręcznie, przyjmując zaproszenie na nocleg u kolegów lub wyjazd na obóz.

Odróżnia się:

- enurezę pierwotną, gdy dziecko nigdy nie nauczyło się panować nad oddawaniem moczu, niektórzy przypuszczają, że przyczyną enurezy pierwotnej są nieprawidłowości biologiczne,

- enurezę wtórną, która występuje, mimo że dziecko już opanowało tę umiejętność, natomiast do powstania zaburzenia wtórnego przyczyniają się czynniki psychospołeczne, takie jak stres.

Badania w zakresie genetyki zachowań wskazują, że predyspozycje do moczenia się mogą

być dziedziczone. Około 75 procent dzieci cierpiących na to zaburzenie ma krewnych pierwszego

stopnia, którzy borykali się z takim samym problem, a zgodność w tym względzie pomiędzy bliźniętami

jednojajowymi jest większa niż w przypadku bliźniąt dwujajowych

Niektórzy badacze zasugerowali, że dzieci cierpiące na to zaburzenie mogą być mniej wrażliwe na

bodźce sygnalizujące przepełnienie pęcherza, zwłaszcza podczas snu

Leczenie

- Niektóre leki, mianowicie środki antydiuretyczne (ograniczające ilość moczu) i przeciwdepresyjne, przynajmniej na jakiś czas mogą zahamować moczenie nocne

- terapia behawioralna

ENUREZA (MIMOWOLNE ODDAWANIE MOCZU)

A. Powtarzające się oddawanie moczu do łóżka lub w ubranie (bez względu na to czy bezwiedne, czy intencjonalne).

B. Zachowanie to jest znaczące z klinicznego punktu widzenia albo gdy pojawia się dwa razy w tygodniu

przez następne 3 miesiące, albo w przypadku towarzyszących mu, także znaczących z klinicznego punktu

widzenia, zaburzeń lub upośledzenia funkcjonowania społecznego, edukacyjnego (zawodowego) i w innych

ważnych sferach życia.

C. Wiek chronologiczny wynosi przynajmniej 5 lat (lub odpowiedni mu poziom rozwojowy).

D. Zachowanie nie jest wyłącznie wynikiem bezpośrednich fizjologicznych skutków działania pewnych sub-

stancji (np. środków moczopędnych lub ogólnej kondycji zdrowotnej (np. cukrzycy, rozszczepienia rdzenia

kręgowego, napadów padaczkowych).

Określ typ:

Tylko nocne

Tylko dzienne

Nocne i dzienne

Jąkanie lub zacinanie stanowi znaczne zaburzenie rytmu mowy. Zwykle pierwsze oznaki jąkania za-

uważane są przed trzecim rokiem życia. Z nieznanych przyczyn cztery razy częściej dotyczy ono chłopców niż dziewczynek.

Leczenie:

większość zabiegów terapeutycznych łączy doradztwo psychoterapeutyczne z technikami reedukacyjnymi. Te drugie mają na celu odciągnąć uwagę jąkającego się od tego zaburzenia podczas uczenia go płynności

w mówieniu.

JĄKANIE SIĘ

A. Zakłócenie normalnej płynności i wzorca prędkości mowy (niewłaściwe dla wieku jednostki), charaktery-

zujące się częstym występowaniem jednej lub więcej z następujących sytuacji: (1) powtarzanie dźwięków

i sylab, (2) przeciąganie dźwięków, (3) wtrącanie, (4) łamanie słów (np. robienie pauzy w obrębie słowa), (5)

słyszalne lub ciche blokady (wypełnione lub niewypełnione pauzy w mowie), (6) opisywanie (podstawianie

wyrazów w celu uniknięcia potrzeby wymawiania problematycznych słów), (7) wymawianie słów przy nad-

miernym napięciu fizycznym, (8) powtarzanie całych wyrazów jednosylabowych (np. „Ja-ja-ja-ja go-go-go

nie widzę").

B. Zaburzenie płynności przeszkadza w zdobywaniu osiągnięć edukacyjnych i zawodowych lub w komunikacji społecznej.

C. Jeśli dochodzi do niedoboru koordynacji ośrodków mowy i ruchu lub deficytu sensorycznego, utrudnienia

w mowie przewyższają te, które zwykle kojarzone są z tymi problemami.

Tiki - tanowi pojawiający się nagle i powtarzający się mimowolny ruch lub wydawany dźwięk. Do tików ruchowych zalicza się: mruganie, potrząsanie szyją i grymasy twarzy. Do powszechnych tików

głosowych należą: pochrząkiwanie, pociąganie nosem i szczekanie. Chociaż cierpiący na tiki nie okazują ich nieprzerwanie, to nie mają oni władzy nad ich występowaniem. Nasilają się one w warunkach

stresu

ZESPÓŁ TOURETTE'A

Do głównych symptomów zespołu Tourette'a zalicza się mnogość tików ruchowych i przynajmniej

jeden tik głosowy. Występują one wielokrotnie w ciągu dnia. By spełnić kryteria DSM-IV, jednostka musi ujawniać symptomy przynajmniej przez rok i muszą one być przyczyną niepokoju lub pewnego.

• Obecne teorie na temat powstawania zespołu Tourette'a skupiają się na obszarach podkorowych, zwłaszcza na zwojach podstawy mózgu, w których znajdują się skupiska receptorów dopaminy

ZESPÓŁ TOURETTE'A

A. W trakcie choroby występuje wiele tików ruchowych oraz jeden lub więcej tików głosowych, chociaż nie-

koniecznie jednocześnie. (Tik stanowią nagle, gwałtowne, nawracające, arytmiczne stereotypowe ruchy

lub wokalizacje).

B. Tiki pojawiają się wielokrotnie w ciągu dnia (zwykle podczas ataku) niemalże codziennie lub nieregularnie przez ponad jeden rok i w tym okresie nie istnieją przerwy dłuższe niż 3 kolejne miesiące.

C. Zaburzenie to wywołuje niepokój i znaczne upośledzenie w sferze społecznej, zawodowej i innych ważnych obszarach funkcjonowania.

D. Początek przed 18 rokiem życia.

E. Zaburzenie to nie jest wynikiem bezpośrednich fizjologicznych skutków działania pewnych substancji (np.

środków pobudzających) ani ogólnego stanu zdrowia (np. choroby Huntingtona lub powirusowego zapalenia

opon mózgowych).

Stosowanie leków blokujących receptory dopaminy typu D2 jest nadal najskuteczniejszą formą leczenia zespołu Tourette'a. Najczęściej sięga się po leki przeciwpsychotyczne. Techniki behawioralne i procedury obniżania poziomu stresu również okazały się użyteczne w leczeniu tików. Techniki te zwykle stosuje się w połączeniu

z terapią farmakologiczną.

---