Na podstawie książki Henryki Kwiatkowskiej pt. ,,Pedeutologia” opracuj poniższe pytania:

1. Wymień pięć teoretycznych ujęć osoby nauczyciela.

2. Podaj nazwiska przedstawicieli ujęcia psychologicznego i wskaż na podstawowe kategorie (dominanty), którymi posługiwali się ci pedagodzy, konstruując pożądane sylwetki nauczycieli.

3. Co jest kwintesencją ujęcia technologicznego?

4. Opisz istotę ujęcia humanistycznego.

5. Określ istotę ujęcia socjologicznego, uwydatniając rolę zawodową nauczyciela.

6. Opisz nauczyciela ,,transformatywnego intelektualistę” w ujęciu pedagogiki krytycznej.

Ujęcie psychologiczne – nauczyciel jako struktura idealnych cech.

Jest to ujmowanie nauczyciela jak wzór wszelkich cnót, ideał, człowiek z misją i w służbie dziecku. Nauczyciel musi być jak najbardziej zbliżony do ideału, według Jana Władysława Dawida, zły człowiek nie może być dobrym nauczycielem. Są takie rzeczy których nie można się nauczyć, nauczyciel musi nim być z powołania, z przeświadczenia o tym, iż jest dobrą osobą na danym miejscu. Z. Mysłakowski i S. Szuman posłużyli się terminem „talent”, dla Mysłakowskiego „(…) talent jest wrodzoną dyspozycją psychofizyczną, dzięki której osobnik pewne szczególne typy działalności (…) uprawiać może bardziej wydajnie niż inne”¹. Oznacza to, ze samo posiadanie talentu nie jest ważne, ale użytek jaki potrafi człowiek z niego zrobić. „S. Szuman rozumie „talent” jako zespół pewnych zdolności. (…) pierwszą i najważniejszą właściwością jest to, czym dany nauczyciel dysponuje, co zgromadził i co ma do rozdania. (…) drugą komplementarną cechą jest (…) czy nauczyciel chce i umie rozdawać, to co posiadł, i czy czerpie z tego radość.”² Kolejnym zwolennikiem ujęcia psychologicznego jest Mieczysław Kreutz, uważa on, że w zawodzie nauczyciela najważniejsza jest miłość ludzi, skłonność do społecznego oddziaływania, zdolności sugestywne, czyli pewność siebie, wiara w siebie, bezkompromisowość i prostolinijność działań. Co zastanawiające Kreutz pominął właściwości etyczne. (…) „nauczyciel odpowiada za rezultaty swej pracy, przede wszystkim, sam przed sobą. Od jego wrażliwości moralnej zależy, czy dostrzeże, za co weźmie odpowiedzialność. Brak tej wrażliwości może spowodować, że nauczyciel, często nieświadomie, będzie działała nieodpowiedzialnie, gdyż wiele zachowań nieetycznych może uznać za normę etyczną.”³

Stefan Baley natomiast za najważniejszą uważał „zdolność wychowawczą” , czyli zestaw cech takich jak: „przychylność dla wychowanka, rozumienie jego psychiki, nastawienie na zajmowanie się nim, powinowactwo duchowe z dzieckiem, cierpliwość, entuzjazm, zdolnośc artystyczna.”⁴

Ujęcie technologiczne – kwalifikacje zawodowe jako struktura kompetencji

Głównym pojęciem w tym ujęciu są kompetencje nauczyciela czyli zdolność do wykonywania zadań na oczekiwanym poziomie. Czyli nauczyciel musi być dobrze przygotowany merytorycznie do wykonywania swojego zawodu.

N. A. Flanders wymienił dziewięć typów zachowań nauczyciela, są nimi: nauczyciel akceptuje stany emocjonalne uczniów, nagradza, wykorzystuje pomysły uczniów, zadaje pytania, naucza, udziela wskazówek wyraża uwagi krytyczne, reaguje na zadawane pytania, wyraża własną inicjatywę. Na gruncie polskiej pedeutologii można wymienić takich teoretyków jak Jan Poplucz i Józef Kozłowski.

Ujęcie humanistyczne – prymat indywidualności nauczyciela

Dobry nauczyciel to taki, który nie wywyższa się ale stara się być życzliwym dla ucznia, pomocnym, a przede wszystkim kimś ważnym. Aby takim się stać nauczyciel musi się nauczyć siebie, dokonać samo akceptacji, co sprawi że będzie bardziej otwarty na dziecko, łatwiej będzie mu nawiązywać kontakty interpersonalne, łagodzić spory i konflikty, zaciekawiać dzieci światem i ludźmi.

Ujęcie socjologiczne – wyznaczone rola zawodową

Każdy człowiek ma jakąś rolę społeczną, rola nauczyciela wymaga podporządkowania się pod pewien system normatywny, który jest z góry narzucony dla profesji nauczycielskiej. Nie znaczy to, że nauczyciel powinien zrezygnować z własnych poglądów, bo bezkrytyczne wypełnianie swoich obowiązków, może świadczyć o instrumentalnym podejściu do swojego zawodu. „Nauczyciel pełniący role ocenia siebie pozytywnie, gdy precyzyjnie stosuje się do przepisu roli, gdy spełnia zobowiązania wobec innych, gdy nie wchodzi w konflikt ze światem, gdy traktuje świat jako rzeczywistość zastaną. Nie dystansuje się wobec rzeczywistości zewnętrznej. Jest ona dla niego miejscem realizacji przypisanych mu ról. Jest zharmonizowany z rzeczywistością, akceptuje nie tylko przepisy ról ale i ich uzasadnienia. Dla nauczyciela głównym źródłem satysfakcji jest sprostanie przepisom roli i wymaganiom świata zewnętrznego”⁵

Ujęcie pedagogiki krytycznej – nauczyciel „transformatywny intelektualista”

Wyżej wymienione pojęcie to propozycja amerykańskiej radykalnej myśli krytycznej. (Henry A. Giroux, Peter McLaren). Transformatywność to aktywność nauczyciela w zmianach w edukacji i w środowisku społecznym poprzez unowocześnianie. Najważniejszymi zadaniami nauczyciela – transfomatywnego intelektualisty jest m. in. nauka dzieci samodzielnego myślenia i wyrażania własnego zdania, ujmowania krytyki jako impulsu do samodoskonalenia, wspieranie odwagi i aktywności w wyrażaniu poglądów w szkole, wspieranie systemu demokratycznego w placówce, dokonywanie selekcji w przyjmowaniu studentów na studia nauczycielskie, tak by tylko uzdolniona młodzież mogła podejmować współpracę z uczelnią, połączenie sił ucznia i nauczyciela w celu rozwiązywania realnych problemó środowiska szkolnego, integruje dwie sfery myślenia i wdrażania w placówce.

1. Na jakie tendencje przemian w pojmowaniu roli nauczyciela wskazuje analiza wizerunków osobowych nauczycieli (ujęć teoretycznych) w układzie historycznym: od nauczyciela jako struktury idealnych cech do nauczyciela jako ,,transformatywnego intelektualisty”?

Z biegiem czasu wizerunek nauczyciela ewoluował, , jedne właściwości zawodowe traciły na znaczeniu, inne zyskiwały ale i też pojawiały się nowe. W ujęciu psychologicznym, humanistycznym i socjologicznym kładziony był nacisk na predyspozycje wewnętrzne nauczyciela, bardziej jako dobrego człowieka, który miał raczej wychowywać dopiero później uczyć. Natomiast w ujęciu technologicznym najważniejsze są kompetencje i merytoryczne przygotowanie do wykonywania zawodu. Z kolei w ujęciu pedagogiki krytycznej nauczyciel ma być wykształconym i nowoczesnym człowiekiem, który musi łączyć w sobie cechy inteligentnego i tolerancyjnego wychowawcy.

Bibliografia:

1. H. Kwiatkowska, „Pedeutologia”, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008.

2. Z. Mysłakowski, „Co to jest talent pedagogiczny?” W: W. Okoń (red.) „Osobowość nauczyciela”. Warszawa PZWS 1959.

3. S. Baley, „Psychiczne właściwości nauczyciela wychowawcy”. W: W. Okoń (red.) „Osobowość nauczyciela”.

Opracowała:

Anna Domagała

---

1. Z. Mysłakowski, „Co to jest talent pedagogiczny?” W: W. Okoń (red.) „Osobowośc nauczyciela”. Warszawa PZWS 1959, s. 61.↩

2. H. Kwiatkowska, „Pedeutologia”, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s. 31.↩

3. Tamże, s. 33.↩

4. S. Baley, „Psychiczne właściwości nauczyciela wychowawcy”. W: W. Okoń (red.) „Osobowośc nauczyciela.↩

5. H. Kwiatkowska „Tożsamość nauczycieli. Między anomią a autonomią. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne Gdańsk 2005, s. 160.↩