Tytuł: Zarządzanie kryzysowe na szczeblu powiatowym na przykładzie powiatu ciechanowskiego
Plan pracy
WSTĘP
ROZDZIAŁ I
ZARZĄDZANIE KRYZYSOWE JAKO ELEMENT BEZPIECZEŃSTWA KRAJU
Znaczenie i zadania zarządzania kryzysowego
Podstawy prawne działania obrony cywilnej i zarządzania kryzysowego
Obowiązki i uprawnienia organów państwowych i samorządowych w czasie zagrożenia
ROZDZIAŁ II
2.1. Ocena zagrożeń nadzwyczajnych i zapobieganie ich skutkom
2.2.Funkcjonowanie i organizacja sztabów antykryzysowych na różnych poziomach administracji
2.3. Rola zarządzania kryzysowego w aspekcie obronności kraju
ROZDZIAŁ III
ZARZĄDZANIE KRYZYSOWE W POWIECIE CIECHANOWSKIM
3.1. Struktura organizacyjna i osobowa sztabu zarządzania kryzysowego
3.2. Planowanie i zarządzanie w sytuacjach kryzysowych
3.3. Metody komunikacji i powiadamiania
PODSUMOWANIE
BIBLIOGRAFIA
WSTĘP
ROZDZIAŁ I
ZARZĄDZANIE KRYZYSOWE JAKO ELEMENT BEZPIECZEŃSTWA KRAJU
Znaczenie i zadania zarządzania kryzysowego
Kryzys to termin pochodzący od greckiego słowa "krisis" i oznacza, w sensie ogólnym, wybór, decydowanie, zmaganie się, walkę, w której konieczne jest działanie pod presją czasu. Kryzys (crisis w języku angielskim) poszerza znaczenie o takie cechy, jak nagłość, urazowość i subiektywne konsekwencje urazu w postaci przeżyć negatywnych.
Ludzkość od początków swego istnienia ma do czynienia z sytuacjami kryzysowymi. Są one wywoływane zdarzeniami losowymi, niepowodzeniami osobistymi oraz porażkami życiowymi. Życie każdego człowieka naznaczone jest ciągłymi zmianami w następstwie krytycznych wydarzeń. Żyjemy w otoczeniu, w środowisku niepewnym, gdzie obok wartości pozytywnych następują również i negatywne, powodujące stan wewnętrznej nierównowagi.
Władysław Kopaliński określa kryzys zgodnie z jego greckim pochodzeniem jako okres przełomu, przesilenie, decydujący zwrot1. Jan Tokarski określa kryzys jako punkt przełomowy, zwrotny2.
Reasumując powyższe rozważania, można stwierdzić, co następuję:
Kryzys to zdarzenie nagłe lub narastające, zagrażające życiu, zdrowiu, mieniu lub środowisku człowieka, przeciwstawienie się któremu wymaga sił i środków przekraczających lokalne możliwości. To inaczej układ wydarzeń powodujący wzrost zagrożenia na określonym obszarze lub uniemożliwiający normalne funkcjonowanie administracji.
Kryzys to sytuacja, w której istnieje zagrożenie dla podstawowych wartości, interesów i celów partii, grup społecznych lub zagrożone są prawa i swobody obywateli, ich życie i mienie.
Kryzys jest kulminacją konfliktów w różnych dziedzinach życia społecznego. Konflikty te są wszechobecne, nieuniknione, tkwią bowiem w strukturze społeczeństwa.
Kryzys jest częścią naszego życia, dotyczy nas wszystkich, co ważne jest spodziewany, a nawet pożądany. Wymaga od nas zmian i podejmowania nowych wyzwań i zadań. Z drugiej jednak strony sytuacje kryzysowe wywołują w świadomości społecznej kształtowanie postaw zachowawczych, często rezygnację a nawet skrajny krytycyzm rzeczywistości, zamiast poszukiwania rozwiązań sytuacji trudnych, innych niż te, do których jesteśmy przyzwyczajeni.
Ludzkich zachowań nie można w pełni kontrolować i przewidzieć. Nie można też w pełni przewidzieć działania sił natury. Możemy jednak ograniczać sytuacje wywołujące kryzys oraz minimalizować skutki. Jednakże nie da się ich wyeliminować do końca. Kryzys jest zjawiskiem szczególnym, występującym w ramach ogólnego, czasami bardzo długiego procesu zmian występujących wokół nas.
Zarządzanie kryzysowe stanowi zespół przedsięwzięć organizacyjnych, logistycznych i finansowych, których celem jest zapobieganie powstawaniu sytuacjom kryzysowym, zapewnienie sprawności struktur decyzyjnych na wszystkich szczeblach zarządzania , ciągłej gotowości sił i środków do podjęcia działań, sprawnego reagowania oraz likwidacji skutków zaistniałej sytuacji.
Zarządzanie kryzysowe jest elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, który polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych oraz na odtwarzaniu infrastruktury lub przywróceniu jej pierwotnego charakteru. 3
Sytuacji kryzysowa to sytuacja, w następstwie której mogą powstać zagrożenia i prowadząca w konsekwencji do zerwania lub znacznego naruszenia więzów społecznych przy równoczesnym poważnym zakłóceniu w funkcjonowaniu instytucji publicznych, jednak w takim stopniu, że użyte środki niezbędne do zapewnienia lub przywrócenia bezpieczeństwa nie uzasadniają wprowadzenia żadnego ze stanów nadzwyczajnych, o których mowa w art. 228 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (art. 3 ust. 1 ustawy).
Infrastruktura krytyczna - należy przez to rozumieć systemy oraz wchodzące w ich skład powiązane ze sobą funkcjonalnie obiekty, w tym obiekty budowlane, urządzenia, instalacje, usługi kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz służące zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów administracji publicznej, a także instytucji i przedsiębiorców. Infrastruktura krytyczna obejmuje systemy:
a) zaopatrzenia w energię i paliwa,
b) łączności i sieci teleinformatycznych,
c) finansowe,
d) zaopatrzenia w żywność i wodę,
e) ochrony zdrowia,
f) transportowe i komunikacyjne,
g) ratownicze,
h) zapewniające ciągłość działania administracji publicznej,
i) produkcji, składowania, przechowywania i stosowania substancji chemicznych i promieniotwórczych, w tym rurociągi substancji niebezpiecznych (art. 3 ust. 2 ustawy).
Ochrona infrastruktury krytycznej to zespół przedsięwzięć organizacyjnych realizowanych w celu zapewnienia funkcjonowania lub szybkiego odtworzenia infrastruktury krytycznej na wypadek zagrożeń, w tym awarii, ataków oraz innych zdarzeń zakłócających jej prawidłowe funkcjonowanie (art. 3 ust. 3 ustawy).
Planowanie cywilne - całokształt przedsięwzięć organizacyjnych, polegających na opracowywaniu planów, w tym planów reagowania kryzysowego, i programów, mających na celu optymalne wykorzystanie dostępnych sił i środków w sytuacjach kryzysowych oraz w czasie stanów nadzwyczajnych i w czasie wojny, w zakresie zapobiegania sytuacjom kryzysowym, przygotowania do przejmowania nad nimi kontroli, reagowania w sytuacjach kryzysowych oraz odtwarzania infrastruktury i przywracania jej pierwotnego charakteru.
Definicja Cywilnej Obrony w obszarze NATO:
„Cywilna Obrona w obszarze NATO obejmuje przygotowania i realizację wszystkich cywilnych przedsięwzięć obronnych NATO, a w szczególności: organizację i funkcjonowanie zintegrowanych organów cywilnych jak również wzajemne materiałowe i osobowe wsparcie państw NATO w obszarze cywilnym na wypadek konieczności obrony.”
„Cywilna Obrona” w ramach NATO obejmuje:
- wymianę doświadczeń i koordynację cywilnej obrony;
- współpracę w planowaniu na sytuacje kryzysowe;
- wkład narodowy do zorganizowania i uaktywnienia administracji cywilnej w NATO;
- zwiększanie efektywności umów dwu- i wielostronnych w ramach cywilnej obrony4.
Podstawy prawne działania obrony cywilnej i zarządzania kryzysowego
Pod pojęciem obrony cywilnej (ochrony ludności, ochrony cywilnej) należy rozumieć zapewnienie bezpieczeństwa ludziom, ich mieniu i środowisku przed wypadkami i klęskami każdego rodzaju. Innymi słowy - zgodnie z przepisami prawa - obrona cywilna RP jest pozamilitarnym elementem systemu obronnego państwa i stanowi kompleks wewnętrznie skoordynowanych interdyscyplinarnych przedsięwzięć o charakterze planistycznym, organizacyjnym, szkoleniowym, logistycznym i inwestycyjnym. Elementy powyższej definicji świadczą o humanitarnej istocie obrony cywilnej i stawiają ją na należnym miejscu w systemie obronnym państwa.
Podstawowym aktem prawnym regulującym działania w zakresie zarządzania kryzysowego jest Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. z 2007 r. Nr 89 poz. 290). Ustawa określa organy właściwe w sprawach zarządzania kryzysowego oraz ich zadania i zasady działania w tej dziedzinie, a także zasady finansowania zadań zarządzania kryzysowego.
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U.07.89.590) tworzy system zarządzania kryzysowego na wypadek wystąpienia zagrożeń wymagających podjęcia szczególnych działań zwłaszcza ze strony organów administracji publicznej i Sił Zbrojnych RP w sytuacjach, które nie spełniają przesłanek wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych (stanu wojennego, stanu wyjątkowego lub stanu klęski żywiołowej), wymagane jest już jednak wdrożenie specjalnych mechanizmów mających na celu zapewnienie skutecznego monitorowania zagrożeń i podejmowania działań w celu ich eliminacji lub przynajmniej znacznego ograniczenia. Powyższa ustawa stanowi, więc naturalne uzupełnienie problematyki stanów nadzwyczajnych. Ustawa jest zarazem ważnym elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym.
Ustawa ma na celu poprawę stanu bezpieczeństwa powszechnego przez zwiększenie efektywności działania organów administracji publicznej w sytuacjach kryzysowych. Obszar bezpieczeństwa powszechnego obejmuje zarówno ochronę życia i zdrowia obywateli, jak również ochronę infrastruktury krytycznej. Instrumentem służącym osiągnięciu przez organy administracji publicznej właściwego poziomu przygotowania do działań w sytuacjach kryzysowych jest całokształt przedsięwzięć planistycznych zdefiniowanych jako "planowanie cywilne”.
Zaproponowana regulacja opisuje zadania administracji publicznej, Sił Zbrojnych oraz właścicieli i posiadaczy infrastruktury krytycznej realizowanych w sytuacjach kryzysowych, które rozumiane są jako stan narastającej destabilizacji, niepewności i napięcia społecznego, stwarzający zagrożenie w szczególności dla integralności terytorialnej, życia, zdrowia, mienia, dziedzictwa kulturowego, środowiska lub infrastruktury krytycznej, w tym spowodowane zdarzeniem o charakterze terrorystycznym, charakteryzujący się możliwością utraty kontroli nad przebiegiem wydarzeń albo eskalacji zagrożenia. Utrzymywanie w pełnej gotowości do przeciwdziałania tego rodzaju zagrożeniom profesjonalnych struktur zarządzania kryzysowego pozwoli na prewencyjne likwidowanie ich źródeł, sprawne współdziałanie przy ich eliminowaniu oraz na szybkie usuwanie skutków takich zdarzeń.
Wcześniejszymi, nadal obowiązującymi aktami prawnymi dotyczącymi sytuacji nadzwyczajnych są: ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. Nr 62, poz. 558 i Nr 74, poz. 676 oraz z 2006 r. Nr 50, poz. 360 i Nr 191, poz. 1410), ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. Nr 191, poz. 1410), ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1229, z późn. zm.), dekret z dnia 23 kwietnia 1953 r. o świadczeniach w celu zwalczania klęsk żywiołowych (Dz. U. Nr 23, poz. 93, z późn. zm.), rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie obrony cywilnej z dnia 28 września 1993 roku.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej uprawnienia do podjęcia decyzji o wprowadzeniu stanu wojennego przyznaje Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej jako Zwierzchnikowi Sił Zbrojnych. Art. 230 ust. 1. Konstytucji stwierdza, że: „W razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić stan wojenny na części albo na całym terytorium państwa.5 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej wymienia też stan wyjątkowy. Art.231: „W razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić, na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni.
Na terenie województw, powiatów, miast i gmin obowiązują odpowiednio zarządzenia wojewody, starosty, prezydenta miasta, burmistrza, wójta w sprawie powołania odpowiednich zespołów zarządzania kryzysowego oraz plany zarządzania kryzysowego.
Kolejnym aktem prawnym jest „Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin”6. Rozporządzenie reguluje szczegółowy zakres działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin oraz zasady i tryb kierowania, a także koordynowania przez nich przygotowań i realizacji przedsięwzięć obrony cywilnej.
Do zakresu działania szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin, na ich obszarze działania, należy7:
1) dokonywanie oceny stanu przygotowań obrony cywilnej,
2) opracowywanie i opiniowanie planów obrony cywilnej,
3) opracowywanie i uzgadnianie planów działania,
4) organizowanie i koordynowanie szkoleń oraz ćwiczeń obrony cywilnej,
5) organizowanie szkolenia ludności w zakresie obrony cywilnej,
6) przygotowanie i zapewnienie działania systemu wykrywania i alarmowania oraz systemu wczesnego ostrzegania o zagrożeniach,
7) tworzenie i przygotowywanie do działań jednostek organizacyjnych obrony cywilnej,
8) przygotowywanie i organizowanie ewakuacji ludności na wypadek powstania masowego zagrożenia dla życia i zdrowia na znacznym obszarze,
9) planowanie i zapewnienie środków transportowych, warunków bytowych oraz pomocy przedmedycznej, medycznej i społecznej dla ewakuowanej ludności,
10) planowanie i zapewnienie ochrony płodów rolnych i zwierząt gospodarskich oraz produktów żywnościowych i pasz, a także ujęć i urządzeń wodnych na wypadek zagrożenia zniszczeniem,
11) planowanie i zapewnienie ochrony oraz ewakuacji dóbr kultury i innego mienia na wypadek zagrożenia zniszczeniem,
12) wyznaczanie zakładów opieki zdrowotnej zobowiązanych do udzielania pomocy medycznej poszkodowanym w wyniku masowego zagrożenia życia i zdrowia ludności oraz nadzorowanie przygotowania tych zakładów do niesienia tej pomocy,
13) zapewnienie dostaw wody pitnej dla ludności i wyznaczonych zakładów przemysłu spożywczego oraz wody dla urządzeń specjalnych do likwidacji skażeń i do celów przeciwpożarowych,
14) zaopatrywanie organów i formacji obrony cywilnej w sprzęt, środki techniczne i umundurowanie niezbędne do wykonywania zadań obrony cywilnej, a także zapewnienie odpowiednich warunków przechowywania, konserwacji, eksploatacji, remontu i wymiany tego sprzętu, środków technicznych oraz umundurowania,
15) integrowanie sił obrony cywilnej oraz innych służb, w tym sanitarno-epidemiologicznych, i społecznych organizacji ratowniczych do prowadzenia akcji ratunkowych oraz likwidacji skutków klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska,
16) opiniowanie projektów aktów prawa miejscowego dotyczących obrony cywilnej i mających wpływ na realizację zadań obrony cywilnej,
17) inicjowanie działalności naukowo-badawczej i standaryzacyjnej dotyczącej obrony cywilnej,
18) współpraca z terenowymi organami administracji wojskowej,
19) zapewnienie warunków do odbywania zasadniczej służby w obronie cywilnej,
20) opiniowanie wniosków w sprawie tworzenia formacji obrony cywilnej, w których jest odbywana zasadnicza służba w obronie cywilnej,
21) opracowywanie informacji dotyczących realizowanych zadań,
22) współpraca z pełnomocnikami wojewodów do spraw ratownictwa medycznego i z terenowymi organami administracji wojskowej w zakresie dotyczącym realizowanych zadań,
23) kontrolowanie przygotowania formacji obrony cywilnej i ratowników do prowadzenia działań ratowniczych,
24) ustalanie wykazu instytucji państwowych, przedsiębiorców i innych jednostek organizacyjnych oraz społecznych organizacji ratowniczych funkcjonujących na ich terenie, przewidzianych do prowadzenia przygotowań i realizacji przedsięwzięć w zakresie obrony cywilnej,
25) organizowanie i prowadzenie szkolenia ratowników odbywających zasadniczą służbę w obronie cywilnej,
26) przygotowanie i zapewnienie niezbędnych sił do doraźnej pomocy w grzebaniu zmarłych.
Szefowie obrony cywilnej powiatów koordynując przygotowania i realizację przedsięwzięć obrony cywilnej, uwzględniają również działalność w zakresie obrony cywilnej przedsiębiorstw, dla których Minister Obrony Narodowej jest organem założycielskim, oraz jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji lub przez niego nadzorowanych, w szczególności w zakresie systemu wykrywania i alarmowania oraz systemu wczesnego ostrzegania, ewakuacji ludności oraz sił i środków wydzielanych do prowadzenia akcji ratunkowych.
Obowiązki i uprawnienia organów państwowych i samorządowych w czasie zagrożenia
ROZDZIAŁ II
2.1. Ocena zagrożeń nadzwyczajnych i zapobieganie ich skutkom
2.2.Funkcjonowanie i organizacja sztabów antykryzysowych na różnych poziomach administracji
2.3. Rola zarządzania kryzysowego w aspekcie obronności kraju
ROZDZIAŁ III
ZARZĄDZANIE KRYZYSOWE W POWIECIE CIECHANOWSKIM
3.1. Struktura organizacyjna i osobowa sztabu zarządzania kryzysowego
3.2. Planowanie i zarządzanie w sytuacjach kryzysowych
3.3. Metody komunikacji i powiadamiania
PODSUMOWANIE
BIBLIOGRAFIA
W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Rytm Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2011, s. 197.↩
J. Tokarski, Słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 1971, s 236↩
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. z 2007 r. Nr 89 poz. 290)↩
Regester M, Larkin J.: Zarządzanie kryzysem red. Anna Kobylska. - : Polskie Wydaw. Ekonomiczne, Warszawa 2005. – 225 s. ↩
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej↩
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin (Dz.U. z 2002 roku nr 96 poz. 850)↩
Tamże, § 3.↩