Typy środowiska:

Środowisko – termin powszechnie używany ale niejednoznaczny, nie zawsze rozumiemy co się pod nim kryje

W geografii ma kilka znaczeń:

1. Środowisko przyrodnicze (naturalne) – niezmieniona w wyniku ingerencji człowieka przyroda. Składa się elementów nieożywionych (powietrze, wody, skały i minerały), ożywiona (rośliny i zwierzęta). Gleba – na pograniczu przyrody ożywionej i nieożywionej. Czasem używa się terminu środowiska pierwotnego – minimalnie zmienione przez człowieka.

2. Środowisko geograficzne – powstaje w wyniku ingerencji człowieka w środowisko przyrodnicze (poszczególne jego komponenty). Stopień przekształceń różny (lasy, tereny wiejskie, miasta). Środowisko sztuczne – tak silne przekształcenia, że nie można stwierdzic jak poszczególne jego elementy wyglądały na początku. Całkowite zniszczenie gleby i przyrody ożywionej, przekształcanie stosunków wodnych, transformacja powierzchniowej warstwy litosfery i ukształtowania powierzchni, lokalne zmiany klimatu (klimat miasta, miejska wyspa ciepła).

3. Środowisko społeczne – środowisko, w którym żyje człowiek nie składa się tylko z przekształconych elementów środowiska przyrodniczego i materialnych wytworów działalności człowieka, ale także z elementów życia społecznego (normy tyczne, moralne, wzory zachowań, systemy społeczne, dorobek kulturalny, stosunki produkcji.

4. Środowisko życia człowieka – społeczne i materialne efekty działalności człowieka oraz przyrody – dynamiczna równowaga.

5. System środowiska życia człowieka (elementy, relacje między nimi i na zewnątrz).

Poglądy na środowisko:

1. Konserwatorski – przyroda jest traktowana jako zespół tworów, z których wybrane (gatunki zagrożone, unikatowe, rzadkie zespoły form bądź gatunków będących na danym obszarze systemie ekologicznym) obejmuje się ochroną pod postacią obiektów bądź obszarów.

2. Techniczno – ekonomiczny – w jego ramach przyroda zostaje sprowadzona do roli czynnika służącego do maksymalizacji dochodu narodowego, czyli przyroda jest rozpatrywana jedynie jako zbiór zasobów i walorów naturalnych.

3. Społeczno – ekonomiczny – traktujący środowisko przyrodnicze jako ważny czynnik wpływający na jakość współczesnego życia oraz na podstawy egzystencji przyszłych pokoleń.

4. Ekologiczno – społeczny – w jego ramach środowisko przyrodnicze jest czynnikiem umożliwiającym godne warunki przetrwania nie tylko ludziom żyjącym dzisiaj i w przyszłości, lecz także gatunkom pozaludzkich form życia o przy zachowaniu środowiskotwórczej roli przyrody.

Rodzaje zamieszkiwanych obszarów:

Zróżnicowanie rozmieszczenia ludności wynika z występowania barier i atrakcji osadniczych. Są one efektem oddziaływania czynników:

1. Przyrodniczych – trzy czynniki strefowe (świetlny, termiczny i wodny) i jeden astrefowy (górski, wysokościowy)

• Świetlna (niedobór)

• Termiczna (niedobór i nadmiar)

• Wodna (niedobór i nadmiar)

• Grawitacyjna „górska” (duże deniwelacje, klimat wysokogórski, mała ilość tlenu, niskie ciśnienie)

1. Antropogenicznych – sytuacja społeczno – gospodarcza, społeczno – polityczna, położenie w stosunku do morza i złóż mineralnych

• Społeczno – polityczna (wojna, prześladowania mniejszości)

• Społeczno – gospodarcza (niski poziom rozwoju gospodarczego, silny kryzys)

Analizując rozmieszczenie ludności, ze względu na intensywność zaludnienia, wyodrębnimy trzy rodzaje obszarów:

1. Anekumena – obszary praktycznie nie zamieszkane przez człowieka (należą do nich przede wszystkim pustynie i rejony okołobiegunowe oraz obszary wysokogórskie);

2. Subekumena (paraekumena) - obejmująca obszary zaludnione okresowo (są to przede wszystkim tereny podbiegunowe, półpustynie i pustynie, wysokie góry);

3. Ekumena – obszar stale zamieszkiwany.

Dla osadnictwa najbardziej sprzyjające warunki posiadają nizinne (najczęściej nadmorskie) tereny położone w strefie klimatu umiarkowanego oraz podzwrotnikowego lub zwrotnikowego monsunowego.

Natomiast dokładnie przyglądając się przyczynom powstania i rozwoju terenów o dużej gęstości zaludnienia możemy wyróżnić ich cztery grupy:

1. Tereny o charakterze rolniczym.

2. Tereny o charakterze przemysłowym związane z nadmorskim położeniem lub występowaniem bogactw mineralnych.

3. Tereny związane z pełnionymi funkcjami metropolitarnymi.

4. Tereny o działaniu kilku czynników, najczęściej mieszanka rolnictwa, nadmorskiego położenia, mineralnych.

Podsumowanie barier

Najkorzystniejsze warunki do życia panują na terenach nizinnych w strefie klimatów umiarkowanych ciepłych. Na dalszych miejscach są tereny wyżyn i niskich gór w klimacie umiarkowanym ciepłym, obszary nizin w strefie klimatów równikowych i zwrotnikowych, niziny i wyżyny w strefie klimatów monsunowych.

Saldo ruchu naturalnego (do tej pory dominuje jeszcze nazwa przyrost naturalny), jest to różnica między liczbą zgonów a liczba urodzeń żywych.

Saldo ruchu migracyjnego, jest to różnica między liczbą osób wyjeżdżających z przyjeżdżających.

Po zsumowaniu salda ruchu naturalnego (przyrostu naturalnego) oraz salda ruchu migracyjnego otrzymujemy saldo ruchu rzeczywistego, które przedstawia rzeczywiste zmiany liczby ludności na danym obszarze.

Czterofazowy model przejścia demograficznego:

1. Opóźnianie wieku zawierania małżeństwa, osłabienie trwałości małżeństwa, zmniejszenie częstości zawierania małżeństw w większości grup wieku, wzrost roli związków kohabitacyjnych, w tym związków typu wspólnego życia, ale oddzielnego zamieszkiwania, wzrost częstości występowania rozwodów, wzrost liczby rodzin z jednym rodzicem,

2. Zmniejszenie dzietności poniżej prostej zastępowalności pokoleń, występowanie zmian we wzorcu płodności wyrażających się opóźnianiem wieku urodzenia pierwszego dziecka, przesuwaniem się maksymalnej płodności do grupy wieku 25-29 lat, wzrostem udziału dzieci rodzących się poza związkiem małżeńskim, przy rosnącej akceptacji społecznej tego zjawiska,

3. Szerokie rozpowszechnianie się znajomości metod, a także dostępności różnych środków antykoncepcyjnych, stosowanych dla świadomego powoływania do życia dzieci w czasie i liczbie, jakiej sobie życzą rodzice,

4. Zmiana stylu życia, wyrażająca się przede wszystkim wprowadzaniem zdrowej diety i ruchu fizycznego, wpływająca na obniżanie się umieralności, szczególnie wśród osób będących w wieku produkcyjnym

Migracje zagraniczne:

Obecnie na świecie mamy do czynienia z 4 głównymi rodzajami migracji:

1. Powrót kolonizatorów z byłych kolonii

2. „Drenaż mózgów” czyli wyjazdy wysokokwalifikowanej siły roboczej.

3. Wyjazdy niskokwalifikowanej siły roboczej.

4. Emigracja przymusowa – spowodowana wojnami.

• Emigracja – wyjazd

• Imigracja – przyjazd

• Reemigracja – wyjazd i powrót

• Repatriacja – przyjazd przy udziale państwa

• Deportacja – wyjazd przy udziale państwa

Możemy wyróżnić cztery podstawowe typy urbanizacji:

• Demograficzną, czyli wzrost liczby mieszkańców miast.

• Przestrzenną, wyrażającą się przestrzennym rozwojem miast już istniejących, powstawaniem nowych miast oraz tworzeniem rozległej strefy podmiejskiej.

• Społeczna, znajdującą odzwierciedlenie w rozprzestrzenianiu się tzw. miejskiego stylu życia.

• Ekonomiczną, polegającą na wzroście liczby osób zatrudnionych w pozarolniczych działach gospodarki.

Główne fazy urbanizacji:

1. Wstępna urbanizacja – skupianie się ludności w miastach oraz w centrach powstających aglomeracji; napływ ludności do miast i aglomeracji spowodowany jest zwiększonym zapotrzebowaniem na siłę roboczą dla szybko rozwijającego się przemysłu i w dalszej kolejności usług. Najbardziej widocznymi skutkami są gwałtowny wzrost odsetka ludności mieszkającej w miastach i bardzo wysoka gęstość zaludnienia w ich centrach. Typ: demograficzna, ekonomiczna.

2. Suburbanizacja – znaczne przyspieszenie napływu ludności do miast, które zaczynają gwałtownie zwiększać nie tylko liczbę ludności, ale również rozrastać się przestrzennie, gdyż duży odsetek migrantów osiedla się w tworzącej się strefie podmiejskiej. Z kolei ludność najbardziej zamożna zaczyna opuszczać zatłoczone centrum miasta (gdzie spada gestość zaludnienia) i przenosi się do dzielnic rezydencjalnych położonych w strefie podmiejskiej. Typ: demograficzna, ekonomiczna, przestrzenna.

3. Dezurbanizacja – charakterystyczną cecha jest spadek znaczenia śródmieścia, następuje przeprowadzka ludności na peryferia nie tylko z dzielnic centralnych, lecz także dotychczasowych przedmieść. Powoduje to z jednej strony utrate znaczenia śródmieścia (w Polsce dobrym przykładem może być utrata handlowego znaczenia śródmieścia wielkich miast na rzecz peryferii, gdzie są lokalizowane wielkie centra handlowe), z drugiej strony znaczny wzrost przestrzenny strefy podmiejskiej. Dezurbanizacja jest możliwa z racji przemian w przemyśle (automatyzacja i przenoszenie zakładów do strefy podmiejskiej), rozwoju motoryzacji i wzrostu zamożności społeczeństwa. Typ: ekonomiczna, przestrzenna.

4. Reurbanizacja – dalszy wzrost zamożności społeczeństwa, w tym rozwój motoryzacji oraz przemiany w gospodarce (zwłaszcza wzrost znaczenia usług) powodują dalsze przemieszczenie się ludności na coraz dalsze od śródmieścia peryferie. Intensywne próby mające za zadanie przywrócenie znaczenia śródmieściu (programy rewitalizacji miast). Typ: społeczna, przestrzenna.

Rolnictwo:

Czynniki rozwoju rolnictwa:

• Czynniki przyrodnicze: rzeźba terenu, warunki klimatyczne, warunki wodne, gleby.

• Czynniki pozaprzyrodnicze: przeszłość historyczno – kulturowa i gospodarcza, poziom rozwoju społeczno – gospodarczego, poziom urbanizacji i uprzemysłowienia, rozwój przemysłu spożywczego, dostępność komunikacyjna, rynki zbytu, agropolityka państwa.

Systemy gospodarowania rolniczego

Podstawowe systemy o dominacji uprawy roślin:

System odłogowy – jest to najstarszy system gospodarowania rolniczego, polega on na uzyskiwaniu terenu pod uprawę roślin za pomocą wypalania pierwotnej roślinności (stad można spotkać się również z określeniem system żarowo - odłogowy). Tak uzyskane pole jest wykorzystywane od jednego do paru lat. Następnie się je pozostawia (leży ono odłogiem, aby mogło odzyskać utraconą żyzność) i wypala się teren obok. Cechą tego systemu jest również przemieszanie uprawianych roślin na polu (tzn. że jedne sąsiadują bezpośrednio z drugimi). Ten typ gospodarowania rolniczego jest możliwy jedynie na terenach słabo zaludnionych. Na ziemiach polskich był on powszechny w początkach naszej państwowości, a obecnie występuje jeszcze dość powszechnie w strefie lasów równikowych.

System ugorowy (w tym system trójpolowy) – ten system polega na znacznym skróceniu okresu ugorowania pola, a to wymaga technik szybkiego zwiększenia jego żyzności. Dlatego tez w tym systemie ważna rolę odgrywa również chów zwierząt gdyż odchody są wykorzystywane do nawożenia pól. Na jednym polu uprawia się rośliny jednoroczne, podczas gdy drugi odpoczywa (system dwupolowy). Występuje wiele jego odmian, na ziemiach polskich spotykamy system trójpolowy. Najprawdopodobniej powstał on we wczesnym średniowieczu we Francji, polega na podziale pola na trzy części, z których jedna jest obsiewana roślinami jarymi, druga ozimymi, a trzecia ugorowana (lecz wykorzystuje się ją jako łąkę czy pastwisko), po roku następuje zmiana. Na ziemiach polskich jego pozostałości były jeszcze widoczne na Podlasiu po II wojnie światowej.

System rolnictwa intensywnego z nawadnianiem – ten system jest stosowany głównie na terenach półpustynnych lub na obszarach z wyraźną porą deszczową i bezdeszczową (np. w strefie monsunów). Jego początki sięgają starożytności (przypuszczalnie najwcześniej zastosowano go w Mezopotamii), lecz jego idea (pomimo ciągłego postępu technicznego) pozostała niemal do dziś – dzięki nawadnianiu następuje wydłużenie okresu wegetacyjnego, a tym można wyprodukować większą ilość żywności. Ze względów klimatycznych praktycznie nie występuje w Polsce (lecz wobec zmian klimatycznych prawdopodobnie w ciągu kilkunastu lat zacznie być u nas stosowana jedna z jego odmian).

System rolnictwa uprzemysłowionego (+płodozmian) – pojawienie się tego systemu gospodarowania rolniczego jest związane z postępem naukowym i rewolucjami technicznymi. Powstał w II połowie XIX wieku. Charakteryzuje się wysokim poziomem chemizacji i mechanizacji uprawy i chowu, częstym stosowaniem melioracji, ingerencja nauki w hodowlę roślin i zwierząt oraz płodozmianem. Ten ostatni zastąpił dominujący w przeszłości w Europie system ugorowy. Jego istota polega na zmianowaniu upraw, ich nawożeniu, ochronie przed szkodnikami itd. Celem płodozmianu jest stworzenie każdej uprawianej roślinie optymalnych warunków do rozwoju (w celu maksymalizacji plonów) przy jednoczesnym corocznym wykorzystaniu całego dostępnego areału pól (duża gęstość zaludnienia nie pozwala na ugorowanie pól).

System plantacyjny – na terenach objętych kolonizacją zaczęto rozwijać system plantacyjny. Jego istota polega na przeznaczeniu danego areału pod uprawę konkretnej rośliny, najczęściej nie występującej w Europie lub Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Najczęściej właścicielami plantacji są zagraniczni właściciele nie liczący się z potrzebami żywnościowymi miejscowej ludności (Afryka, Ameryka Centralna) lub miejscowi wielcy posiadacze ziemscy (Ameryka Południowa). Dużym minusem tego systemu jest ciągła uprawa na jednej plantacji tego samego gatunku roślin (np. orzeszki ziemne, kawa, kakao, sizal, banany itd.) aż do całkowitego wyjałowienia ziemi.

Podstawowe systemy o dominacji chowu zwierząt:

System pastwiskowy (z odmianą pasterstwa koczowniczego) – jest to najbardziej prymitywny chów zwierząt. Najczęściej występuje on na słabo zaludnionych obszarach o mało korzystnych warunkach dla rolnictwa. Jego cecha charakterystyczna jest fakt, że zwierzęta cały czas przebywają na powietrzu i same decydują o ilości spożywanego pokarmu. Najbardziej znaną odmianą tego chowu jest pasterstwo koczownicze występujące na terenach o dwóch wyraźnie różniących się porach roku (jednej korzystnej np. lato na terenach podbiegunowych, czy pora deszczowa na terenach półpustyń i sawann oraz jednej niekorzystnej – odpowiednio: zima i pora sucha). Występowanie dwóch silnie różniących się pór roku wymusza wędrówki zwierząt, a za nimi muszą wędrować również i pasterze.

System chowu oborowego – jest on najbardziej zaawansowany technicznie i organizacyjnie. W systemie tym zwierzęta cały czas przebywają w pomieszczeniach (np. budynkach obór dla bydła, ferm drobiu czy stawach hodowlanych), a człowiek kontroluje wszystkie parametry warunków zycia zwierząt. System ten jest odpowiednikiem systemu rolnictwa przemysłowego w uprawie roślin i powstał mniej więcej w tym samym czasie. Wprawdzie daje najlepsze rezultaty (jeśli chodzi o przeliczenie ilości zużywanej paszy na ilość otrzymywanego mięsa, jaj, mleka itd.), lecz jest ostatnio coraz bardziej krytykowany ze względu na niehumanitarne podejście do zwierząt trzymanych cały czas w zamknięciu i traktowanych jak żywe fabryki.

System pastwiskowo – oborowy – Jest to (jak wskazuje nazwa) pośredni pomiędzy oboma wymienionymi wcześniej. Dominuje on w większości państw europejskich (w tym w Polsce), jest również bardzo rozpowszechniony na terenach skolonizowanych przez Europejczyków. W tym systemie w porze ciepłej zwierzę przebywa na pastwisku, natomiast w porze zimnej jest trzymane w pomieszczeniach zamkniętych.

Przemysł

Rewolucja: przed

Początek: przełom XVI/XVII w.

Kraje początku: Anglia, następnie Francja, Niderlandy, północne Włochy

Ważniejsze wynalazki: -

Charakterystyka gospodarki: zaczęto wykorzystywać węgiel jako źródło energii cieplnej; pojawienie się maszyn napędzanych energią wodną lub zwierząt, wzrost produkcji żelaza, rozwój transportu (głównie kanałami śródlądowymi), później ulepszanymi drogami)

Rewolucja: 1

Początek: koniec XVIII w.

Kraje początku: Wielka Brytania, Francja, wschód USA

Ważniejsze wynalazki: maszyna parowa (1782 r. J. Watt); maszyna przędzalnicza (1765 r. J. Hargreaves); maszyna tkacka (1785 r. E. Cartwright); statek parowy (1806 r. R Fulton); parowóz (1825 r. G. Stephenson)

Charakterystyka gospodarki: węgiel zostaje wykorzystany również jako źródło energii w maszynach; powstanie i gwałtowny rozwój przemysłu (zwłaszcza wydobywczego, hutnictwa żelaza i włókienniczego); rozwój transportu (kolejowego oraz morskiego)

Rewolucja: 2

Początek: koniec XIX w.

Kraje początku: Wielka Brytania, Francja, Niemcy, USA

Ważniejsze wynalazki: metoda destylacji ropy naftowej (1852 r. I. Łukasiewicz); telefon (1876 r. A. Bell); żarówka elektryczna (1879 r. T. Edison); silnik wysokoprężny (1897 r. R. Diesel)

Charakterystyka gospodarki: ropa naftowa głównym źródłem energii; energia elektryczna podstawowym rodzajem energii stosowanym w gospodarce, wzrost znaczenia hutnictwa metali kolorowych i przemysłu chemicznego; zaczyna dominować transport samochodowy, pojawia się lotniczy i rurociągowy, rozwój łączności przewodowej.

Rewolucja: 3

Początek: koniec XX w.

Kraje początku: Europa Zachodnia, USA, Kanada, Japonia

Ważniejsze wynalazki: tranzystor (1948 r. J. Bardeen, W. Brattain); komputer (1952 r. J Neumann)

Charakterystyka gospodarki: pojawia się energia jądrowa (lecz nie zostaje powszechnie zastosowana), automatyzacja produkcji; wzrost znaczenia przemysłu elektronicznego, chemii organicznej i bioinżynierii; gwałtowny rozwój nowych form łączności bezprzewodowej oraz przewodowej (Internetu).

Czynniki lokalizacji przemysłu

1. Czynniki przyrodnicze:

Zasoby:

• Lokalizacja przymusowa – są to zakłady przemysłowe, które mogą powstać tylko w miejscu występowania danego surowca. Najbardziej oczywistym przykładem lokalizacji przymusowej są kopalnie – powstają one w miejscu występowania danych kopalin. Innym oczywistym przykładem są stocznie – mogą one powstać jedynie na wybrzeżach morskich, najlepiej w zatokach lub ujściach rzek do morza.

• Lokalizacja związana – występująca, gdy do wytworzenia danego produktu potrzeba zużyć dużo surowca. Przykładem może być tu hutnictwo żelaza, cynku czy ołowiu, które zużywają dużo rud tych metali oraz węgla kamiennego na tonę gotowego metalu. Dlatego też większość hut żelaza oraz cynku i ołowiu jest lokalizowana w rejonach wydobywania rud lub wydobycia węgla kamiennego.

• Lokalizacja swobodna – dotyczy ona wszystkich pozostałych możliwych lokalizacji działalności produkcyjnej (tj. poza dwoma wymienionymi powyżej). Są to fabryki których umiejscowienie nie jest zależne od bazy surowcowej lub energetycznej.

Bariery przyrodnicze – używając skrótu myślowego, są przeciwieństwem zasobów. I tak dla przykładu – na obszarach o małych zasobach wody nie powinien być lokalizowany przemysł wodochłonny, gdyż należałoby ponieść olbrzymie koszty dodatkowe związane z dostarczaniem wody do zasobów przemysłowych. Często z barierami przyrodniczymi związana jest lokalizacja związana, gdyż na terenach ubogich w wodę można umiejscowić wodochłonny zakład przemysłowy, ale taka inwestycja byłaby dużo droższa i sama produkcja również droższa, gdyż należałoby zbudować instalację dostarczającą wodę z odległego miejsca, a później ponosić koszty jej funkcjonowania.

Bariery ekologiczne – są stosunkowo nową formą barier przyrodniczych. Nadmiernie skupienie przemysłu na niektórych obszarach doprowadziło do poważnego skażenia środowiska. Z jednej strony spowodowało to negatywne skutki zdrowotne u ludności zamieszkującej te tereny, a z drugiej degradacja środowiska uniemożliwia na tych terenach lokalizację fabryk wymagających czystego środowiska (dotyczy to głównie przemysłów zaawansowanych technologii).

Czynniki społeczno – gospodarcze:

Czynnik transportu – odgrywa poważną rolę w przypadku lokalizacji dwóch rodzajów zakładów przemysłowych. Pierwsze to fabryki wykorzystujące do produkcji wielkie ilości surowca, który musi być jak najtaniej dowieziony. Sztandarowymi przykładami tego typu lokalizacji jest umiejscawianie w portach petrochemii i rafinerii, hut żelaza lub zakładów nawozów sztucznych pracujących na importowanych surowcach. W krajach o słabej infrastrukturze drogowej (jak Polska) – ważnym czynnikiem lokalizacji są zjazdy z nielicznych autostrad. W drugim przypadku czynnik transportu odgrywa ważna rolę gdy dotyczy łatwo psujących się wyrobów, czyli wyrobów przemysłu spożywczego. W takim przypadku producent ma do wyboru dwie takie lokalizacje: albo zlokalizować zakład blisko rynku zbytu albo blisko surowców, lecz wtedy należy opracować technologię takiej obróbki produktu finalnego, aby miał przedłużony termin przydatności do spożycia (np. dla mleczarni może to być pasteryzacja i pakowanie mleka w kartony).

Siła robocza – jest bardzo ważnym czynnikiem lokalizacji w przypadku dwóch. Bardzo różniących się rodzajów działalności produkcyjnej. W przypadku przemysłów pracochłonnych, nie wymagających wysokokwalifikowanych robotników zakłady przemysłowe lokalizowane są w rejonach o taniej sile roboczej. Czasami ta lokalizacja jest używana do ożywienia gospodarczego regionów zacofanych, ubogich. W przypadku przemysłów wymagających wysokiej klasy specjalistów – fabryki są zlokalizowane w rejonach występowania tychże specjalistów, czyli w wielkich miastach posiadających dobrze rozwinięte szkolnictwo wyższe oraz instytuty naukowo – badawcze. W takiej sytuacji czynnik taniości siły roboczej, schodzi na dalszy plan.

Rynek zbytu – jako czynnik lokalizacji możemy także rozpatrywać dwojako. W odniesieniu do zakładów produkujących towary konsumpcyjne (jak chociażby mydło, telewizory czy samochody) jako rynek zbytu traktujemy mieszkańców danego regionu. Im jest ich więcej i im mają większa siłę nabywczą (czyli liczbę pieniędzy które są skłonni przeznaczyć na zakupy) tym większa szansa, ze kolejny zakład przemysłowy oferujący dobra konsumpcyjne zostanie zlokalizowany w tym regionie. W odniesieniu do zakładów wytwarzających środki produkcji ważne jest istnienie w pobliżu odbiorców jego wyrobów (np. obrabiarek). W tym znaczeniu czynnik rynku zbytu jest zbliżony do czynnika aglomeracji.

Czynnik korzyści aglomeracji i infrastruktury – ma charakter kompleksowy (częściowo zawiera w sobie trzy powyższe). Usytuowanie zakładu przemysłowego w wielkim ośrodku miejsko – przemysłowym przyczynia się do obniżenia kosztów jego funkcjonowania poprzez możliwości wykorzystywania już istniejącej infrastruktury technicznej (w tym znaczeniu jest zbieżny częściowo z czynnikiem transportu). Również nie trzeba ponosić dodatkowych kosztów związanych z koniecznością sprowadzenia pracowników z innych regionów, gdyż już są mieszkańcy wielkiego miasta, a część z nich posiada już wysokie kwalifikacje (w tym znaczeniu jest częściowo zbieżny z czynnikiem siły roboczej). Z czynnikiem korzyści aglomeracji jest związana kooperacja – lokalizacja blisko siebie sporej liczby zakładów przemysłowych współpracujących ze sobą (czyli kooperujących) potrafi znacznie zwiększyć zyski danego zakładu. Korzyści kooperacji wynikają z faktu produkcji przez jeden zakład półfabrykatów lub urządzeń dla innych zakładów położonych w pobliżu. Przykładem może być lokalizacja w Trójmieście przedsiębiorstw wytwarzających np. farby, urządzenia elektroniczne i meble dla stoczni.

Czynniki polityczno – gospodarcze

• Polityka gospodarcza rządu jest czynnikiem działającym głównie w sposób kompleksowy, wpływając na atrakcyjność inwestycyjną kraju. Poprzez stosowanie odpowiednich przepisów prawnych dotyczących tak ważnych dla przedsiębiorstw sfer: prawo pracy, podatki, normy w zakresie ochrony środowiska, prawo do transferów zysków zagranicę itd., rząd może uczynić dany kraj bardziej lub mniej atrakcyjnym dla inwestorów. Równie ważna jest stabilizacja polityczna w kraju oraz jego przynależność do budzących powszechne zaufanie międzynarodowych organizacji gospodarczych. (zwłaszcza GATT). Na szczeblu regionalnym ważnym elementem polityki gospodarczej rządu jest tworzenie specjalnych stref ekonomicznych, które poprzez różnorakie udogodnienia mają przyciągnąć inwestorów na swój teren.

• Czynniki strategiczne są najczęściej przejawem bezpośredniej interwencji rządu inwestującego w budowę danego zakładu przemysłowego. Przybierają one dwojaką formę. Najbardziej widoczne są w przemyśle obronnym, kiedy to rząd dąży do lokalizacji na danym obszarze zakładów przemysłu zbrojeniowego. Dobrym przykładem z ziem polskich może być podjęta na kilka lat przed II wojną światową decyzja o budowie Centralnego Okręgu Przemysłowego na terenie dalekim od ówczesnych granic II RP z jej największymi rywalami (późniejszymi agresorami) – III Rzeszą i Rosją Radziecką. Inna grupa decyzji politycznych ma związek z dążeniem władz kraju do zmiany struktury społecznej lub narodowościowej na danym obszarze – kontrowersyjnym przykładem może być podjęta tuż po II wojnie światowej decyzja o lokalizacji Huty im. Lenina i budowie nowego miasta nazwanego Nową Hutą tuz przy Krakowie. Chodziło tu o stworzenie w Krakowie klasy robotniczej, która byłaby przeciwwagą dla inteligenckiego, antykomunistycznie nastawionego Krakowa.

Socjalizm:

Pierwsza rewolucja przemysłowa spowodowała powstanie nowych klas społecznych: robotniczej i burżuazji. W sferze polityczno – społecznej jej efektem było powstanie m.in. Socjalizmu. Przy czym szczególnie szkodliwe okazały się jego dwie wersje:

1. Narodowy socjalizm, o twarzach Mussoliniego, Franco, Hitlera itd.

2. Komunizm przyjmujący twarze Lenina, Mao, Stalina itd.

Ludobójstwo tych dwóch odmian socjalizmu szczególnie zaważyło nad sytuacją współczesnego świata począwszy od końca I wojny światowej, i dopiero teraz jest przezwyciężane.

System państw socjalistycznych: ZSPP, Finlandia, Polska, NRD, Czechosłowacja, Austria, Węgry, Rumunia, Jugosławia, Bułgaria, Albania. I poza Europą: Kuba, Mongolia, Chiny, Wietnam, KRL-D

Formy integracji gospodarczej

Wyróżniamy następujące instytucjonalno-organizacyjne formy integracji ekonomicznej (począwszy od najbardziej luźnej formy integracji:

• Strefa wolnego handlu

• Unia celna

• Wspólny rynek

• Unia walutowa

• Unia gospodarcza

• Unia polityczna

Unia Europejska – początki udanych prób zjednoczenia gospodarczego w Europie sięgają roku 1950, kiedy to francuski minister zagranicznych Robert Schumann zgłasza projekt utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (European Coal and Steel Community, ECSC). W rok później (1951r.) w Paryżu zostaje podpisany układ powołujący do życia ECSC. Krajami członkowskimi stały się: Francja, RFN, Włochy, Holandia, Belgia i Luksemburg. U jego podstaw legło dążenie Francji do „wbudowania” RFN w zachodnioeuropejski system gospodarczy. W konsekwencji na płaszczyźnie politycznej miało to doprowadzić do pojednania Niemców i Francuzów, a na płaszczyźnie gospodarczej – przyczynienie się do rozwoju gospodarczego, zwiększania zatrudnienia i stopy życiowej mieszkańców państw członkowskich. Istota ECSC jest wspólny rynek dla państw członkowskich na surowce i produkty przemysłu węglowego i stalowego. Od tego czasu przebieg procesów zjednoczeniowych przebiega dwutorowo.

Z jednej strony do dotychczasowych członków (Francja, Niemcy, Luksemburg, Holandia, Belgia, Włochy (1951 r.) są przyjmowani nowi członkowie: Wielka Brytania, Dania i Irlandia (1973 r.), Grecja (1981 r.), Hiszpania i Portugalia (1986 r.), Austria, Szwecja i Finlandia (1995 r.), Estonia, Łotwa, Litwa, Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Malta, Cypr (2004 r.), Rumunia i Bułgaria (2007 r.).

Z drugiej strony są podejmowane nowe działania integrujące. W 1957 r. zostaje podpisany Traktat Rzymski, który kładzie podwaliny pod realne zjednoczenie gospodarcze na naszym kontynencie. Powołano wtedy Europejską Wspólnotę Gospodarczą (European Economic Community, EEC) – najważniejszą spośród trzech „wielkich” wspólnot – oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (European Atomic Energy Community, Euroatom). Krajami założycielskimi są kraje członkowskie ECSC: Francja, RFN, Włochy, Holandia, Belgia i Luksemburg. Zasadniczymi celami EEC są: harmonijny rozwój gospodarczy państw członkowskich, ciągła i równomierna ekspansja ekonomiczna Wspólnoty, wzmożenie stabilizacji w regionie oraz szybszy wzrost poziomu życia obywateli i zacieśnianie stosunków między państwami członkowskimi. Natomiast głównym celem Euroatomu jest stwarzanie dogodnych warunków powstawania i szybkiego rozwoju przemysłu atomowego. Utworzenie Unii Europejskiej nie spowodowało likwidacji instytucji dotychczas istniejących ECSC, EEC i Euroatomu, ponieważ Unia jest kolejnym etapem integracji stanowiąc coś w rodzaju nakładki na istniejące już wspólnoty. Do głównych organów Unii Europejskiej należą Rada Europejska, Rada Unii Europejskiej, Komisja Europejska, Parlament Europejski oraz Trybunał Sprawiedliwości.

NATO – współcześnie jedyna organizacja polityczno – wojskowa posiadająca realne możliwości interwencji wojskowej w każdym zakątku globu ziemskiego jest Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (North Atlantic Treaty Organization, NATO). U jej podstaw leży (podpisany w 1948 r.) Pakt Brukselski (Francja, wielka Brytania, państwa Beneluksu: Belgię, Holandię i Luksemburg) mający za cel zabezpieczenie przed „groźbą niemiecką” (cudzysłów jest tu bardzo ważny).

Wobec narastania „zimnej wojny” szybko okazuje się, ze należy zabezpieczyć się przed groźbą sowiecką (np. wprowadzenie przez Sowietów blokady Berlina Zachodniego) – w 1949 r. zostaje podpisany Traktat Waszyngtoński powołujący do życia NATO, oprócz USA, Kanady i państw członkowskich Paktu Brukselskiego w jego skład weszły: Dania, Norwegia, Islandia, Portugalia i Turcja.

Podczas konferencji NATO w Pradze w 2003 roku ustalono zmiany w strukturze organizacyjnej organizacji. Nowa struktura odchodzi od geograficznego podziału dowództw na rzecz podziału kompetencyjnego. Funkcje operacyjne zostały podzielone pomiędzy nowo powołane:

Dowództwo Sił Sojuszniczych NATO ds. Operacji (ACO)

Dowództwo Sił Sojuszniczych NATO ds. Transformacji (ACT)

Prekursorką ONZ jest Liga Narodów (powołana w 1919 r., formalnie rozwiązano ją w 1946 r., chociaż praktycznie przestała funkcjonować wraz z wybuchem II wojny światowej).

Liga Narodów od początku miała trudności ze staniem się organizacją prawdziwie powszechną (np. USA nigdy nie stały się jej członkiem, w 1933 r. opuściły ja Niemcy i Japonia, w 1934 r. przystąpił ZSRR). Nie mogła także poszczycić się ważną pozycją w polityce międzynarodowej okresu międzywojennego, do jej częściowych sukcesów należą kodyfikacja prawa międzynarodowego czy kontrola przestrzegania praw mniejszości narodowych. ONZ została powołana do zycia w 1945 r.

Globalizacja – to rosnące współzależności między krajami na całym świecie w związku ze wzrostem wielkości i ilości transakcji obejmujących wymianę towarów i usług oraz przepływy kapitału, a także szybkie i szerokie rozprzestrzenianie się technologii.