FARMAKOLOGIA

Leki przeciwbólowe

Obecnie leki przeciwbólowe dzielimy na dwie grupy:

1. Leki opioidowe (narkotyczne) – silne działanie ośrodkowe i znoszą bóle nawet pochodzenia trzewnego; opioidy wywierają działanie w dawkach około 100-krotnie mniejszych w porównaniu ze „słabymi” nienarkotycznymi lekami przeciwbólowymi

2. Nienarkotyczne leki przeciwbólowe, obdarzone jednocześnie działaniem przeciwzapalnym i przeciwgorączkowym, działają słabiej ośrodkowo i znoszą ból tylko o mniejszym natężeniu

Leki opioidowe – morfina i inne leki pokrewne, półsyntetyczne i syntetyczne opioidy; w skład opium wchodzą dwa rodzaje alkaloidów: pochodne fenantrenu oraz pochodne izochinoliny. Opium zawiera 24 alkaloidy, z których 2 alkaloidy fenantrenowi znajdują zastosowanie kliniczne. Morfina stosowana jest jako lek przeciwbólowy, kodeina jako lek przeciwkaszlowy, a papaweryna działa głownie miolitycznie (spazmolitycznie).

Efekty farmakologiczne morfiny

Wpływ na oun

- koty – silne pobudzenie, wyzwalanie agresji (możliwość zniesienia w wyniku wcześniejszego podania neuroleptyków)
- świnie, owce, bydło konie – stany niepokoju (można je znieść podając wcześniej np. propiopromazynę lub droperydol)
- psy – po krótkim okresie niepokoju, nieregularnego oddychania, wymiotów, defekacji, pojawia się pełne otępienie związane z wpływem depresyjnym na oun

Oczy
- wpływ na nerw okoruchowy
- człowiek, pies i królik – zwężenie źrenicy
- bydło, szczury, myszy, małpy, konie, owce, koty – rozszerzenie źrenicy (przewaga układu współczulnego)

Układ krążenia
- po dożylnym podaniu następuje obniżenie ciśnienia tętniczego i obkurczenie naczyń wieńcowych (uwalnianie histaminy z mastocytów)
- towarzysząca bradykardia spowodowana tonizującym wpływem opioidów na nerw błędny

Układ oddechowy
- długotrwała depresja oddechowa

Przewód pokarmowy
- zwiększenie absorpcji wody i elektrolitów
- hamowanie sekrecji gruczołem
- hamowanie perystaltyki (przez receptory kappa i mi, duża dawka morfiny; małe dawki pobudzają perystaltykę)

Ośrodek wymiotny
- świnie i drób – brak reakcji na stymulację ośrodka wymiotnego morfiną i apomorfiną, reakcja na miejscowe emetyki
- koty i psy – reakcja zarówno na morfinę jak i miejscowe środki wymiotne (koty – dawki morfiny 740-2900 razy większe niż dawki dla psów)
- konie i bydło – brak reakcji ze strony obu środków

Ośrodek kaszlu
- wpływ silnie hamujący na ośrodek kaszlu

Procesy termoregulacji
- hipotermia u królików, psów i małp (po ponownym podaniu morfiny hipotermia u królików ulega osłabieniu)
- hipertermia u kotów, bydła, kóz i koni

Gruczoły wydzielania wewnętrznego
- endogenne i egzogenne opioidy powodują uwalnianie hormonów przysadkowych

Mięśnie gładkie
- pobudzenie zwieraczy pęcherza (hamowanie odruchu opróżniania pęcherza)
- skurcz zwieraczy cewki moczowej i odźwiernika
- długotrwały skurcz mięśniówki przewodu żółciowego (zastój żółci)
- skurcz oskrzeli (w wyniku wagotonii)

Losy w organizmie
- łatwo wchłaniana w jelicie cienkim i częściowo w żołądku
- po podaniu doustnym działanie morfiny jest słabsze, ale dłuższe
- biotransformacja – sprzęganie z kwasem glukuronowym

Toksyczność morfiny
- noworodki i młode bardziej wrażliwe od dorosłych zwierząt
- znaczna rozpiętość dawki toksycznej dal psa zależna od wieku i kondycji
- po dużych dawkach u większości zwierząt występują napady drgawkowe

Zastosowanie
- parenteralnie
- stosowanie doustne – większe dawki
- pies, kot – premedykacja przed znieczuleniem ogólnym oraz jako środek przeciwbólowy w bólach pooperacyjnych i urazowych stanach powypadkowych

Dawkowanie
- czas działania u psa – 1-2 godziny

Działanie niepożądane
- wymioty, defekacja, ślinotok, skurcze mięśni oskrzeli, zaparcia, sedacja lub pobudzenie (zależność od dawki), zmniejszenie liczby oddechów, spadek wartości tętniczego ciśnienia krwi, bradykardia

Przedawkowanie
- śpiączka, hamowanie oddechów, spadek temperatury ciała
- czasem drgawki
- przy przedawkowaniu – nalokson i leczenie objawowe, nie stosować analeptyków (możliwość wystąpienia drgawek)

Przeciwwskazania
- choroby z depresyjnym wpływem na układ oddechowy
- nie stosować u zwierząt z napadami epileptycznymi

Interakcje
- wzmocnienie działania tubo kuraryny i glikozydów nasercowych
- rutynowa premedykacja – atropina

Półsyntetyczne pochodne morfiny

1. Kodeina

- uzyskiwana na drodze półsyntetycznej z morfiny
- w postaci fosforanu kodeiny
- silny środek hamujący ośrodek kaszlu
- u zwierząt działa 10 razy słabiej przeciwbólowo i zapierająco od morfiny
ZASTOSOWANIE
- u psów przeciwkaszlowo
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE
- zaparcia, u kotów pobudzenie oun
PRZECIWWSKAZANIA
- kaszel wilgotny lub depresja ośrodka oddechowego, długotrwałe zaparcia

1. Etorfina

- silnie działająca pochodna tebainy
- wykorzystywana głownie do immobilizacji dzikich zwierząt (obligatoryjnie należy posiadać diprenorfinę, środek odwracający działanie etorfiny)
- z neuroleptykami fenotiazonowymi (acepromazyna) służy do wywoływania neuroleptanalgezji (umożliwia wykonywanie lżejszych zabiegów operacyjnych u koni, bydła, małp, świń i psów)
ZASTOSOWANIE
- odwracalna neuroleptanalgezja, sedacja i immobilizacja zwierząt dzikich i z zoo
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE
- tachykardia u koni
- bradykardia i hipotensja u psów, kotów i małp
- depresja czynności oddechowych
KARENCJA
- mięso (bydło, owce, świnie) – 21 dni
- mleko nie nadaję się do spożycia

1. Diprenorfina

- służy do odwracania działania etorfiny u dzikich zwierząt
- stosowany w stosunku 1:2
ZASTOSOWANIE
- nie powinna być stosowana u zwierząt dzikich łownych na 30 dni przed rozpoczęciem sezonu łowieckiego

Syntetyczne leki opioidowe

1. Metadon

- podobne działanie przeciwbólowe do morfiny, słabsze uspokajające i toksyczne niż morfina
ZASTOSOWANIE
- w bólach pooperacyjnych i pourazowych
- premedykacja przed znieczuleniem
- do neuroleptanalgezji
DAWKOWANIE
- do neuroleptanalgezji stosowany z neuroleptykami fenotiazynowymi
- t ½ u psa wynosi 5h (dłuższy niż w przypadku morfiny)
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE
- wpływa bardziej depresyjnie niż morfina na układ oddechowy
- silne objawy wagotonii (ślinotok, bradykardia), dlatego konieczna premedykacja parasympatykolitykami
- u kotów – silne pobudzenie i występowanie drgawek
PRZEDAWKOWANIE
-śpiączka, hamowanie oddechów, spadek temperatury ciała
- czasem drgawki
- przy przedawkowaniu – nalokson i leczenie objawowe, nie stosować analeptyków (możliwość wystąpienia drgawek)
PRZECIWWSKAZANIA
- nie stosować u kotów !
KARENCJA
- konie – 3 dni

1. Fentanyl

- pochodna piperyny
- bardziej litofilny od morfiny (szybsze rozmieszczenie w tkankach, krótsze działanie)
- działa 100 razy silniej przeciwbólowo niż morfina
- stosowany z droperydolem w celu wywołania NLA (neuroleptanalgezji)
ZASTOSOWANIE
- środek do premedykacji przed znieczuleniem ogólnym
- do wywołania NLA
- u psów w połączeniu z medetomidyną
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE, PRZEDAWKOWANIE, PRZECIWWSKAZANIA, INTERAKCJE
- patrz morfina

1. Pentazocyna

- częściowy antagonista receptorów mi i agonista receptorów kappa
- siła działania przeciwbólowego – ½ - ¼ siły morfiny
- słabe działanie uspokajające
- słaby wpływ na przewód pokarmowy i nie powoduje wymiotów
- wpływa w mniejszym stopniu depresyjnie na układ oddechowy niż morfina
ZASTOSOWANIE
-przeciwbólowo u psów (bóle mięśni i bóle trzewne), koni (bóle morzyskowe) i kotów

1. Buprenorfina

- częściowy agonista receptorów opioidowych o stosunkowo długim działaniu przeciwbólowym
- działanie przeciwbólowe po podaniu dożylnym pojawia się z 15-minutowym opóźnieniem (wolno wiąże się i uwlania z połączeń z receptorami opioidowymi)
- nie powoduje pobudzenia u zwierząt i nie wywołuje wymiotów
ZASTOSOWANIE
-w bólach pourazowych i silnych bólach trzewnych
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE
- depresja ośrodka oddechowego, sedacja
INTERAKCJA
- działanie buprenorfiny tylko częściowo znoszone przez nalokson

1. Butorfanol

- właściwości antagonisty i agonisty
- działanie przeciwbólowe 4-7 razy silniejsze niż morfiny, 20-krotnie silniejsze niż pentazocyny i 40-krotnie silniejsze niż petydyny
- silnie działanie przeciwkaszlowe
- używany do wywołania NLA razem z deromidyną u koni oraz medetomidyną u psów
ZASTOSOWANIE
- uśmierzanie bólów morzyskowych
- do wywołania odwracalnego NLA
- hamowanie napadów suchego kaszlu
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE
- ataksja, depresja układu oddechowego
PRZECIWWSKAZANIE
- zaburzenia funkcji wątroby
- niemiarowość serca u koni

1. Petydyna

- podobne do morfiny działanie ośrodkowe, różne obwodowe
- działa przeciwbólowo krócej niż morfina
- dobrze wchłania się w jelitach
- działa spazmolitycznie na mięśnie gładki jelita grubego (może być stosowana w morzyskach u koni)
- u kotów słabsze działanie z powodu szybkiego metabolizmu
ZASTOSOWANIE
- środek przeciwbólowy, zapierający i przeciwkaszlowy
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE
- wymioty, zaparcia
- skurcze spastyczne mięśni zwieracza pęcherza
- przemijające pobudzenie po większych dawkach
PRZECIWWSKAZANIA
- zaburzenia czynności nerek

Antagoniści opioidowi

- odwracają depresyjne działanie opioidów na układ oddechowy

1. Nalokson

- pochodna oksymorfanu
- nie wchłania się z przewodu pokarmowego, musi być stosowany pozajelitowo
- antagonizuje hamowanie uwalniania gonadotropiny B (LH), hamuje uwalnianie hormonu wzrostu i prolaktyny
ZASTOSOWANIE
- odwracanie efektów antagonistów opioidowych
- znoszenie depresji oddechowej u noworodków i leczenie laktomanii u suk
DZIAŁANIE NIEPOŻĄDANE
- u psów po wielokrotnym stosowaniu może powodować hipoksemię sercową

|

2. Diprenorfina

- używany do odwracania efektu etorfiny
ZASTOSOWANIE
- nie powinna być stosowana u zwierząt łownych na 30 dni przed rozpoczęciem okresu łownego

3. Nalorfina

-pochodna morfiny o właściwościach częściowego antagonisty i agonisty
ZASTOSOWANIE
- znoszenie depresji czynności oddechowych w wyniku stosowania morfiny
PRZECIWWSKAZANIA
- przy braku reakcji na pierwszą dawkę nalorfiny jest niewskazane podawanie kolejnej dawki leku
PRZEDAWKOWANIE
- stosujemy sztuczne oddychanie lub terapię tlenową, można stosować nalokson

4. Lewalorfan

- działa przeciwbólowo i wywołuje depresję ośrodka oddechowego w przypadku, gdy wcześniej nie została podana morfina lub inne analgetyki opioidowe
ZASTOSOWANIE
- odwracanie depresji czynności oddechowych wywołanej analgetykami opioidowymi (nie odwraca depresji po barbituranach i anestetykach)

Nienarkotyczne leki przeciwbólowe, leki przeciwgorączkowe i przeciwzapalne

- działają przeciwbólowo, przeciwgorączkowo i przeciwzapalnie

• Pochodne kwasu salicylowego (kwas salicylowy)

• Pochodne p-aminofenolu (paracetamol)

• Pochodne kwasów enolowych (piroksykam)

• Pochodne pyrazolonu (metamizol)

• Pochodne kwasów arylooctowych (diklofenak)

• Pochodne kwasów arylopropionowych (naproksen)

• Kwasy fenamowe (fluniksyna)

• Orgoteina, sól sodowa kwasu hialuronowego (wyłącznie działanie przeciwzapalne)

- kwas acetylosalicylowy (słabe działanie przeciwbólowe) – przewlekłe bóle mięśniowo-kostne
- metamizol, fluniksyna – bóle morzyskowe u koni
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE
- u mięsożernych – owrzodzenia żołądka i jelit (po dłuższym stosowaniu)
- bezpośrednie działanie drażniące na błonę śluzową przewodu pokarmowego
- wymioty, biegunka, depresja oun i układu krążenia, szkodliwy wpływ na narządy krwiotwórcze, wątrobę, nerki

Pochodne kwasu salicylowego

- kwas salicylowy nie wykorzystywany do leczenia ogólnego z powodu działania drażniącego na tkanki i błony śluzowe
- wykorzystywany jedynie zewnętrznie
- jako leki przeciwzapalne, przeciwgorączkowe, przeciwgośćcowe i przeciwbólowe stosowane pochodne

1. Kwas acetylosalicylowy

- zmniejszanie bólu mięśniowo-stawowego, przewlekłe zapalenie stawów, reumatyczne bóle mięśniowe, kulawizna u jamników
- u prosiąt przy zatruciach pokarmowych na tle E. Coli
DZIAŁANIE NIEPOŻĄDANE
- działanie drażniące na błonę śluzową żołądka i jelit
- przedawkowanie powoduje: osowiałość, wymioty, hipertermię, zaburzenia równowagi elektrolitowej, drgawki, śpiączkę
PRZECIWWSKAZANIA
- skaza krwotoczna, owrzodzenie żołądka i jelit
INTERAKCJE
- równoległe stosowanie glikokortykoidów zwiększa niebezpieczeństwo krwawienia z przewodu pokarmowego
- obniża działanie diuretyczne furosemidu

1. Salicylan sodu

- dobrze wchłaniany z przewodu pokarmowego
- zwiększa wydalanie kwasu moczowego (leczenie dny moczanowej)
- wielokrotne podawanie powoduje spadek ilości protrombiny we krwi
ZASTOSOWANIE
- bóle reumatyczne mięśniowo-stawowe

1. Amid kwasu salicylowego

- działa słabiej przeciwbólowo i przeciwgorączkowo od aspiryny

Pochodne p-aminofenolu (pochodne aniliny)

1. Paracetamol

- działa przeciwbólowo i przeciwgorączkowo, nie działa przeciwzapalnie
- u kotów lek przeciwwskazany – działanie toksyczne

Pochodne pirazolu i pirazolidyny

1. Metamizol

- stosowany jako lek przeciwbólowy, przeciwgorączkowy i przeciwzapalny z częściowym działaniem spazmolitycznym
ZASTOSOWANIE
- w stanach spastycznych przewodu pokarmowego
- jako lek przeciwbólowy/przeciwzapalny w stanach zapalnych mięśni i stawów
DZIAŁANIE NIEPOŻĄDANE
- po podaniu dożylnym może wystąpić wstrząs
- po dłuższym stosowaniu u koni zmniejszenie liczby leukocytów
PRZEDAWKOWANIE
- ślinotok, wymioty, zapaść naczyniowa, zwiększenie liczby oddechów, drgawki, śpiączka z depresją układu oddechowego
PRZECIWWSKAZANIA
- zaburzenia funkcji układu krwiotwórczego, hipotensja, skaza krwotoczna, stan zapalny przewodu pokarmowego, astma oskrzelowa, niewydolność nerek
INTERAKCJE
- chloropromazyna – silna hipotermia
- induktory enzymatyczne (fenylbutazon, fenobarbital) – przyspieszenie metabolizmu i skarócenie czasu działania metabolizmu
KARENCJA
- tkanki jadalne – 12 dni po podaniu dożylnym, 20 dni po podaniu domięśniowym

1. Fenylobutazon

- silny związek toksyczny
- słaba dostępność biologiczna po podaniu domięśniowym
ZASTOSOWANIE
- bydło - środek przeciwbólowy, przeciwzapalny w przypadkach podostrego zapalenia stawów, uszkodzenia lub usztywnienia kręgów, kulawizny
- konie – ostre przypadki osteoporozy i zapalenia kostno-stawowe
- koty – z ostrożnością w zapaleniach kostno-stawowych
- psy – stany zapalne mięśni, stawów i kości
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE
- lek drażni przewód pokarmowy
- czasem obrzęk kończyn
PRZECIWWSKAZANIA
- zaburzenia czynności serca, wątroby, nerek
- niedokrwistość

1. Oksyfenbutazon

Pochodne kwasów arylooctowych

1. Indometacyna

- 10 razy silniejszy przeciwzapalnie i przeciwbólowo w porównaniu z fenylbutazonem
ZASTOSOWANIE
- toksyczne działanie u psów i koni – bolesne stany zapalne skóry i tkanek miękkich

1. Diklofenak

- nieznacznie silniejsze działanie przeciwbólowe od indometacyny

Kwasy fenamowe

1. Kwas meklofenamowy

- w ostrych i przewlekłych kulawiznach, w stanach zapalnych układu stawowo-kostnego
DZIAŁANIE NIEPOŻĄDANE
- jak w przypadku fenylbutazonu

1. Fluniksyna

- bydło – ostre zapalenie wymienia, ostra rozedma płuc, stany gorączkowe na tle endotoksyn
- konie – bolesne kulawizny z obrzękami, stany zapalne układu mięśniowo-kostnego, silne bóle morzyskowe, stany endotoksycznego wstrząsu
- psy – bolesne stany spastyczne jelit, artropatie, stany endotoksycznego wstrząsu
DZIAŁANIE NEPOŻĄDANE
- owrzodzenia przewodu pokarmowego, hipotermia
PRZECIWWSKAZANIA
- silny stan zapalny i owrzodzenie przewodu pokarmowego, uszkodzenia nerek i wątroby, niewyrównana niewydolność serca
INTERAKCJE
- glikokortykosteroidy i NSLP nasilają działanie drażniące
- fluniksyna może wypierać inne leki z połączeń z białkami powodując nasilenie działania

1. Kwas tolfenamowy

- zastosowanie tylko u psów i kotów
- działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe i przeciwwysiękowe silniejsze niż fluniksyny
ZASTOSOWANIE
- ostre stany zapalne układu kostno-mięśniowego

Pochodne kwasu arylopropionowego

1. Naproksen

- kilkakrotnie silniejsze działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe w porównaniu z fenylbutazonem
- działa drażniąco na błonę śluzową przewodu pokarmowego
- przeciwwskazania – ciąża i choroby układu pokarmowego
- interakcje – możliwość wypierania innych leków z połączeń z białkami

1. Ibuprofen

- u koni lek stosowany miejscowo
- nie zaleca się podawać psom (mała rozpiętość terapeutyczna)

1. Ketoprofen

- silne działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne
- działa drażniąco na układ pokarmowy
- w miejscu interakcji możliwe odczyny miejscowe
- przeciwwskazania – nie stosować u psów do 6 miesięcy i zwierząt przeznaczonych do rozrodu

1. Karprofen

- u kotów działanie toksyczne
- stosowany przy stanach zapalnych narządu ruchu o charakterze ostrym i przewlekłym, z silnym bólem, przy łagodzeniu ostrego bólu pooperacyjnie u psów i kotów

Pochodne kwasów enolowych

1. Piroksykam

-przeciwzapalnie i przeciwbólowo u psów, w bolesnych stanach zapalenia narządu ruchu

1. Meloksykam

- silne i długo utrzymujące się działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne
- t ½ u psów = 20-30 h
- zastosowanie – ostre i przewlekłe stany zapalne narządu ruchu u psów
- działanie niepożądane – utrata łaknienia, biegunka, krew w kale

Leki stosowane w zapaleniu stawów

Autonomiczny układ nerwowy

- układ współczulny
- układ przywspółczulny

Włókna przedzwojowe włókna współczulne i przywspółczulne – ACETYLOCHOLINA (włókna pozazwojowe układu przywspółczulny)

Włókna pozazwojowe układu współczulnego – NORADRENALINA (NOREPINEFRYNA)

Warunki fizjologiczne – dominujący wpływ układu przywspółczulnego (nasilenie aktywności = przyspieszenie perystaltyki i czynności wydzielniczych gruczołów trawiennych)

Stymulacja współczulna – hamowanie aktywności mm. gładkich i czynności wydzielniczych w przewodzie pokarmowym

RECEPTORY CHOLINERGICZNE

• NIKOTYNOWE

- 2 podjednostki α
- podjednostka β
- podjednostka ε
- podjednostka δ
- Ach + receptor N = otwarcie kanału jonowego, szybki przepływ kationów

• N-zwojowe

Synapsy części współczulnej i przywspółczulnej aun

• N-mięśniowe

Zakończenia nerwowo-mięśniowe mm. szkieletowych

Endogenny agonista – acetylocholina
Egzogenny agonista – 1) nikotyna (małe dawki pobudzenie, duże hamowanie), 2) leki hamujące aktywność cholinoesterazy
Antagonisty – tubo kuraryna, galamina, pankuronium

• MUSKARYNOWE

- 5 podtypów M₁ –M₅
- metabotropowe

M₁ – oun, zwoje aun, komórki wydzielnicze gruczołów przewodu pokarmowego

M₂ – oun, układ bodźco-przewodzący serca, mięsień sercowy, komórki mm. gładkich

M₃ – komórki gruczołów wydzielniczych, komórki mm. gładkich

M₁, M₃ – stymulacja prowadzi do przemian fosfatydyloinozytolu, aktywacji fosfolipazy C, zwiększenia uwalniania Ca²⁺

M₂ – stymulacja prowadzi do spadku aktywności cyklazy adenylowej, zwiększenie odpływu K⁺, hyperpolaryzacji, osłabienia pobudliwości

Fizjologiczny agonista – acetylocholina
Niefizjologiczny agonista – betanechol, karbachol, pilokarpina
Antagoniści – atropina, skopolamina

DOPAMINA – neuroprzekaźnik w oun i częściowo w układzie współczulnym
NOREPINEFRYNA – neuroprzekaźnik uwalniany przez włókna pozazwojowe układu współczulnego, komórki nerwowe w strukturach adrenergicznych oun
EPINEFRYNA – powstaje w komórkach chromochłonnych rdzenia nadnerczy, powoduje metylację nor epinefryny (powstaje epinefryna)

RECEPTORY ADRENERGICZNE

- α₁, α₂ – postsynaptyczne
- α₂ – presynaptyczny
-β₁, β₂ – pre- i postsynaptyczne
- β₃ – w komórkach tłuszczowych
- α₁, β₂ – 1) pobudzane bezpośrednio przez nor epinefrynę 2) neuroprzekaźnik dociera drogą dyfuzji lub krwi

• α₁

• fizjologiczny agonista – nor epinefryna, epinefryna

• egzogenny agonista – norfenefryna, fenylefryna, metoksamina

• antagonista – prazosyna, terazosyna

- powierzchnia błony postsynaptycznej komórek efektorowych w układzie współczulnym
- największe zagęszczenie na komórkach mm. gładkich naczyń krwionośnych skóry i błon śluzowych
- pobudzenie -> skurcz naczyń krwionośnych, wzrost ciśnienia tętniczego krwi

Wzrost pobudzenia α₁ wzrost ilości fosfolipazy C fosfatydyloinozytol IP₃+DAG uwolnienie Ca²⁺ tworzenie cGMP

• α₂

• endogenny neuroprzekaźnik – nor epinefryna, epinefryna

• egzogenny agonista – ksylazyna

• egzogenny antagonista – johimbina

- presynaptycznie na zakończeniach współczulnych, funkcja autoreceptorów
- presynaptycznie na neuronach cholinergicznych układu współczulnego (pobudzenie skutkuje zmniejszonych uwolnieniem Ach do synaps)
- postsynaptycznie w oun, komórkach pasma samotnego

• β₁

• fizjologiczny agonista – nor epinefryna, epinefryna

• egzogenny, selektywny agonista – dobutamina

• antagonista – atenolol, praktolol

- na błonach postsynaptycznych komórek efektorów (serce – usprawnienie przewodzenia, wzrost liczby skurczów, aparat przykłębuszkowy – zwiększone uwalnianie reniny)

β₁ uaktywnienie cyklazy adenylowej powstaje cAMP 1) wzrost glikogenolizy 2) wzrost stężenia kwasów tłuszczowych

• β₂

• fizjologiczny agonista – epinefryna

• syntetyczny agonista – klenbuterol, salbutamol

• antagonista – butoksamina

- postsynaptycznie na komórkach efektorowych w układzie współczulnym

- presynaptycznie na zakończeniach neuronów adrenergicznych układu współczulnego

Największe zagęszczenie postsynaptycznych receptorów:

1. mięśniówka gładka oskrzeli

2. w mięśniówce naczyń krwionośnych mięśni szkieletowych jelit

ich pobudzenie powoduje zwiotczenie mięśniówki

aktywacja β₂ w wątrobie i mięśniach nasilenie glikogenolizy z wystąpieniem hiperglikemii i hiperkalcemii

pobudzenie β₂ rozmieszczenie Ca²⁺ w komórkach efektorowych stymulacja prowadzi do zmniejszenia stężenia wolnych jonów wapnia w komórkach

• β₃

• endogenny agonista – norepinefryna, epinefryna

- pobudzenie nasila proces lipolizy (powoduje wzrost stężenia wolnych kwasów tłuszczowych we krwi)

LEKI UKŁADU WSPÓŁCZULNEGO

LEKI SYMPATYKOMIMETYCZNE – działają poprzez wpływ na receptory adrenergicznych i przekaźnictwo w zakończeniach synaptycznych między włóknami pozazwojowymi układu współczulnego a komórkami efektorowymi

1. Leki alfa- i beta-adrenomimetyczne

2. Leki alfa₁- i alfa₂- adrenomimetyczne

3. Leki beta₁- i beta₂-adrenomimetyczne

4. Adrenomimetyki o działaniu pośrednim

Leki alfa- i beta-adrenomimetyczne

1. Epinefryna

- wchodzi w skład preparatów złożonych i roztworów znieczulających miejscowo

- pobudzone receptory alfa₁ => zwężenie naczyń skóry, błon śluzowych, nerek

- pobudzone receptory beta₁ => zwiększenie kurczliwości mięśnia sercowego, przyspieszenie jego czynności, zwiększenie pojemności wyrzutowej i minutowej serca

- pobudzone receptory beta₂ => zwiotczenie mięśni gładkich oskrzeli, naczyń jelit i mięśnia macicy, hamowanie wydzielania histaminy na pow. komórek tucznych

- krótkotrwałe działanie (b. szybki rozkład)

ZASTOSOWANIE

- wstrząs anafilaktyczny

- reanimacja w przypadkach powikłanej narkozy

- miejscowo w celu zmniejszenia obrzęku spojówek i błon śluzowych nosa

- w środkach znieczulających miejscowo zmniejsza czas ich wchłaniania z miejsca wstrzyknięcia
( wydłuża znieczulenie)

DAWKOWANIE

- podawanie dożylne w celu uzyskania szybkiej reakcji

- przy zatrzymaniu akcji serca bezpośrednio do lewej komory

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE

- zaburzenia rytmu przedsionków, hiperglikemia

PRZEDAWKOWANIE

- tachykardia i arytmia

PRZECIWWSKAZANIA

- niewydolność serca, naczyń wieńcowych, nadciśnienie, ciąża, niewydolność nerek

1. Norepinefryna

- główny wpływ na receptory alfa₁
- zwęża naczynia i podnosi ciśnienie krwi
- wywołuje skurcze naczyń trzewnych, zmniejsza przepływ krwi przez wątrobę, nerki, mózg
- pobudzenie receptorów beta₁ => zwiększenie kurczliwości i pobudliwości serca (pobudzenie jest krótkotrwałe)
ZASTOSOWANIE
- czasem po wstrząsie anafilaktycznym w celu podniesienia ciśnienia
- dodawana do roztworów leków znieczulających

1. Dopamina

- prekursor syntezy nor epinefryny i epinefryny
- działa przez receptory w mózgu, naczyniach trzewnych, nerkowych, wieńcowych
- przejściowo podwyższa ciśnienie tętnicze
ZASTOSOWANIE
- w leczeniu wstrząsu anafilaktycznego i sercowego
- poprawia ukrwienie narządów wewnętrznych, zwłaszcza nerek
- t ½ = 2-3 minuty
DZIAŁANIE NIEPORZĄDANE
- tachykardia i zaburzenia rytmu przedsionków

1. Etylefryna

- syntetyk
- wywiera silny wpływ na receptory alfa i beta
- działa słabiej niż epinefryna, ale dłużej niż ona
- dobrze wchłania się po podaniu doustnym
- u koni, bydła, świń, psów i kotów stosowana parenteralnie
ZASTOSOWANIE
- pierwotne i wtórne zaburzenia krążenia
DAWKOWANIE
- czas działania po podaniu dożylnym 20-40 minut, po domięśniowym lub podskórnym 2-3 h

1. Efedryna

- pochodna fenyloetyloaminy
- działa pośrednio przez zwiększenie uwalniania nor epinefryny
- działa też bezpośrednio pobudzając receptory alfa i beta
- w działaniu przypomina epinefrynę, ale działa dłużej od niej
- wywiera działanie ośrodkowe (pobudzenie ruchowe, bezsenność)
- nielegalnie stosowana jako środek dopingujący u koni (działanie ośrodkowe, broncholityczne, zwiększenie sprawności fizycznej)
- w handlu w postaci tabletek lub leku do wstrzykiwań
- łączona z adrenaliną, pentetrazolem, glikozydami nasercowymi, jonami Ca i Mg
ZASTOSOWANIE
- astma oskrzelowa
- zaburzenia krążenia, zapaści
- łączone preparaty => pobudzenie oddychania, krążenia przy zamartwicy noworodków
- depresja układu oddechowego i krążenia po stosowaniu narkotyków chirurgicznych i leków uspokajająco-nasennych
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE
- tachykardia, zaburzenia rytmu serca, pobudzenie ruchowe
INTERAKCJE
- wzrost oddziaływania na serce przy zastosowaniu narkozy halotanowej

Adrenomimetyki działające na receptory alfa

- pochodne imidazoliny (nafazolina, oksymetazolina, ksylometazolina) stosowane miejscowo w stanach zapalnych błon śluzowych nosa i spojówek (obkurczanie naczyń)
- stosowana też fenylefryna (agonista receptora alfa₁) w postaci kropli do oczu przy przekrwieniu spojówek na tle uczuleniowym (przeciwwskazania – zaćma)
- klonidyna (pochodna imidazoliny) powoduje długotrwałe obniżenie ciśnienia tętniczego, po uprzednim przejściowym zwężeniu naczyń i podwyższeniu ciśnienia tętniczego
- ksylazyna (pochodna imidazoliny) ma silne działanie uspokajająco-nasenne

1. Norfenefryna

- działa słabiej, ale dłużej od nor epinefryny
- powoduje zwiększenie ciśnienia tętniczego bez wpływu na serce
ZASTOSOWANIE
- w stanach hipotonii
- w przypadku zaburzeń krążenia po alfa-adrenergicznym działaniu neuroleptyków
PRZEDAWKOWANIE
- tachykardia z arytmią

Adrenomimetyki działające na receptory beta₁i beta₂

- prototyp -> syntetyczna amina katecholowa – izopenalina
- beta₁-adrenomimetyki – pobudzanie serca w stanach bradykardii z arytmią
- beta₂-adrenomimetyki – podawane w czasie wstrząsu przy astmie oskrzelowej i spastycznych stanach oskrzeli (po usprawnieniu krążenia obwodowego), leki tokolityczne (zwiotczające mięśniówkę macicy)

1. Izoprenalina

- działa silniej niż epinefryna na receptor beta-adrenergiczny
- pobudzenie receptorów beta₁ – zwiększenie kurczliwości i przyspieszenie czynności serca, zwiększa objętość wyrzutową i minutową
- pobudzenie receptorów beta₂ – zwiotczenie mięśni gładkich, zwłaszcza oskrzeli i naczyń
- zwęża naczynia żylne
- wywołuje glikogenolizę i działa lipolitycznie
- przez rozszerzenie naczyń poprawia ukrwienie mięśni szkieletowych i usprawnia krążenie nerkowe
- wchłania się z przewodu pokarmowego, z powierzchni chłonnej pęcherzyków płucnych i po podaniu parenteralnym
ZASTOSOWANIE
- bradykardia
- zaburzenia przewodnictwa serca
- blok przedsionkowo-komorowy
DAWKOWANIE
- nagłe zatrzymanie akcji serca – bezpośrednio do lewej komory w ilościach mikrogramowych
- stosowana w postaci aerozolu w chorobach dróg oddechowych u koni i małych zwierząt
INTERAKCJE
- nie stosować po podaniu narkozy halotanowej (możliwe migotanie przedsionków)

2. Orcyprenalina

- pobudza receptor beta₁ silniej niż izoprenalina, zwiększając pracę serca
- słabsze, ale dłuższe działanie na receptory beta₂ – rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli
ZASTOSOWANIE
- bradykardia na tle zaburzenia przewodnictwa
- stosowana też w stanach wstrząsu

DAWKOWANIE
- czas działania około 2 godzin, ale u kota okres t ½ = 6 h
INTERAKCJE
- nie stosować w czasie narkozy halotanowej

Selektywne leki beta₁-adrenomimetyczne

1. Dobutamina

- zwiększa kurczliwość oraz pojemność wyrzutową serca
- nie wpływa na ciśnienie tętnicze
podanie prowadzi do zaburzeń rytmu serca ani do zwiększenia liczby tętna
ZASTOSOWANIE
- ostra niewydolność serca
- niewydolność krążenia pochodzenia sercowego
PRZEDAWKOWANIE
- wyraźne podwyższenie ciśnienia tętniczego
- tachykardia/tachykardia z arytmią
PRZECIWWSKAZANIA
- tachykardia, arytmia

Adrenomimetyki działające na receptory beta₂

Broncholityki

- stosowane w stanach spastycznych oskrzeli
- terbutalina, salbutamol, fenoterol, bametan, klenbuterol

1. Klenbuterol

- przeznaczony głównie dla bydła i koni
ZASTOSOWANIE
- ostre i podostre choroby układu oddechowego ze spastycznym stanem oskrzeli
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE
- obwodowe rozszerzenie naczyń i wzmożenie pracy serca
PRZEDAWKOWANIE
- nasilenie ww. objawów
- NIE PODAWAĆ PSOM! (ZMIANY MARTWICZE W SERCU)
PRZECIWWSKAZANIA
- nadczynność tarczycy, tachykardia z arytmią, ciąża
INTERAKCJE
- glikokortykosteroidy – nasilenie działania, zaawansowanie objawów niepożądanych, u koni osłabienie kondycji i krążenia krwi
- metyloksantyny (kofeina, anilina) – wzmocnienie działania

Tokolityki

1. Izoksupryna

- lek zwiotczający mięsień macicy
ZASTOSOWANIE
- skurcz szyjki macicy, zbyt silne parcia, wypadnięcie macicy, dal utrzymania zagrożonej ciąży (3-4 tygodnie przed porodem)
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE, PZEDAWKOWANIE, PRZECIWWSKAZANIA, INTERAKCJE
- patrz klenbuterol

1. Klenbuterol

- tokolityk u bydła i owiec
ZASTOSOWANIE
- w celu utrzymania zagrożonej ciąży, opóźnienia terminu porodu, rozszerzenia dróg rodnych
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE, PZEDAWKOWANIE, PRZECIWWSKAZANIA, INTERAKCJE
- patrz klenbuterol broncholityk-

1. Bufenina

- zwiększa też kurczliwość mięśnia sercowego i rozszerza naczynia obwodowe, obniża ciśnienie tętnicze krwi

Leki adrenolityczne

- znoszą działanie amin katecholowych i innych leków symapytkomimetycznych

Leki alfa-adrenolityczne

- należą tu leki syntetyczne (tolazolina, fenyloamina, fenoksybenzamina), pochodzenia naturalnego (johimbina, alkaloidy sporyszu)
- syntetyczne leki należą do różnych grup; pochodne haloalikoamin (fenoksybenzamina) i pochodne imidazoliny (fentolamina, tolazolina)
- związek blokujący ośrodkowe receptory alfa₂-adrenergiczne – atipamezol

1. Fentolamina

- działa silnie alfa₁- i alfa₂-adrenolitycznie,
- blokuje receptory serotoninowe i zwiększa uwalnianie histaminy
- powoduje obniżenie ciśnienia krwi
- wzmaga uwalnianie nor epinefryny pośrednio i bezpośrednio
- powoduje skurcze mięśni gładkich jelit i zwiększenie wydzielania soku żołądkowego
ZASTOSOWANIE
- w celu poprawienia krążenia w ważnych narządach (wątroba, nerki, krążenie trzewne), ale dopiero po uzupełnieniu krwi krążącej
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE
- nadmierne pobudzenie serca, wymioty, biegunka, zwężenie źrenicy
PRZECIWWSKAZANIA
- hipotensja lub predyspozycja do tego stanu
- nie stosować w celu odwracania efektów ksylazyny (słabo przenika do oun)
INTERAKCJE
- wpływ na receptory beta₂ – odwracanie efektów hypertensyjnych adrenaliny

1. Tolazolina

- przyspiesza czynność serca i zwiększa objętość minutową
- nie podawać per os (zbyt wolne wchłanianie, szybkie wydalanie przez nerki)
ZASTOSOWANIE
- odwracanie efektów ksylazyny, detomidyny i romifidyny oraz w zaburzeniach krążenia obwodowego
DZIAŁANIE NIEPOŻĄDANE
- tachykardia i hipotonia ortostatyczna
- prowadzi do zatrzymania wody i sodu w organizmie, jednocześnie powodując zwiększenie masy ciała
PRZECIWWSKAZANIA
- tachykardia i predyspozycja do wystąpienia spadku ciśnienia tętniczego

1. Fenoksybenzamina

- pochodna chloro etyloaminy
- działanie rozwija się powoli i utrzymuje się przez 3-4 dni
- działa przeciwserotoninowo, przeciwhistaminowo i cholino litycznie
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE, PZEDAWKOWANIE, PRZECIWWSKAZANIA
- patrz fentolamina

1. Johimbina

- wzmaga popęd płciowy u samców
- główne działanie polega na blokowaniu ośrodkowych i obwodowych receptorów alfa-adrenergicznych
ZASTOSOWANIE
- przy przedawkowaniu ksylazyny lub detomidyny
- skracanie czasu działania uspokajająco-nasennego ksylazyny i leków pokrewnych oraz skracanie czasu snu po narkozie barbituranowej
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE
- nadmierna pobudliwość, tachykardia
PRZEDAWKOWANIE
- nasilenie objawów niepożądanych, tachypnoe, wymioty
PRZECIWWSKAZANIA
- ciąża, tachykardia

1. Prazosyna

- wybiórczy bloker receptorów alfa₂
- znosi wpływ sympatykomimetyków na tętnice i żyły bez tachykardii

1. Alkaloidy sporyszu

- mogą wywierać działania agonistyczne lub antagonistyczne na receptory alfa-adrenergiczne, serotoninowe lub dopaminowe i bezpośrednie działanie kurczące na mięśnie gładkie
- zastosowanie jako leki oksytotyczne (kurczące macicę) – ergometryna i metyloergometryna lub jako środki hamujące laktację w przypadku laktomanii u suk - bromokryptyna

1. Ergometryna i metylergometryna

- wywołują skurcze macicy zbliżone do porodowych
- zastosowanie – poporodowa atonia macicy, krwawienie poporodowe, zatrzymanie odchodów połogowych, opóźniona inwolucja macicy
- nie stosować w czasie porodu 9długotrwały skurcz może uszkodzić płód)

1. Bromokryptyna

- hamuje uwalnianie prolaktyny z przedniego płata przysadki
- leczenie ciąży rzekomej u suk
- działania niepożądane – wymioty, utrata apetytu, osowiałość, zmiany w zachowaniu

1. Dihydroergokrystyna i dihydroergotamina

- powodują rozkurcz naczyń
- działanie bezpośrednie – skurcz mięśni gładkich naczyń żylnych, nie wpływając na tętniczki i naczynia włosowate
- stosowane w nadciśnieniu tętniczym i stanach skurczowych obwodowych naczyń krwionośnych i w migrenie

Leki beta-adrenolityczne

- blokada receptorów beta-adrenergicznych znosi działanie amin katecholowych i leków beta-adrenomimetycznych w zakresie:

• Pobudzenia czynności serca

• Rozkurczu mięśni gładkich oskrzeli, macicy, naczyń krwionośnych

• Aktywacji metabolizmu węglowodanów i tłuszczów

• Wzrostu zużycia tlenu przez tkanki

- wykazują też działanie nieswoiste

• Szczątkowe działanie agonistyczne w stosunku do receptora beta-adrenergicznego np. słabe działanie kardiostymulujące praktololu lub oksprenololu

• Nieswoiste działanie pozareceptorowe np. hamowanie przewodnictwa w układzie przewodzącym serca

- łatwo przechodzą przez barierę krew-mózg, działają depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy

1. Propanolol

- łatwo przechodzi przez barierę krew-mózg
- wykazuje działanie przeciwlękowe
- może być stosowany miejscowo w leczeniu jaskry
- może być podawany doustnie i pozajelitowo (podawanie doustne wymaga zwiększenia dawki)
- w stanach wzmożonego wysiłku powoduje zwolnienie oraz osłabienie siły skurczu, zmniejsza zapotrzebowanie na tlen

ZASTOSOWANIE
- zastosowanie w tachykardii z arytmią, u zdrowych profilaktycznie przed spodziewanym obciążeniem (załadunek, transport, krycie, poród), które może doprowadzić do „śmierci sercowej”
- nadczynność tarczycy, tachykardia z arytmią z powodu narkozy halotanowej
- przedawkowanie leków beta-adrenomimetycznych
- w położnictwie jako środek zwiększający napięcie i aktywność skurczową mięśnia macicy (działanie antytokolityczne)
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE
- bradykardia, nasilenie niewydolności serca, skurcz oskrzeli, przyspieszenie perystaltyki jelit, sedacja
PRZEDAWKOWANIE
- nasilona bradykardia z blokiem przedsionkowo-komorowym
- ataksja, osłabiona wentylacja płuc, utrata orientacji lub objawy pobudzenia do drgawek włącznie
PRZECIWWSKAZANIA
- niewydolność serca
- silna bradykardia z zaburzeniami rytmu
- przewlekłe, spastyczne choroby dróg oddechowych, astma oskrzelowa
- ciąża
INTERAKCJE
- nasilenie niewydolności sercowej wywołanej działaniem narkotyków chirurgicznych
- wzmocnienie działania insuliny
- osłabienie działania leków broncholitycznych i tokolitycznych

1. Karazolol

- przeznaczony głównie dla trzody chlewnej
ZASTOSOWANIE
- tachykardia z arytmią, profilaktycznie w celu zapobiegania nagłej śmierci sercowej u świń
- do skrócenia akcji porodowej
PRZEDAWKOWANIE
- bradykardia z możliwością wystąpienia bloku przedsionkowo-komorowego (ingerencja polega na podawaniu atropiny lub orcyprenaliny
PRZECIWWSKAZANIA I INTERAKCJE
- patrz propanolol