Immanuel Kant 1724 – 1804
Nauka i filozofia nowożytna były tworzone w przeświadczeniu, że ich twierdzenia spełniają jednocześnie wymogi powszechności, konieczności i przedmiotowej ważności. Z czasem jednak co bardziej przenikliwi przedstawiciele zarówno empiryzmu, jak i racjonalizmu (w szczególności Hume) dostrzegli, że współspełnienie wszystkich tych trzech wymogów nie jest możliwe. Według Hume’a nauka może spełniać wymóg powszechności i konieczności, ale nie przedmiotowej ważności (matematyka i logika), albo odwrotnie. Podważeniu uległy równocześnie dwie dotychczas traktowane jako pewne tezy:
? Teza o substancjalności Myślenia – zgodnie z nią myśląc poprawnie odtwarzamy porządek bytu.? Teza o intellegibilnej naturze bytu – zgodnie z nią struktura bytu jest przejrzysta dla ludzkiego myślenia. Łącznie została podważona teza o tożsamości bytu i istnienia. Rozdarte zostały kategorie doświadczenia i ładu przyrodzonego; im bardziej rygoryzowano pierwszą z nich, tym bardziej druga przesuwała się w sferę niepoznawalnego. Poznanie ontycznej i aksjologicznej struktury bytu było dla doświadczenia niemożliwe. Nieprzekraczalna stawała się również granica między warunkami pomyślenia jakichś rzeczy, a ich faktycznym zaistnieniem. Podobnie w sferze doświadczenia nie można było odczytać żadnego ideału, czy powołania człowieczeństwa. W konsekwencji krytyki Hume’a, zastanawiająca stawała się jednak stosowalność matematyki do przedmiotów rzeczywistości. Poznawcza wartość matematycznego przyrodoznawstwa wydawała się tym bardziej wątpliwa, im bardziej była oparta na materiale matematycznym, nie posiadającym z natury empirycznego oparcia.
wiedza jest analityczna – „aprioryczna Hume wiedza jest syntetyczna – „empiryczna” Możliwe były dwie konkluzje:
* Albo nauka nowożytna jest niemożliwa; * Albo dotychczasowa filozofia źle stawia problem; Do sytuacji takiej doszła filozofia, a w szczególności teoria poznania zakładająca jako oczywistą bierną koncepcję poznania, zgodnie z którą poznanie jest czymś zewnętrznym wobec bytu i jego zadaniem jest rozpoznanie struktur bytu, takie, które on sam w sobie posiada. Miarą wartości poznania jest stopień dokładności z jaką to czyni. Wyjściowe pytania Kanta (badania transcendentalne):
1. Jak na podstawie przedstawień możemy wiedzieć coś o rzeczach? * Czym są rzeczy, o których wiemy? * Jak jest możliwe przejście od przedstawień do przedmiotów, czy rzeczy? 2. Jak jest możliwa nauka jako nauka? * Matematyka
* Czyste przyrodoznawstwo - Matematyczne, czyste przyrodoznawstwo (mówi o prawach ogólnych rządzących zjawiskami)
Naukowość matematyki i czystego przyrodoznawstwa jest niewątpliwa: * Nauki te kroczą drogą ciągłego rozwoju. W metafizyce takiego ciągłego postępu nie ma * Istnieje możliwość rozstrzygania spornych zagadnień. W metafizyce takiego rozstrzygnięcia nie ma. Pytanie o metafizykę: Czy metafizyka jest możliwa jako nauka? Kant zastał spór racjonalistów i empirystów, którzy traktowali swoje poglądy jako samodzielne (źródła wiedzy: „rozum”; „doświadczenie”). Uznał on, że rozum i doświadczenie muszą się wzajemnie kontrolować i uzupełniać; tylko to da rzetelną wiedzę. * Rozum (w szerokim znaczeniu) według Kanta to: intelekt (rozsądek) – zdolność formułowania pojęć na podstawie materiału doświadczenia. (transcendentalna analityka) * Rozum (w węższym znaczeniu) to zdolność wyciągania wniosków wybiegających poza materiał doświadczenia w stronę bytu absolutnego. (transcendentalna dialektyka) * Wiedza rzetelna: łączy dane zmysłowości, doświadczenia oraz dane intelektu (intelekt+doświadczenia) * Wiedza czysto rozumowa: wiedza rzekoma, metafizyczna, oparta na rozumieniu i węższym znaczeniu. Czas: * czas jest wyobrażeniem koniecznym, nie możemy go usunąć. Możemy sobie wyobrazić że w czasie nic się nie dzieje, ale nie możemy usunąć wyobrażenia czasu.
* Czasu nie możemy zaczerpnąć z doświadczenia przeszłego, gdyż dopiero założenie istnienia czasu pozwala mówić o przeszłości i przyszłym doświadczeniu.
Isaac Newton
Ur. 1643r, zm. 1727r.
Angielski fizyk, astronom i matematyk. W latach 1669-1701 profesor uniwersytetu w Cambridge, od 1672r członek Royal Society w Londynie, od 1703r jego prezes, od 1699r członek francuskiej Akademii Nauk, jednocześnie dyrektor mennicy królewskiej. W 1705r otrzymał szlachectwo.
W dziedzinie matematyki Newton, obok G.W.Leibnitza, jest współodkrywcą rachunku różniczkowego i całkowego. W 1699r przedstawił metodę numerycznego rozwiązywania równań, podał klasyfikację krzywych 3-go stopnia na 72 rodzaje.
Immanuel Kant, filozof niemiecki, uważany jest za najwybitniejszego myśliciela epoki oświecenia, choć jego poglądy nie były ani typowo oświeceniowe, ani romantyczne. Urodził się w 1724 roku, gdy w Polsce panowała jeszcze dynastia Sasów, zmarł w 1804, gdy Europa ogarnięta już była wojnami napoleońskimi. Kant spędził całe swoje życie w Królewcu, mieście należącym wówczas do Prus, położonym tuż obok Bałtyku, ważnym ośrodku nauki i kultury.
Kant dość wcześnie ukończył studia i zarabiał na życie jako nauczyciel akademicki, udzielał też lekcji prywatnych,. Uchodziłby, według dzisiejszych pojęć, za zamożnego przedstawiciela klasy średniej. W miarę rozgłosu towarzyszącego wydawaniu kolejnych jego prac, zyskał też popularność i szacunek lokalnego społeczeństwa. Znany był z ustabilizowanego i pedantycznego trybu życia, który stał się przyczynkiem wielu anegdot (Kant udawał się do pracy bądź na spacery zawsze w stałych porach i punktualnie o tej samej godzinie, dlatego też okoliczni mieszkańcy żartowali, że można by ustawiać według czasu wyjścia Kanta z domu zegarki). Filozof był też bardzo zasadniczy - pokłócony w młodości ze swoją kuzynką, nie odwiedził jej do końca życia, mimo że mieszkała ona dwie ulice dalej.
Zanim Immanuel Kant doszedł do sedna swej wiekopomnej teorii zawartej w dziele „Krytyka czystego rozumu”, wiele lat studiował dzieła innych mistrzów i polemizował z nimi. Najważniejszą pracę swego życia opublikował dopiero w wieku 57 lat, po 11 latach żmudnych przygotowań. Znawcy tematu uważają, że przełom wywołany jego teorią porównać można do rewolucji w astronomii, którą 200 lat wcześniej spowodował Kopernik. Kant postulował tzw. filozofię krytyczną, w której centralnym pytaniem nie będzie już „jak znaleźć idealne źródło poznania”, lecz „jak wobec oczywistej niedoskonałości wszystkich znanych człowiekowi źródeł poznania, móc mimo wszystko szukać odpowiedzi na najważniejsze pytania w życiu”. Kant rozwiązuje ten problem w genialnie prosty sposób: uważa, że otaczają go rzeczy i zjawiska niepojęte, i cieszy się z tego, że one istnieją i że on, skromny człowiek z Królewca, może je dostrzegać i podziwiać – tak na przykład jak gwiaździste niebo. Zaś co do reguł zachowania, uznał, że najważniejsze jest prawo moralne, przestrzeganie fundamentalnej zasady nie czynienia drugiemu tego, co tobie niemiłe – a używając dokładniej słów samego filozofa – postępuj tylko według takiej zasady, jaką chciałbyś widzieć jako obowiązujące prawo powszechne, lecz tylko wtedy, gdy każdy człowiek z osobna stanowi cel postępowania, a nigdy środek do jakiegoś innego celu. „Dwie rzeczy napełniają umysł podziwem (...) - niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we mnie” – to główna maksyma i zarazem najsłynniejsze zdanie wypowiedziane przez Kanta. W swoich dziełach Kant starał się udowodnić, że postrzeganie świata jest zależne od ludzkich myśli, a więc od czasu i przestrzeni, w jakich dany człowiek żyje. Mówi się, że w epoce „przed Kantem” stawiano rozum przed rozsądkiem – a po opublikowania dzieła niemieckiego filozofa – na odwrót.
Mimo tych fundamentalnych i wydawałoby się, genialnych w swej prostocie zasad, Kant potrafił być krytyczny i z powodu nazbyt jak na owe czasy śmiałych poglądów na temat wolności postrzegania religii popadł w konflikt z cenzurą. Pracował niemal do końca swego życia, zmarł w rodzinnym Królewcu, z którego nigdy nigdzie dalej nie wyjeżdżał.
Królewiec został w 1945 roku straszliwie zniszczony i zaanektowany przez Związek Radziecki. Jednak nawet komunistyczne władze, rujnujące w przemianowanym na "Kaliningrad” mieście wszystko co się dało, oszczędziły grobowiec wielkiego filozofa
Żył w latach 1724-1804. Urodził się i zmarł w Królewcu. Filozof niemiecki. Żył w czasach oświecenia, w czasach rozwoju nauki i rozumu. Umarł w wieku 80 lat.
Choć Kant jest znany głównie ze swej teorii poznania i metafizyki (Zajmował się tym, co zaprzątało umysły wielu ludzi:, co rozum ludzki może, a czego nie może, jakie są prawomocne roszczenia rozumu i granice jego uzdolnień. Filozofowi zarzucano też, że zadając takie pytania, wikła się w błędne koło, bo przecież do takich rozmyślań trzeba używać rozumu, a więc zakładać z góry, że narzędziom rozumu wolno ufać.), to
uważał on jednak, że etyka jest najważniejszym działem filozofii. Wykazawszy, że wszelkie dowody na istnienie Boga wywodzące się z tzw. czystego rozumu są ułomne próbował dokonać tego za pomocą argumentów etycznych. A więc co jest istotą moralności? Czym jest działanie moralne w przeciwieństwie do działania niemoralnego? Jaka jest różnica pomiędzy człowiekiem moralnie, a postępującym niemoralnie? Wg. Kanta człowiek postępuje moralnie tylko wówczas, kiedy stłumi swoje uczucia i skłonności i spełni to co powinien. Tak więc moralność według Kanta jest ściśle związana z obowiązkiem i powinnością. Uczony ostro odcina się od utylitarystów, podkreślając, że istotą moralności jest posiadanie motywów postępowania; a człowiek jest moralny, kiedy postępuje z poczucia obowiązku. „Nigdzie na świecie ani nawet w ogóle poza jego obrębem niepodobna sobie pomyśleć żadnej rzeczy, którą bez ograniczenia można by uważać za dobrą, oprócz jedynie dobrej woli.” Lecz i dobra wola nie jest dobra ze względu na swoje dzieła i skutki ani ze względu na swoją zdatność do osiągnięcia zamierzonego celu, lecz jedynie przez chcenie. Uważał, że w naszym rozumie tkwią pewne dyspozycje, które wywierają wpływ na wszelkie nasze doświadczenia. Sądził, że postrzeganie rzeczy w czasie i przestrzeni jest cechą wrodzoną; że wszędzie postrzegamy rzeczywistość jako zbiór procesów zachodzących w czasie i przestrzeni. Czas i przestrzeń to właściwości naszego rozumu, ale i właściwości świata. Twierdził, że nie tylko świadomość dopasowuje się do rzeczy, lecz także rzeczy dopasowują się do świadomości.
W pełni zgadzam się z filozofem. W istocie, gdy np. w pokoju leży pies i zostanie rzucona piłeczka, pies pobiegnie za piłeczką. Człowiek najpierw obróci się, by sprawdzić kto rzucił piłeczkę. Dowodzi to, że pies jest istotą zmysłową, lecz nie rozumną. Człowiek jest natomiast jak to określił Kant, „istotą podwójną”, czyli mamy i rozum i ciało, czyli jesteśmy istotami zarówno zmysłowymi, jak i rozumnymi. Przykład z kolorowymi okularami jest idealnym przykładem na to, że postrzegamy te same rzeczy w inny sposób; jak twierdził Kant , nie potrafimy zdjąć „okularów rozumu”. Świadomość człowieka można porównać z wodą wlewaną do szklanki. Nasza świadomość bowiem formuje się tak, by pasować do rzeczywistości. Jednak myśliciel twierdził, że rzeczywistość formuje się też do naszej świadomości. Szklanka nie zmieni swego kształtu, więc czy ta teoria jest prawdziwa? A może to po prostu nie za dobry przykład…?
Kilka cytatów Immanuela Kanta:
• Doświadczenie jest produktem rozumu.
• Wszystka wiedza pochodzi z doświadczenia.
• Rzeczą zmysłów jest oglądać, rzeczą intelektu myśleć.
• Postępuj tak, aby zasada twego postępowania mogła stać się regułą powszechną.
• Miejcie odwagę posługiwać się rozumem.
• Postępuj według takiej tylko zasady, którą mógłbyś chcieć uczynić prawem powszechnym.
• W każdej nauce jest tyle prawdy, ile jest w niej matematyki.
• Czasami ceni się kogoś za bardzo, aby można go było pokochać.
• Rzeczą zmysłów jest oglądać, rzeczą intelektu myśleć.
• Człowiek celem samym w sobie.
• Człowiek nie jest bogaty tym, co posiada, lecz tym, bez czego z godnością może się obejść.
• Dla przeciwwagi wielu uciążliwości życia niebo ofiarowało człowiekowi trzy rzeczy: nadzieję, sen i śmiech.
• Król z narodem, naród z królem.
• Matematyka jest warunkiem wszelkiego dokładnego poznania.
Kant zauwazyl, ze matematyka to logiczna analiza stosunkow czasowych (arytmetyka) lub przestrzennych (geometria). Odpowiedz na pytanie o sady syntetyczne a priori tkwila zatem w odpowiedzi na pytanie o to, dlaczego stosunki czasowe oraz przestrzenne wydaja sie nam takie pewne – duzo pewniejsze od danych empirycznych. Kant uznal, ze jezeli wykroczymy myslowo poza sfere przedstawien, pozostana nam dwa czynniki, ktorych nie uda sie nam wyeliminowac: przestrzen i czas. Na tej podstawie stwierdzil on, ze czas i przestrzen nie naleza do swiata materialnego, lecz sa formami poznania – sposobami, w jaki ludzki umysl grupuje i uklada docierajace do niego wrazenia.
Te formy poznania uznal on za wyobrazenia a priori – wbudowane w nasz aparat poznawczy. Przestrzen i czas nie sa wyobrazeniami empirycznymi. Nie sposob usunac ich z mysli i wyobrazic sobie, ze ich nie ma, choc mozna sobie przedstawic przestrzen i czas bez przedmiotow. Skoro czas i przestrzen sa formami naszego poznania, to zadne zjawisko nie moze byc nam dane poza nimi. Jakie sa rzeczy w sobie, tego nie wiemy i nie dowiemy sie. Nasze zmysly odbieraja wrazenia, ale i te nie sa nam bezposrednio dane, lecz ujete w czasoprzestrzenna forme. Czas i przestrzen to aprioryczne formy zmyslowosci.
Intuicje czasu i przestrzeni Ta paradoksalna mysl, ze intuicje czasu i przestrzeni sa niejako wbudowane w nasz aparat poznawczy, mimo iz pozniej czesto atakowana, przyczynila sie do rozwoju matematyki i fizyki. Rozwoj geometrii nieeuklidesowej, nowych rodzajow algebry, logiki matematycznej i wbudowywanie tych dokonan matematyki w teorie fizyczne – zwlaszcza w ogolna teorie wzglednosci oraz teorie kwantow – byly czesto inspirowane idea poszukiwania nowych form poznania w sensie kantowskim. |
|---|
. Roger Bacon:
szkodę całej nauce, ponieważ ten, kto nie zna matematyki,
nie może poznać innych nauk ścisłych i nie
może poznać świata